Opracował: Mateusz Kabaciński, 27.10.2023 r.

Afryka jako kontynent o bogatym dziedzictwie kulturowym i historycznym stanowi unikalne pole badawcze dla analizy wydarzeń politycznych. Jednym z kluczowych aspektów przyciągających uwagę jest brak stabilności politycznej. Niezadowolenie społeczeństwa afrykańskiego wyraża się poprzez organizację protestów czy ulicznych zamieszek, a w ostateczności dochodzi do zamachów stanu. W ostatnich latach daje się zauważyć wzmożoną częstotliwość takich zachowań.

Statystyki pokazują, że spośród 486 prób zamachów stanu, do jakich doszło na całym świecie od 1950 r., aż 214 wydarzyło się w Afryce, a co najmniej 106 zakończyło się sukcesem. Ponadto statystycznie aż 45 z 54 krajów na kontynencie afrykańskim doświadczyło przynajmniej jednej próby zamachu stanu od zakończenia kolonializmu. Najnowsze wydarzenia w Afryce pokazują również, że zamachy stanu nadal pozostają częstym zjawiskiem. Od 2020 r. doszło do dziewięciu udanych zamachów stanu, z czego aż do ośmiu w byłych koloniach francuskich.

Niniejsza analiza skupia się na badaniu przyczyn, przebiegu oraz skutków zamachów stanu w byłych koloniach francuskich (pominięto zamach stanu w Sudanie – byłej kolonii brytyjskiej). Autor omawia czynniki, jakie wpłynęły na fakt, że do większości zdarzeń doszło właśnie w tych miejscach, nastroje społeczne zarówno przed zamachami, jak i po nich oraz rolę aktorów zewnętrznych.

Zamachy stanu w Mali – sierpień 2020 i maj 2021 r.

18 sierpnia 2020 r. doszło do przewrotu wojskowego. Pucz rozpoczął się rankiem. Z początku buntownicy przejęli kontrolę nad koszarami w Kati – miejscowości położonej około 15 km od Bamako. Następnie, wspierani przez wiwatujący tłum, ruszyli w kierunku rezydencji prezydenta, by domagać się od niego ustąpienia z pełnionej funkcji.

Po opanowaniu budynku aresztowali głowę państwa, jego syna, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego – Moussę Timbiné, ministra spraw zagranicznych – Tiébilé’a Dramé i ministra finansów – Abdoulaye’a Daffé[1]. Zatrzymanych przetransportowano do wcześniej przejętej bazy. Liderami zbuntowanych Malijczyków byli zastępca szefa obozu w Kati płk Malick Diaw[2] oraz były dyrektor akademii wojskowej w Kati płk Sadio Camara[3].

Wydarzenie to poprzedziły trzy miesiące niepokojów społecznych spowodowanych sytuacją wewnętrzną oraz polityką władz. Efektem niepokojów był przewrót wojskowy oraz zatrzymanie prezydenta kraju Ibrahima Boubacara Keïty. Od czerwca 2020 r. dziesiątki tysięcy Malijczyków wychodziły na ulicę Bamako – stolicy Mali. Demonstranci domagali się odejścia głowy państwa, któremu zarzucali nieskuteczność w walce z ugrupowaniami terrorystycznymi, manipulacje wyborcze i nepotyzm. Demonstracje przybierały coraz bardziej radykalny charakter, jak palenie opon czy blokowanie mostów[4].

W konsekwencji zamachu stanu Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (Economic Community of West African States, ECOWAS) potępiła „obalenie demokratycznie wybranego rządu przez żołnierzy puczu”. W swoim oświadczeniu nakazała zamknięcie granic regionalnych z Mali i zawieszenie wszelkich przepływów finansowych między Mali a państwami członkowskimi[5].

Istotną kwestią, która wyniknęła po przeprowadzonym puczu, było przekazanie władzy. 7 września 2020 r. regionalny blok ECOWAS wyznaczył CNSP czas do 15 września na nominowanie tymczasowego prezydenta, wiceprezydenta oraz premiera. 10 września rządzący wojskowi rozpoczęli trzydniowe konsultacje narodowe z partiami politycznymi, związkami zawodowymi i członkami grup społeczeństwa obywatelskiego[6].

21 września 70-letni Bah Ndaw^[7] został mianowany prezydentem tymczasowym przez grupę 17 elektorów. Na stanowisko wiceprezydenta wybrano przywódcę CNSP płk. Assimi Goitę, a tydzień później ustanowiono premiera. Został nim były minister spraw zagranicznych Moctar Ouane[8].

W kwietniu 2021 r. administracja Rządu Tymczasowego poinformowała, że oficjalne wybory prezydenckie i parlamentarne odbędą się w drugiej połowie lutego 2022 r. Wtedy miało dojść do legalnego przekazania władzy. Na drugą połowę marca 2022 r. przewidziano również datę drugiej tury wyborów, gdyby w pierwszej żaden z kandydatów nie zdobył poparcia ponad 50 proc. głosów[9].

14 maja 2021 r. premier Ouane złożył dymisję swojego rządu. W odpowiedzi na to prezydent Ndaw ponownie mianował go premierem i narzucił nadzorowanie przetasowań w rządzie. Ogłosił również rozpoczęcie dialogu z klasą polityczną celem sformowania nowego, „szeroko okrojonego” rządu[10]. 24 maja 2021 r. w godzinach popołudniowych opublikowano dokumenty ukazujące skład nowego rządu. Wywołały one niemałą konsternację wśród wojskowej części rządzącej. O ile kontrola nad kluczowymi ministerstwami nie uległa zmianie, to dwóch przywódców puczu – Sadio Camara i Modibo Koné – zostało zastąpionych przez administrację Ndawa[11].

Sytuacja zaczęła być napięta. Kilka godzin po ogłoszeniu rezultatów przetasowań tymczasowy prezydent Bah Ndaw i premier Moctar Ouane zostali aresztowani przez członków sił zbrojnych i przewiezieni do ośrodka wojskowego w Kati[12]. Niedługo po tym płk Goita pojawił się w państwowej telewizji, w której wydał oficjalne oświadczenie[13]. Goita stanowczo potępił zmiany w nowo utworzonym rządzie. Ponadto stwierdził, że wszelkie podjęte działania miały na celu zachowanie postanowień mapy drogowej i obronę republiki[14].

28 maja 2021 r. Trybunał Konstytucyjny Mali mianował płk. Goitę tymczasowym prezydentem[15]. W oświadczeniu stwierdzono, że motywacją podjęcia takiej decyzji był wakat na stanowisku prezydenta, zaistniały w związku z rezygnacją Ndawa[16]. 7 czerwca 2021 r. w Bamako nastąpiło zaprzysiężenie płk. Goity na stanowisko tymczasowego prezydenta. Ubrany w pełen wojskowy strój Malijczyk wygłosił krótkie przemówienie. Zobowiązał się w nim do „organizacji wiarygodnych, uczciwych i przejrzystych wyborów, które odbędą się zgodnie z harmonogramem”[17].

18 października 2021 r. prezydent Ghany Nana Akufo-Addo, a jednocześnie przewodniczący ECOWAS, wysłał delegację do Assimi Goity z informacją, że zaplanowane na luty 2022 r. wybory prezydenckie muszą odbyć się zgodnie z harmonogramem. W odpowiedzi tymczasowy prezydent stwierdził, że obecna sytuacja na to nie pozwala. W kolejnych dniach ECOWAS ponowił apel do władz malijskich i nałożył nowe sankcje[18].

Ostatecznie po licznych politycznych przepychankach 7 czerwca 2022 r. w malijskiej telewizji odczytano dekret informujący o przeniesieniu wyborów na marzec 2024 r.[19] Harmonogram wyborów przedstawia się następująco:

• marzec 2023 r. – referendum w sprawie zmiany konstytucji;
• październik/listopad 2023 r. – wybory parlamentarne;
• marzec 2024 r. – wybory prezydenckie[20].

W odpowiedzi ECOWAS zniósł sankcje gospodarcze i finansowe oraz otworzył granice[21].

Zamach stanu w Czadzie – kwiecień 2021 r.

11 kwietnia 2021 r. odbyły się wybory prezydenckie w Czadzie. Wzięło w nich udział 10 kandydatów. Jednym z nich był dotychczasowy prezydent Idriss Déby, sprawujący władzę od 1990 r., kiedy to wskutek zamachu stanu przejął kontrolę w państwie. Wstępne wyniki wyborcze opublikowane 19 kwietnia wykazały, że Déby będzie kontynuował swoją kadencję po raz szósty. Zdobył bowiem 79,32 proc. (3 663 431) głosów. Jego kontrkandydatem był Albert Pahimi Padacké, startujący z ramienia Narodowego Wiecu na rzecz Demokracji w Czadzie. Finalnie zdobył 10,32 proc., co równało się 476 464 głosom[22].

Tym razem jego kadencja nie trwała długo. Następnego dnia prezydent udał się na północ kraju odwiedzić czadyjskich żołnierzy, którzy odpierali atak rebeliantów[23]. Niedługo po dotarciu na miejsce objął dowodzenie. Podczas jednego ze starć odniósł poważne rany, wskutek których zmarł jeszcze tego samego dnia. Czadyjskie prawo nakazuje organizację wyborów prezydenckim w okresie od 30 do 90 dni od śmierci poprzedniego prezydenta. W tym okresie władzę w kraju sprawuję przewodniczący parlamentu[24].

Jednak tym razem stało się inaczej – doszło do przewrotu. Syn zmarłego prezydenta, Mahamata Idriss Déby, wraz z dowodzoną przez niego radą wojskową ogłosił przejęcie władzy w kraju, rozwiązanie rządu oraz unieważnienie konstytucji. Granice kraju zamknięto, wprowadzono godzinę policyjną, ustanowiono 14-dniowy okres żałoby narodowej, a prezydentem na okres 18 miesięcy został Mahamat Déby[25]. Ponadto mianował się także szefem Tymczasowej Rady Wojskowej Czadu (fr. Conseil militaire de transition, TMC). Po upływie 18 miesięcy miały powstać nowe instytucje dążące do przeprowadzenia wolnych, przejrzystych i demokratycznych wyborów[26].

Po ogłoszeniu przejęcia władzy przez radę wojskową Front Zmian i Porozumienia w Czadzie (fr. Front pour l’alternance et la concorde au Tchad, FACT)[27] stwierdził, że takie działanie jest jawnym zamachem stanu, a mianowanie syna dotychczasowego prezydenta stanowi początek do wprowadzenia monarchistycznych rządów. Od tego czasu prowadzono regularne działania wojskowe. 25 kwietnia czadyjski rząd poinformował, że pokonani rebelianci uciekają do Nigru[28]. 6 maja czadyjskie siły bezpieczeństwa przeprowadziły operację dalszego wypychania rebeliantów poza nigerską granicę[29].

9 maja TMC ogłosiła zwycięstwo nad rebeliantami w ofensywie północnej. Początkowo rzecznik FACT, Béchir Mahadi, zaprzeczył takiemu stanowi rzeczy. W międzyczasie do Ndżameny, stolicy Czadu, zaczęli powracać wiwatujący żołnierze z północy. Faktyczne zwycięstwo czadyjskich wojsk uznano, gdy Mahadi wezwał krajową armię do poszanowania praw jeńców wojennych oraz umożliwienie dołączenia zbuntowanych rebeliantów do nowego systemu prawnego[30].

Zamach stanu w Czadzie jest wyjątkiem na tle pozostałych puczów, doszło bowiem do niego w okolicznościach innych niż wszystkie. Kluczowa różnica polega na braku przywódcy gwarantującego rewolucyjne zmiany. Syn zmarłego prezydenta prawdopodobnie będzie realizował politykę zbliżoną do tej prowadzonej przez ojca. W związku z tym nasuwa się myśl, że najważniejsza posada w państwie nie zostanie „odświeżona”. Zasiądzie na niej potomek poprzedniego prezydenta sprawującego swoją funkcję przez ponad trzy dekady.

27 kwietnia w stolicy wybuchły protesty, w których zwrócono się do Tymczasowej Rady Wojskowej o wyrażenie zgody na transformację cywilną. Demonstrację rozproszyła policją, używając w tym celu gazu łzawiącego[31].

Reakcje międzynarodowe polegały głównie na kondolencjach oraz potępieniu trwającej wojny domowej w kraju. 22 kwietnia Francja, w czasie rosnącego niezadowolenia społeczeństwa spowodowanego sytuacją w Czadzie, wystosowała komunikat, w którym poparła przejęcie władzy przez syna Déby’ego. Mimo że był to akt niezgodny z panującą konstytucją, stwierdzono, że pucz odbył się w „wyjątkowych okolicznościach”[32].

Niechęć Czadyjczyków do nowego prezydenta sięgnęła zenitu w październiku 2022 r. Wtedy mijał 18-miesięczny okres, po którym Déby miał przywrócić władzę cywilom na drodze wyborów. Ten jednak przedłużył okres swojego mandatu o dwa kolejne lata. Wskutek tego 20 października w stolicy wybuchły gwałtowne demonstracje uliczne, brutalnie tłumione przez siły porządkowe. Zginęły dziesiątki osób (rząd podał liczbę 73 ofiar, ale opozycja twierdziła, że było ich o wiele więcej), ponad 600 aresztowano i osadzono w więzieniach. Na przełomie kwietnia i maja 2023 r. prezydent Déby rozpoczął masowe ułaskawianie rebeliantów aresztowanych w czasie październikowych demonstracji[33].

Zamach stanu w Gwinei – wrzesień 2021 r.

Gwinea do 1958 r. była kolonią francuską. Po uzyskaniu niepodległości nastąpiły czasy reżimów autokratycznych, określanych również mianem „dziesiątek lat skorumpowanych rządów”. W 2008 r. doszło do przewrotu wojskowego, a w 2010 wybrano pierwszego demokratycznego prezydenta, którym został Alpha Condé. Rządził on krajem przez dwie kadencje, czyli zgodnie z konstytucją powinien po tym czasie ustąpić ze stanowiska. Jednak 22 marca 2020 r. prezydent zainicjował referendum, na mocy którego umożliwił sobie wystartowanie w wyborach na trzecią kadencję[34].

Decyzja spotkała się z falą krytyki nie tylko ze strony areny międzynarodowej, ale także samych Gwinejczyków. Wybuchły liczne protesty oraz zamieszki skutkujące liczbą nawet kilkudziesięciu ofiar śmiertelnych. Kulminacją niezadowolenia społeczeństwa był zamach stanu przeprowadzony 5 września 2021 r. Około godziny 8.00 czasu lokalnego w pobliżu pałacu prezydenckiego żołnierze zablokowali wyjazd z dzielnicy Kaloum[35].

Rozpoczęła się krótka strzelanina między puczystami a siłami prorządowymi. Nie trwała jednak długo. Zaledwie kilka minut później Condé trafił do niewoli rebeliantów[36]. Dowódca sił specjalnych, Mamady Doumbouya, pojawił się w telewizji państwowej i ogłosił przejęcie władzy w kraju. Jednocześnie oznajmił, że unieważnia konstytucję, rozwiązuje rząd oraz wprowadza 18-miesięczny okres przejściowy[37]. Wieść o tym wywołała powszechną radość wśród Gwinejczyków. Krótko po tym ogromne tłumy zebrały się w centrum stolicy i wiwatując, świętowali obalenie Condé. Podobne zadowolenie ogłosiły partie opozycyjne oraz związki zawodowe[38].

Jacques Gbonimy, szef partii opozycyjnej Unia dla Progresu Gwinei (fr. Union pour le Progrès de la Guinée, UPG), stwierdził, że nie jest zaskoczony zamachem stanu, gdyż złe zarządzanie rządu Condé nie mogło doprowadzić do niczego innego. Ogólnokrajowa federacja związków zawodowych (Union syndicale des travailleurs de Guinée, USTG) również wydała oświadczenie. Podała, że obserwuje sytuację, a jednocześnie ubiega się o respektowanie obietnic złożonych przez juntę wojskową[39].

Organizacje międzynarodowe – w tym Unia Afrykańska (AU), Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS), Unia Europejska (UE) i Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) – stanowczo potępiły zamach stanu, jednocześnie wzywając do uwolnienia prezydenta. ECOWAS natychmiast zawiesiła członkostwo Gwinei w organizacji. Podobnie postąpiła AU, która ogłosiła swoją decyzję 10 września[40].

Zamachy stanu w Burkina Faso – styczeń i wrzesień 2022 r.

Po pierwszej wojnie domowej w Libii i jednoczesnej interwencji NATO w 2011 r. ataki islamistów w Burkina Faso i sąsiednim Mali stały się bardziej powszechne. Od 2015 r. Burkina Faso walczy z tzw. Państwem Islamskim (Islamic State, IS) i Al-Kaidą na swoim terytorium. Żołnierze coraz częściej skarżyli się na opłakany stan sprzętu oraz luki w logistyce i dowodzeniu. Doprowadziło to do coraz liczniejszych protestów i zamieszek. W 2020 r. Roch Marc Christian Kaboré został wybrany na swoją drugą kadencję jako prezydent w wyborach. Spotkało się to z powszechnym niezadowoleniem burkińskiego społeczeństwa.

22 stycznia 2022 r. w stolicy wybuchły antyrządowe protesty. Demonstranci zarzucali obecnemu rządowi, a zwłaszcza prezydentowi, nieudolne sprawowanie władzy, brak bezpieczeństwa oraz liczne ataki ze strony terrorystów. Powszechne niezadowolenie doprowadziło do zamachu stanu.

Następnego dnia w pobliżu rezydencji prezydenta było słychać odgłosy wystrzałów. Początkowo minister obrony, Barthelemy Simpore, zaprzeczył pogłoskom o zamachu stanu w kraju, nawołując do powrotu do codziennych zajęć. Jednak kilka godzin później kilka lokalnych stacji informacyjnych zaczęło donosić o aresztowaniu Kaboré. W południe junta wojskowa przejęła siedzibę burkińskiej stacji radiowej. Pojawiły się także przerwy w dostawie internetu.

Tego samego dnia wojskowi w państwowej telewizji ogłosili zdymisjonowanie prezydenta, rozwiązanie rządu oraz unieważnienie konstytucji. Zamachem stanu kierował oficer wojskowy Paul-Henri Sandaogo Damiba. W swoim oświadczeniu podał, że wojsko zakończyło prezydenturę Kaboré w związku z pogłębiającą się rebelią islamską i pogarszającą sytuacją bezpieczeństwa. Powiedział również, że nowi przywódcy wojskowi będą pracować nad ustaleniem „akceptowalnego dla wszystkich” kalendarza nowych wyborów.

Zamach spotkał się z szerokim poparciem społeczeństwa, szczególnie młodzieżowych organizacji. 25 stycznia liczny tłum zebrał się na placu narodowym w stolicy Wagadugu i świętował zamach stanu, grając muzykę, śpiewając, dmąc w rogi i tańcząc. Pojawiły się doniesienia o paleniu francuskich flag i komentarzach prorosyjskich. Reporter „Reuters” określił to jako „oznakę rosnącej frustracji w związku z militarną rolą, jaką dawne mocarstwo kolonialne nadal odgrywa w regionie”[41].

Styczniowy pucz dał Burkińczykom niemałą nadzieję na poprawę sytuacji bezpieczeństwa w kraju. W oczach wielu niepopularność poprzedniego rządu była oparta właśnie o niekompetencje w tym sektorze. Jednak nowy rząd również nie sprostał oczekiwaniom obywateli. Nota bene, sytuacja terrorystów stosunkowo uległa poprawie po styczniowych wydarzeniach. Do września 2022 r. prawie 40 proc. Burkina Faso było kontrolowane przez siły terrorystów. Dochodziło do wielu porwań i ataków, zarówno na osoby cywilne, jak i siły zbrojne.

Na początku swojej kadencji Dimba, mimo złożonych obietnic o przywróceniu w Burkina Faso demokracji, skoncentrował pełnię władzy w swoich rękach[42]. Niezadowolenie z takiego obrotu spraw rosło nie tylko wśród obywateli, którzy czuli się zawiedzeni decyzjami podejmowanymi przez prezydenta, ale przede wszystkim u wielu młodych oficerów, początkowo popierających styczniowy zamach stanu[43].

Z czasem zaczęły pojawiać się scenariusze przeprowadzenia kolejnego puczu. Inicjatorem, a zarazem przywódcą, był Ibrahim Traoré – dowódca jednostki wojskowej w północnym Burkina Faso. Atmosferę antyrządową podsycały Rosja i Turcja, które w ostatnich latach bardzo mocno zwiększyły swoje znaczenie w regionie Sahelu. Jednocześnie wpływy francuskie, jak i rola samej Francji, znacząco zmalały. Kluczową rolę odgrywały tutaj siły Grupy Wagnera. Najemnicy stosowali taktykę „farmy trolli”, polegającej na prowadzeniu działań propagandowych[44].

Zamach stanu rozpoczął się wczesnym rankiem 30 września 2022 r. W różnych częściach stolicy słychać było odgłosy strzałów. Zamaskowani żołnierze organizowali blokady w centrum miasta. Doszło do kilku starć między siłami rządowymi a puczystami. Na swoim Facebooku prezydent Damiba napisał, że nastąpiła „zmiana nastroju wśród niektórych elementów narodowych sił zbrojnych”. Podjęto próby negocjacji między powstańcami a rządem, które jednak zakończyły się niepowodzeniem. Po informacji o kolejnym przewrocie ludność cywilna zebrała się tłumnie w centrum stolicy, by zademonstrować swoje poparcie[45].

Wieczorem kapitan Traoré ogłosił, że on i grupa oficerów podjęli decyzję o usunięciu tymczasowego prezydenta Damiby. Jako główny powód podał nieskuteczność jego działań w walce z nasilającą się rebelią islamistyczną w kraju. Następnie wprowadził godzinę policyjną od 21.00 do 5.00, zawiesił wszelką działalność polityczną i społeczeństwo obywatelskie, zamknął wszystkie granice powietrzne i lądowe, zawiesił konstytucję, rozwiązał rząd i przejściowe zgromadzenie ustawodawcze (burkiński Senat). Ponadto ogłosił się nowym szefem Patriotycznego Ruchu Ochrony i Restauracji[46].

W odróżnieniu od pierwszego zamachu stanu reakcje Burkińczyków były stosunkowo mieszane. Owszem, pojawiły się liczne głosy wsparcia i demonstracje uliczne popierające nowych przywódców. Jednak, w odróżnieniu od pierwszego puczu, wielu przestało wierzyć w jakąkolwiek poprawę sytuacji w kraju[47].

ECOWAS oraz UA potępiły zamach stanu, twierdząc, że przeszkodził on państwu w powrocie do demokracji i poszanowania konstytucji[48]. Rosja wezwała do jak najszybszego opanowania sytuacji, zapewnienia porządku i powrotu do legitymizacji[49]. Szef Grupy Wagnera, Jewgienij Prigożyn, pogratulował Traoré i nazwał go „prawdziwie odważnym synem ojczyzny”. W swoim oświadczeniu przypisał Damibie uwolnienie Burkina Faso spod „jarzma kolonialistów”, jednak nie uzyskał odpowiedniego poparcia ze strony młodych oficerów[50].

W styczniu 2023 r. Francja rozważała wycofanie swojego kontyngentu stacjonującego w Burkina Faso. W lutym 2023 r. zarówno media burkińskie, jak i francuskie oficjalnie poinformowały o zakończeniu antydżihadystycznej operacji francuskiej. Brało w niej udział około 400 francuskich żołnierzy. Jednak proporcjonalnie do zmniejszania się roli Francji rośnie pozycja Rosji. Potwierdzają to słowa premiera Apollinaire Kyelem de Tembela: „Rosja jest rozsądnym wyborem na nowego partnera w walce z dżihadystami”. Z kolei rzecznik burkińskiego rządu Jean-Emmanuel Ouedraogo stwierdził, że decyzja o wycofaniu wojsk nie oznacza zakończenia relacji burkińsko-francuskich[51].

W kwietniu 2023 r. w mediach pojawiły się wpisy świadczące o możliwości przybycia najemników Grupy Wagnera na tereny Burkiny Faso. O ile kooperacja między Burkiną a Rosją jest potwierdzona, to rząd burkiński zaprzecza, jakoby nawiązano kooperację z wagnerowcami[52]. Jednak niejednokrotnie podkreślono, że burkińscy żołnierze często będą korzystać z pomocy i szkoleń „rosyjskich instruktorów”[53].

Zamach stanu w Nigrze – lipiec 2023 r.

Zamach stanu w Nigrze rozpoczął się 26 lipca 2023 r. Junta wojskowa zablokowała wszystkie wyjścia z pałacu prezydenckiego, więżąc w areszcie domowym prezydenta Mohameda Bazouma, jego żonę oraz syna. Początkowo pucz nie spotkał się z przychylnością nigerskich dowódców armii. Jednak, jak stwierdzono, „by uniknąć rozlewu krwi i destabilizacji państwa”, puczyści uzyskali ich poparcie. Przywódcą zamachu był nigerski gen. Abdourahamane Tchiani, dowódca gwardii pałacowej[54].

Media podają, że w czasie zamachu stanu wystąpiła znaczna dysproporcja sił puczystów w porównaniu do armii rządowej. Według portalu „Midi Libre” liczba puczystów wynosiła 57 tys. żołnierzy przeciwko 30 tys. żołnierzy armii. Przewaga rebeliantów była więc prawie dwukrotna. Głównym powodem przeprowadzenia zamachu stanu miała być profrancuska polityka prowadzona przez Bazouma. Nigerskie społeczeństwo obecnie jest bardzo negatywnie nastawione wobec byłego kolonizatora[55].

W nocy z 26 na 27 lipca w telewizji państwowej pojawiło się kilku żołnierzy odpowiedzialnych za pucz, w tym gen. Tchiani, który oficjalnie poinformował o przejęciu pełni władzy w państwie, obaleniu prezydenta Bazouma i całego rządu. Ogłosił też zamknięcie granic państwa, zawieszenie wszystkich instytucji państwowych, unieważnienie konstytucji oraz wprowadzenie godziny policyjnej[56].

Obywatele Nigru z zadowoleniem przyjęli wieść o obaleniu profrancuskiego prezydenta. Jeszcze w dzień puczu spora część mieszkańców stolicy wyszła na ulicę, by okazać swoje poparcie. Kilka dni później odbył się marsz, którego uczestnicy zaatakowali francuską ambasadę. W czasie protestu spora część uczestników miała ze sobą flagę Rosji i wykrzykiwała prorosyjskie oraz antyfrancuskie hasła[57]. Tchiani zdobył również poparcie dwóch afrykańskich przywódców: Ibrahima Traoré (przywódcy Burkiny Faso) i Assimi Goity (przywódcy Mali), a także szefa wagnerowców Jewgienija Prigożyna[58].

Z kolei mocarstwa międzynarodowe, jak Francja czy Stany Zjednoczone, stanowczo potępiły zamach stanu i apelowały m.in. o uwolnienie przetrzymywanego prezydenta. 30 lipca ECOWAS wystosował ultimatum względem junty wojskowej, zgodnie z którym Bazoum miał zostać przywrócony na stanowisko prezydenta w ciągu tygodnia. Junta stanowczo odmówiła. Rozpoczęły się liczne negocjacje, w które zaangażowały się Nigeria i Francja[59]. Ostatecznie 20 sierpnia gen. Tchiani zobowiązał się do zrzeczenia władzy na rzecz rządów cywilnych w ciągu trzech najbliższych lat[60].

Zamach stanu w Gabonie – wrzesień 2023 r.

26 sierpnia 2023 r. odbyły się wybory prezydenckie w Gabonie, a 30 sierpnia krajowe organy wyborcze ogłosiły ich wyniki. Zwycięstwo odniósł Ali Bongo, zdobywając 64,27 proc. (293 919) głosów. W wyborach uczestniczyło łącznie 19 kandydatów. Obok Alego Bongi realną szansę miał Albert Ondo Ossy, reprezentujący partię Alternance 2023, ale uzyskał on jedynie 30,77 proc. (140 690) głosów[61]. Również tego samego dnia odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego oraz struktur lokalnych. Jednak z uwagi na przewrót wojskowy, wyników nie ogłoszono.

Do puczu doszło wczesnym rankiem 30 sierpnia. Grupa żołnierzy pojawiła się w rezydencji Alego Bongi, ogłaszając przejęcie władzy w kraju. Prezydent został zatrzymany i uwięziony w budynku. W organizacji zamachu uczestniczyli oficerowie sił zbrojnych Gabonu oraz członkowie Gwardii Republikańskiej[62]. Niedługo po udanym przejęciu władzy w państwowej telewizji Gabon 24 pojawiła się junta wojskowa. Rzecznik wojskowy, Ulrich Manfoumbi, na wstępie zaznaczył, że przemawia w imieniu nowej struktury państwowej, określonej mianem Komitetu ds. Transformacji i Odnowy Instytucji (fr. Comité pour la transition et la restauration des institutions, CTRI)[63]. Ogłosił m.in. unieważnienie ostatnich wyborów, rozwiązanie wszystkich instytucji państwowych (w tym Senatu, sądów, Trybunału Konstytucyjnego, Zgromadzenia Narodowego), zdymisjonowanie prezydenta i premiera oraz zamknięcie granic[64]. Ponadto oznajmił, że kompetencje prezydenta przejmie szef straży prezydenckiej gen. Brice Clotaire Oligui Nguema[65].

Ogłoszenie zamachu stanu wywołało powszechną radość w Libreville i innych miastach. Mieszkańcy stolicy w zasadzie od razu rozpoczęli świętowanie i zorganizowali marsze, świętując zmianę dotychczasowego ustroju. Wydarzenie wiązało się nie tylko z zakończeniem wieloletnich rządów rodziny Bongo, lecz również drastycznym zmniejszeniem wpływów Francji[66].

Arena międzynarodowa bardzo szybko zareagowała na zaistniałe wydarzenie. 30 sierpnia rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych w imieniu Niemiec stwierdził: „Z niepokojem śledzimy wydarzenia w Gabonie i monitorujemy sytuację w ścisłej współpracy z naszymi partnerami”[67]. Z kolei rzecznik francuskiego rządu Olivier Veran w oficjalnym oświadczeniu powiedział, że Francja stanowczo potępia przewrót wojskowy. Warto zaznaczyć, że w dniu zamachu na terenie kraju wciąż stacjonowało blisko 400 francuskich żołnierzy[68].

Analiza czynników sprzyjających zamachom i punktów wspólnych

W przypadku zamachów stanu w Afryce istotnym jest wyznaczenie czynników sprzyjających występowaniu tych wydarzeń oraz próba znalezienia punktów wspólnych. Autor niniejszej analizy wyróżnił następujące aspekty wspólne dla większości omawianych zdarzeń:

• dziedzictwo kolonialne;
• liczne problemy wewnętrzne;
• walka o władzę (aspekty przywództwa);
• wpływy zewnętrzne.

Zaledwie na przestrzeni ostatnich trzech lat w Afryce doszło do dziewięciu udanych zamachów stanu, z czego aż do ośmiu w byłych koloniach francuskich. Jednocześnie w państwach niegdyś należących do Wielkiej Brytanii klimat polityczny wydaje się stabilniejszy. Dlaczego? Prawdopodobnie kluczową rolę odgrywa tutaj dziedzictwo kolonialne oraz sposób, w jaki byli kolonizatorzy prowadzą obecną politykę względem Afryki.

Polityka Francji i Wielkiej Brytanii znacząco się od siebie różni. Francja jest wciąż bardzo obecna w Afryce, o czym świadczy chociażby dziedzictwo językowe. Język francuski pozostaje językiem urzędowym w wielu afrykańskich krajach. W przypadku Wielkiej Brytanii co prawda język angielski jest obecny wielu byłych koloniach, jednak więzi kulturowe i polityczne nie są tak silne, jak w przypadku Francji. Również wiele brytyjskich kolonii stosunkowo szybko odzyskało pełną niepodległość. Obecnie Anglicy nie ingerują znacząco w politykę wewnętrzną byłych kolonii. Nie można tego powiedzieć o Francji, która utrzymuje bardzo silny wpływ na niektóre z byłych kolonii, zwłaszcza w obszarze gospodarczym i wydobywczym. Przykładem jest Niger – główny eksporter uranu do Francji.

Innym ważnym czynnikiem są wyzwania związane z sytuacją bezpieczeństwa. Państwa położone w regionie Sahelu – czyli m.in. Mali, Czad czy Niger, a także blisko z nim sąsiadujące (jak np. Burkina Faso) borykają się z obecnością organizacji terrorystycznych, jak tzw. Islamic State czy Al-Kaida. Częste ataki znacznie obniżają poziom bezpieczeństwa, a nieskuteczność rządów w ich zwalczaniu prowadziła do niezadowolenia społeczeństwa i pragnienia zmian. Dodatkowo istotną kwestią jest skrajne ubóstwo, co sprawia, że wpływ terrorystów jest bardziej odczuwalny. To z kolei sprzyja rekrutacji i radykalizacji, zwłaszcza młodych, niezadowolonych obecnym stanem rzeczy Afrykańczyków.

Przy okazji biedy nierzadko dochodzi także do korupcji. Zjawisko to jest o tyle istotne, że wpływa na podkreślenie istniejących nierówności społecznych i ekonomicznych. Jednostki zauważające dysproporcje stają się bardziej podatne na frustracje i niezadowolenie związane z niesprawiedliwością. Brak perspektyw na rozwój i poprawienie swojego statusu społecznego doprowadza do przeświadczenia, że jedynie rewolucyjne zmiany mogą coś wnieść. Ułatwia to de facto manipulowanie społeczeństwem (brak dostępu do informacji i umiejętności ich weryfikacji), co w znakomity sposób wykorzystują Rosja i wagnerowcy. Ponadto korupcja znacząco utrudnia efektywne zarządzanie państwem, stwarzając iluzję zależności większości czynników od pieniądza.

Częścią wspólną, łączącą prawie wszystkie zamachy stanów, jest aspekt przywództwa. Każdy z puczów miał swojego lidera/inicjatora. Osoba nim będąca zwykle wywodzi się z wysokiego grona dowódców bądź generałów. Charakteryzuje się charyzmą, proklamuje poprawę sytuacji wewnętrznej kraju oraz stanowczo krytykuje poprzednie rządy. Wyjątkiem jest zamach stanu w Czadzie, co dokładnie opisano przy okazji jego analizy.

Do zamachów stanu nie dochodzi nagle. Jest to długotrwały proces, na który składa się wiele czynników. Społeczeństwo w prawie każdym przypadku (oprócz przewrotu w Czadzie) popierało pucz oraz jego przywódcę. Afrykańczycy wychodzili na ulicę, demonstrowali swoje niezadowolenie i chęć do zmian. Emocje towarzyszące wydarzeniom były wzniosłe, zwłaszcza wśród młodych, dla których zmiana rządów mogła być szansą na lepsze.

Istnieje jednak pewna kwestia zauważalna w każdym z zamachów stanu, która niejako łączy je ze sobą – krytyka demokracji. Ta forma rządów mimowolnie kojarzy się Afrykańczykom z Francją. Paryż w dużej większości stawał po stronie władzy sprzed zamachu, niezależnie od tego, czy cieszyła się popularnością czy nie. Przykładem jest pucz w Czadzie, kiedy władzę przejął syna zmarłego prezydenta. Francja poparła pucz, mimo sprzeciwu ze strony społeczeństwa. Powody, dla których Paryż opowiada się za ciągłością władzy, są motywowane osobistymi korzyściami. Po pierwsze, akceptacja ze strony Francji oznacza, że jej głos wciąż jest istotny. Po drugie – ciągła władza zapewnia ciągłość interesów.

Jednak dotychczasowa pozycja Francji jest przejmowana przez innych zagranicznych aktorów, takich jak Rosja, Turcja czy Chiny. O ile Chiny wykorzystują Afrykę stricte do robienia „biznesów”, to Rosja inteligentnie korzysta z istniejących nastrojów antyfrancuskich i jeszcze je podsyca. Grupa Wagnera obecna na kontynencie odgrywa bardzo znaczącą rolę. Jest odpowiedzialna za szerzenie propagandy przeciwko Francji (np. podkreślając kolonialną przeszłość[69]) w trakcie demonstracji ulicznych, ale również prowadzi kampanie dezinformacyjne za pomocą internetowych trolli.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że sytuacja polityczna w Afryce jest skomplikowana i zależy od wielu czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Zamachy stanu stają się coraz bardziej popularnym środkiem wyrażania społecznego niezadowolenia, szczególnie w regionie Afryki francuskiej. Istnieje prawdopodobieństwo, że ta tendencja jest silnie związana z prowadzoną przez Francję polityką w regionie. Dziedzictwo kolonialne ma wciąż istotny wpływ na losy wielu afrykańskich państw.

Prawdopodobnym scenariuszem może być częściowe wycofanie się Francji z niektórych krajów afrykańskich, podobnie jak stało się to w Mali. Niemniej jednak istnieją państwa, z których Paryżowi będzie trudno zrezygnować, głównie ze względów ekonomicznych. Przykładem może być Niger, gdzie wydobycie uranu odgrywa znaczącą rolę w przemyśle francuskim.

---

[1] E. Akinwotu, Mali: leader of 2020 coup takes power after president’s arrest,https://www.theguardian.com/
world/2021/may/24/mali-president-prime-minister-and-defence-minister-arrested-sources-say, 20.02.2023.

[2] Na krótko przed przewrotem wojskowym powrócił do kraju ze szkolenia w Rosji; F. Muvunyi, Was Russia behind the coup in Mali?, https://www.dw.com/en/was-russia-behind-the-coup-in-mali/a-54705282, 19.02.2023.

[3] Funkcję dyrektora pełnił do stycznia 2020 rokur., kiedy to wyjechał do Rosji na szkolenie wojskowe, ; Who is behind Mali’s coup?,https://www.bbc.com/news/live/world-africa-47639452?ns_mchannel=social&
ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=5f3ccf661f354f06614b9b3f%26Who%20is%20behind%20Mali%27s%20coup%3F%262020-08-19T07%3A59%3A50.726Z&ns_fee=0&
pinned_post_locator=urn:asset:43365c90-1648-4966-8d87-b32e5e4d338c&
pinned_post_asset_id=5f3ccf661f354f06614b9b3f&pinned_post_type=share, 22.02.2023.

[4] Demonstration Alert – Bamako Mali – Ongoing Demonstrations on Sunday July 12, 2020, https://ml.usembassy.gov/demonstration-alert-bamako-mali-ongoing-demonstrations-on-sunday-july-12-2020/, 13.02.2023.

[5] Ibidem.

[6] Ibidem.

[7] Ndaw to doświadczony żołnierz cieszący się dobrą opinią zarówno w środowisku wojskowym, jak i cywilnym. Przeszedł szkolenia m.in. w byłym Związku Radzieckim, a także w słynnej paryskiej placówce szkoleniowej Ecole de Guerre; Bah Ndaw named Mali’s interim president, colonel named VP, https://www.aljazeera.com/news/2020/9/21/bah-ndaw-named-malis-interim-president-colonel-named-vp, 17.03.2023.

[8] Warto podkreślić, że Ouane nie był związany z wojskiem.

[9] Mali to hold elections next February following post-coup transition, https://www.reuters.com/world/
africa/mali-hold-elections-next-february-following-post-coup-transition-2021-04-15/, 12.03.2023.

[10] Mali’s interim prime minister to form new government, https://www.france24.com/en/africa/20210514-mali-s-interim-prime-minister-moctar-ouane-to-form-new-government, 11.03.2023.

[11] Mali’s interim government appoints new cabinet ministers, https://www.france24.com/en/africa/20210524-mali-s-interim-government-appoints-new-cabinet-ministers, 12.03.2023.

[12] Mali’s military detains president, prime minister, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/24/military-arrest-malis-president-pm-following-govt-reshuffle, 12.03.2023.

[13] E. Akinwotu, Mali: leader…

[14] Ibidem.

[15] Mali court appoints Assimi Goita as interim president, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/29/malis-court-appoints-assimi-goita-as-interim-president, 14.03.2023.

[16] Mali’s constitutional court names junta leader Goita new interim president, https://www.france24.com/en/africa/20210529-mali-s-constitutional-court-names-junta-leader-goita-new-interim-president, 18.03.2023.

[17] Assimi Goita: Mali military leader sworn in as interim president, https://www.aljazeera.com/news/2021/6/7/assimi-goita-mali-military-leader-sworn-in-as-interim-president, 18.03.2023

[18] Final Communique: 4th Extraordinary Summit of the ECOWAS Authority of Heads of State and Government on the Political Situation in Mali, https://reliefweb.int/report/mali/final-communique-4th-extraordinary-summit-ecowas-authority-heads-state-and-government, 24.03.2023.

[19] Mali junta sets two-year delay until civilian rule, https://www.france24.com/en/live-news/20220606-mali-junta-sets-two-year-delay-until-civilian-rule, 19.03.2023.

[20] 1 lipca 2022 r. rząd malijski poinformował o przeniesieniu terminu wyborów prezydenckich na luty 2024; Mali’s transition govt sets February 2024 for presidential election, https://www.africanews.com/
2022/07/01/malis-transition-govt-sets-february-2024-for-presidential-election/, 15.03.2023.

[21] L. Brooke-Holland, Mali: Why have elections been delayed until 2024?, https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-9636/, 25.03.2023.

[22] Election for Chadian Presidency, 11.04.2021, https://www.electionguide.org/elections/id/3551/, 16.10.2023.

[23] Czad od kwietnia do maja był w stanie wojny domowej. Rozpoczął ją Front Zmian i Porozumienia w Czadzie – ugrupowanie dążące do obalenia czadyjskiego prezydenta i rządu; G. El-Gamaty, Regional interference is threatening Libya’s future as one state, 7.03.2018, https://aljazeera.com/opinions/2018/3/7/regional-interference-is-threatening-libyas-future-as-one-state/, 11.10.2023.

[24] K. Woźniak, Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu, 1.05.2021, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/czad/czad-turbulencje-waznego-gracza-na-sahelu/, 1.05.2021.

[25] Chad President Idriss Deby has died: Army spokesman, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-president-deby-has-died-of-injuries, 1.05.2021.

[26] Deby’s death and Chad’s next day: This is what the army announced, 20.04.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-military-announces-new-interim-government-after-deby-death, 1.05.2021.

[27] Organizacja polityczno-wojskowa utworzona przez Mahamata Mahdiego Alego w marcu 2016 r. na północy Czadu. Dąży do obalenia czadyjskiego rządu. Jest odpowiedzialna m.in. za rozpoczęcie powstania w północnym Czadzie, w którym zginął prezydent Idriss Déby; Who are Chad’s FACT rebels and what are their goals?, 21.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/who-are-chads-fact-rebels-and-what-are-their-goals, 16.10.2023.

[28] Le Niger affirme sa volonté de coopérer avec le Tchad contre les rebelles du Fact, 26.04.2021, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210426-le-niger-affirme-sa-volont%C3%A9-de-coop%C3%A9rer-avec-le-tchad-contre-les-rebelles-du-fact, 10.10.2023.

[29] Chad rebel group have been repelled, says defence minister, 6.05.2021, https://www.africanews.com/2021/05/06/chad-rebel-group-have-been-repelled-says-defence-minister//, 5.09.2023.

[30] Chad military claims victory over rebels in the north, 9.05.2021, https://www.reuters.com/world/africa/chad-military-claims-victory-over-rebels-north-2021-05-09/, 8.09.2021.

[31] Chad protests turn deadly as demonstrators demand civilian rule, 27.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/27/protests-erupt-in-chads-capital-protesters-demand-civilian-rule, 19.10.2023.

[32] J. Irish, T. Salaun, With eye on Islamist fight, France backs Chad military takeover, 22.04.2021, https://www.reuters.com/world/africa/france-defends-chad-military-takeover-needed-ensure-stability-2021-04-22/, 19.10.2023.

[33] Chad’s new presidential pardon for protesters and failed coup, 25.05.2023, https://www.africanews.com/2023/05/25/chads-new-presidential-pardon-for-protesters-and-failed-coup/, 24.10.2023.

[34] Guinée: quatre choses à savoir sur le référendum constitutionnel reporté qui a plongé le pays dans une nouvelle impasse politique, 1.03.2020, https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/guinee/guinee-quatre-choses-a-savoir-sur-le-referendum-constitutionnel-qui-a-plonge-le-pays-dans-une-nouvelle-impasse-politique_3846597.html, 15.10.2023.

[35] Miejscowość, w której znajdowało się wiele urzędów rządowych.

[36] M. Nowakowska, Zamach stanu w Gwinei, 10.10.2021, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/gwinea/zamach-stanu-w-gwinei/, 10.10.2021.

[37] J. Czerep, Międzynarodowe skutki przewrotu wojskowego w Gwinei, 7.10.2021, https://www.pism.pl/publikacje/miedzynarodowe-skutki-przewrotu-wojskowego-w-gwinei, 22.11.2021.

[38] Ibidem.

[39] J. Devermont, Guinea: The Causes and Consequences of West Africa’s Latest Coup, 8.09.2021, https://www.csis.org/analysis/guinea-causes-and-consequences-west-africas-latest-coup, 19.09.2021.

[40] African Union suspends Guinea after coup, as envoys arrive for talks, 10.09.2021, https://www.france24.com/en/africa/20210910-african-union-suspends-guinea-after-coup-ousting-cond%C3%A9, 17.09.2021.

[41] A. Mimault, T. Ndiaga, Burkina Faso crowd celebrates West Africa’s latest coup, 25.01.2022, https://www.reuters.com/world/africa/burkina-faso-crowd-celebrates-west-africas-latest-coup-2022-01-25/, 27.01.2022.

[42] Zwolnił ze stanowiska ministra obrony i przejął jego kompetencje.

[43] Burkina: Ibrahim Traoré proclamé président, Damiba destitué, 1.10.2022, https://www.jeuneafrique.com/1381642/politique/burkina-ibrahim-traore-proclame-president-damiba-destitue/, 18.10.2023.

[44] W praktyce wygląda to na rozpowszechnianiu podobnych opinii politycznych (w tym przypadku antyfrancuskich), mających na celu podwyższenie nastrojów „anty”, dzięki czemu łatwiej pozyskać zwolenników szerzonych poglądów.

[45] R. Maclean, E. Peltier, Military Officers Announce Coup in Burkina Faso, 30.09.2022, https://www.nytimes.com/2022/09/30/world/africa/burkina-faso-coup.html, 18.10.2023.

[46] K. Woźniak, Analiza sytuacji w Burkina Faso pod rządami kpt. Traore, 23.03.2023, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/burkina-faso/analiza-sytuacji-w-burkina-faso-pod-rzadami-kpt-traore/, 23.03.2023.

[47] H. Wilkins, Burkinabes React to News of 2nd Coup in 8 Months, 1.10.2022, https://www.voanews.com/a/burkinabes-react-to-news-of-2nd-coup-in-8-months/6772191.html, 10.10.2022.

[48] Burkina Faso: Military officers remove President Damiba in a coup, 30.09.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/9/30/burkina-faso-military-leader-damiba-deposed-coup-army, 18.10.2023.

[49] J. Flanagan, Burkina Faso coup: Putin mercenaries back latest push to tighten grip on Africa, 3.10.2022, https://www.thetimes.co.uk/article/burkina-faso-coup-putin-mercenaries-back-latest-push-to-tighten-grip-on-africa-q6rgv2r6l, 11.10.2023.

[50] https://t.me/Prigozhin_hat/1736, 20.10.2023.

[51] French army officially ends operations in Burkina Faso, 20.02.2023, https://www.france24.com/en/africa/20230220-french-army-officially-ends-operations-in-burkina-faso, 15.03.2023.

[52] S. Mendick, After Burkina Faso ousts French, Russia’s Wagner may arrive, 7.04.2023, https://apnews.com/article/burkina-faso-russia-wagner-jihadi-02d9235279f0991cdb6ad3ebb4d3e546, 17.08.2023.

[53] Burkina Faso country profile, 21.07.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-13072774, 18.10.2023.

[54] I. Nyffenegger, The Military Coup in Niger, 31.08.2023, https://reliefweb.int/report/niger/military-coup-niger, 19.10.2023.

[55] Coup d’État au Niger: 57 000 soldats chez les putschistes, la France refuse d’intervenir… quelles sont les forces en présence?, 6.08.2023, https://www.midilibre.fr/2023/08/06/coup-detat-au-niger-57-000-soldats-chez-les-putschistes-la-france-refuse-dintervenir-quelles-sont-les-forces-en-presence-11382215.php, 15.10.2023.

[56] Ibidem.

[57] S. Mednick, French embassy in Niger is attacked as protesters waving Russian flags march through capital, 30.07.2023, https://apnews.com/article/niger-coup-mohamed-bazoum-military-junta-sahel-88ccaa2f004db44601e59475199c5fbe, 10.09.2023.

[58] Russia responsible for Niger coup, says top Ukrainian official, 1.08.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/1/russia-responsible-for-niger-coup-says-top-ukrainian-official, 18.09.2023.

[59] Dla tego drugiego sytuacja w Nigrze była nadzwyczaj istotna. Francja jest prawie całkowicie zależna od Nigru w zakresie wydobycia uranu, wykorzystywanego do zasilania systemu energii jądrowej; F. Ali, Niger France uranium: African country increases uranium price to €200/kg, 10.09.2023, https://www.samaa.tv/20873396-niger-france-uranium-african-country-increases-uranium-price-to-200-kg, 12.09.2023.

[60] Ch. Ewokor, Niger coup leader Gen Tchiani promises to handover power in three years, 20.08.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-66562765, 15.09.2023.

[61] Election for Gabonese National Assembly, 26.08.2023, https://www.electionguide.org/elections/id/4061/, 29.08.2023.

[62] Military coup leader Brice Oligui Nguema sworn in as interim president in Gabon, 4.09.2023, https://www.abc.net.au/news/2023-09-05/gabon-coup-leader-nguema-sworn-in-as-interim-president/102814124, 9.09.2023.

[63] Coup d’Etat au Gabon, 4.09.2023, https://www.lexpress.fr/monde/afrique/coup-detat-au-gabon-J5S4YHZNG5FPBNMY6PJLJS3GHM/, 5.09.2023.

[64] Gabon, notre portrait du général Brice Oligui Nguema, 30.08.2023, https://mondafrique.com/politique/le-general-clothaire-oligui-nguema-lhomme-fort-du-pouvoir-gabonais/, 6.09.2023.

[65] General Brice Oligui Nguema, the man named to lead Gabon after coup, 31.08.2023, https://www.france24.com/en/africa/20230831-general-brice-oligui-nguema-named-gabon-s-new-leader-after-coup, 2.09.2023.

[66] A.M. Boudombo, M.S.C. Eyene, Au Gabon, des proches du président déchu aux arrêts, 31.08.2023, https://www.bbc.com/afrique/articles/c4nqk82exzpo, 7.09.2023.

[67] Germany deplores military coup in Gabon, 31.08.2023, https://www.aa.com.tr/en/africa/germany-deplores-military-coup-in-gabon/2979986, 15.09.2023.

[68] M. Kabaciński, Dyktatura pod płaszczem demokracji – analiza zamachu stanu w Gabonie, 19.09.2023, https://securityinpractice.eu/analizy/dyktatura-pod-plaszczem-demokracji-analiza-zamachu-stanu-w-gabonie/, 19.09.2023.

[69] Prigożyn, popierając zamachy stanów w Afryce, prawie zawsze odwoływał się do emocji związanych z kolonialną przeszłością.

Geneza konfliktu w Burkina Fasow latach 2014-2019

Opracowanie: dr Krzysztof Danielewicz

Artykuł pierwotnie ukazał się w: Przegląd Geopolityczny, nr 32, 2020, s. 109-124.

W 2011 r. po upadku reżimu Kadafiego w Libii rzesze jego doświadczonych żołnierzy Tuaregów, wyposażone w odpowiedni sprzęt oraz broń, powróciły do Mali. Ten powrót oraz ruchy odśrodkowe nacjonalistów tuareskich stworzyły warunki do wybuchu kolejnego powstania. W 2012 r. rozpoczął się konflikt zbrojny, który pomimo ogromnego wysiłku rządu malijskiego i środowiska międzynarodowego rozlewa się na kolejne kraje. Przez pierwsze lata jego trwania, mimo zagrożenia innych państw Sahelu, Burkina Faso cieszyła się spokojem i bezpieczeństwem wewnętrznym. Zmieniło się to od 2015 r., a liczba zamachów drastycznie wzrastała: z 3 zamachów w 2015 r., 12 – w 2016 r., 29 – w 2017 r. do 137 w roku 2018^[1]. Pomiędzy listopadem 2018 r. a marcem 2019 r. gwałtownie wzrósł poziom przemocy w rejonie Sahelu oraz liczba ofiar śmiertelnych. Porównując z tym samym okresem rok wcześniej, liczba ataków skierowana przeciwko cywilom wzrosła w Burkina Faso aż o 7028%^[2].

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie najważniejszych czynników, które mogły wpłynąć na wybuch konfliktu zbrojnego w Burkina Faso oraz pogorszenie się jej sytuacji bezpieczeństwa.

Konflikt w Mali i początek problemów wewnętrznych w Burkina Faso

Burkina Faso (wcześniej znana jako Upper Volta) od końca XIX wieku była państwem kolonialnym rządzonym przez Francuzów. W latach 1932-1947 terytorium zostało podzielone pomiędzy Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej i Niger. Dopiero 5 sierpnia 1960 r. Burkina Faso uzyskała niepodległość. Żyje w niej 16 mln ludzi na obszarze 272 tys. m². Strategiczne położenie na granicy Sahary powoduje, że Burkina Faso jest doskonałą bazą do prowadzenia rozpoznania w rejonie Sahelu i Sahary. Przez wiele lat odgrywała też kluczową rolę w mediacjach pomiędzy państwami czy grupami zbrojnymi w tym rejonie Afryki[3].

Burkina Faso od wielu lat jest niestety bardzo uzależniona od zagranicznej pomocy. Ponad 80% wydatków budżetowych pochodzi z projektów rozwojowych i współpracy międzynarodowej. Kwota zagranicznej pomocy szacowana jest na ok. 400 mln USD rocznie. Dodatkowo sytuację wewnętrzną ratuje obecność wielu organizacji pozarządowych NGO, których w połowie lat 2000. było 16 tys. Tak liczna obecność NGO-sów wynikała z doskonałych warunków pracy w tym kraju, bezpieczeństwa i relatywnie dobrej efektywności urzędników. Dwoma największymi partnerami Burkina Faso są Francja i USA. W ostatnich latach ta współpraca przybrała na znaczeniu ze względu na sytuację bezpieczeństwa w rejonie Sahelu-Sahary i znaczenie kraju w operacjach rozpoznawczych w rejonie[4].

Po wybuchu wojny w Mali 2012 r. sytuacja bezpieczeństwa w tym kraju i sąsiadującym Nigrze uległa pogorszeniu. Początkowo w Burkina Faso było lepiej ze względu na sprawny aparat bezpieczeństwa tego państwa. W czasie rządów byłego prezydenta Burkina Faso, Blaise’a Compaoré, wywiad i inne służby bezpieczeństwa działały bardzo skutecznie. Szefem wywiadu i zarazem szefem sztabu prezydenta był gen. Gilbert Diendéré, dysponujący bardzo rozbudowaną wewnętrzną i międzynarodową siatką wywiadowczą. Dodatkowo od połowy lat 2000. do 2012 r. reżim Compaoré zawarł nieformalne porozumienie z grupami zbrojnymi. W zamian za dostarczanie im broni i logistyki miał zapewnioną ich neutralność. Przybycie tysięcy Malijczyków w latach 2012-2013 w związku z konfliktem w ich kraju zmieniło tę sytuację i zrodziło obawy, że konflikt zbrojny rozleje się na Burkina Faso. W konsekwencji kryzysu w Mali pojawiły się nowe grupy zbrojne, z którymi Compaoré miał słabsze relacje. W związku z tym prezydent zaczął modyfikować swoją wcześniejszą politykę, podejmując działania bezpośrednie. Po styczniu 2013 r. rozmieścił 1000 żołnierzy na granicy z Mali, dodatkowo 650 z nich wysłał do Mali w ramach African-led International Support Mission to Mali (AFISMA[5]) pod kontrolą ECOWAS (Economic Community of West African States). Doprowadziło to do bezpośredniego zaangażowania Burkina Faso w działania zbrojne na Sahelu, co spowodowało, że kraj ten stał się kolejnym celem grup zbrojnych. Świadczy o tym wypowiedź rzecznika MUJAO[6] (The Movement for Unity and Jihad in West Africa), który stwierdził, że Bamako, Wagadugu oraz Niamey stały się celami dla zamachowców samobójców organizacji[7].

Niestety prezydent Blaise Compaoré nie mógł się starać o kolejną, piątą kadencję, rządząc i tak już przez ćwierć wieku – od 1987 r. Musiał oddać władzę w związku z ryzykiem powszechnych demonstracji, podobnych do tych z 2003, 2007 i 2011 r. Za każdym razem wojskowi protestowali przeciwko korupcji i brakowi przejrzystości w sektorze obronnym. Prezydent dymisjonował wtedy kilku wysokich rangą dowódców, co stopniowo podkopywało jego pozycję. W 2014 r. próbował przedłużyć swoją kadencję, ale po rozmowach z przywódcami opozycji oraz sił zbrojnych ostatecznie zdecydował się oddać władzę w ręce cywilno-wojskowego rządu przejściowego[8].

W 2015 r. nastąpiła jeszcze jedna nieudana próba puczu wojskowego. Zamach został przeprowadzony przez członków Prezydenckiego Pułku Bezpieczeństwa (The Presidential Security Regiment – RSP) 16 września 2015 r., mniej niż miesiąc przed planowanymi wyborami. Nieudany pucz był skierowany przeciwko rządowi tymczasowemu sprawującemu władzę po odejściu Blaise’a Compaoré. Sam prezydent wyjechał do Wybrzeża Kości Słoniowej w 2014 r. po 27 latach sprawowania władzy w Burkina Faso. 2 września 2019 r. dwóch generałów zostało skazanych na długoletnie wyroki więzienia za przeprowadzenie puczu. Generał Gilbert Diendéré otrzymał dwudziestoletni wyrok więzienia, natomiast gen. Djibrill Bassolé[9] – 10 lat. Generała Diendéré skazano za morderstwo i naruszenie bezpieczeństwa państwa, natomiast gen. Bassolé – za zdradę. Obaj generałowie stali na szczycie 84-osobowej grupy osób oskarżonych o próbę obalenia rządu tymczasowego. Sześćdziesięcioletni gen. Diendéré w trakcie próby zamachu stanu przewodził National Council for Democracy – ciału rządzącemu zamachowców, a dwa lata starszy Bassolé był ministrem spraw zagranicznych prezydenta. Powyższe wytworzyło poważne rozłamy w armii, które spowodowały jej osłabienie i obniżenie zdolności operacyjnych, co z kolei ma wpływ na obecny poziom bezpieczeństwa w tym kraju[10].

Pomimo pozornego spokoju przez wiele lat w Burkina Faso atmosfera wewnętrzna była napięta ze względu na brak skutecznego systemu sprawiedliwości, problemy ekonomiczne czy słabą opozycję. Najlepszą jednostką wojskową Bukina Faso był RSP, którego główne zadanie stanowiło zbudowanie i utrzymanie kordonu wokół prezydenta. Regiment liczył od 600 do 800 żołnierzy, dobieranych nie według pochodzenia etnicznego czy zamieszkania, a lojalności wobec prezydenta. W zamian cieszyli się szeregiem przywilejów i lepszym traktowaniem. Otrzymywali lepsze mieszkania, pensję i poza służbą nie obowiązywał ich ten sam system zachowań, co innych żołnierzy. Dodatkowo dysponowali lepszym uzbrojeniem, dzięki czemu dominowali nad innymi jednostkami sił zbrojnych. Przez wiele lat było to rozwiązanie modelowe dla innych państw, m.in. Mali. Pozostałe jednostki były bardzo mocno podzielone na specjalizacje. Wojsko znajdowało się cały czas pod kontrolą, kadra była słabo wyszkolona, a jednostki – niezbyt liczne. Chodziło o to, aby zminimalizować ryzyko przewrotu wojskowego i pokonać RSP[11].

Odejście Blaise’a Compaoré w październiku 2014 r. zdestabilizowało cały system służb specjalnych i bezpieczeństwa w kraju. Służby wywiadowcze były oparte bardziej na wzajemnych kontaktach niż instytucjach. Utworzone w 2015 r. nowe służby Narodowej Agencji Wywiadowczej (The National Intelligence Agency – ANR) nie osiągnęły jeszcze odpowiedniego poziomu operacyjnego. Dopiero zaczął się proces centralizacji wywiadu. Sytuację pogorszyło także rozwiązanie prezydenckiego pułku bezpieczeństwa RSP. Burkina Faso nie ma także doświadczenia w prowadzeniu wojny z innym krajem, a już tym bardziej wojny asymetrycznej. Co prawda były małe epizody wojny z Mali z 1974 i 1985 r., ale to wszystko. Ma też ograniczone doświadczenie z walk poza granicami kraju, m.in. w Darfurze czy północy Mali, oraz w ramach MINUSMA (The United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali). Realnie siły zbrojne są bardziej armią paradną niż gotową do walk i poświęcenia. Dwa największe mankamenty w systemie Burkina Faso to brak informacji rozpoznawczych i sił powietrznych. Siły rozpoznawcze pełnią tylko zadanie sygnalizacyjne zagrożeń, ale brak śmigłowców powoduje konieczność wielogodzinnego podróżowania na miejsce. Brakuje także wyposażenia, treningu, samochodów, przez co wojsko nie jest tak sprawne jak wrogie grupy zbrojne. Ponieważ nie ma sprawnego systemu wywiadowczego, wojsko nie posiada umiejętności ich zbierania w środowisku cywilnym, przez co nie jest w stanie odpowiednio szybko reagować na działania grup zbrojnych[12].

Kolejny problem to podziały wewnętrzne w siłach bezpieczeństwa. Młodzi żołnierze nie są zadowoleni z sytuacji materialnej i uważają, że stara gwardia wspiera stary reżim, nie chce się ruszyć ze swoich klimatyzowanych gabinetów i nie potrafi poradzić sobie z nowymi zagrożeniami. Podoficerowie wskazują na słabość oficerów sztabowych w posługiwaniu się nowymi technologiami, szczególnie w zakresie komunikacji, która jest kluczowa w walce z terroryzmem. Problemy organizacyjne widać także w polityce kadrowej: brakuje oficerów administracyjnych lub mają oni niewystarczające kompetencje, aby poradzić sobie z awansami i polityką kadrową. Na to nakłada się niezdrowa rywalizacja pomiędzy policją a żandarmerią, co obniża i tak niską efektywność działań. Obie te struktury są rozmieszczane na wsi i miastach, przez co ich obowiązki się dublują. To wszystko razem wzięte wskazuje na powody problemów w zakresie zwalczania terroryzmu w Burkina Faso[13].

Problemy religijne i społeczne

Tolerancja religijna w Burkina Faso ma długą historię. Pierwszą religią na tym terenie był islam, w XIX w. Francuzi przywieźli chrześcijaństwo, uważane za religię elit z uwagi na nauki prowadzone w szkołach misyjnych, do których nie chcieli uczęszczać muzułmanie, traktując to jako część ucisku kolonialnego. Na końcu XX w. z USA dotarł tu protestantyzm. Pomimo różnic zarówno islam, jak i chrześcijaństwo korzystały z korzeni animistycznych. W Burkina Faso na porządku dziennym są mieszane małżeństwa, a rodzice szanują wybory dzieci w tych kwestiach bez względu na religię[14]. Jednak działania grup zbrojnych w ostatnich latach, próbujących wykopać podziały pomiędzy religiami, agresywne działania misyjne Arabii Saudyjskiej i Kataru oraz ataki na obiekty religijne spowodowały coraz większe podziały pomiędzy różnymi religiami.

 Generalnie problem muzułmanów można podzielić na trzy kategorie: ich widoczne niedowartościowanie w życiu publicznym i politycznym; sposób administracyjnego traktowania religii; edukacja, która jest kluczowa, aby stać się częścią elit. Kolejną kwestią jest to, że sam islam w Burkina Faso nie jest jednolity. Żyją tam głównie sunnici i sufici, których ci pierwsi uważają za złych muzułmanów, co oczywiście rodzi duże problemy. Sufici z kolei uważają sunnitów za radykałów, pozostających pod wpływem saudyjskiego wahhabizmu. Dodatkowo, podobnie jak w innych miejscach na świecie, wersją islamu sunni narzucanego ludności przez grupy zbrojne jest radykalny salafizm[15],czerpiący z wahhabizmu. Na to wszystko nakładają się jeszcze personalne ambicje liderów religijnych. W Burkina Faso następuje wzrost religijności, co wcale nie musi się wiązać z przemocą. Widać to dobrze na przykładzie mody, która zmienia się na typowo muzułmańską – czyli kobiety zakrywają twarz, mężczyźni noszą brody itp. Trendy te można zaobserwować w Wagadugu, gdzie studenci opuszczają zajęcia o 16.00 na czas modlitwy czy nie chcą brać udziału w nieformalnych dyskusjach z młodzieżą niemuzułmańską, co dziesięć lat temu byłoby nie do przyjęcia. W miastach pewne zmiany zachodzą także pod wpływem zagranicznych duchownych. Jednak najwyraźniej je widać na mających bardziej tradycyjne podejścia do życia wsiach.

Wyraźnie widać wpływy wahhabizmu w Burkina Faso, z którym z roku na rok wiąże się coraz więcej młodych ludzi. Wynika to z tego, że jest on bardzo dobrze zorganizowany na każdym szczeblu, posiada biura narodowe, regionalne i prowincjonalne. Promuje młodych duchownych imamów, a nauczyciele tego wyznania biegle posługują się językiem arabskim, co dodaje prestiżu. Oferuje także pomoc dla młodych, jeżeli ci przyjmą tę wersję islamu. Wahabici zmieniają swoje przyzwyczajenia i relacje z sąsiadami, nie dzielą się jedzeniem z chrześcijanami podczas Bożego Narodzenia i Wielkanocy, zakazują mieszanych małżeństw i oddalają się od swoich rodzin. Żądają także przyjęcia „prawdziwego islamu” i jednocześnie odrzucają tradycyjne wierzenia i zwyczaje, pielęgnowane przez sufi, jak np. poświęcanie zwierząt, używanie amuletów, czczenie świętych. Wiele z tych tradycji odegrało ważną rolę w utrzymaniu jedności społecznej. Pojawiają się także pierwsze oznaki nietolerancji ze strony wahabitów wobec niemuzułmanów. Chrześcijaństwo jest traktowane jako religia Zachodu, z którym należy walczyć. Zachód z kolei jest przedstawiany jako ten, który chce zniszczyć islam, co szczególnie widać w zachowaniach młodych muzułmanów.

Dużą rolę w propagowaniu wahhabizmu odgrywa Arabia Saudyjska, ale trudno jasno ocenić, ile środków przepływa z tego kraju do Burkina Faso, szczególnie przez NGO i inne projekty rozwojowe. Bardzo często powracający ze studiów w Zatoce Perskiej młodzi muzułmanie zaczynają głosić hasła, które w żaden sposób nie mają korzeni w tradycji Burkina Faso. Tylko jedna NGO, zwana Qatar Charity, zbudowała 496 meczetów, 60 studni, 21 wielofunkcyjnych kompleksów, 5 szkół i 18 centrów zdrowia w latach 2009-2015. Problemem jest to, że rząd w stolicy nie jest w stanie kontrolować treści przekazywanych w tych meczetach, weryfikować duchownych oraz sprawdzać liczby nieformalnych prywatnych miejsc modlitwy, całkowicie pozbawionych nadzoru[16].

Religią, która najszybciej rozwija się w ostatnich latach w Burkina Faso, jest protestantyzm. W latach 1960-2006 liczba wyznawców wzrosła pięć razy więcej niż muzułmanów oraz dwa razy więcej niż chrześcijan. Bardzo często jednak podejście protestantów jest nieprzychylne innym wiarom, a najbardziej przeciwne tradycyjnym afrykańskim wierzeniom, które zawsze były spoiwem, na którym budowano wspólnoty społeczne. Protestanci nie chcą także brać udział w różnego rodzaju inicjatywach ponad podziałami religijnymi, są przeciwni mieszanym małżeństwom oraz próbują przekonywać do zmiany wiary wyznawców innych religii. Często prywatnie protestanci stawiają znak równości pomiędzy islamem a terroryzmem, szczególnie pochodzący z zagranicy, np. z Nigerii. Protestanci w Burkina Faso bywają bardziej radykalni od tych z innych krajów[17].

Różnorodność religijna i pokojowa koegzystencja w Burkina Faso stanowiły wyjątek w Afryce Subsaharyjskiej i Sahelu. Przez wiele lat wprawdzie muzułmanie narzekali, że nie są odpowiednio reprezentowani w strukturach administracyjnych państwa, ale nie była to paląca kwestia. Po odejściu prezydenta Compaoré pojawiły się nowe problemy wynikające z konfliktu na gruncie religijnym w Mali i Afryce Zachodniej, po raz pierwszy zaczęły też przybierać na sile także w Burkina Faso. Państwo to leży na skrzyżowaniu Afryki Zachodniej, gdzie fundamentaliści religijni zyskują na znaczeniu, z rejonem, gdzie swoje wpływy zyskuje Kościół protestancki, który często propaguje nietolerancję wobec innych wyznań. W Burkina Faso nigdy nie dochodziło do wojen cywilnych na gruncie religijnym. Bez większych problemów funkcjonowali obok siebie muzułmanie, chrześcijanie i wyznawcy religii animistycznych[18].

Zdaniem prezydenta Burkina Faso Rocha Marca Christiana Kaboré z maja 2019 r. grupy zbrojne przechodzą od kreowania konfliktu wykorzystującego podziały pomiędzy pasterzami a rolnikami do konfliktu pomiędzy muzułmanami a katolikami. Słowa te są potwierdzone konkretnymi wydarzeniami: 29 kwietnia 2019 r. został zabity pastor protestancki i pięciu wiernych, natomiast 12 maja 2019 r. zamordowano sześciu katolików i spalono ich kościół. Następnego dnia kolejnych czterech katolików poniosło śmierć. Widać więc wyraźnie, że po demokratycznym przekazaniu władzy w Burkina w 2016 r. i początkowym optymizmie sytuacja ulega dramatycznemu pogorszeniu[19].

Ansarul Islam i jego sojusznicy

Pomimo że działania zbrojne na północy Burkina Faso mają bezpośredni związek z wojną w Mali, to jednak konflikt w tym państwie ma własną genezę. Znaczący wpływ miało powstanie Ansarul Islam (AI), które stanowi zagrożenie i stoi za większością działań zbrojnych. Grupa działa głównie na północy kraju w prowincji Soum.

Ansarul Islam został założony w 2016 r. w lesie Mondoro w Mali. Głównym rozgrywającym i jednocześnie założycielem był Malam Ibrahim Dicko, którego prawdziwe imię to Boureima Dicko. Urodził się w rodzinie lokalnego lidera religijnego – marabu[20]– w Soboule leżącym w prowincji Soum. Studiował w szkołach koranicznych w Mali i Burkina Faso, uczył się natomiast w Nigrze. Od 2009 r. zaczął prowadzić modły w wielu wsiach Soum. Był założycielem dwóch stacji radiowych: LA Voix du Soum i La radio Lutte contre la desertification (LRCD). Prowadził także modły w aktualnie zamkniętym meczecie Djibo. W 2012 r. władze oficjalnie uznały jego stowarzyszenie – Al-Irchad. Umiejętności oratorskie Malama spowodowały, że zyskał on dużą rozpoznawalność oraz popularność. Na początku swojej działalności grupa Ansarul Islam była manifestacją przeciwko porządkowi społecznemu w prowincji. Przez pierwsze lata Malam promował równość pomiędzy klasami społecznymi, kwestionował dominację tradycyjnych szefów/starszyzny oraz monopolizację przywódców religijnych wywodzących się z rodzin marabu. Oskarżał ich o dorabianie się kosztem społeczeństwa. Głoszone hasła pozwoliły mu zdobyć popularność wśród szerokich rzesz, głównie młodzieży i społecznie wykluczonych warstw społecznych. Kiedy jednak sięgnął po metody siłowe, utracił wiele z wcześniejszego poparcia. Mimo to wpływy, które mu pozostały, wystarczyły do prowadzenia umiarkowanych działań partyzanckich skierowanych przeciwko władzom lokalnym i krajowym. Ansarul Islam jest ruchem, po połowie, społecznym i religijnym. Grupa sprzeciwia się bardziej tradycyjnym wierzeniom i tradycji niż nowoczesności. Wykorzystuje islam, aby określić swój opór przeciwko systemowi społecznemu, który rodzi sprzeciw i frustrację[21].

Szczególną popularnością cieszyły się przemówienia antyrządowe Malama; w pewnym momencie codziennie prowadził audycje radiowe, sponsorowane prawdopodobnie przez źródła zewnętrzne. Rząd przejściowy zablokował jego projekty związane z budową kilku meczetów przez Al-Irchad, o co sam Malam oskarżał synów tradycyjnych marabu. Jego radykalne kazania wywołały alarm wśród władz lokalnych, ale nikt nie podjął skutecznych działań neutralizujących. Przez chwilę został objęty kontrolą służb bezpieczeństwa Compaoré, jednak skończyło się to wraz z upadkiem reżimu. Wcześniej, jeszcze we wrześniu 2013 r., Malam został aresztowany przez francuskie siły Operation Serval w Tessalit na północy Mali. W trakcie zatrzymania znaleziono przy nim dużą kwotę pieniędzy w euro. Po zatrzymaniu spędził prawie dwa lata w więzieniu w Bamako, z którego wyszedł w 2015 r.[22]

Malam miał w swoim życiorysie także przynależność do Ansar Dine[23] i Katibat[24] Macina w centralnej Mali. Według uciekiniera z tej drugiej organizacji jej lider Amadou Kouffa odegrał bardzo ważną rolę w powstaniu AI. Dużego wsparcia udzieliły także Katibat Macina i Katibat Serma, z którymi AI brał udział w wielu zamachach w centralnej Mali[25]. Swój pierwszy atak AI przeprowadził w grudniu 2016 r. w leżącej w północnych rejonach Burkina Faso miejscowości Nassoumbou, gdzie zabito 12 żołnierzy. Był to największy, do tamtej chwili, zamach terrorystycznym w tym kraju, wspierany przez członków Katibat Macina oraz inną grupę Ansar Dine, tj. jej Katibat Serma. Według dostępnych źródeł AI wspierał także obie wymienione grupy w jej atakach terrorystycznych w centralnej Mali. Sam także jest przez nie wspierany zarówno logistycznie, jak i szkoleniowo^[26].

W czerwcu 2017 r. na Facebooku opublikowano oficjalne oświadczenie Jafara Dicko, młodszego brata Malama, w którym zeznał, że został liderem organizacji Ansarul Islam. Informacja została jedynie częściowo potwierdzona przez siły bezpieczeństwa Burkina Faso, według których Malam mógł zginąć od ran w trakcie operacji sił bezpieczeństwa wiosną 2017 r. W związku z tym w dalszym ciągu pojawiają się wątpliwości, czy rzeczywiście nie żyje^[27].

20 lutego 2018 r. USA wpisały AI na listę organizacji terrorystycznych. Z kolei w czerwcu 2018 r. minister bezpieczeństwa Burkina Faso opublikował listę poszukiwanych osób oskarżonych o terroryzm. W większości są to członkowie Ansarul Islam. Listę otwiera Abdoul Salam Dicko (aka Djaffa), brat pierwszego lidera organizacji. Znajduje się na niej również Aboubacar Sawadogo, doradca i trener AI, przez długi czas związany z Ansar Dine w Mali. Odpowiedzialny za tworzenie skrzydła Ansar Dine w Burkina Faso w 2015 r., został aresztowany w Mali w 2016 r.[28]

Organizacja Ansarul Islam jest produktem społeczno-politycznym oraz kulturalnym Soum. Stanowi odbicie żądań i aspiracji większości społeczeństwa tej prowincji, która była pozbawiona zarówno władzy politycznej, jak i religijnej. Te z kolei żądania i aspiracje szybko otrzymały wsparcie ze strony grup zbrojnych z terenu Mali. Ruchom tym sprzyjało odczucie osamotnienia i zaniedbania ze strony władz Burkina Faso, które były oskarżane o zaniedbania w kwestii rozwoju ekonomicznego i potencjału Sahelu. Duże niedopatrzenia w kwestii rozwoju infrastruktury drogowej, bardzo ograniczony dostęp do usług medycznych, brak wody i prądu oraz niski poziom edukacji powodowały ogromne niezadowolenie społeczne. Centrum administracyjnym prowincji jest miasto Djibo, które do dziś nie ma asfaltu. Dodatkowo miejscowe surowce naturalne są eksploatowane przez zachodnie firmy bez żadnych profitów dla lokalnej społeczności[29].

Inną grupą, z którą jest powiązany Ansarul Islam, jest JNIM[30] – The Groups for Support of Islam and Muslims, konglomerat grup powiązanych z Al-Kaidą, która działa na północy Burkina Faso. Grupa ta brała udział w szkoleniu Ansarul Islam, a także wyposażyła ją w improwizowane ładunki wybuchowe (Improvised Explosive Devices – IED). Poza JNIM Ansarul Islam aktywnie współpracuje prawdopodobnie z grupą powiązaną z tzw. Państwem Islamskim, tj. The Islamic State in the Greater Sahara – ISGS[31]. Według ONZ Ansarul Islam dzieli się na dwie frakcje, z których jedna związana jest z JNIM, a druga – z Islamic State w rejonie Burkina Faso. Nie wiadomo do końca, jaka jest rola AI w JNIM, ale JNIM cały czas wspiera AI w prowadzeniu działań zbrojnych w Burkina Faso. AI łączy z JNIM ideologia, działania operacyjne oraz wsparcie logistyczne. Nie można wykluczyć także, że JNIM patrzy na Ansarul Islam jak na część strategii rozszerzania swojej działalności na inne państwa, dając im poczucie związków z daną społecznością lokalną[32].

Ważnym problemem sprzyjającym procesowi werbunku młodych ludzi przez organizacje zbrojne jest kwestia zaniedbań w stosunku do pasterskiej ludności Fulani. Fulani tradycyjnie byli niechętni wysyłaniu swoich dzieci do szkół francuskich, a sam system administracji rządowej, wzorowany na francuskim, był dla nich trudny do zrozumienia. To z kolei przekładało się na trudności w załatwianiu formalności administracyjnych. Nawet urzędnicy wysyłani do prowincji traktują swoją pracę jak zsyłkę, inni natomiast korzystają z okazji i szybko się dorabiają, angażując się w przemyt czy korupcję. Problem stanowi nawet zdobycie odpowiednich dokumentów rządowych. W społeczności Fulani na Sahelu dominuje odczucie bycia ofiarami systemu, co wprost przekłada się na niską efektywność działań sił bezpieczeństwa, zwalczających Ansarul Islam. Są one nieskuteczne także dlatego, że część przedstawicieli sił bezpieczeństwa popiera Ansarul Islam, a społeczność nie chce współpracować również ze względu na terror wprowadzany przez organizacje. Sytuacji nie poprawia także wzmocnienie sił rządowych czy bardziej dyskretna współpraca z lokalnymi informatorami. Ludzie obawiają się sił bezpieczeństwa, które dopuszczają się bezprawnych zatrzymań, złego traktowania, co tylko pogłębia poczucie niesprawiedliwości. Siły bezpieczeństwa z kolei tłumaczą, że czasami zatrzymują całe grupy po to, aby po zwolnieniu niektórych z nich nie byli oni oskarżani o współpracę, a przez to narażani na zemstę ze strony Ansarul Islam. Sytuacja w Burkina Faso nieco przypomina tę z Mali^[33].

Działania militarne w Burkina Faso

Duży problem stanowi powolna odbudowa systemu bezpieczeństwa po upadku systemu w związku z odejściem reżimu Compaoré. Wyjściem z sytuacji jest poprawa współpracy regionalnej w zakresie bezpieczeństwa. Burkina Faso angażuje się w operacje wspólnie z siłami Mali i Francji z Operation Barkhane, które powstały w miejsce sił francuskich, działających w ramach Operation Serval, w sierpniu 2014 r. Francuskie siły z tzw. Operation Barkhane liczą obecnie 4500 żołnierzy w rejonie najbardziej zagrożonym zamachami, czyli na styku granic Mali, Burkina Faso i Nigru. Trzy główne bazy to: N’Djamena w Czadzie, gdzie jest zlokalizowane dowództwo misji, Gao w Mali i Niamey w Nigrze. W październiku 2018 r., na prośbę Burkina Faso, rejon operacji został rozszerzony o ten kraj[34]. Z kolei 2 lutego 2020 r. francuska minister obrony Florence Parly ogłosiła decyzję o zwiększeniu swojego kontyngentu na Sahelu o kolejnych 600 żołnierzy, którzy przybędą w rejon operacji do końca 2020 r. Ich najważniejszym zadaniem będzie zapewnienie bezpieczeństwa w rejonie granicznym Mali, Burkina Faso i Nigru. Wzrost liczby żołnierzy ma wywrzeć większą presję m.in. na JNIM, AI czy ISGS[35].

Problemem w skuteczności podejmowanych działań zbrojnych w Burkina Faso jest jednak utrzymanie stałej obecności sił bezpieczeństwa na północy kraju, głównie w czasie pory deszczowej od lipca do października, kiedy drogi są w większości nieprzejezdne. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę zdolność grup zbrojnych do szybkiego zastępowania utraconych liderów, zmiany strategii i dostosowywania się do zmieniających warunków. Przykładem jest użycie w Burkina Faso IED – pierwszy raz w sierpniu 2017 r. Z doświadczeń innych krajów, jak np. Afganistan, widać też, że bardzo często nowi przywódcy grupy są jeszcze bardziej radykalni i zdeterminowani. Kolejnym problemem jest powstawanie uzbrojonych w broń strzelecką cywilnych grup samoobrony, zwanych Koglweogo, w wielu miejscach Burkina Faso. Ich zadaniem jest obrona ludności przed kryminalistami, złodziejami bydła itp. W niektórych miejscach, jak np. w Kerboule (kopalnia złota), grupy Koglweogo zostały wyparte przez Ansarul Islam. W przyszłości walki pomiędzy nimi mogą przybierać na sile. Innym aktorem mogą być grupy Ruga – grupy pasterzy Fulani, którzy uzbrojeni w broń myśliwską zajmują się odzyskiwaniem utraconych lub skradzionych zwierząt. Na szczęście na obecnym etapie takiego problemu jeszcze nie ma[36].

Siły zbrojne Burkina Faso są także bardzo aktywne w ramach misji MINUSMA[37]. Żołnierze MINUSMA rozmieszczeni są w 13 bazach w ramach trzech sektorów, z dowództwem głównym położonym w Bamako. Sektor północny obejmuje Kidal, Tessalit, Aguelhoc; sektor wschodni – Gao, Ménakę, Ansongo; sektor zachodni – Timbuktu, Diabaly, Douentzę, Goundam, Gossi, Mopti, Sévaré.

Od 2013 r. w ramach MINUSMA zginęło 191 żołnierzy, co czyni ją najbardziej śmiercionośną misją ONZ na świecie[38]. 28 czerwca 2019 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ kolejny raz przedłużyła o rok misję MINUSMA i utrzymała jej wielkość na poziomie 13 289 żołnierzy i 1920 policjantów. Utworzono także sektor centralny z dowództwem w Mopti[39]. Ciekawe jest, że pomimo problemów wewnętrznych w Burkina Faso kraj ten utrzymuje 2900 żołnierzy w ramach misji ONZ MINUSMA, co stanowi ponad 30% żołnierzy z liczących 9100 sił zbrojnych. Powyższe może wynikać z tego, że za udział w siłach MINUSMA płaci ONZ, a nie są to małe stawki, szczególnie jeżeli weźmie się pod uwagę zarobki w Burkina Faso[40].

Inną, najnowszą i niezmiernie ważną inicjatywą, mającą poprawić bezpieczeństwo w tym kraju, jest udział w międzynarodowych regionalnych strukturach wojskowych G5 Sahel. Siły G5 Sahel zostały ustanowione w 2014 r. na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy Burkina Faso, Czadem, Mali, Mauretanią i Nigrem. Celem było umocnienie współpracy ekonomicznej i bezpieczeństwa w Sahelu, a także radzenie sobie z wyzwaniami bezpieczeństwa ze strony grup islamskich. W 2017 r. utworzono wspólne połączone dowództwo FC-G5S – Force Conjointe du G5 Sahel/ G5 Sahel Joint Force. Koncepcja G5 Sahel została oparta na czterech filarach, jakimi są:

• zwalczanie terroryzmu, przemytu narkotyków i ludzi;
• udział w odbudowie struktur państwa nad niektórymi regionami, stworzeniu warunków dla powrotu uchodźców i uciekinierów;
• prowadzenie pomocy humanitarnej i dostarczenie pomocy dla osób dotkniętych kryzysem;
• udział we wprowadzaniu strategii rozwoju w całym regionie G5 Sahel.

Docelowo G5 Sahel ma odpowiadać za kontrole nad rejonem o powierzchni 5 mln km². Cały rejon jest podzielony na trzy sektory – zachodni, centralny i wschodni. W każdym sektorze mają operować po dwa – trzy bataliony, każdy po 650 żołnierzy, w sumie 5000 żołnierzy[41].

Zakończenie

Wyraźne podziały pomiędzy państwem a społeczeństwem w Burkina Faso stanowią skuteczną pożywkę dla konfliktu. Podobnie jak w Mali, północne rejony czują duży rozdźwięk pomiędzy swoim potencjałem a poziomem rozwoju tych terenów. Urzędników państwowych czy siły zbrojne traktują jak obcych, którzy chcą się dorobić ich kosztem. W konsekwencji ludność Soum jest oporna wobec współpracy z siłami rządowymi, które często pochodzą z innych prowincji i czasami używają brutalnych metod. Sytuacja ta bardzo przypomina tę panującą w centralnych rejonach Mali. Dodatkowo terytorium Mali stanowi doskonałą bazę wypadową i logistyczną dla Ansarul Islam. Konflikt na północy Burkina Faso wynika też z braku zrozumienia ze strony rządu dla podziałów społecznych na północy, podziałów społecznych, religijnych itp. To wszystko razem wzięte daje poparcie dla działań Ansarul Islam oraz innych grup zbrojnych.

Wzrostowi aktywności grup zbrojnych w Burkina Faso sprzyja także ogromne ubóstwo. Ponad 40% społeczeństwa żyje za niespełna 2 USD dziennie. Tylko w 2019 r. liczba osób zmuszonych opuścić swoje miejsca zamieszkania zwiększyła się o 500%: z 87 tys. do 650 tys.^[42]

Skuteczne rozwiązanie zależy od zakończenia konfliktu w Mali oraz opracowania i wdrożenia skutecznego planu rozwoju rejonów ze strony rządu w Burkina Faso. Działania te powinny zostać ukierunkowane zasadniczo na:

• sformułowanie skutecznego planu uwzględniającego społeczne i lokalne zależności na północy;

• zredukowanie podziałów i nieufności pomiędzy siłami bezpieczeństwa i władzami a lokalną ludnością;
• położenie większego nacisku na programy rozwojowe na Sahelu, promowanie hodowli, poprawa systemy sprawiedliwości, walka z korupcją;
• praca nad umocnieniem współpracy długoterminowej pomiędzy Mali, Nigrem a Burkina Faso w zakresie systemu sprawiedliwości i służb bezpieczeństwa.

Słowa klucze: Sahel, Mali, Burkina Faso, JNIM, ISGS, Terrorism, Ansarul Islam

Bibliografia

A Review of Major Regional Security Efforts in the Sahel, „The Africa Center for Strategic Studies”, online, 04.03.2019, https://africacenter.org/spotlight/review-regional-security-efforts-sahel/

Arieff A., Crisis in Mali, http://www.fas.org/sgp/crs/row/R42664.pdf; Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ, S/RES/2085 (2012) z 20 grudnia 2012 r., http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2085.pdf

Awad M., Burkina Faso: The making of a humanitarian crisis, „World Food Programme Insight”, 20.12.2019, https://insight.wfp.org/burkina-faso-the-making-of-a-humanitarian-crisis-813296ac3a1a

Burkina Faso convicts two generals over deadly 2015 coup, „Al Jazeera”, 02.09.2019, https://www.aljazeera.com/news/2019/09/burkina-faso-convicts-generals-2015-coup-190902121107740.html

Burkina Faso: Preserving the Religious Balance, „International Crisis Group”, 6 September 2016, Report 240, https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-faso-preserving-religious-balance

Burkina Faso: With or Without Compaoré, Times of Uncertainty, „International Crisis Group”, Report 205, Africa, 22 July 2013 r., https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-faso-or-without-compaore-times-uncertainty

Cristiani D., West Africa’s MOJWA Militants – Competition for al-Qaeda in the Islamic Maghreb?, Terrorism Monitor Volume: 10 Issue: 7, 6 April 2012, s. 6-7, http://www.jamestown.org/uploads/media/TM_010_Issue07_02.pdf

Depagne R., Burkina Faso’s Alarming Escalation of Jihadist Violence, „International Crisis Group”, 05.03.2018, https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-fasos-alarming-escalation-jihadist-violence

Elischer S., Contemporary Civil-Military Relation in the Sahel, West African Papers, No. 19, 19.02.2019, s. 14, https://read.oecd-ilibrary.org/development/contemporary-civil-military-relations-in-the-sahel_f17713c9-en#page4

Finding the Right Role for the G5 Sahel Joint Force, „International Crisis Group”, Africa Report N°258, 12 December 2017, https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/258-finding-the-right-role-for-the-g5-sahel-joint-force.pdf

France to send 600 more troops to fight armed groups in Sahel, „Al Jazeera”, 02.02.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/02/france-send-600-troops-fight-armed-groups-sahel-200202143520086.html

Jones S., Press release: political violence skyrockets in the Sahel according to latest ACLED data, https://www.acleddata.com/2019/03/28/press-release-political-violence-skyrockets-in-the-sahel-according-to-latest-acled-data/

Joscelyn T., Analysis: Al Qaeda groups reorganize in West Africa, „FDD’s Long War Journal”, 13.03.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/03/analysis-al-qaeda-groups-reorganize-in-west-africa.php

Joscelyn T., Jihadists in West Africa renew allegiance to Abu Bakr al-Baghdadi, „Long War Journal”, online, 17.06.2019, https://www.longwarjournal.org/archives/2019/06/jihadists-in-west-africa-renew-allegiance-to-abu-bakr-al-baghdadi.php

Lecocq B. i in., One Hippopotamus and Eight Blind Analysts: A multivocal analysis of the 2012 political crisis in the divided Republic of Mali Extended Editors Cut*, http://bamakobruce.files.wordpress.com/2013/04/lecocq-mann-et-al-hippo-directors-cut.pdf

Nir S.M., Burkina Faso Racked by Escalating Violence, „The New York Times”,18.05.2019,https://www.nytimes.com/2019/05/18/world/africa/burkina-faso-violence-extremism.html

Resolution 2100 (2013), Adopted by the Security Council at its 6952nd meeting, on 25 April 2013, United Nations S/RES/2100 (2013), http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2100.pdf

Roger B., Qui est l’imam Ibrahim Dicko, la nouvelle terreur du nord du Burkina?, „Jeune Afrique”, 09.01.2017, http://www.jeuneafrique.com/390558/politique/limam-ibrahim-dicko-nouvelle-terreur-nord-burkina/

State Department Designation of Ansarul Islam, https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2018/02/278481.htm

The Complex and Growing Threat of Militant Islamist Groups in the Sahel, „The Africa Center for Strategic Studies”, online, 15.02.2019, https://africacenter.org/spotlight/the-complex-and-growing-threat-of-militant-islamist-groups-in-the-sahel/

The Social Roots of Jihadist Violence in Burkina Faso’s North, „International Crisis Group”, Report 254, Africa, 12.10.2017 r., https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/254-social-roots-jihadist-violence-burkina-fasos-north

Thurston A., Political settlements with jihadists in Algeria and the Sahel, „West African Papiers”, October 2018, No. 18, s. 12, https://read.oecd-ilibrary.org/development/political-settlements-with-jihadists-in-algeria-and-the-sahel_0780622a-en#page3

Weiss C., Burkina Faso wanted list details Ansaroul Islam network, „Long War Journal”, online, 24.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/06/burkina-faso-wanted-list-details-ansaroul-islam-network.php

Weiss C., State Department designates Burkinabe jihadist group Ansaroul Islam, „Long War Journal”, 20.02.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/02/state-department-adds-burkinabe-jihadist-group-to-terror-designation-list.php

West Africa: shifting strategies in the Sahel, „International Institute for Security Studies”

What is Salafism and should we be worried?, http://www.theweek.co.uk/politics/6073/what-salafism-and-should-we-be-worried

---

[1] The Complex and Growing Threat of Militant Islamist Groups in the Sahel, „The Africa Center for Strategic Studies”, online, 15.02.2019, https://africacenter.org/spotlight/the-complex-and-growing-threat-of-militant-islamist-groups-in-the-sahel/, 01.04.2018.

[2] S. Jones, Press release: political violence skyrockets in the Sahel according to latest ACLED data, https://www.acleddata.com/2019/03/28/press-release-political-violence-skyrockets-in-the-sahel-according-to-latest-acled-data/, 17.01.2020.

[3] Burkina Faso: With or Without Compaoré, Times of Uncertainty, „International Crisis Group”, Report 205, Africa, 22 July 2013 r., https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-faso-or-without-compaore-times-uncertainty, 04.07.2019.

[4] Burkina Faso posiada na swoim terytorium cztery kopalnie złota pod kontrolą firm zachodnich: dwie na północy w Kalsaka i Taparko około 100 km od granicy z Mali oraz Inata i Essakane kilkadziesiąt kilometrów od granicy z Mali. Kopalnie, które dały łącznie 32,5 ton złota w 2011 r., są potencjalnym celem ataków dla grup rebelianckich z Mali. Tamże.

[5] 20 grudnia 2012 r. przegłosowano rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ 2085, która ustanawiała międzynarodową, kierowaną przez państwa afrykańskie, misję wsparcia dla Mali – AFISMA (African-led International Support Mission in Mali). Początkowo AFISMA została ustanowiona na jeden rok i miała zapewnić warunki do przestrzegania praw człowieka w Mali, wsparcia humanitarnego, przywrócenia porządku konstytucyjnego oraz integralności terytorialnej Mali. Państwa ECOWAS i Unii Afrykańskiej miały wspólnie zebrać około 3300 żołnierzy, by wesprzeć 5000 żołnierzy malijskich. Koszt misji szacowano na 200 do 500 mln USD. 26 marca 2013 r. prezydent ECOWAS wystosował pismo do sekretarza generalnego ONZ z wnioskiem o transformację misji AFISMA w misję Narodów Zjednoczonych (ONZ). W związku z powyższym na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2100 z 25 kwietnia 2013 r. powołano do życia misję wojskową ONZ: United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali – MINUSMA. Zgodnie z rezolucją przekazanie odpowiedzialności pomiędzy misjami AFISMA i MINUSMA miało nastąpić 1 lipca 2013 r. A. Arieff, Crisis in Mali, http://www.fas.org/sgp/crs/row/R42664.pdf, 29.07.2013; Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ, S/RES/2085 (2012) z 20 grudnia 2012 r., http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2085.pdf, 10.02.2014; Resolution 2100 (2013), Adopted by the Security Council at its 6952nd meeting, on 25 April 2013, United Nations S/RES/2100 (2013), http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2100.pdf,10.02.2014.

[6] MUJAO to organizacja terrorystyczna, nazwana tak od skrótu francuskiej nazwy organizacji„Mouvement pour le Tawhîd et du Jihad en Afrique de l’Ouest” (wersja angielska brzmi: „The Movement for Oneness and Jihad in West Africa” – MOJWA).Organizacja powstała w 2011 r. w nie do końca jasnych okolicznościach. Prawdopodobnie było to wynikiem swego rodzaju sprzeciwu członków AQIM (Al-Kaida Islamskiego Magrebu (Al-Qaeda in the Islamic Maghreb)– nie-Algierczyków, których z powodu ich narodowości nie dopuszczano do władzy w organizacji. Liderem MUJAO był Mauretańczyk Hamada Ould Mohamed Kheirou (alias Abou Qumqum).D. Cristiani, West Africa’s MOJWA Militants – Competition for al-Qaeda in the Islamic Maghreb?, Terrorism Monitor Volume: 10 Issue: 7, 6 April 2012, s. 6-7, http://www.jamestown.org/uploads/media/TM_010_Issue07_02.pdf, 31.07.2013.

[7] R. Depagne, Burkina Faso’s Alarming Escalation of Jihadist Violence, „International Crisis Group”, 05.03.2018, https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-fasos-alarming-escalation-jihadist-violence, 02.07.2019.

[8] S. Elischer, Contemporary Civil-Military Relation in the Sahel, West African Papers, No. 19, 19.02.2019, s. 14, https://read.oecd-ilibrary.org/development/contemporary-civil-military-relations-in-the-sahel_f17713c9-en#page4, 02.02.2020.

[9] Ciekawe jest to, że Djibrill Bassolé w sierpniu 2012 r. negocjował w Kidal warunki zakończenia walk w Mali z liderem Ansar Dine – Ag Ghalym. A. Thurston, Political settlements with jihadists in Algeria and the Sahel, „West African Papiers”, October 2018, No. 18, s. 12, https://read.oecd-ilibrary.org/development/political-settlements-with-jihadists-in-algeria-and-the-sahel_0780622a-en#page3, 02.02.2020.

[10] Burkina Faso convicts two generals over deadly 2015 coup, „Al Jazeera”, 02.09.2019, https://www.aljazeera.com/news/2019/09/burkina-faso-convicts-generals-2015-coup-190902121107740.html, 02.09.2019.

[11] Burkina Faso: With or Without Compaoré…

[12] The Social Roots of Jihadist Violence in Burkina Faso’s North, „International Crisis Group”, Report 254, Africa, 12.10.2017 r., https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/254-social-roots-jihadist-violence-burkina-fasos-north, 04.07.2019.

[13] Tamże.

[14] Burkina Faso: Preserving the Religious Balance, „International Crisis Group”, 6 September 2016, Report 240, https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/burkina-faso-preserving-religious-balance, 04.07.2019.

[15] Salafizm jest radykalnym odłamem islamu, często łączonym z wahhabizmem, co nie do końca jest słuszne. Wyznawcy salafizmu nawołują i dążą do wprowadzenia czystego islamu z czasów Proroka Mahometa. Wierzą w możliwość utworzenia państwa islamskiego z szariatem jako źródłem obowiązującego prawa. Często wyznawcy salafizmu, tzw. salafi jihadis, dopuszczają się ataków przemocy, w tym terrorystycznych, na całym świecie w imię wprowadzenia swojej wizji świata. What is Salafism and should we be worried?, http://www.theweek.co.uk/politics/6073/what-salafism-and-should-we-be-worried, 16.02.2014.

[16] Burkina Faso: Preserving the Religious…

[17] Tamże.

[18] Tamże.

[19] S.M. Nir, Burkina Faso Racked by Escalating Violence, „The New York Times”, 18.05.2019,https://www.nytimes.com/2019/05/18/world/africa/burkina-faso-violence-extremism.html, 03.02.2020.

[20] Lokalny imam.

[21] The Social Roots of Jihadist…

[22] Tamże.

[23] Organizacja o zabarwieniu radykalnego islamu, utworzona w 2011 r. przez jednego z ważnych liderów Tuaregów Iyada Ag Ghaly’ego. Najważniejszym czynnikiem, który popchnął go do utworzenia własnej organizacji Ansar Dine, było odrzucenie jego propozycji większej integracji Tuaregów wokół radykalnego islamu salafi, tożsamego do wyznawanego przez Al-Kaidę Północnego Maghrebu (AQIM). B. Lecocq i in., One Hippopotamus and Eight Blind Analysts: A multivocal analysis of the 2012 political crisis in the divided Republic of Mali Extended Editors Cut*, http://bamakobruce.files.wordpress.com/2013/04/lecocq-mann-et-al-hippo-directors-cut.pdf, 29.12.2013.

[24] Katibat to struktura odpowiadająca batalionowi.

[25] C. Weiss, Burkina Faso wanted list details Ansaroul Islam network, „Long War Journal”, online, 24.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/06/burkina-faso-wanted-list-details-ansaroul-islam-network.php, 24.06.2019.

[26] B. Roger, Qui est l’imam Ibrahim Dicko, la nouvelle terreur du nord du Burkina?, „Jeune Afrique”, 09.01.2017, http://www.jeuneafrique.com/390558/politique/limam-ibrahim-dicko-nouvelle-terreur-nord-burkina/, 26.08.2018; C. Weiss, State Department designates Burkinabe jihadist group Ansaroul Islam, „Long War Journal”, 20.02.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/02/state-department-adds-burkinabe-jihadist-group-to-terror-designation-list.php, 24.08.2018; State Department Designation of Ansarul Islam, https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2018/02/278481.htm, 06.08.2018.

[27] The Social Roots of Jihadist…

[28] C. Weiss, Burkina Faso wanted list details…

[29] The Social Roots of Jihadist…

[30] JNIM (Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin in Mar), The Groups for Support of Islam and Muslims – powstała 2 marca 2017 r. z konsolidacji głównych bloków zbrojnych, tj. Ansar Dine, Al-Murabitoon – oddziału AQIM działającego na Saharze, i Macina Liberation Front. Liderem JNIM został lider Ansar Dine Iyad ag Ghaly. W trakcie zakładania JNIM jej lider ponownie złożył bayat, ślubując wierność emirom i szejkom, liderowi AQIM – Abu Musabowi Abdelowi Wadoudowi (Abdulmalekowi Droukdeowil), Aymanowi al-Zawarhiriemu oraz emirowi talibów w Afganistanie Mullahowi Haibatullahowi Akhundzadowi. T. Joscelyn, Analysis: Al Qaeda groups reorganize in West Africa, „FDD’s Long War Journal”, 13.03.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/03/analysis-al-qaeda-groups-reorganize-in-west-africa.php, 04.02.2019.

[31] Po powołaniu tzw. Państwa Islamskiego w czerwcu 2014 r. rozpoczęło ono swoją ekspansję także w Afryce. W grudniu 2014 r. doszło do rozłamu w szeregach Al-Murabitoon. Jeden z byłych liderów MUJAO, organizacji wchodzącej w skład Al-Murabitoon, Abu Walid al-Sahrawi odłączył się i w maju 2015 r. wraz ze swoimi kluczowymi ludźmi założył odłam IS w Mali, składając oświadczenie lojalności jego liderom. Abu Bakr
al-Baghdadi oficjalnie przyjął je dopiero w październiku 2016 r. Nowa organizacja – The Islamic State in the Greater Sahara (ISGS) – 15 czerwca 2019 r. opublikowała krótkie wideo, na którym jej członkowie w Mali i Burkina Faso odnowili przysięgę wierności wobec Al-Baghdadiego. T. Joscelyn, Jihadists in West Africa renew allegiance to Abu Bakr al-Baghdadi, „Long War Journal”, online, 17.06.2019, https://www.longwarjournal.org/archives/2019/06/jihadists-in-west-africa-renew-allegiance-to-abu-bakr-al-baghdadi.php, 02.07.2019.

[32] T. Joscelyn, Analysis: Al Qaeda groups reorganize…

[33] The Social Roots of Jihadist…

[34] A Review of Major Regional Security Efforts in the Sahel, „The Africa Center for Strategic Studies”, online, 04.03.2019, https://africacenter.org/spotlight/review-regional-security-efforts-sahel/, 01.04.2019.

[35] France to send 600 more troops to fight armed groups in Sahel, „Al Jazeera”, 02.02.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/02/france-send-600-troops-fight-armed-groups-sahel-200202143520086.html, 02.02.2020.

[36] The Social Roots of Jihadist…

[37] Misja MINUSMA (United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali) została powołana na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2100 z 25 kwietnia 2013 r. Zgodnie z tym dokumentem 1 lipca 2013 r. miała przejąć odpowiedzialność od misji AFISMA (African-led International Support Mission). MINUSMA, która otrzymała wstępny mandat na okres 12 miesięcy, docelowo miała liczyć 11 200 osób personelu wojskowego oraz 1440 policjantów, rozmieszczonych na terenie rejonów objętych konfliktem w Mali. Do najważniejszych zadań MINUSMA należało: stabilizacja kluczowych rejonów zamieszkałych przez Malijczyków oraz wsparcie procesu ponownego ustanawiania oficjalnych władz malijskich; wspieranie wprowadzania w życie mapy drogowej dla Mali, włączając w to dialog polityczny i proces wyborczy; ochrona cywilów i personelu ONZ; promocja i ochrona praw człowieka; wsparcie akcji humanitarnej; ochrona obiektów kultury; wsparcie dla narodowych i międzynarodowych organów wymiaru sprawiedliwości. Dodatkowo Rezolucja 2100 dawała siłom francuskim prawo do zastosowania niezbędnych środków pomocy dla MINUSMA w przypadku zagrożenia od początku jej działalności do końca obowiązywania mandatu. Resolution 2100 (2013)…

[38] A Review of Major Regional…

[39] West Africa: shifting strategies in the Sahel, „International Institute for Security Studies”, 01.10.2019, https://www.iiss.org/blogs/analysis/2019/10/csdp-west-africa-sahel, 15.01.2020.

[40] Finding the Right Role for the G5 Sahel Joint Force, „International Crisis Group”, Africa Report N°258, 12 December 2017, https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/258-finding-the-right-role-for-the-g5-sahel-joint-force.pdf, 20.01.2020.

[41] A Review of Major Regional…

[42] M. Awad, Burkina Faso: The making of a humanitarian crisis, „World Food Programme Insight”, 20.12.2019, https://insight.wfp.org/burkina-faso-the-making-of-a-humanitarian-crisis-813296ac3a1a, 03.02.2020.

POBIERZ PDF

X

Analiza sytuacji w Burkina Faso pod rządami kpt. Traore

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 23.03.2023 r.

30 września 2022 r. doszło do drugiego w ciągu roku zamachu stanu w Burkina Faso. Władzę przejął kpt. Ibrahim Traore wraz z juntą wojskową. Tymczasowy rząd obiecał odzyskać obszar kontrolowany przez grupy zbrojne i zwiększyć bezpieczeństwo państwa. W ciągu sześciu miesięcy rządów kpt. Traore poczucie bezpieczeństwa w Burkina Faso zmalało, doszło też do wielu porwań i ataków zarówno na osoby cywilne, jak i siły zbrojne.

Na początku swojej kadencji Traore rozpoczął działania reorganizujące siły zbrojne, dzięki czemu zwiększono liczbę regionów wojskowych z trzech do sześciu (Sahel, Boucle du Mouhoun i obszary wschodnie). W listopadzie 2022 r. siły zbrojne przeprowadziły rekrutację i do armii włączono 3 tys. nowych żołnierzy oraz 1400 żandarmów[1]. W ramach walki z terroryzmem od października do listopada 2022 r. tymczasowy rząd Burkina Faso prowadził też rekrutację do milicji. W efekcie wpłynęło 90 tys. zgłoszeń. Ostatecznie 50 tys. ochotników, którzy przeszli 14-dniowe szkolenie wojskowe, otrzymało broń i wstąpiło w szeregi Ochotników Obrony Ojczyzny (Volontaires pour la Défense de la Patrie, VDP). Zaangażowanie cywilów do walki z terroryzmem nie jest nowym pomysłem – już w 2020 r. pod rządami Rocha Kaboré walczyli oni z grupami zbrojnymi w północnym, północno-centralnym i wschodnim regionie kraju. Włączenie do walki cywilów spotkało się z mieszaną reakcją. Z jednej strony VDP mają zwiększyć bezpieczeństwo, z drugiej – rodzi to wiele obaw dotyczących przyszłości członków VDP. Największą z nich stanowi duża liczba uzbrojonych cywilów, którzy mogą pozostać oporni na kontrolę ze strony państwa[2].

4 grudnia 2022 r. rząd Burkina Faso zawiesił nadawanie francuskiego radia RFI (Radio France International) po tym, gdy stacja wyemitowała groźbę skierowaną do ludności przez przywódcę grup zbrojnych. Radio podało do wiadomości publicznej również informację, że doszło do próby zamachu stanu mającego obalić kpt. Ibrahima Traore, czemu rząd stanowczo zaprzeczał[3]. Po pewnym czasie Traore potwierdził w mediach lokalnych, że na końcu listopada 2022 r. próbowano przeprowadzić kolejny zamach stanu. Osobami odpowiedzialnymi za próbę obalenia Traore byli zwolennicy poprzedniej junty wojskowej, którzy pragnęli przywrócić porządek sprzed wrześniowego zamachu stanu. Traore oświadczył, że zna sprawców, ale zamiast ich aresztować, woli przeprowadzić z nimi rozmowy. W ten sposób próbuje wykreować wizerunek dobrego przywódcy, który wybiera dialog niż rozwiązanie siłowe[4].

Radio RFI uważa, że zawieszenie nadawania nastąpiło niezgodnie z procedurami wprowadzonymi przez regulatora komunikacji Burkina Faso. Można zauważyć, że obywatele i rządzący inspirują się działaniami w sąsiednim Mali, które w marcu 2022 r. jako pierwszy kraj Afryki Zachodniej zawiesiło transmisję RFI. Stało się to w czasie, gdy stosunki między Francją a byłymi koloniami pogarszają się z powodu niskiej efektywności europejskiego sojusznika w zwalczaniu grup zbrojnych[5].

14 grudnia 2022 r. w Waszyngtonie podczas szczytu przywódców USA i Afryki prezydent Ghany Nana Akufo-Addo potwierdził, że rosyjscy najemnicy z grupy Wagnera są w Burkina Faso, a tymczasowy rząd wojskowy tego kraju ma płacić wagnerowcom złotem, a w zasadzie zezwoleniem na eksploatację kopalń złota znajdujących się na południu kraju. Ghana wyraziła zaniepokojenie rosyjską obecnością w pobliżu północnej granicy swojego kraju[6]. Zarzuty te spotkały się z ostrą reakcją Burkina Faso. Do uspokojenia sytuacji konieczne okazało się spotkanie pomiędzy ministrem bezpieczeństwa Ghany i Ibrahimem Traore w celu wyjaśnienia sytuacji. Dotychczas stosunki dyplomatyczne między sąsiadującymi z sobą krajami były pozytywne dzięki współpracy w dziedzinie rolnictwa, wody, handlu, transportu i bezpieczeństwa[7].

23 grudnia 2022 r. rząd wojskowy Burkina Faso wydał nakaz opuszczenia kraju dla Barbary Manzi, która jest wysokiej rangi urzędnikiem ONZ. Nie od razu podano przyczynę uznania Manzi za „persona non grata”[8]. W późniejszym oświadczeniu wydanym przez ministra spraw zagranicznych okazało się, że stało się to z powodu „malowania negatywnego obrazu sytuacji bezpieczeństwa kraju”[9]. Manzi od wielu lat zajmowała się prowadzeniem działalności humanitarnej w krajach rozwijających się, a na stanowisko w Burkina Faso została mianowana w 2021 r[10].

Pod koniec grudnia 2022 r. w Burkina Faso doszło do zabójstwa 28 mężczyzn, których ciała znaleziono w północno-zachodnim mieście Nouna[11]. Miejscowy prokurator poinformował, że wszyscy mężczyźni zostali zastrzeleni. Sprawcy oraz motyw na dzień 7 stycznia 2023 r. nie były znane. Wiadomo, że ofiary należały do tradycyjnej społeczności łowieckiej, znanej jako Dozo. Mordercy podali się za członków VDP, a następnie zabili mężczyzn. 2 stycznia 2023 r. tymczasowy rząd Burkina Faso rozpoczął dochodzenie w tej sprawie[12]. Przed tym zdarzeniem doszło do ataku grup zbrojnych na lokalną siedzibę Ochotników Obrony Ojczyzny[13].

W dniach 12 i 13 stycznia 2023 r. w Saum – północnej prowincji Burkina Faso – uzbrojeni mężczyźni uprowadzili ponad 50 kobiet (w zależności od źródła liczba kobiet waha się od 50 do 60), które zbierały owoce poza wioską Liki (około 15 km od miasta Aribinda). 12 stycznia porwano 40 kobiet, które znajdowały się około 12 km na południowy wschód od Aribindy, a kolejne około 20 osób – 13 stycznia 2023 r. na północ od miasta. Natychmiast po tym armia oraz oddziały cywilne wszczęły poszukiwania na ziemi i z powietrza. Samoloty przeszukiwały obszar z myślą znalezienia wzmożonego ruchu na ziemi[14]. Kilku kobietom udało się uciec i powiadomić służby o porwaniu. Uprowadzone mieszkają na obszarze zagrożonym częstymi atakami ze strony grup zbrojnych. Poszły do buszu w poszukiwaniu pożywienia, którego brakuje w okolicy Arbindy, a ta silnie jest uzależniona od zewnętrznych dostaw żywności, którą blokują grupy zbrojne[15]. Wysoki komisarz ONZ ds. praw człowieka wezwał do natychmiastowego uwolnienia porwanych oraz podjęcia przez władze krajowe dochodzenia w tej sprawie i pociągnięcia do odpowiedzialności porywaczy[16].

19 stycznia 2023 r. doszło do dwóch ataków w północnym i północno-zachodniej części kraju. Zaatakowano członków VDP. Zginęło co najmniej 18 osób, w tym 16 należących do VDP. Pierwszy atak nastąpił w mieście Rakoegtenga w prowincji Bam – zabito tam 6 członków VDP i jedną kobietę, a około 10 osób zostało rannych, w tym kilka poważnie. Drugi atak przypuszczono na konwój eskortowany przez VDP na drodze między Siena a Saran. Zginęło 10 strażników i jedna osoba cywilna[17].

24 stycznia 2023 r. Francja otrzymała wypowiedzenie porozumienia z 2018 r. w sprawie statusu francuskich sił zbrojnych w Burkina Faso. Wywołało to radość wśród tysiąca Burkańczyków, którzy zebrali się w stolicy Wagadugu, aby świętować wycofanie się Francji z Burkina Faso, poprzeć juntę wojskową oraz zachęcić ją do nawiązania silniejszych relacji z Federacją Rosyjską[18]. Francja w ciągu miesiąca, czyli pod koniec lutego 2023 r., miała wycofać swoje wojska z Burkina Faso[19], co też oficjalnie uczyniła 18 lutego podczas ceremonii opuszczenia flagi[20]. Sprzęt wojskowy ma zostać zabrany do końca kwietnia. Do czasu wypowiedzenia porozumienia w Burkina Faso stacjonowało około 400 żołnierzy w ramach misji „Sabre”, które obejmuje swoim zasięgiem cały region Sahelu i walczy z grupami zbrojnymi powiązanymi z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[21]. Ponadto rząd Burkina Faso zwrócił się do Francji o wymianę ambasadora po tym, jak ówcześnie urzędujący publicznie skomentował pogarszającą się sytuacje bezpieczeństwa w kraju[22]. Rząd tymczasowy oświadczył, że działania wymierzone we Francje nie mają na celu całkowitego zerwania stosunków dyplomatycznych, lecz tylko ograniczenia obecności byłego kolonizatora.

Pod koniec stycznia 2023 r. została zaatakowana baza wojskowa znajdująca się w Falagountou na północy kraju w pobliżu granicy z Nigrem. Zginęło 10 żołnierzy, 2 członków VDP i jedna osoba cywilna. Równolegle z powyższym wydarzeniem na południu kraju, w pobliżu wioski Linguekoro, przy granicy z Wybrzeżem Kości Słoniowej znaleziono ciała 15 mężczyzn. Gubernator regionu Kaskad, gdzie nastąpił atak, powiedział, że uzbrojeni mężczyźni zatrzymali dwa pojazdy, które przewoziły 8 kobiet i 16 mężczyzn. Kobiety i jednego z mężczyzn oszczędzono, ale pozostałych 15 mężczyzn straciło życie[23].

Atakowani są nie tylko cywile, ale również pracownicy organizacji humanitarnych. 8 lutego 2023 r. w regionie Boucle du Mouhoun, w północno-zachodniej części Burkina Faso, czteroosobowy zespół medyczny w drodze między Dedougou i Taugan został zaatakowany przez uzbrojonych mężczyzn. Dwóch pracowników Lekarzy bez Granic (Médecins Sans Frontières, MSF) straciło życie, pozostałym dwóm udało się uciec. Organizacja Lekarzy bez Granic potępiła atak i tymczasowo zawiesiła swoją działalność w regionie Boucle du Mouhoun. Zespół MSF działa w czterech regionach Burkina Faso. Od lipca do grudnia 2022 r. przeprowadził 400 tys. konsultacji w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej oraz pomógł w porodzie prawie 4300 kobietom. Działania MSF są ważną częścią pomocy w kraju, który zmaga się z kryzysem humanitarnym[24].

17 lutego 2023 r. na północy Burkina Faso przy granicy z Mali i Nigrem w zasadzce przygotowanej przez grupy zbrojne zginęło co najmniej 51 żołnierzy. 19 lutego w godzinach porannych poinformowano o znalezieniu 8 ciał żołnierzy; wieczorem tego samego dnia podano bilans zabitych (51 osób). Żołnierze patrolowali obszar między Deou i Oursi w prowincji Oudalan[25]. 25 lutego 2023 r. grupy zbrojne powiązane z tzw. Państwem Islamskim poinformowały, że zabiły ponad 70 żołnierzy, kilkadziesiąt innych żołnierzy zostało rannych, a 5 wzięły jako zakładników[26]. Był to jeden najbardziej śmiercionośnych ataków grup zbrojnych skierowany przeciwko siłom bezpieczeństwa. Ostatni tak duży atak nastąpił w listopadzie 2021 r. w Inata na północy kraju, w którym życie straciło 57 żandarmów po bezskutecznym apelu o pomoc. Według organizacji pozarządowych przemoc trwająca w Burkina Faso od 2015 r. pochłonęła ponad 10 tys. ludzkich istnień – zarówno cywilów, jak i żołnierzy. Wszystkie siły zbrojne Burkina Faso prowadzą działania antyterrorystyczne. Największą skutecznością odznaczają się siły powietrzne, które według doniesień armii zneutralizowały 100 członków grup zbrojnych. Liczba ta dodawana jest do 60 innych zabitych od początku operacji[27].

Burkina Faso jest na skraju katastrofy humanitarnej. Państwo znajduje się na liście najbiedniejszych krajów świata. Tysiące ludzi i członków sił bezpieczeństwa zginęło, a około 2 mln ludzi przesiedlono i zmuszono do życia w prowizorycznych obozach. Za pogarszające się warunki do życia w Burkina Faso odpowiedzialność ponoszą niestabilne rządy oraz działalność różnorakich grup zbrojnych, w tym z sąsiedniego Mali. Grupy zbrojne, które wciąż przeprowadzają ataki i zajmują nowe tereny, utrudniają przepływ ludzi i towarów w obalonych miastach. Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) oszacowała, że w czerwcu 2022 r. zaledwie 60% kraju pozostawało pod kontrolą władz Burkina Faso[28]. Wojna na wschodzie Europy dodatkowo przyczyniła się do pogłębienia kryzysu humanitarnego w Burkina Faso i innych krajach, które były zaopatrywane w żywność pochodzącą z Ukrainy. Z pomocą przychodzi Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zobowiązał się przekazać 80 mln dolarów pomocy nadzwyczajnej dla Burkina Faso. Finansowanie ma obejmować dystrybucję żywności i wody pitnej, subsydiowane środki produkcji rolnej oraz transfery pieniężne dla gospodarstw domowych spełniających kwalifikacje do otrzymania tej formy pomocy[29].

Niestabilność polityczna i rządy junty wojskowej spowodowały, że Stany Zjednoczone postanowiły wycofać się ze swojego programu preferencji handlowych The African Growth and Opportunity Act (AGOA). Program zapewnia krajom Afryki Subsaharyjskiej bezcłowy dostęp do USA, jeśli dane państwo spełnia określone warunki. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Burkina Faso oświadczyło, że data oddania władzy w ręce cywilne i przejścia w rządy demokratyczne się nie zmieniła. W lipcu 2022 r. Burkina Faso doszła do porozumienia z ECOWAS w sprawie przekazania władzy, które ma nastąpić po 24 miesiąca, czyli około lipca 2024 r.[30] Obietnice składane przez juntę wojskową okazują się niewystarczające, aby przekonać Stany Zjednoczone do niewycofywania się z programu AGOA.

Jak można zauważyć, podczas rządów kpt. Traore nie nastąpiła poprawa bezpieczeństwa. Przewiduje się jego dalszy spadek oraz rosnący kryzys humanitarny, który przyczyni się do śmierci kolejnych osób (zarówno tych, co zginą w atakach grup zbrojnych, jak i z powodu głodu lub chorób), powiększające się zjawisko migracji i rosnące znaczenie grup zbrojnych nie tylko w Burkina Faso, ale całym regionie Sahelu i Zatoki Gwinejskiej. Taka sytuacja zmusi jeszcze większą liczbę Burkańczyków, chcących zaznać spokoju, do dialogu z samymi grupami zbrojnymi. Burkańczycy, którzy już zawarli pakty z przywódcami grup zbrojnych, zostali zmuszeni do przyjęcia surowej wersji szariatu, dotykającej najbardziej kobiety i dzieci, oraz porozumień i układów, które tylko przez krótki okres obowiązują dwustronnie. Lokalni przywódcy uważają, że pakty i porozumienia i tak są lepszą alternatywą niż walka zbrojna, dlatego większość przywódców wzywa każde rządy w kraju do przystąpienia do rozmów[31].

---

[1] H. Kone, F. R.odrigue Kone, Without proper supervision and control, the use of 50 000 armed civilian auxiliaries could aggravate security problems., „Institute for Security Studies”, 9.01.2023, https://issafrica.org/iss-today/risks-of-burkina-fasos-new-military-approach-to-terrorism, 15.02.2023.

[2] Ibidem.

[3] Burkina Faso government suspends broadcast of France’s RFI, „Aljazeera”, 4.12.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/12/4/burkina-faso-military-government-suspends-broadcast-of-frances-rfi-radio, 15.02.2023.

[4] Burkina Faso interim leader confirms coup attempt: Local media, „Aljazeera”, 2.12.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/12/2/burkina-faso-interim-leader-confirms-coup-attempt-local-media, 15.02.2023.

[5] Burkina Faso government suspends broadcast…

[6] K. Mensah, Ghana Says Burkina Faso Paid Russian Mercenaries with Mine, „Voice of America”, 15.12.2022, https://www.voanews.com/a/ghana-says-burkina-faso-paid-russian-mercenaries-with-mine-/6878119.html, 16.02.2022.

[7] Idem, Ghana Repairs Rift With Burkina Faso After Wagner Claims, „Voice of America”, 22.12.2022, https://www.voanews.com/a/ghana-repairs-rift-with-burkina-faso-after-wagner-claims/6887721.html, 16.02.2023.

[8] Burkina Faso government expels senior U.N. official, „Reuters”, 23.12.2022, https://www.reuters.com/world/africa/burkina-faso-government-expels-senior-un-official-2022-12-23/, 15.02.2023.

[9] US drops Burkina Faso from Africa duty-free trade programme, „Aljazeera”, 2.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/2/us-drops-burkina-faso-from-africa-duty-free-trade-program, 15.02.2023.

[10] Burkina Faso government expels senior U.N. official…

[11] Investigation into 28 killed in Burkina Faso must be transparent: UN rights Chief, „United Nations”, 7.01.2023, https://news.un.org/en/story/2023/01/1132257, 15.02.2023.

[12] Ibidem.

[13] Burkina Faso: UN Calls for Probe Into Northern Burkina Faso Massacre, „allAfrica”, 7.01.2023, https://allafrica.com/stories/202301080030.html, 15.02.2023.

[14] Burkina Faso: 50 women abducted by suspected rebels, „Aljazeera”, 16.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/16/presumed-jihadists-abduct-about-50-women-in-burkina-faso-local-sources, 15.02.2023.

[15] Suspected jihadists kidnap 50 women in Burkina Faso, „The Guardian”, 16.01.2023, https://www.theguardian.com/world/2023/jan/16/burkina-faso-suspected-jihadists-kidnap-women, 15.02.2023.

[16] Burkina Faso: 50 women abducted by…

[17] Two attacks kill 18 in Burkina Faso: Security sources, „Aljazeera”, 20.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/20/two-attacks-kill-18-in-burkina-faso-security-sources, 16.02.2023.

[18] Burkina Rally Celebrate Word That French Troops Will Leave, „Voice of America”, 28.01.2023, https://www.voanews.com/a/burkina-rally-celebrate-word-that-french-troops-will-leave-/6938573.html, 16.02.2023.

[19] France to Pull Troops From Burkina Faso Within a Month: Ministry, „Voice of America”, 25.01.2023, https://www.voanews.com/a/france-to-pull-troops-from-burkina-faso-within-a-month-ministry-/6933909.html, 16.02.2023.

[20] K. Ryncarz, Francuzi wycofują się z Afryki. Koniec misji w Burkina Faso,„Euractiv”, 20.02.2023, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/francuzi-wycofuja-sie-z-afryki-koniec-misji-w-burkina-faso/, 21.02.2023.

[21] France to Pull Troops From Burkina Faso…

[22] Ibidem.

[23] Burkina Faso says 28 soldiers, civilians killed in rebel attacks, „Aljazeera”, 31.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/31/burkina-faso-says-28-soldiers-civilians-killed-in-rebel-attacks, 21.02.2023.

[24] MSF condemns the brutal and deliberate killing of two staff in Burkina Faso,„Medecins Sans Frontieres”, 9.02.2023, https://www.msf.org/msf-condemns-brutal-and-deliberate-killing-two-staff-burkina-faso, 21.02.2023.

[25] New bloody attack in Burkina: at least 51 soldiers killed, „Africanews”, 21.02.2023, https://www.africanews.com/2023/02/21/new-bloody-attack-in-burkina-at-least-51-soldiers-killed/, 22.02.2023.

[26] Over 70 Soldiers Killed in Burkina Faso, Extremists Say,„Voice of America”, 25.02.2023, https://www.voanews.com/a/over-70-soldiers-killed-in-burkina-faso-extremists-say/6978914.html, 25.02.2023.

[27] New bloody attack in Burkina: at least 51…

[28] Burkina Faso: 50 women abducted by…

[29] IMF agrees $80m bailout to help Burkina Faso with worsening food crisis,„Radio France International”, 10.02.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230210-imf-agrees-80m-bailout-for-burkina-faso-to-help-with-food-crisis-war-ukraine, 21.02.2023.

[30] US drops Burkina Faso from Africa…

[31] P. Kleinfeld, 2022 in review: Conflict and dialogue in West Africa’s Sahel,„The New Humanitarian”, 22.12.2022, https://www.thenewhumanitarian.org/feature/2022/12/22/conflict-in-review-sahel, 21.02.2023.