Dyrektywa, która nakazuje opuścić „ojczyznę” – analiza sytuacji ludu tubylczego w Kenii (wersja .pdf)Pobierz

Opracowała: Roksana Pawęzka

Sytuacja w lesie Mau znajdującym się na terenach Kenii zmusiła co najmniej 700 osób do opuszczenia swoich domostw. Ofiarami są także dzieci i osoby niepełnosprawne[1]. Organizacja Amnesty International poinformowała, że świadkowie donoszą o braku schronienia dla poszkodowanych. Trwające wysiedlenia mieszkającego tam ludu stanowią bezpośredni skutek dyrektywy z dnia 30 września 2023 r. wydanej przez prezydenta Williama Ruto. Z oświadczenia w sprawie przymusowych eksmisji ludów tubylczych w Kenii (listopad 2023 r.) wynika, że takie działania naruszają kenijskie prawo i wyroki Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów w sprawie ludu Ogiek[2].

W lesie Mau od lat rząd przeprowadza eksmisje, twierdząc, że mają one na celu ochronę ekosystemu. Głównymi problemami są nielegalna wycinka drzew i oczyszczanie gruntów. Władze wskazują też na konieczność ochrony wież ciśnień znajdujących się na tym terenie. Jeśli sytuacja nie zostanie rozwiązana, może to negatywnie wpłynąć na ludność mieszkającą w dolnym biegu rzeki[3].

 „Opiekunowie wszelkich roślin i dzikich zwierząt”

Ogiekowie są rdzenną ludnością etniczną zamieszkującą Kenię. Ich grupa liczy 20 000 osób, z czego 15 000 zamieszkuje tereny lasu Mau, zajmujące 400 000 ha. W jego skład wchodzi siedem okręgów administracyjnych[4]. Społeczeństwo Ogieków, pierwotnie zasiedlające cały centralny region wyżynny Afryki Wschodniej, nie ma scentralizowanych instytucji przywódczych[5]. Stanowią jedną z największych społeczności łowiecko-zbierackich w Kenii i mają ogromną wiedzę na temat zasobów leśnych[6].

Rozprawy sądowe

Postępowania sądowe rozpoczęły się w 2009 r. Ogiekowie otrzymali trzydziestodniowe zawiadomienie o konieczności opuszczenia zamieszkiwanych terenów. Rząd odmówił uznania ich za rdzenną ludność pomimo zajmowania przez nich terenów lasu od najdawniejszych czasów[7]. Poszkodowani utrzymywali natomiast, że nakaz został wydany z uwagi na fakt, iż las stanowi zastrzeżoną strefę zlewni wody[8].

Lud Ogiek postawił następujące żądania:

  • powstrzymanie wysiedleń z lasu Mau;
  •  zaniechanie nękania i zastraszania;
  •  uznanie historycznego gruntu ludu Ogiek;
  • zapłata odszkodowania za poniesione przez nich straty.

Mapa 1. Obszar lasu Mau zaznaczony na mapie Kenii.

Jak podaje „Miniority Rights Group”, w 2009 r. dwie organizacje pozarządowe – Centre for Minority Rights Developments (CEMIRIDE) i Ogiek People’s Development Program (OPDP) – w ramach interwencji w sprawie ludu tubylczego wniosły sprawę przeciwko rządowi Kenii do Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów. W kwietniu 2010 r. dołączyła do nich Minority Rights Group International (MGR), która sierpniu 2010 r. złożyła wniosek o dopuszczenie do sprawy Komisji Afrykańskiej, a ta w 2012 r. skierowała ją do Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów. Ten 15 marca 2013 r. wydał postanowienie o zastosowaniu środków tymczasowych, nakazując rządowi kenijskiemu powstrzymanie się od wszelkich działań, mogących stanowić zagrożenie dla postanowień wniosku głównego[9]. W kolejnych pismach z dnia 20 i 26 września 2013 r. oraz 3 lutego 2014 r. skarżący informowali, że rząd nie stosuje się do nakazu zastosowania środków tymczasowych[10]. 26 maja 2017 r. Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludności orzekł, że Kenia naruszyła prawo do kultury ludności Ogiek, wysiedlając ich z obszaru lasu Mau[11].

23 czerwca 2022 r. Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów nakazał rządowi kenijskiemu zwrócenie ziemi oraz wypłatę odszkodowań w wysokości 57 850 000 szylingów kenijskich w związku z poniesionymi stratami materialnymi (utrata domów i gospodarstw). Sąd zwrócił również uwagę na fakt poniesienia przez lud strat moralnych poprzez m.in. odmowę uznania ich za pełnoprawne plemię. Z uwagi na to kenijski rząd został zobowiązany do wypłaty dodatkowych 100 000 000 szylingów kenijskich. Sąd zaznaczył, że Kenia powinna podjąć niezbędne działania ustawodawcze, administracyjne i inne, aby w pełni uznać Ogieków za rdzenną ludność kraju[12].

Aktualne problemy

Podczas uroczystości pogrzebowej Mzee Titame ole Sankei prezydent Kenii William Ruto poruszył kwestię lasu Mau i wezwał zamieszkujący go lud do jego natychmiastowego opuszczenia. Poinformował także o planach rządu dotyczących ogrodzenia wszystkich wież ciśnień, mających na celu ochronę ich przed ingerencją człowieka: „Ochrona naszych wież ciśnień nie podlega negocjacjom. Nie będziemy szczędzić wysiłków, aby chronić nasze lasy. Intruzi zostaną usunięci”[13].

Według raportu Ogiek Peoples’ Development Program (OPDP) z dnia 26 października 2023 r. sytuacja ta grozi kryzysem humanitarnym. Szef okręgu wzywa lud do opuszczenia domów ze względu na zbliżający się kryzys, swoją decyzję usprawiedliwiając wykonywaniem poleceń przełożonych. Społeczeństwo jest bezradne wobec tej sytuacji, a próby interwencji ze strony społeczności Ogieków w innych służbach okazały się bezskuteczne[14].

Społeczność Ogieków wzywa władze, organizacje rządowe i pozarządowe, a także obywateli do podjęcia działań w celu zapobieżenia kryzysu humanitarnemu. Ponadto mieszkańcy lasu Mau twierdzą, że fundusze przeznaczone na ochronę wież ciśnień w Kenii mogą być czynnikiem motywującym przesiedlenia. Zaapelowali także o zaprzestanie działań wysiedlających oraz respektowanie wyroku Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka[15]

Wydany 15 listopada 2023 r. nakaz lokalnego sądu spowodował wstrzymanie wysiedleń. Jednak mieszkańcy twierdzą, że policjanci wciąż znajdują się rejonie Sasimwani w hrabstwie Narok. Wcześniej, 6 listopada, Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów podjęła próbę kontaktu z kenijskim rządem. W piśmie zawarto żądanie „zaprzestania eksmisji, aby ograniczyć nieodwracalne szkody, które mogą zostać wyrządzone życiu, integralności cielesnej, źródłom utrzymania, życiu rodzinnemu, bezpieczeństwu i ochronie” ludu Ogiek[16].

Podsumowanie

Cel ochrony lasów jest zgodny z prawem. Jednak należałoby przyjrzeć się środkom, za pomocą których rząd Kenii dąży do jego osiągnięcia. Eksmisje powinny być przeprowadzane w sposób zgodny z prawem człowieka[17]. Ponadto, zgodnie z nakazem Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów, władza jest zobligowana do kontaktowania się z Ogiekami we wszystkich sprawach dotyczących ich ziemi[18]. Wciąż nie wiadomo, czy lud Ogiek będzie mógł pozostać na dotychczas zajmowanym terenie i czy rząd znajdzie sposób na rozwiązanie problemu, jednak poszukiwanie konsensusu może trwać przez kolejne lata.

[1] Joint statement on forced evictions of Indigenous Peoples in Kenya November 2023, „Amnesty International”, 5.12.2023, https://www.amnesty.org/en/documents/afr32/7499/2023/en/, 21.12.23.

[2] Tamże.

[3] K. Kirui, State to evict encroachers in Mau Forest- Ruto, „The Star”, 1.10.2023, https://www.the-star.co.ke/counties/rift-valley/2023-10-01-state-to-evict-encroachers-in-mau-forest-ruto/, 21.12.23.

[4] African Court on Human and Peoples’ Rights, 26.05.2017, https://www.forestpeoples.org/sites/default/files/documents/Application%20006-2012%20-%20African%20Commission%20on%20Human%20and%20Peoples%E2%80%99%20Rights%20v.%20the%20Republic%20of%20Kenya._1.pdf, 28.12.2023.

[5] N. Ohenjo, Kenya’s Castaways: The Ogiek and National Development Processes, „Minority rights group international”, https://minorityrights.org/wp-content/uploads/old-site-downloads/download-91-Kenyas-Castaways-The-Ogiek-and-National-Development-Processes.pdf, 28.12.2023.

[6] Ogiek in Kenya, „Minority Rights Group”, 12.2021, https://minorityrights.org/communities/ogiek/, 26.01.2024.

[7] Ogiek case: protection of an indigenous community in Kenya, „Amnesty International”, 25.06.2023, https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2023/06/ogiek-case-protection-of-an-indigenous-community-in-kenya/, 28.12.2023.

[8] African Court on Human and Peoples…

[9] African Commission of Human and Peoples’ Rights v Kenya (the ‘Ogiek case’), „Minority rights group international”, 14.11.2016, https://minorityrights.org/2016/11/14/the-ogiek-case/, 28.12.2023.

[10] African Court on Human and Peoples…

[11] African Commission of Human and Peoples’ Rights v Kenya…

[12] B. Nduwayezu, Kenya ordered to redress wrongs done to ogiek indigenous minority, „Justiceinfo.net”, 29.07.2022, https://www.justiceinfo.net/en/104150-kenya-ordered-redress-wrongs-done-ogiek-indigenous-minority.html, 28.12.2023.

[13] Z. Jama, Ruto tells those who have encroached Mau Forest to leave immediately, „Citizen Digital”, 1.10.2023, https://www.citizen.digital/news/ruto-tells-those-who-have-encroached-mau-forest-to-leave-immediately-n328462, 29.12.2023.

[14] Ogiek face evictions despite African Court’s judgment, „Ogiek Peoples’ Development Program”, 26.10.2023, https://www.iwgia.org/doclink/opdp-statement-ogiek-face-evictions-despite-african-court%E2%80%99s-judgment-eng-oct-2023/eyJ0eXAiOiJKV1QiLCJhbGciOiJIUzI1NiJ9.eyJzdWIiOiJvcGRwLXN0YXRlbWVudC1vZ2llay1mYWNlLWV2aWN0aW9ucy1kZXNwaXRlLWFmcmljYW4tY291cnRcdTIwMTlzLWp1ZGdtZW50LWVuZy1vY3QtMjAyMyIsImlhdCI6MTY5ODM5NzY5NCwiZXhwIjoxNjk4NDg0MDk0fQ.gk9rcUWQUCqAikAR7NjwiyQgg2utEZ3bdZLugyvssx4, 29.12.2023.

[15] Tamże.

[16] D. Kirui, Kenya’s Ogiek people fight on against eviction from Mau Forest, „Aljazeera”, 24.11.2023, https://www.aljazeera.com/features/2023/11/24/kenyas-ogiek-people-fight-on-against-eviction-from-mau-forest, 29.12.2023.

[17] Illegal eviction of Ogiek indigenous community from ancestral home in Mau Forest, Kenya, „Minority rights group international”, 28.10.2009, https://minorityrights.org/2009/10/28/illegal-eviction-of-ogiek-indigenous-community-from-ancestral-home-in-mau-forest-kenya/, 29.12.2023.

[18] Kenyan government must end illegal evictions of Ogiek in Mau Forest, „Reliefweb”, 4.11.2023, https://reliefweb.int/report/kenya/kenyan-government-must-end-illegal-evictions-ogiek-mau-forest, 29.12.2023.

Epidemia zamachów stanów w Afryce. Analiza sytuacji bezpieczeństwa na kontynencie w latach 2020–2023Pobierz

Opracował: Mateusz Kabaciński, 27.10.2023 r.

Afryka jako kontynent o bogatym dziedzictwie kulturowym i historycznym stanowi unikalne pole badawcze dla analizy wydarzeń politycznych. Jednym z kluczowych aspektów przyciągających uwagę jest brak stabilności politycznej. Niezadowolenie społeczeństwa afrykańskiego wyraża się poprzez organizację protestów czy ulicznych zamieszek, a w ostateczności dochodzi do zamachów stanu. W ostatnich latach daje się zauważyć wzmożoną częstotliwość takich zachowań.

Statystyki pokazują, że spośród 486 prób zamachów stanu, do jakich doszło na całym świecie od 1950 r., aż 214 wydarzyło się w Afryce, a co najmniej 106 zakończyło się sukcesem. Ponadto statystycznie aż 45 z 54 krajów na kontynencie afrykańskim doświadczyło przynajmniej jednej próby zamachu stanu od zakończenia kolonializmu. Najnowsze wydarzenia w Afryce pokazują również, że zamachy stanu nadal pozostają częstym zjawiskiem. Od 2020 r. doszło do dziewięciu udanych zamachów stanu, z czego aż do ośmiu w byłych koloniach francuskich.

Niniejsza analiza skupia się na badaniu przyczyn, przebiegu oraz skutków zamachów stanu w byłych koloniach francuskich (pominięto zamach stanu w Sudanie – byłej kolonii brytyjskiej). Autor omawia czynniki, jakie wpłynęły na fakt, że do większości zdarzeń doszło właśnie w tych miejscach, nastroje społeczne zarówno przed zamachami, jak i po nich oraz rolę aktorów zewnętrznych.

Zamachy stanu w Mali – sierpień 2020 i maj 2021 r.

18 sierpnia 2020 r. doszło do przewrotu wojskowego. Pucz rozpoczął się rankiem. Z początku buntownicy przejęli kontrolę nad koszarami w Kati – miejscowości położonej około 15 km od Bamako. Następnie, wspierani przez wiwatujący tłum, ruszyli w kierunku rezydencji prezydenta, by domagać się od niego ustąpienia z pełnionej funkcji.

Po opanowaniu budynku aresztowali głowę państwa, jego syna, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego – Moussę Timbiné, ministra spraw zagranicznych – Tiébilé’a Dramé i ministra finansów – Abdoulaye’a Daffé[1]. Zatrzymanych przetransportowano do wcześniej przejętej bazy. Liderami zbuntowanych Malijczyków byli zastępca szefa obozu w Kati płk Malick Diaw[2] oraz były dyrektor akademii wojskowej w Kati płk Sadio Camara[3].

Wydarzenie to poprzedziły trzy miesiące niepokojów społecznych spowodowanych sytuacją wewnętrzną oraz polityką władz. Efektem niepokojów był przewrót wojskowy oraz zatrzymanie prezydenta kraju Ibrahima Boubacara Keïty. Od czerwca 2020 r. dziesiątki tysięcy Malijczyków wychodziły na ulicę Bamako – stolicy Mali. Demonstranci domagali się odejścia głowy państwa, któremu zarzucali nieskuteczność w walce z ugrupowaniami terrorystycznymi, manipulacje wyborcze i nepotyzm. Demonstracje przybierały coraz bardziej radykalny charakter, jak palenie opon czy blokowanie mostów[4].

W konsekwencji zamachu stanu Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (Economic Community of West African States, ECOWAS) potępiła „obalenie demokratycznie wybranego rządu przez żołnierzy puczu”. W swoim oświadczeniu nakazała zamknięcie granic regionalnych z Mali i zawieszenie wszelkich przepływów finansowych między Mali a państwami członkowskimi[5].

Istotną kwestią, która wyniknęła po przeprowadzonym puczu, było przekazanie władzy. 7 września 2020 r. regionalny blok ECOWAS wyznaczył CNSP czas do 15 września na nominowanie tymczasowego prezydenta, wiceprezydenta oraz premiera. 10 września rządzący wojskowi rozpoczęli trzydniowe konsultacje narodowe z partiami politycznymi, związkami zawodowymi i członkami grup społeczeństwa obywatelskiego[6].

21 września 70-letni Bah Ndaw[7] został mianowany prezydentem tymczasowym przez grupę 17 elektorów. Na stanowisko wiceprezydenta wybrano przywódcę CNSP płk. Assimi Goitę, a tydzień później ustanowiono premiera. Został nim były minister spraw zagranicznych Moctar Ouane[8].

W kwietniu 2021 r. administracja Rządu Tymczasowego poinformowała, że oficjalne wybory prezydenckie i parlamentarne odbędą się w drugiej połowie lutego 2022 r. Wtedy miało dojść do legalnego przekazania władzy. Na drugą połowę marca 2022 r. przewidziano również datę drugiej tury wyborów, gdyby w pierwszej żaden z kandydatów nie zdobył poparcia ponad 50 proc. głosów[9].

14 maja 2021 r. premier Ouane złożył dymisję swojego rządu. W odpowiedzi na to prezydent Ndaw ponownie mianował go premierem i narzucił nadzorowanie przetasowań w rządzie. Ogłosił również rozpoczęcie dialogu z klasą polityczną celem sformowania nowego, „szeroko okrojonego” rządu[10]. 24 maja 2021 r. w godzinach popołudniowych opublikowano dokumenty ukazujące skład nowego rządu. Wywołały one niemałą konsternację wśród wojskowej części rządzącej. O ile kontrola nad kluczowymi ministerstwami nie uległa zmianie, to dwóch przywódców puczu – Sadio Camara i Modibo Koné – zostało zastąpionych przez administrację Ndawa[11].

Sytuacja zaczęła być napięta. Kilka godzin po ogłoszeniu rezultatów przetasowań tymczasowy prezydent Bah Ndaw i premier Moctar Ouane zostali aresztowani przez członków sił zbrojnych i przewiezieni do ośrodka wojskowego w Kati[12]. Niedługo po tym płk Goita pojawił się w państwowej telewizji, w której wydał oficjalne oświadczenie[13]. Goita stanowczo potępił zmiany w nowo utworzonym rządzie. Ponadto stwierdził, że wszelkie podjęte działania miały na celu zachowanie postanowień mapy drogowej i obronę republiki[14].

28 maja 2021 r. Trybunał Konstytucyjny Mali mianował płk. Goitę tymczasowym prezydentem[15]. W oświadczeniu stwierdzono, że motywacją podjęcia takiej decyzji był wakat na stanowisku prezydenta, zaistniały w związku z rezygnacją Ndawa[16]. 7 czerwca 2021 r. w Bamako nastąpiło zaprzysiężenie płk. Goity na stanowisko tymczasowego prezydenta. Ubrany w pełen wojskowy strój Malijczyk wygłosił krótkie przemówienie. Zobowiązał się w nim do „organizacji wiarygodnych, uczciwych i przejrzystych wyborów, które odbędą się zgodnie z harmonogramem”[17].

18 października 2021 r. prezydent Ghany Nana Akufo-Addo, a jednocześnie przewodniczący ECOWAS, wysłał delegację do Assimi Goity z informacją, że zaplanowane na luty 2022 r. wybory prezydenckie muszą odbyć się zgodnie z harmonogramem. W odpowiedzi tymczasowy prezydent stwierdził, że obecna sytuacja na to nie pozwala. W kolejnych dniach ECOWAS ponowił apel do władz malijskich i nałożył nowe sankcje[18].

Ostatecznie po licznych politycznych przepychankach 7 czerwca 2022 r. w malijskiej telewizji odczytano dekret informujący o przeniesieniu wyborów na marzec 2024 r.[19] Harmonogram wyborów przedstawia się następująco:

  • marzec 2023 r. – referendum w sprawie zmiany konstytucji;
  • październik/listopad 2023 r. – wybory parlamentarne;
  • marzec 2024 r. – wybory prezydenckie[20].

W odpowiedzi ECOWAS zniósł sankcje gospodarcze i finansowe oraz otworzył granice[21].

Zamach stanu w Czadzie – kwiecień 2021 r.

11 kwietnia 2021 r. odbyły się wybory prezydenckie w Czadzie. Wzięło w nich udział 10 kandydatów. Jednym z nich był dotychczasowy prezydent Idriss Déby, sprawujący władzę od 1990 r., kiedy to wskutek zamachu stanu przejął kontrolę w państwie. Wstępne wyniki wyborcze opublikowane 19 kwietnia wykazały, że Déby będzie kontynuował swoją kadencję po raz szósty. Zdobył bowiem 79,32 proc. (3 663 431) głosów. Jego kontrkandydatem był Albert Pahimi Padacké, startujący z ramienia Narodowego Wiecu na rzecz Demokracji w Czadzie. Finalnie zdobył 10,32 proc., co równało się 476 464 głosom[22].

Tym razem jego kadencja nie trwała długo. Następnego dnia prezydent udał się na północ kraju odwiedzić czadyjskich żołnierzy, którzy odpierali atak rebeliantów[23]. Niedługo po dotarciu na miejsce objął dowodzenie. Podczas jednego ze starć odniósł poważne rany, wskutek których zmarł jeszcze tego samego dnia. Czadyjskie prawo nakazuje organizację wyborów prezydenckim w okresie od 30 do 90 dni od śmierci poprzedniego prezydenta. W tym okresie władzę w kraju sprawuję przewodniczący parlamentu[24].

Jednak tym razem stało się inaczej – doszło do przewrotu. Syn zmarłego prezydenta, Mahamata Idriss Déby, wraz z dowodzoną przez niego radą wojskową ogłosił przejęcie władzy w kraju, rozwiązanie rządu oraz unieważnienie konstytucji. Granice kraju zamknięto, wprowadzono godzinę policyjną, ustanowiono 14-dniowy okres żałoby narodowej, a prezydentem na okres 18 miesięcy został Mahamat Déby[25]. Ponadto mianował się także szefem Tymczasowej Rady Wojskowej Czadu (fr. Conseil militaire de transition, TMC). Po upływie 18 miesięcy miały powstać nowe instytucje dążące do przeprowadzenia wolnych, przejrzystych i demokratycznych wyborów[26].

Po ogłoszeniu przejęcia władzy przez radę wojskową Front Zmian i Porozumienia w Czadzie (fr. Front pour l’alternance et la concorde au Tchad, FACT)[27] stwierdził, że takie działanie jest jawnym zamachem stanu, a mianowanie syna dotychczasowego prezydenta stanowi początek do wprowadzenia monarchistycznych rządów. Od tego czasu prowadzono regularne działania wojskowe. 25 kwietnia czadyjski rząd poinformował, że pokonani rebelianci uciekają do Nigru[28]. 6 maja czadyjskie siły bezpieczeństwa przeprowadziły operację dalszego wypychania rebeliantów poza nigerską granicę[29].

9 maja TMC ogłosiła zwycięstwo nad rebeliantami w ofensywie północnej. Początkowo rzecznik FACT, Béchir Mahadi, zaprzeczył takiemu stanowi rzeczy. W międzyczasie do Ndżameny, stolicy Czadu, zaczęli powracać wiwatujący żołnierze z północy. Faktyczne zwycięstwo czadyjskich wojsk uznano, gdy Mahadi wezwał krajową armię do poszanowania praw jeńców wojennych oraz umożliwienie dołączenia zbuntowanych rebeliantów do nowego systemu prawnego[30].

Zamach stanu w Czadzie jest wyjątkiem na tle pozostałych puczów, doszło bowiem do niego w okolicznościach innych niż wszystkie. Kluczowa różnica polega na braku przywódcy gwarantującego rewolucyjne zmiany. Syn zmarłego prezydenta prawdopodobnie będzie realizował politykę zbliżoną do tej prowadzonej przez ojca. W związku z tym nasuwa się myśl, że najważniejsza posada w państwie nie zostanie „odświeżona”. Zasiądzie na niej potomek poprzedniego prezydenta sprawującego swoją funkcję przez ponad trzy dekady.

27 kwietnia w stolicy wybuchły protesty, w których zwrócono się do Tymczasowej Rady Wojskowej o wyrażenie zgody na transformację cywilną. Demonstrację rozproszyła policją, używając w tym celu gazu łzawiącego[31].

Reakcje międzynarodowe polegały głównie na kondolencjach oraz potępieniu trwającej wojny domowej w kraju. 22 kwietnia Francja, w czasie rosnącego niezadowolenia społeczeństwa spowodowanego sytuacją w Czadzie, wystosowała komunikat, w którym poparła przejęcie władzy przez syna Déby’ego. Mimo że był to akt niezgodny z panującą konstytucją, stwierdzono, że pucz odbył się w „wyjątkowych okolicznościach”[32].

Niechęć Czadyjczyków do nowego prezydenta sięgnęła zenitu w październiku 2022 r. Wtedy mijał 18-miesięczny okres, po którym Déby miał przywrócić władzę cywilom na drodze wyborów. Ten jednak przedłużył okres swojego mandatu o dwa kolejne lata. Wskutek tego 20 października w stolicy wybuchły gwałtowne demonstracje uliczne, brutalnie tłumione przez siły porządkowe. Zginęły dziesiątki osób (rząd podał liczbę 73 ofiar, ale opozycja twierdziła, że było ich o wiele więcej), ponad 600 aresztowano i osadzono w więzieniach. Na przełomie kwietnia i maja 2023 r. prezydent Déby rozpoczął masowe ułaskawianie rebeliantów aresztowanych w czasie październikowych demonstracji[33].

Zamach stanu w Gwinei – wrzesień 2021 r.

Gwinea do 1958 r. była kolonią francuską. Po uzyskaniu niepodległości nastąpiły czasy reżimów autokratycznych, określanych również mianem „dziesiątek lat skorumpowanych rządów”. W 2008 r. doszło do przewrotu wojskowego, a w 2010 wybrano pierwszego demokratycznego prezydenta, którym został Alpha Condé. Rządził on krajem przez dwie kadencje, czyli zgodnie z konstytucją powinien po tym czasie ustąpić ze stanowiska. Jednak 22 marca 2020 r. prezydent zainicjował referendum, na mocy którego umożliwił sobie wystartowanie w wyborach na trzecią kadencję[34].

Decyzja spotkała się z falą krytyki nie tylko ze strony areny międzynarodowej, ale także samych Gwinejczyków. Wybuchły liczne protesty oraz zamieszki skutkujące liczbą nawet kilkudziesięciu ofiar śmiertelnych. Kulminacją niezadowolenia społeczeństwa był zamach stanu przeprowadzony 5 września 2021 r. Około godziny 8.00 czasu lokalnego w pobliżu pałacu prezydenckiego żołnierze zablokowali wyjazd z dzielnicy Kaloum[35].

Rozpoczęła się krótka strzelanina między puczystami a siłami prorządowymi. Nie trwała jednak długo. Zaledwie kilka minut później Condé trafił do niewoli rebeliantów[36]. Dowódca sił specjalnych, Mamady Doumbouya, pojawił się w telewizji państwowej i ogłosił przejęcie władzy w kraju. Jednocześnie oznajmił, że unieważnia konstytucję, rozwiązuje rząd oraz wprowadza 18-miesięczny okres przejściowy[37]. Wieść o tym wywołała powszechną radość wśród Gwinejczyków. Krótko po tym ogromne tłumy zebrały się w centrum stolicy i wiwatując, świętowali obalenie Condé. Podobne zadowolenie ogłosiły partie opozycyjne oraz związki zawodowe[38].

Jacques Gbonimy, szef partii opozycyjnej Unia dla Progresu Gwinei (fr. Union pour le Progrès de la Guinée, UPG), stwierdził, że nie jest zaskoczony zamachem stanu, gdyż złe zarządzanie rządu Condé nie mogło doprowadzić do niczego innego. Ogólnokrajowa federacja związków zawodowych (Union syndicale des travailleurs de Guinée, USTG) również wydała oświadczenie. Podała, że obserwuje sytuację, a jednocześnie ubiega się o respektowanie obietnic złożonych przez juntę wojskową[39].

Organizacje międzynarodowe – w tym Unia Afrykańska (AU), Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS), Unia Europejska (UE) i Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) – stanowczo potępiły zamach stanu, jednocześnie wzywając do uwolnienia prezydenta. ECOWAS natychmiast zawiesiła członkostwo Gwinei w organizacji. Podobnie postąpiła AU, która ogłosiła swoją decyzję 10 września[40].

Zamachy stanu w Burkina Faso – styczeń i wrzesień 2022 r.

Po pierwszej wojnie domowej w Libii i jednoczesnej interwencji NATO w 2011 r. ataki islamistów w Burkina Faso i sąsiednim Mali stały się bardziej powszechne. Od 2015 r. Burkina Faso walczy z tzw. Państwem Islamskim (Islamic State, IS) i Al-Kaidą na swoim terytorium. Żołnierze coraz częściej skarżyli się na opłakany stan sprzętu oraz luki w logistyce i dowodzeniu. Doprowadziło to do coraz liczniejszych protestów i zamieszek. W 2020 r. Roch Marc Christian Kaboré został wybrany na swoją drugą kadencję jako prezydent w wyborach. Spotkało się to z powszechnym niezadowoleniem burkińskiego społeczeństwa.

22 stycznia 2022 r. w stolicy wybuchły antyrządowe protesty. Demonstranci zarzucali obecnemu rządowi, a zwłaszcza prezydentowi, nieudolne sprawowanie władzy, brak bezpieczeństwa oraz liczne ataki ze strony terrorystów. Powszechne niezadowolenie doprowadziło do zamachu stanu.

Następnego dnia w pobliżu rezydencji prezydenta było słychać odgłosy wystrzałów. Początkowo minister obrony, Barthelemy Simpore, zaprzeczył pogłoskom o zamachu stanu w kraju, nawołując do powrotu do codziennych zajęć. Jednak kilka godzin później kilka lokalnych stacji informacyjnych zaczęło donosić o aresztowaniu Kaboré. W południe junta wojskowa przejęła siedzibę burkińskiej stacji radiowej. Pojawiły się także przerwy w dostawie internetu.

Tego samego dnia wojskowi w państwowej telewizji ogłosili zdymisjonowanie prezydenta, rozwiązanie rządu oraz unieważnienie konstytucji. Zamachem stanu kierował oficer wojskowy Paul-Henri Sandaogo Damiba. W swoim oświadczeniu podał, że wojsko zakończyło prezydenturę Kaboré w związku z pogłębiającą się rebelią islamską i pogarszającą sytuacją bezpieczeństwa. Powiedział również, że nowi przywódcy wojskowi będą pracować nad ustaleniem „akceptowalnego dla wszystkich” kalendarza nowych wyborów.

Zamach spotkał się z szerokim poparciem społeczeństwa, szczególnie młodzieżowych organizacji. 25 stycznia liczny tłum zebrał się na placu narodowym w stolicy Wagadugu i świętował zamach stanu, grając muzykę, śpiewając, dmąc w rogi i tańcząc. Pojawiły się doniesienia o paleniu francuskich flag i komentarzach prorosyjskich. Reporter „Reuters” określił to jako „oznakę rosnącej frustracji w związku z militarną rolą, jaką dawne mocarstwo kolonialne nadal odgrywa w regionie”[41].

Styczniowy pucz dał Burkińczykom niemałą nadzieję na poprawę sytuacji bezpieczeństwa w kraju. W oczach wielu niepopularność poprzedniego rządu była oparta właśnie o niekompetencje w tym sektorze. Jednak nowy rząd również nie sprostał oczekiwaniom obywateli. Nota bene, sytuacja terrorystów stosunkowo uległa poprawie po styczniowych wydarzeniach. Do września 2022 r. prawie 40 proc. Burkina Faso było kontrolowane przez siły terrorystów. Dochodziło do wielu porwań i ataków, zarówno na osoby cywilne, jak i siły zbrojne.

Na początku swojej kadencji Dimba, mimo złożonych obietnic o przywróceniu w Burkina Faso demokracji, skoncentrował pełnię władzy w swoich rękach[42]. Niezadowolenie z takiego obrotu spraw rosło nie tylko wśród obywateli, którzy czuli się zawiedzeni decyzjami podejmowanymi przez prezydenta, ale przede wszystkim u wielu młodych oficerów, początkowo popierających styczniowy zamach stanu[43].

Z czasem zaczęły pojawiać się scenariusze przeprowadzenia kolejnego puczu. Inicjatorem, a zarazem przywódcą, był Ibrahim Traoré – dowódca jednostki wojskowej w północnym Burkina Faso. Atmosferę antyrządową podsycały Rosja i Turcja, które w ostatnich latach bardzo mocno zwiększyły swoje znaczenie w regionie Sahelu. Jednocześnie wpływy francuskie, jak i rola samej Francji, znacząco zmalały. Kluczową rolę odgrywały tutaj siły Grupy Wagnera. Najemnicy stosowali taktykę „farmy trolli”, polegającej na prowadzeniu działań propagandowych[44].

Zamach stanu rozpoczął się wczesnym rankiem 30 września 2022 r. W różnych częściach stolicy słychać było odgłosy strzałów. Zamaskowani żołnierze organizowali blokady w centrum miasta. Doszło do kilku starć między siłami rządowymi a puczystami. Na swoim Facebooku prezydent Damiba napisał, że nastąpiła „zmiana nastroju wśród niektórych elementów narodowych sił zbrojnych”. Podjęto próby negocjacji między powstańcami a rządem, które jednak zakończyły się niepowodzeniem. Po informacji o kolejnym przewrocie ludność cywilna zebrała się tłumnie w centrum stolicy, by zademonstrować swoje poparcie[45].

Wieczorem kapitan Traoré ogłosił, że on i grupa oficerów podjęli decyzję o usunięciu tymczasowego prezydenta Damiby. Jako główny powód podał nieskuteczność jego działań w walce z nasilającą się rebelią islamistyczną w kraju. Następnie wprowadził godzinę policyjną od 21.00 do 5.00, zawiesił wszelką działalność polityczną i społeczeństwo obywatelskie, zamknął wszystkie granice powietrzne i lądowe, zawiesił konstytucję, rozwiązał rząd i przejściowe zgromadzenie ustawodawcze (burkiński Senat). Ponadto ogłosił się nowym szefem Patriotycznego Ruchu Ochrony i Restauracji[46].

W odróżnieniu od pierwszego zamachu stanu reakcje Burkińczyków były stosunkowo mieszane. Owszem, pojawiły się liczne głosy wsparcia i demonstracje uliczne popierające nowych przywódców. Jednak, w odróżnieniu od pierwszego puczu, wielu przestało wierzyć w jakąkolwiek poprawę sytuacji w kraju[47].

ECOWAS oraz UA potępiły zamach stanu, twierdząc, że przeszkodził on państwu w powrocie do demokracji i poszanowania konstytucji[48]. Rosja wezwała do jak najszybszego opanowania sytuacji, zapewnienia porządku i powrotu do legitymizacji[49]. Szef Grupy Wagnera, Jewgienij Prigożyn, pogratulował Traoré i nazwał go „prawdziwie odważnym synem ojczyzny”. W swoim oświadczeniu przypisał Damibie uwolnienie Burkina Faso spod „jarzma kolonialistów”, jednak nie uzyskał odpowiedniego poparcia ze strony młodych oficerów[50].

W styczniu 2023 r. Francja rozważała wycofanie swojego kontyngentu stacjonującego w Burkina Faso. W lutym 2023 r. zarówno media burkińskie, jak i francuskie oficjalnie poinformowały o zakończeniu antydżihadystycznej operacji francuskiej. Brało w niej udział około 400 francuskich żołnierzy. Jednak proporcjonalnie do zmniejszania się roli Francji rośnie pozycja Rosji. Potwierdzają to słowa premiera Apollinaire Kyelem de Tembela: „Rosja jest rozsądnym wyborem na nowego partnera w walce z dżihadystami”. Z kolei rzecznik burkińskiego rządu Jean-Emmanuel Ouedraogo stwierdził, że decyzja o wycofaniu wojsk nie oznacza zakończenia relacji burkińsko-francuskich[51].

W kwietniu 2023 r. w mediach pojawiły się wpisy świadczące o możliwości przybycia najemników Grupy Wagnera na tereny Burkiny Faso. O ile kooperacja między Burkiną a Rosją jest potwierdzona, to rząd burkiński zaprzecza, jakoby nawiązano kooperację z wagnerowcami[52]. Jednak niejednokrotnie podkreślono, że burkińscy żołnierze często będą korzystać z pomocy i szkoleń „rosyjskich instruktorów”[53].

Zamach stanu w Nigrze – lipiec 2023 r.

Zamach stanu w Nigrze rozpoczął się 26 lipca 2023 r. Junta wojskowa zablokowała wszystkie wyjścia z pałacu prezydenckiego, więżąc w areszcie domowym prezydenta Mohameda Bazouma, jego żonę oraz syna. Początkowo pucz nie spotkał się z przychylnością nigerskich dowódców armii. Jednak, jak stwierdzono, „by uniknąć rozlewu krwi i destabilizacji państwa”, puczyści uzyskali ich poparcie. Przywódcą zamachu był nigerski gen. Abdourahamane Tchiani, dowódca gwardii pałacowej[54].

Media podają, że w czasie zamachu stanu wystąpiła znaczna dysproporcja sił puczystów w porównaniu do armii rządowej. Według portalu „Midi Libre” liczba puczystów wynosiła 57 tys. żołnierzy przeciwko 30 tys. żołnierzy armii. Przewaga rebeliantów była więc prawie dwukrotna. Głównym powodem przeprowadzenia zamachu stanu miała być profrancuska polityka prowadzona przez Bazouma. Nigerskie społeczeństwo obecnie jest bardzo negatywnie nastawione wobec byłego kolonizatora[55].

W nocy z 26 na 27 lipca w telewizji państwowej pojawiło się kilku żołnierzy odpowiedzialnych za pucz, w tym gen. Tchiani, który oficjalnie poinformował o przejęciu pełni władzy w państwie, obaleniu prezydenta Bazouma i całego rządu. Ogłosił też zamknięcie granic państwa, zawieszenie wszystkich instytucji państwowych, unieważnienie konstytucji oraz wprowadzenie godziny policyjnej[56].

Obywatele Nigru z zadowoleniem przyjęli wieść o obaleniu profrancuskiego prezydenta. Jeszcze w dzień puczu spora część mieszkańców stolicy wyszła na ulicę, by okazać swoje poparcie. Kilka dni później odbył się marsz, którego uczestnicy zaatakowali francuską ambasadę. W czasie protestu spora część uczestników miała ze sobą flagę Rosji i wykrzykiwała prorosyjskie oraz antyfrancuskie hasła[57]. Tchiani zdobył również poparcie dwóch afrykańskich przywódców: Ibrahima Traoré (przywódcy Burkiny Faso) i Assimi Goity (przywódcy Mali), a także szefa wagnerowców Jewgienija Prigożyna[58].

Z kolei mocarstwa międzynarodowe, jak Francja czy Stany Zjednoczone, stanowczo potępiły zamach stanu i apelowały m.in. o uwolnienie przetrzymywanego prezydenta. 30 lipca ECOWAS wystosował ultimatum względem junty wojskowej, zgodnie z którym Bazoum miał zostać przywrócony na stanowisko prezydenta w ciągu tygodnia. Junta stanowczo odmówiła. Rozpoczęły się liczne negocjacje, w które zaangażowały się Nigeria i Francja[59]. Ostatecznie 20 sierpnia gen. Tchiani zobowiązał się do zrzeczenia władzy na rzecz rządów cywilnych w ciągu trzech najbliższych lat[60].

Zamach stanu w Gabonie – wrzesień 2023 r.

26 sierpnia 2023 r. odbyły się wybory prezydenckie w Gabonie, a 30 sierpnia krajowe organy wyborcze ogłosiły ich wyniki. Zwycięstwo odniósł Ali Bongo, zdobywając 64,27 proc. (293 919) głosów. W wyborach uczestniczyło łącznie 19 kandydatów. Obok Alego Bongi realną szansę miał Albert Ondo Ossy, reprezentujący partię Alternance 2023, ale uzyskał on jedynie 30,77 proc. (140 690) głosów[61]. Również tego samego dnia odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego oraz struktur lokalnych. Jednak z uwagi na przewrót wojskowy, wyników nie ogłoszono.

Do puczu doszło wczesnym rankiem 30 sierpnia. Grupa żołnierzy pojawiła się w rezydencji Alego Bongi, ogłaszając przejęcie władzy w kraju. Prezydent został zatrzymany i uwięziony w budynku. W organizacji zamachu uczestniczyli oficerowie sił zbrojnych Gabonu oraz członkowie Gwardii Republikańskiej[62]. Niedługo po udanym przejęciu władzy w państwowej telewizji Gabon 24 pojawiła się junta wojskowa. Rzecznik wojskowy, Ulrich Manfoumbi, na wstępie zaznaczył, że przemawia w imieniu nowej struktury państwowej, określonej mianem Komitetu ds. Transformacji i Odnowy Instytucji (fr. Comité pour la transition et la restauration des institutions, CTRI)[63]. Ogłosił m.in. unieważnienie ostatnich wyborów, rozwiązanie wszystkich instytucji państwowych (w tym Senatu, sądów, Trybunału Konstytucyjnego, Zgromadzenia Narodowego), zdymisjonowanie prezydenta i premiera oraz zamknięcie granic[64]. Ponadto oznajmił, że kompetencje prezydenta przejmie szef straży prezydenckiej gen. Brice Clotaire Oligui Nguema[65].

Ogłoszenie zamachu stanu wywołało powszechną radość w Libreville i innych miastach. Mieszkańcy stolicy w zasadzie od razu rozpoczęli świętowanie i zorganizowali marsze, świętując zmianę dotychczasowego ustroju. Wydarzenie wiązało się nie tylko z zakończeniem wieloletnich rządów rodziny Bongo, lecz również drastycznym zmniejszeniem wpływów Francji[66].

Arena międzynarodowa bardzo szybko zareagowała na zaistniałe wydarzenie. 30 sierpnia rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych w imieniu Niemiec stwierdził: „Z niepokojem śledzimy wydarzenia w Gabonie i monitorujemy sytuację w ścisłej współpracy z naszymi partnerami”[67]. Z kolei rzecznik francuskiego rządu Olivier Veran w oficjalnym oświadczeniu powiedział, że Francja stanowczo potępia przewrót wojskowy. Warto zaznaczyć, że w dniu zamachu na terenie kraju wciąż stacjonowało blisko 400 francuskich żołnierzy[68].

Analiza czynników sprzyjających zamachom i punktów wspólnych

W przypadku zamachów stanu w Afryce istotnym jest wyznaczenie czynników sprzyjających występowaniu tych wydarzeń oraz próba znalezienia punktów wspólnych. Autor niniejszej analizy wyróżnił następujące aspekty wspólne dla większości omawianych zdarzeń:

  • dziedzictwo kolonialne;
  • liczne problemy wewnętrzne;
  • walka o władzę (aspekty przywództwa);
  • wpływy zewnętrzne.

Zaledwie na przestrzeni ostatnich trzech lat w Afryce doszło do dziewięciu udanych zamachów stanu, z czego aż do ośmiu w byłych koloniach francuskich. Jednocześnie w państwach niegdyś należących do Wielkiej Brytanii klimat polityczny wydaje się stabilniejszy. Dlaczego? Prawdopodobnie kluczową rolę odgrywa tutaj dziedzictwo kolonialne oraz sposób, w jaki byli kolonizatorzy prowadzą obecną politykę względem Afryki.

Polityka Francji i Wielkiej Brytanii znacząco się od siebie różni. Francja jest wciąż bardzo obecna w Afryce, o czym świadczy chociażby dziedzictwo językowe. Język francuski pozostaje językiem urzędowym w wielu afrykańskich krajach. W przypadku Wielkiej Brytanii co prawda język angielski jest obecny wielu byłych koloniach, jednak więzi kulturowe i polityczne nie są tak silne, jak w przypadku Francji. Również wiele brytyjskich kolonii stosunkowo szybko odzyskało pełną niepodległość. Obecnie Anglicy nie ingerują znacząco w politykę wewnętrzną byłych kolonii. Nie można tego powiedzieć o Francji, która utrzymuje bardzo silny wpływ na niektóre z byłych kolonii, zwłaszcza w obszarze gospodarczym i wydobywczym. Przykładem jest Niger – główny eksporter uranu do Francji.

Innym ważnym czynnikiem są wyzwania związane z sytuacją bezpieczeństwa. Państwa położone w regionie Sahelu – czyli m.in. Mali, Czad czy Niger, a także blisko z nim sąsiadujące (jak np. Burkina Faso) borykają się z obecnością organizacji terrorystycznych, jak tzw. Islamic State czy Al-Kaida. Częste ataki znacznie obniżają poziom bezpieczeństwa, a nieskuteczność rządów w ich zwalczaniu prowadziła do niezadowolenia społeczeństwa i pragnienia zmian. Dodatkowo istotną kwestią jest skrajne ubóstwo, co sprawia, że wpływ terrorystów jest bardziej odczuwalny. To z kolei sprzyja rekrutacji i radykalizacji, zwłaszcza młodych, niezadowolonych obecnym stanem rzeczy Afrykańczyków.

Przy okazji biedy nierzadko dochodzi także do korupcji. Zjawisko to jest o tyle istotne, że wpływa na podkreślenie istniejących nierówności społecznych i ekonomicznych. Jednostki zauważające dysproporcje stają się bardziej podatne na frustracje i niezadowolenie związane z niesprawiedliwością. Brak perspektyw na rozwój i poprawienie swojego statusu społecznego doprowadza do przeświadczenia, że jedynie rewolucyjne zmiany mogą coś wnieść. Ułatwia to de facto manipulowanie społeczeństwem (brak dostępu do informacji i umiejętności ich weryfikacji), co w znakomity sposób wykorzystują Rosja i wagnerowcy. Ponadto korupcja znacząco utrudnia efektywne zarządzanie państwem, stwarzając iluzję zależności większości czynników od pieniądza.

Częścią wspólną, łączącą prawie wszystkie zamachy stanów, jest aspekt przywództwa. Każdy z puczów miał swojego lidera/inicjatora. Osoba nim będąca zwykle wywodzi się z wysokiego grona dowódców bądź generałów. Charakteryzuje się charyzmą, proklamuje poprawę sytuacji wewnętrznej kraju oraz stanowczo krytykuje poprzednie rządy. Wyjątkiem jest zamach stanu w Czadzie, co dokładnie opisano przy okazji jego analizy.

Do zamachów stanu nie dochodzi nagle. Jest to długotrwały proces, na który składa się wiele czynników. Społeczeństwo w prawie każdym przypadku (oprócz przewrotu w Czadzie) popierało pucz oraz jego przywódcę. Afrykańczycy wychodzili na ulicę, demonstrowali swoje niezadowolenie i chęć do zmian. Emocje towarzyszące wydarzeniom były wzniosłe, zwłaszcza wśród młodych, dla których zmiana rządów mogła być szansą na lepsze.

Istnieje jednak pewna kwestia zauważalna w każdym z zamachów stanu, która niejako łączy je ze sobą – krytyka demokracji. Ta forma rządów mimowolnie kojarzy się Afrykańczykom z Francją. Paryż w dużej większości stawał po stronie władzy sprzed zamachu, niezależnie od tego, czy cieszyła się popularnością czy nie. Przykładem jest pucz w Czadzie, kiedy władzę przejął syna zmarłego prezydenta. Francja poparła pucz, mimo sprzeciwu ze strony społeczeństwa. Powody, dla których Paryż opowiada się za ciągłością władzy, są motywowane osobistymi korzyściami. Po pierwsze, akceptacja ze strony Francji oznacza, że jej głos wciąż jest istotny. Po drugie – ciągła władza zapewnia ciągłość interesów.

Jednak dotychczasowa pozycja Francji jest przejmowana przez innych zagranicznych aktorów, takich jak Rosja, Turcja czy Chiny. O ile Chiny wykorzystują Afrykę stricte do robienia „biznesów”, to Rosja inteligentnie korzysta z istniejących nastrojów antyfrancuskich i jeszcze je podsyca. Grupa Wagnera obecna na kontynencie odgrywa bardzo znaczącą rolę. Jest odpowiedzialna za szerzenie propagandy przeciwko Francji (np. podkreślając kolonialną przeszłość[69]) w trakcie demonstracji ulicznych, ale również prowadzi kampanie dezinformacyjne za pomocą internetowych trolli.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że sytuacja polityczna w Afryce jest skomplikowana i zależy od wielu czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Zamachy stanu stają się coraz bardziej popularnym środkiem wyrażania społecznego niezadowolenia, szczególnie w regionie Afryki francuskiej. Istnieje prawdopodobieństwo, że ta tendencja jest silnie związana z prowadzoną przez Francję polityką w regionie. Dziedzictwo kolonialne ma wciąż istotny wpływ na losy wielu afrykańskich państw.

Prawdopodobnym scenariuszem może być częściowe wycofanie się Francji z niektórych krajów afrykańskich, podobnie jak stało się to w Mali. Niemniej jednak istnieją państwa, z których Paryżowi będzie trudno zrezygnować, głównie ze względów ekonomicznych. Przykładem może być Niger, gdzie wydobycie uranu odgrywa znaczącą rolę w przemyśle francuskim.

[1] E. Akinwotu, Mali: leader of 2020 coup takes power after president’s arrest,https://www.theguardian.com/
world/2021/may/24/mali-president-prime-minister-and-defence-minister-arrested-sources-say, 20.02.2023.

[2] Na krótko przed przewrotem wojskowym powrócił do kraju ze szkolenia w Rosji; F. Muvunyi, Was Russia behind the coup in Mali?, https://www.dw.com/en/was-russia-behind-the-coup-in-mali/a-54705282, 19.02.2023.

[3] Funkcję dyrektora pełnił do stycznia 2020 rokur., kiedy to wyjechał do Rosji na szkolenie wojskowe, ; Who is behind Mali’s coup?,https://www.bbc.com/news/live/world-africa-47639452?ns_mchannel=social&
ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=5f3ccf661f354f06614b9b3f%26Who%20is%20behind%20Mali%27s%20coup%3F%262020-08-19T07%3A59%3A50.726Z&ns_fee=0&
pinned_post_locator=urn:asset:43365c90-1648-4966-8d87-b32e5e4d338c&
pinned_post_asset_id=5f3ccf661f354f06614b9b3f&pinned_post_type=share, 22.02.2023.

[4] Demonstration Alert – Bamako Mali – Ongoing Demonstrations on Sunday July 12, 2020, https://ml.usembassy.gov/demonstration-alert-bamako-mali-ongoing-demonstrations-on-sunday-july-12-2020/, 13.02.2023.

[5] Ibidem.

[6] Ibidem.

[7] Ndaw to doświadczony żołnierz cieszący się dobrą opinią zarówno w środowisku wojskowym, jak i cywilnym. Przeszedł szkolenia m.in. w byłym Związku Radzieckim, a także w słynnej paryskiej placówce szkoleniowej Ecole de Guerre; Bah Ndaw named Mali’s interim president, colonel named VP, https://www.aljazeera.com/news/2020/9/21/bah-ndaw-named-malis-interim-president-colonel-named-vp, 17.03.2023.

[8] Warto podkreślić, że Ouane nie był związany z wojskiem.

[9] Mali to hold elections next February following post-coup transition, https://www.reuters.com/world/
africa/mali-hold-elections-next-february-following-post-coup-transition-2021-04-15/, 12.03.2023.

[10] Mali’s interim prime minister to form new government, https://www.france24.com/en/africa/20210514-mali-s-interim-prime-minister-moctar-ouane-to-form-new-government, 11.03.2023.

[11] Mali’s interim government appoints new cabinet ministers, https://www.france24.com/en/africa/20210524-mali-s-interim-government-appoints-new-cabinet-ministers, 12.03.2023.

[12] Mali’s military detains president, prime minister, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/24/military-arrest-malis-president-pm-following-govt-reshuffle, 12.03.2023.

[13] E. Akinwotu, Mali: leader…

[14] Ibidem.

[15] Mali court appoints Assimi Goita as interim president, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/29/malis-court-appoints-assimi-goita-as-interim-president, 14.03.2023.

[16] Mali’s constitutional court names junta leader Goita new interim president, https://www.france24.com/en/africa/20210529-mali-s-constitutional-court-names-junta-leader-goita-new-interim-president, 18.03.2023.

[17] Assimi Goita: Mali military leader sworn in as interim president, https://www.aljazeera.com/news/2021/6/7/assimi-goita-mali-military-leader-sworn-in-as-interim-president, 18.03.2023

[18] Final Communique: 4th Extraordinary Summit of the ECOWAS Authority of Heads of State and Government on the Political Situation in Mali, https://reliefweb.int/report/mali/final-communique-4th-extraordinary-summit-ecowas-authority-heads-state-and-government, 24.03.2023.

[19] Mali junta sets two-year delay until civilian rule, https://www.france24.com/en/live-news/20220606-mali-junta-sets-two-year-delay-until-civilian-rule, 19.03.2023.

[20] 1 lipca 2022 r. rząd malijski poinformował o przeniesieniu terminu wyborów prezydenckich na luty 2024; Mali’s transition govt sets February 2024 for presidential election, https://www.africanews.com/
2022/07/01/malis-transition-govt-sets-february-2024-for-presidential-election/, 15.03.2023.

[21] L. Brooke-Holland, Mali: Why have elections been delayed until 2024?, https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-9636/, 25.03.2023.

[22] Election for Chadian Presidency, 11.04.2021, https://www.electionguide.org/elections/id/3551/, 16.10.2023.

[23] Czad od kwietnia do maja był w stanie wojny domowej. Rozpoczął ją Front Zmian i Porozumienia w Czadzie – ugrupowanie dążące do obalenia czadyjskiego prezydenta i rządu; G. El-Gamaty, Regional interference is threatening Libya’s future as one state, 7.03.2018, https://aljazeera.com/opinions/2018/3/7/regional-interference-is-threatening-libyas-future-as-one-state/, 11.10.2023.

[24] K. Woźniak, Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu, 1.05.2021, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/czad/czad-turbulencje-waznego-gracza-na-sahelu/, 1.05.2021.

[25] Chad President Idriss Deby has died: Army spokesman, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-president-deby-has-died-of-injuries, 1.05.2021.

[26] Deby’s death and Chad’s next day: This is what the army announced, 20.04.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-military-announces-new-interim-government-after-deby-death, 1.05.2021.

[27] Organizacja polityczno-wojskowa utworzona przez Mahamata Mahdiego Alego w marcu 2016 r. na północy Czadu. Dąży do obalenia czadyjskiego rządu. Jest odpowiedzialna m.in. za rozpoczęcie powstania w północnym Czadzie, w którym zginął prezydent Idriss Déby; Who are Chad’s FACT rebels and what are their goals?, 21.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/who-are-chads-fact-rebels-and-what-are-their-goals, 16.10.2023.

[28] Le Niger affirme sa volonté de coopérer avec le Tchad contre les rebelles du Fact, 26.04.2021, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210426-le-niger-affirme-sa-volont%C3%A9-de-coop%C3%A9rer-avec-le-tchad-contre-les-rebelles-du-fact, 10.10.2023.

[29] Chad rebel group have been repelled, says defence minister, 6.05.2021, https://www.africanews.com/2021/05/06/chad-rebel-group-have-been-repelled-says-defence-minister//, 5.09.2023.

[30] Chad military claims victory over rebels in the north, 9.05.2021, https://www.reuters.com/world/africa/chad-military-claims-victory-over-rebels-north-2021-05-09/, 8.09.2021.

[31] Chad protests turn deadly as demonstrators demand civilian rule, 27.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/27/protests-erupt-in-chads-capital-protesters-demand-civilian-rule, 19.10.2023.

[32] J. Irish, T. Salaun, With eye on Islamist fight, France backs Chad military takeover, 22.04.2021, https://www.reuters.com/world/africa/france-defends-chad-military-takeover-needed-ensure-stability-2021-04-22/, 19.10.2023.

[33] Chad’s new presidential pardon for protesters and failed coup, 25.05.2023, https://www.africanews.com/2023/05/25/chads-new-presidential-pardon-for-protesters-and-failed-coup/, 24.10.2023.

[34] Guinée: quatre choses à savoir sur le référendum constitutionnel reporté qui a plongé le pays dans une nouvelle impasse politique, 1.03.2020, https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/guinee/guinee-quatre-choses-a-savoir-sur-le-referendum-constitutionnel-qui-a-plonge-le-pays-dans-une-nouvelle-impasse-politique_3846597.html, 15.10.2023.

[35] Miejscowość, w której znajdowało się wiele urzędów rządowych.

[36] M. Nowakowska, Zamach stanu w Gwinei, 10.10.2021, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/gwinea/zamach-stanu-w-gwinei/, 10.10.2021.

[37] J. Czerep, Międzynarodowe skutki przewrotu wojskowego w Gwinei, 7.10.2021, https://www.pism.pl/publikacje/miedzynarodowe-skutki-przewrotu-wojskowego-w-gwinei, 22.11.2021.

[38] Ibidem.

[39] J. Devermont, Guinea: The Causes and Consequences of West Africa’s Latest Coup, 8.09.2021, https://www.csis.org/analysis/guinea-causes-and-consequences-west-africas-latest-coup, 19.09.2021.

[40] African Union suspends Guinea after coup, as envoys arrive for talks, 10.09.2021, https://www.france24.com/en/africa/20210910-african-union-suspends-guinea-after-coup-ousting-cond%C3%A9, 17.09.2021.

[41] A. Mimault, T. Ndiaga, Burkina Faso crowd celebrates West Africa’s latest coup, 25.01.2022, https://www.reuters.com/world/africa/burkina-faso-crowd-celebrates-west-africas-latest-coup-2022-01-25/, 27.01.2022.

[42] Zwolnił ze stanowiska ministra obrony i przejął jego kompetencje.

[43] Burkina: Ibrahim Traoré proclamé président, Damiba destitué, 1.10.2022, https://www.jeuneafrique.com/1381642/politique/burkina-ibrahim-traore-proclame-president-damiba-destitue/, 18.10.2023.

[44] W praktyce wygląda to na rozpowszechnianiu podobnych opinii politycznych (w tym przypadku antyfrancuskich), mających na celu podwyższenie nastrojów „anty”, dzięki czemu łatwiej pozyskać zwolenników szerzonych poglądów.

[45] R. Maclean, E. Peltier, Military Officers Announce Coup in Burkina Faso, 30.09.2022, https://www.nytimes.com/2022/09/30/world/africa/burkina-faso-coup.html, 18.10.2023.

[46] K. Woźniak, Analiza sytuacji w Burkina Faso pod rządami kpt. Traore, 23.03.2023, https://securityinpractice.eu/analizy/afryka-okiem-analityka/burkina-faso/analiza-sytuacji-w-burkina-faso-pod-rzadami-kpt-traore/, 23.03.2023.

[47] H. Wilkins, Burkinabes React to News of 2nd Coup in 8 Months, 1.10.2022, https://www.voanews.com/a/burkinabes-react-to-news-of-2nd-coup-in-8-months/6772191.html, 10.10.2022.

[48] Burkina Faso: Military officers remove President Damiba in a coup, 30.09.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/9/30/burkina-faso-military-leader-damiba-deposed-coup-army, 18.10.2023.

[49] J. Flanagan, Burkina Faso coup: Putin mercenaries back latest push to tighten grip on Africa, 3.10.2022, https://www.thetimes.co.uk/article/burkina-faso-coup-putin-mercenaries-back-latest-push-to-tighten-grip-on-africa-q6rgv2r6l, 11.10.2023.

[50] https://t.me/Prigozhin_hat/1736, 20.10.2023.

[51] French army officially ends operations in Burkina Faso, 20.02.2023, https://www.france24.com/en/africa/20230220-french-army-officially-ends-operations-in-burkina-faso, 15.03.2023.

[52] S. Mendick, After Burkina Faso ousts French, Russia’s Wagner may arrive, 7.04.2023, https://apnews.com/article/burkina-faso-russia-wagner-jihadi-02d9235279f0991cdb6ad3ebb4d3e546, 17.08.2023.

[53] Burkina Faso country profile, 21.07.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-13072774, 18.10.2023.

[54] I. Nyffenegger, The Military Coup in Niger, 31.08.2023, https://reliefweb.int/report/niger/military-coup-niger, 19.10.2023.

[55] Coup d’État au Niger: 57 000 soldats chez les putschistes, la France refuse d’intervenir… quelles sont les forces en présence?, 6.08.2023, https://www.midilibre.fr/2023/08/06/coup-detat-au-niger-57-000-soldats-chez-les-putschistes-la-france-refuse-dintervenir-quelles-sont-les-forces-en-presence-11382215.php, 15.10.2023.

[56] Ibidem.

[57] S. Mednick, French embassy in Niger is attacked as protesters waving Russian flags march through capital, 30.07.2023, https://apnews.com/article/niger-coup-mohamed-bazoum-military-junta-sahel-88ccaa2f004db44601e59475199c5fbe, 10.09.2023.

[58] Russia responsible for Niger coup, says top Ukrainian official, 1.08.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/1/russia-responsible-for-niger-coup-says-top-ukrainian-official, 18.09.2023.

[59] Dla tego drugiego sytuacja w Nigrze była nadzwyczaj istotna. Francja jest prawie całkowicie zależna od Nigru w zakresie wydobycia uranu, wykorzystywanego do zasilania systemu energii jądrowej; F. Ali, Niger France uranium: African country increases uranium price to €200/kg, 10.09.2023, https://www.samaa.tv/20873396-niger-france-uranium-african-country-increases-uranium-price-to-200-kg, 12.09.2023.

[60] Ch. Ewokor, Niger coup leader Gen Tchiani promises to handover power in three years, 20.08.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-66562765, 15.09.2023.

[61] Election for Gabonese National Assembly, 26.08.2023, https://www.electionguide.org/elections/id/4061/, 29.08.2023.

[62] Military coup leader Brice Oligui Nguema sworn in as interim president in Gabon, 4.09.2023, https://www.abc.net.au/news/2023-09-05/gabon-coup-leader-nguema-sworn-in-as-interim-president/102814124, 9.09.2023.

[63] Coup d’Etat au Gabon, 4.09.2023, https://www.lexpress.fr/monde/afrique/coup-detat-au-gabon-J5S4YHZNG5FPBNMY6PJLJS3GHM/, 5.09.2023.

[64] Gabon, notre portrait du général Brice Oligui Nguema, 30.08.2023, https://mondafrique.com/politique/le-general-clothaire-oligui-nguema-lhomme-fort-du-pouvoir-gabonais/, 6.09.2023.

[65] General Brice Oligui Nguema, the man named to lead Gabon after coup, 31.08.2023, https://www.france24.com/en/africa/20230831-general-brice-oligui-nguema-named-gabon-s-new-leader-after-coup, 2.09.2023.

[66] A.M. Boudombo, M.S.C. Eyene, Au Gabon, des proches du président déchu aux arrêts, 31.08.2023, https://www.bbc.com/afrique/articles/c4nqk82exzpo, 7.09.2023.

[67] Germany deplores military coup in Gabon, 31.08.2023, https://www.aa.com.tr/en/africa/germany-deplores-military-coup-in-gabon/2979986, 15.09.2023.

[68] M. Kabaciński, Dyktatura pod płaszczem demokracji – analiza zamachu stanu w Gabonie, 19.09.2023, https://securityinpractice.eu/analizy/dyktatura-pod-plaszczem-demokracji-analiza-zamachu-stanu-w-gabonie/, 19.09.2023.

[69] Prigożyn, popierając zamachy stanów w Afryce, prawie zawsze odwoływał się do emocji związanych z kolonialną przeszłością.

Dyktatura pod płaszczem demokracji – analiza zamachu stanu w Gabonie (wersja .pdf)Pobierz

Opracował: Mateusz Kabaciński, 19.09.2023 r.

Kontekst historyczny

Gabon to państwo położone w środkowej Afryce nad brzegiem Oceanu Atlantyckiego. Graniczy z Gwineą Równikową na zachodzie, Kamerunem na północy i Kongiem na wschodzie. Stolicą tego kraju, a zarazem największym miastem, jest Libreville[1]. Historia jego niepodległości jest ściśle związana z rodziną Bongo. W sierpniu 1960 roku Gabon uzyskał niepodległość od Francji. W 1967 roku Omar Bongo, przyszły prezydent, założył Gabońską Partię Demokratyczną (fr. Parti Démocratique Gabonais, PDG), skupiając całą władzę w jednym punkcie. Mimo wprowadzenia w latach 90. XX wieku systemu wielopartyjnego PDG nadal sprawowała realną władzę[2]. Omar rządził państwem aż do swojej śmierci w 2009 roku. Następcą Omara był jego syn – Ali Bongo. Objął on urząd prezydenta krótko po śmierci ojca, zwyciężając w wyborach prezydenckich[3].

Mapa 1. Gabon na mapie Afryki.

System polityczny w Gabonie

Prezydent Gabonu nie tylko pełni funkcję głowy państwa, ale jest także kluczowym graczem w kształtowaniu polityki i rządzenia krajem. To on ma ostateczne, decydujące słowo w wielu kwestiach – od polityki zagranicznej po politykę gospodarczą. Na mocy konstytucji Gabonu wybierany jest w wyborach powszechnych na pięć lat i ma uprawnienia do nieograniczonej liczby reelekcji[4].

Warto wspomnieć, że wcześniej kadencja prezydenta wynosiła siedem lat. W kwietniu 2023 roku parlament przyjął nowelizację konstytucji, która ustanowiła kadencję prezydenta, parlamentu i władz lokalnych na pięć lat, synchronizując w ten sposób ich wybory. Parlament zatwierdził również zmianę w ordynacji wyborczej, która zmniejszyła liczbę obserwatorów wyborów do trzech w każdym lokalu wyborczym, wyznaczanych po jednym przez partię większościową, opozycję i kandydatów niezależnych[5].

System wybierania prezydenta przez lata wywoływał wiele kontrowersji. Wybory odbywają się w trybie jednoosobowego głosowania, a zwycięża kandydat z największą liczbą głosów. Jednakże procesy wyborcze były często kwestionowane przez opozycję i obserwatorów międzynarodowych ze względu na oskarżenia i domniemania o nieprawidłowościach oraz braku przejrzystości[6].

Senat w Gabonie – jedna z izb parlamentu obok Zgromadzenia Narodowego – pełni istotną funkcję w systemie politycznym kraju, gdyż skupia się na tworzeniu i uchwalaniu ustaw oraz nadzorze nad działalnością rządu. Składa się z 67 senatorów, wybieranych na sześcioletnie kadencje[7].

Gabońskie Zgromadzenie Narodowe jest izbą niższą parlamentu i koncentruje się na tworzeniu ustaw oraz reprezentowaniu interesów obywateli. Liczy 143 deputowanych, wybieranych na pięcioletnie kadencje w wyborach powszechnych. System wyborczy opiera się na zasadzie większości względnej, a kandydaci rywalizują w jednomandatowych okręgach wyborczych[8].

Wybory prezydenckie, parlamentarne i samorządowe

26 sierpnia 2023 roku odbyły się wybory prezydenckie w Gabonie, a 30 sierpnia krajowe organy wyborcze ogłosiły ich wyniki. Zwycięstwo odniósł Ali Bongo, zdobywając 293 919 głosów, czyli 64,27 proc. W wyborach uczestniczyło łącznie 19 kandydatów. Obok Alego Bongo realne szanse na konkurowanie miał Albert Ondo Ossy, reprezentujący partię Alternance 2023. Jednak uzyskał 140 690 głosów, co stanowiło 30,77 proc.[9]

W 2023 roku populacja Gabonu wynosiła 2 314 584 osób, z czego 846 643 (36,75 proc.) miało prawo do głosowania. W trakcie wyborów głos oddało 457 288 obywateli Gabonu. Oznacza to, że frekwencja wyniosła 56,64 proc.[10]

Wykres 1. Wyniki wyborów do Gabońskiego Zgromadzenia Narodowego w 2018 roku, opracowanie własne na podstawie: Election for Gabonese National Assembly, „Election Guide”, 26.08.2023, https://www.electionguide.org/elections/id/4061/, 29.08.2023.

Również 26 sierpnia odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego oraz struktur lokalnych. W tegorocznych wyborach parlamentarnych startowało ponad 10 partii, jednak żadna z nich nie miała realnych szans na zdobycie znaczącej większości. W poprzednich wyborach do Zgromadzenia Narodowego w 2018 roku PDG zdobyła aż 98 miejsc spośród 143[11]. Wyników tegorocznych wyborów nie ogłoszono, ponieważ doszło do przewrotu wojskowego.

Przewrót wojskowy i unieważnienie wyborów

Zamach stanu rozpoczął się wczesnym rankiem 30 sierpnia. Grupa żołnierzy pojawiła się w rezydencji Alego Bongo, ogłaszając przejęcie władzy w kraju. Prezydent został zatrzymany i uwięziony w budynku, aresztowano także jednego z jego synów, Noureddina Bongo Valentina, oskarżając go o zdradę stanu. W organizacji zamachu uczestniczyli oficerowie sił zbrojnych Gabonu oraz członkowie Gwardii Republikańskiej. Z relacji świadków wiadomo, że w trakcie zamachu słychać było odgłosy strzałów w centrum stolicy[12].

Po udanym zamachu junta wojskowa pojawiła się w państwowej telewizji Gabon 24. Rzecznik wojskowy – Ulrich Manfoumbi – poinformował, że przemawia w imieniu Komitetu ds. Transformacji i Odnowy Instytucji (fr. Comité pour la transition et la restauration des institutions, CTRI)[13]. Ogłosił unieważnienie ostatnich wyborów, rozwiązanie wszystkich instytucji państwowych (w tym Senatu, sądów, Trybunału Konstytucyjnego, Zgromadzenia Narodowego), zdymisjonowanie prezydenta i premiera oraz zamknięcie granic[14].

W czasie transmisji poinformowano również, że kompetencje prezydenta przejmie szef straży prezydenckiej gen. Brice Oligui Nguema. Junta zapewniła także obywateli, że już następnego dnia mieszkańcy Gabonu będą mogli swobodnie zajmować się swoimi sprawami „w godzinach od 6.00 do 18.00”. Jednak do końca tego dnia (30 sierpnia) wprowadzono całkowity zakaz wychodzenia z domu[15].

Krótko po zamachu w internecie pojawiło się wideo przedstawiające Alego Bongo w areszcie domowym. Początkowo opinia publiczna była ostrożna w ocenie autentyczności nagrania. Dopiero po potwierdzeniu zaczęto je licznie udostępniać w różnych mediach społecznościowych, w tym na platformach: X, Facebook oraz LinkedIn[16].

Na nagraniu dostrzec można siedzącego na fotelu prezydenta z wyraźnie zauważalnym grymasem na twarzy. Bongo początkowo stwierdził, że czuje się zdezorientowany – nie wie, co się dzieje ani gdzie są jego bliscy[17]. Następnie zaapelował o pomoc do swoich zwolenników, zachęcając ich do „podniesienia głosu”[18].

Zdjęcie 1. Libreville – stolica Gabonu.

Reakcje lokalne

Ogłoszenie zamachu stanu wywołało powszechną radość w Libreville i innych miastach. Mieszkańcy stolicy w zasadzie od razu zorganizowali marsze, świętując zmianę dotychczasowego ustroju. Wydarzenie wiązało się nie tylko z zakończeniem wieloletnich rządów rodziny Bongo, lecz również drastycznym zmniejszeniem wpływów Francji[19].

Reakcje międzynarodowe

Arena międzynarodowa bardzo szybko zareagowała na zaistniałe wydarzenie. 30 sierpnia rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych po zamachu w imieniu Niemiec stwierdził: „Z niepokojem śledzimy wydarzenia w Gabonie i monitorujemy sytuację w ścisłej współpracy z naszymi partnerami”[20]. Wang Wenbin, minister spraw zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej, wezwał do pokojowego rozstrzygnięcia gabońskiego konfliktu w drodze dialogu między oboma stronami[21]. Ismail Omar Guelleh, wieloletni prezydent Dżibuti[22], potępił zarówno pucz w Gabonie, jak i narastającą ostatnio tendencję zamachów stanu w Afryce[23].

Rzecznik francuskiego rządu Olivier Veran w oficjalnym oświadczeniu powiedział, że Francja stanowczo potępia przewrót wojskowy. Wciąż na terenie Gabonu stacjonuje blisko 400 francuskich żołnierzy, jednak w wyniku zamachu wpływy Francji w regionie, jak sam stwierdził, ich liczba drastycznie zmalała[24].

Zdarzenie skomentowały również organizacje międzynarodowe, takie jak: Unia Afrykańska (African Union, AU), Unia Europejska (European Union, EU) oraz Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Środkowej (Economic Community of Central African States, ECCAS). Zarówno AU, EU, jak i ECCAS w czasie posiedzeń potępiły zamach stanu w Gabonie. Dodatkowo Unia Afrykańska stwierdziła, że pucz jest „rażącym naruszeniem” prawnych instrumentów Unii. Z kolei 5 września ECCAC zawiesiła Gabon w prawach członka organizacji[25].

Kim jest przywódca puczu?

Brice Clotaire Oligui Nguema to gaboński generał pełniący obecnie funkcję tymczasowego prezydenta Gabonu oraz przewodniczącego CTRI, wcześniej szef straży prezydenta Gabonu oraz Naczelny Dowódca Gabońskiej Gwardii Republikańskiej[26]. Od zawsze był jedną z najbardziej wpływowych postaci w kraju. Jako syn oficera wojskowego podążył w ślady ojca, kształcąc się w Królewskiej Akademii Wojskowej w Maroku[27]. Za czasów rządów Omara Bongo był jednym z jego najważniejszych żołnierzy. Po śmierci prezydenta Nguemę wysłano do Maroka i Senegalu oficjalnie w ramach misji dyplomatycznych, ale w rzeczywistości prawdopodobnie po to, aby oddalić go od władzy[28]. Po powrocie do Gabonu objął stanowisko szefa tajnych służb, a w 2019 roku został mianowany szefem Gwardii Republikańskiej[29].

W dniu zamachu stanu opinia publiczna ogłosiła go przywódcą puczu. Po zakończeniu transmisji telewizyjnej żołnierze idący ulicą nieśli go na rękach i nazywali prezydentem[30]. Następnego dnia Nguema udzielił wywiadu dla „Le Monde”, w którym wyjaśnił, że zamach stanu został zorganizowany z powodu narastającego niezadowolenia w kraju od czasu, gdy Bongo ogłosił swoją kandydaturę na trzecią kadencję. Stwierdził także, że prezydent, którego uprzednio nazwał „emerytem”, wielokrotnie lekceważył konstytucję oraz przebieg wyborów[31].

Jeszcze tego samego dnia Brice ponownie pojawił się w państwowej telewizji. Nie był to zwykły wywiad – w wypełnionej po brzegi sali w pałacu prezydenckim przywódca przyjął członków Gabońskiej Federacji Biznesu, aby wspólnie określić, w jakim kierunku ma iść transformacja gospodarcza i społeczna kraju. Posiedzenie rozpoczął słowami: „Jestem praktyczny i pragmatyczny, dlatego osobiście dopilnuję, aby dzisiejsze propozycje zostały zrealizowane”.

W czasie obrad Brice zobowiązał się do realizacji w trakcie sprawowania swojej prezydentury czterech kwestii: uregulowania długu wewnętrznego, przywrócenia systemu kontroli operacji gotówkowych w Ministerstwie Finansów, poprawy sytuacji emerytów poprzez sprywatyzowanie dwóch funduszy ubezpieczeń społecznych (Narodowego Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych i Gwarancji Społecznych oraz Krajowego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) oraz walki z korupcją poprzez liczne kontrole finansowania projektów rządowych[32].

Nguema zaprzysiężony na tymczasowego prezydenta

W dniu zamachu Nguema przejął kompetencje prezydenta, de facto obejmując tym samym władzę w kraju. Jednocześnie zyskał dużą przychylność zarówno innych żołnierzy, jak i samych Gabończyków. Krótko po zakończeniu puczu zaczęto planować nominację Nguemy na tymczasowego prezydenta. W niniejszej kwestii zyskał przychylność generałów, dzięki czemu 4 września 2023 roku w pałacu prezydenckim złożył formalne zaprzysiężenie jako „prezydent przejściowy”[33].

W swoim przemówieniu inauguracyjnym zapowiedział przeprowadzenie „wolnych i przejrzystych” wyborów oraz utworzenie w nadchodzących dniach nowego rządu. Ponadto zobowiązał się do zaproponowania nowej ordynacji wyborczej, nowego Kodeksu karnego, referendum w sprawie nowej konstytucji i uwolnienia wszystkich więźniów politycznych[34].

Ali Bongo znów na wolności

6 września 2023 roku w telewizyjnym orędziu rzecznik junty ogłosił uwolnienie prezydenta Bongo z aresztu domowego. Decyzja zapadła z powodu stanu zdrowia obalonego przywódcy, który według rzecznika musi udać się za granicę na badania lekarskie. „Ze względu na stan zdrowia były prezydent republiki Ali Bongo Ondimba może swobodnie się przemieszczać. Jeśli chce, może wyjechać za granicę na badania lekarskie” – oznajmił płk Manfoumbi. Oświadczenie ogłaszające zwolnienie Bongo z aresztu domowego podpisał Brice Nguema[35].

Następnego dnia Nguema pojawił się w państwowej telewizji. Odczytał swoje orędzie, w którym ogłosił nominację premiera Gabonu. Został nim Raymonda Ndong Sima, polityk będący ministrem rolnictwa w latach 2009-2012 i premierem Gabonu w latach 2012-2014[36].

Podsumowanie

Zamach stanu w Gabonie jest już ósmym tego rodzaju przypadkiem w Afryce od roku 2020. Obecnie trudno jest określić, jakie będą jego długofalowe skutki dla sytuacji wewnętrznej kraju. Na pewno można mówić o zakończeniu ponad 50-letnich rządów rodziny Bongo. Brice Nguema, który objął pełnię władzy w państwie na mocy puczu, zobowiązał się też do rozwiązania czterech kwestii, m.in. uregulowania długu wewnętrznego czy kontroli wydatków Ministerstwa Finansów.

Nie jest także jasne, jak zamach wpłynie na politykę zagraniczną Gabonu. Jednak można spodziewać się ograniczenia wpływów francuskich. Warto zaznaczyć, że afrykańskie zamachy wojskowe często cieszą się wyjątkowym poparciem społeczeństwa i nie inaczej było w tym przypadku.

W niniejszej kwestii zaleca się śledzenie i analizowanie poczynań Brica Nguemy w zakresie prowadzonej polityki zewnętrznej oraz wewnętrznej.

[1] Gabon country profile, „BBC”, 1.09.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-13376333, 6.09.2023.

[2] Tamże.

[3] Tamże.

[4] Election for Gabonese National Assembly, „Election Guide”, 26.08.2023, https://www.electionguide.org/elections/id/4061/, 29.08.2023.

[5] Gabon: Presidential term reduced from seven to five years, „Africa News”, 7.04.2023, https://www.africanews.com/2023/04/07/gabon-presidential-term-reduced-from-seven-to-five-years/, 15.08.2023.

[6] Tamże.

[7] The Senate of Republic of Gabon, „ASSECAA”, https://assecaa.org/index.php/en/62-association-of-senates-shoora-and-equivalent-councils-in-africa-and-the-arab-world-assecaa/members-councils/173-the-senate-of-republic-of-gabon, 3.09.2023.

[8] Tamże.

[9] Election for Gabonese National…

[10] A.I. Mussavu, Gabon: Ali Bongo officiellement réélu, des militaires prennent le pouvoir, „Gabon Review”, 30.08.2023, https://www.gabonreview.com/gabon-ali-bongo-officiellement-reelu-des-militaires-prennent-le-pouvoir/, 2.09.2023.

[11] Election for Gabonese National…

[12] Military coup leader Brice Oligui Nguema sworn in as interim president in Gabon, „ABC”, 4.09.2023, https://www.abc.net.au/news/2023-09-05/gabon-coup-leader-nguema-sworn-in-as-interim-president/102814124, 9.09.2023.

[13] Coup d’Etat au Gabon, „Lexpress”, 4.09.2023, https://www.lexpress.fr/monde/afrique/coup-detat-au-gabon-J5S4YHZNG5FPBNMY6PJLJS3GHM/, 5.09.2023.

[14] Gabon, notre portrait du général Brice Oligui Nguema, „Mondafrique”, 30.08.2023, https://mondafrique.com/politique/le-general-clothaire-oligui-nguema-lhomme-fort-du-pouvoir-gabonais/, 6.09.2023.

[15] General Brice Oligui Nguema, the man named to lead Gabon after coup, „France 24”, 31.08.2023, https://www.france24.com/en/africa/20230831-general-brice-oligui-nguema-named-gabon-s-new-leader-after-coup, 2.09.2023.

[16] K. Armstrong, W. Ross, G. Kowene, Gabon coup: Army seizes power from Ali Bongo and puts him in house arrest, „BBC”, 30.08.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-66654965, 31.08.2023.

[17] S. Solomon, Gabon’s Decadeslong Dynastic Leadership in Jeopardy After Coup, „VOA News”, 30.08.2023, https://www.voanews.com/a/gabon-s-decadeslong-dynastic-leadership-in-jeopardy-after-coup/7248487.html, 31.08.2023.

[18] Gabon’s Ali Bongo Ondimba Calls 'on the World to Make Noise’, „YouTube”, 30.08.2023, https://www.youtube.com/watch?v=pJyiz7nz6H4, 6.09.2023.

[19] A.M. Boudombo, M.S.C. Eyene, Au Gabon, des proches du président déchu aux arrêts, „BBC”, 31.08.2023, https://www.bbc.com/afrique/articles/c4nqk82exzpo, 7.09.2023.

[20] Germany deplores military coup in Gabon, „AA”, 31.08.2023, https://www.aa.com.tr/en/africa/germany-deplores-military-coup-in-gabon/2979986, 15.09.2023.

[21] Xinhua, China urges relevant sides in Gabon to resolve differences peacefully through dialogue, „English News”, 30.08.2023, https://english.news.cn/20230830/83e84d80057644df9c3d1aff42285026/c.html, 13.09.2023.

[22] Rządzi państwem od 1999 roku. S. Mednick, Gabon election results were a ‘smokescreen’ for soldiers to oust unpopular president, analysts say, „AP News”, 31.08.2023, https://apnews.com/article/gabon-mutiny-president-bongo-bf34a2f16ab2a3a406270b3a735ef78f, 2.09.2023.

[23] Od 2020 roku w byłych francuskich koloniach afrykańskich odnotowano już osiem zamachów stanu (łącznie z Gabonem) w siedmiu różnych krajach. S. Solomon, Gabon’s Decadeslong Dynastic…

[24] World reaction to the military coup in Gabon, „Al Jazeera”, 30.08.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/30/world-reaction-to-the-military-coup-in-gabon, 30.08.2023.

[25] Gabon coup leader meets regional envoy, opposition after inauguration, „RFI”, 7.09.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230907-gabon-coup-leader-meets-regional-envoy-opposition-leader-following-inauguration, 10.09.2023.

[26] K. Agbehonou, Qui est Brice Oligui Nguema, le général à la tête du Coup d’État au Gabon?, „Afrikbuzz”, 30.08.2023, https://afrikbuzz.com/qui-est-brice-oligui-nguema-le-general-a-la-tete-du-coup-detat-au-gabon/, 8.09.2023.

[27] Tamże.

[28] Qui est Brice Clotaire Oligui Nguema, le Général à la tête de la transition gabonaise?, „Cameroun Actuel”, 30.08.2023, https://camerounactuel.com/qui-est-brice-clotaire-oligui-nguema-le-general-a-la-tete-de-la-transition-gabonaise/, 13.09.2023.

[29] Who is General Oligui Nguema, Gabon’s new strongman?, „Africa News”, 31.08.2023, https://www.africanews.com/2023/08/31/who-is-general-oligui-nguema-gabons-new-strongman/, 1.09.2023.

[30] General Brice Oligui Nguema…

[31] C. Bensimon, Gabon’s coup-leading general says President Bongo has been 'retired’, „Le Monde”, 30.08.2023, https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/article/2023/08/30/gabon-s-coup-leading-general-says-bongo-is-retired_6115749_124.html, 4.09.2023.

[32] A.M. Boudombo, Voici les quatre priorités socioéconomiques du général Oligui Nguema, „BBC”, 1.09.2023, https://www.bbc.com/afrique/articles/cn37410y577o, 8.09.2023.

[33] T. Naadi, Gabon coup leader Brice Nguema vows free elections – but no date, „BBC”, 4.09.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-66705693, 6.09.2023.

[34] Military coup leader…

[35] Gabon’s military says deposed President Ali Bongo ‘free’ to travel abroad, „Al Jazeera”, 7.09.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/7/gabons-military-says-ex-president-ali-bongo-free-to-travel-abroad, 12.09.2023.

[36] Gabon military government appoints former opposition leader as interim PM, „Al Jazeera”, 7.09.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/7/gabon-military-government-appoints-former-opposition-leader-as-interim-pm, 8.09.2023.

WYŚWIETL WERSJE PDF

Rwanda, konflikt niedokończony….

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

Co najmniej 17 osób zginęło w wyniku ataku, do jakiego doszło w Parku Narodowym Wirunga (Virunga National Park) w Demokratycznej Republice Kongo (DRC – Democratic Republic of the Congo) 24 kwietnia 2020 r. Ofiarami było dwunastu rangersów, czyli strażników parku, oraz czworo cywilów i kierowca z Kongijskiego Instytutu Konserwacji Natury (ICCN – The Congolese Institute for the Conservation of Nature). Dodatkowo cztery inne osoby zostały ranne. Według oświadczenia władz parku strażnicy zginęli w trakcie udzielania pomocy cywilom, których samochód znalazł się pod obstrzałem. Chociaż nikt nie przyznaje się do ataku, lokalni liderzy uważają, że za zamachem stoją Demokratyczne Siły Wyzwolenia Rwandy (FDLR – The Democratic Forces for the Liberation of Rwanda).

Park Wirunga, który znajduje się na styku granic Rwandy, DRC i Ugandy, od lat stanowi cel ataków różnego rodzaju milicji i kłusowników. W ciągu ostatnich 20 lat zginęło 170 jego strażników. Głównym problemem DRC jest zapewnienie kontroli nad cennymi surowcami mineralnymi, znajdującymi się w tym obszarze[1].

FDLR od prawie 20 lat destabilizują sytuację bezpieczeństwa w rejonie granic DRC, Ugandy i Rwandy. 11 maja 2018 r. na terenie Parku Narodowego Wirunga w DRC porwano dwóch turystów z Wielkiej Brytanii oraz ich kierowcę. Dodatkowo został zabity strażnik parku. Miesiąc wcześniej przy granicy z Ugandą zginęło pięciu strażników parku oraz kierowca[2].

Z kolei 4 października 2019 r. niezidentyfikowani sprawcy zabili 14 osób i ranili 18 innych podczas ataku w Kinigi, dystrykcie Musanze w Rwandzie, niedaleko granicy z DRC[3]. Napastnicy zaatakowali jego mieszkańców za pomocą noży i innej prymitywnej broni. Przybyli z terytorium DRC, którego granica leży tylko kilka kilometrów od Kinigi. Ludność była całkowicie zaskoczona tą sytuacją. Natychmiast po zdarzeniu w pościg za napastnikami ruszyły jednostki armii rwandyjskiej. Ostatecznie według rzecznika policji zabito 19 napastników, a 5 aresztowano[4]. Napastnicy należeli do grupy RUD-Uranan, która wydzieliła się z FDLR. Jeden z napastników w obecności dziennikarzy przyznał się, że został zwerbowany cztery miesiące wcześniej na uniwersytecie w Ugandzie[5].

Zdjęcie 1. Musanze a w tle widok wulkanu.

Trzy tygodnie wcześniej armia kongijska oświadczyła, że przy wsparciu żołnierzy sił specjalnych Rwandy po latach polowania zabiła stratega wojskowego FDLR – Sylvestre’a Mudacumurę. Nie można wykluczyć, że atak na Kinigi był zemstą za zabicie lidera FDLR. Mudacumura, poszukiwany od 2012 r. listem gończym przez Międzynarodowy Trybunał Karny (International Criminal Court) za zbrodnie wojenne[6], w latach 90. był zastępcą ochrony prezydenta Rwandy i dowodził batalionem sił rwandyjskich w trakcie ludobójstwa w 1994 r.[7]

Rwanda już w przeszłości miała problem z przenikaniem na jej terytorium uzbrojonych członków FDLR. Wcześniej tak duże ataki jak w Kinigi wydarzyły się w latach 1997 i 1998, kiedy to z terytorium DRC rebelianci Hutu przeprowadzili kilka ataków, chcąc zdestabilizować sytuację w kraju. FDLR działają głównie we wschodnich rejonach Kongo. W szeregach organizacji znalazły się kluczowe osoby odpowiedzialne za ludobójstwo w 1994 r., członkowie sił zbrojnych Rwandy pochodzenia Hutu oraz inni Hutu, którzy opuścili Rwandę po ludobójstwie. Przez lata organizacja wspólnie z rządem kongijskim walczyła przeciwko największej grupie zbrojnej w DRC – RCD-Goma (Rally for Congolese Democracy), wspieranej przez nowy rząd Rwandy zdominowany przez Tutsi, a później stanowiącej część rządu tymczasowego DRC po zakończonej pięcioletniej wojnie.

Mapa nr 1. Rwanda i państwa sąsiednie. Źródło iStock by Getty Images

Przez lata misja ONZ w DRC podejmowała działania mające na celu doprowadzenie do repatriacji członków FDLR do Rwandy. Szacunki mówiły o 15-20 tys. członków FDLR gotowych do powrotu. Ich liczba miała zależeć od warunków amnestii. 14 listopada 2003 r. stu uzbrojonych członków FDLR przekroczyło granice w Bukavu na południowych krańcach jeziora Kivu. Dwa dni później lider Hutu w DRC – Paul Rwarakabije – poddał się rządowi Rwandy. Ponieważ nie był zaangażowany w ludobójstwo, liczył na amnestię. Jego zachowanie przyspieszyło rozmowy pomiędzy rebeliantami a rządem w Kigali. Do Rwandy chciało wrócić 3 tys. osób należących do FDLR, jednak w styczniu 2004 r. w rejonie North Kivu radykalni przedstawiciele FDLR zablokowali im powrót do tego kraju, strasząc ich, że grozi im postępowanie karne. Jednak do końca 2003 r. około jedna trzecia z 15 tys. członków FDLR skorzystała z możliwości repatriacji. Nowy rząd DRC ogłosił, że nie będzie dalej tolerował obecności obcych grup zbrojnych na swoim terytorium. Szacunki mówią, że na terenie Kivu w 2007 r. mogło być nawet 6-8 tys. osób należących do FDLR. W styczniu 2009 r. DRC i Rwanda porozumiały się w kwestii wspólnego zwalczania FDLR na terenie North i South Kivu. W wyniku operacji sił zbrojnych DRC, wspartych przez misję ONZ MONUC (United Nations Mission in Congo), zabito 1114 członków FDLR, a 1522 byłych żołnierzy FDLR oraz 2187 innych powiązanych z organizacją osób repatriowano do Rwandy. Pozostali rebelianci zostali zepchnięci w głąb lasu, daleko od skupisk ludności. 1 stycznia 2010 r. siły zbrojne DRC i ONZ przystąpiły do kolejnej fazy działań skierowanych przeciwko FDLR. Szacuje się, że dalszym ciągu w Kongo może operować około 1400 uzbrojonych członków tej organizacji[8].

 Zdaniem ONZ FDLR są jedną z największych grup zbrojnych operujących na terytorium DRC. Grupa oficjalnie powstała w 2000 r. i od tego czasu dokonała wielu zbrodni, takich jak porwania, tortury, gwałty, zmuszanie do walki dzieci. Według raportu Amnesty International z 2010 r. FDLR odpowiadają za zabicie 96 cywilów w Busurungi, rejon Walikale. Niektóre z ofiar były palone żywcem we własnych domach. W czerwcu 2010 r. centrum medyczne NGO poinformowało o 60 przypadkach gwałtów miesięcznie na południu Luberto, rejon North-Kivu. Human Right Watch udokumentował 83 przypadki werbunku dzieci kongijskich poniżej 18. roku życia, które zmuszano do walki w szeregach FDLR. Większość zbrodniczych działań wydarzyła się w North i South Kivu[9].

Zdjęcie 2. Widok na jezioro Kiwu.

Według Human Right Watch FDLR w latach 2009-2010, w trakcie konfliktu przeciwko siłom zbrojnych DRC i Rwandy, zabiły około 700 cywilów. Miało to zmusić lokalną ludność do zaprzestania wspierania działań sił zbrojnych[10].

Kinigi i dystrykt Musanze pełnią rolę drzwi do Parku Narodowego Wulkanów. Turystyka, związana z obecnością w tym parku goryli górskich, przynosi duże zyski dla budżetu Rwandy – w 2018 r. było to 17,5 mln euro. W związku z tym natychmiast po ataku dołożono wszelkich starań, aby wizyty turystów przebiegały bez zakłóceń i byli oni bezpieczni[11]. Po wprowadzenia przepisów o przekazywaniu 10% wszystkich zysków z turystyki lokalnej społeczności, na terenie której znajduje się dana atrakcja turystyczna, stała się ona bardzo aktywna w zakresie ochrony przyrody oraz troski o turystów. Obecnie nikomu nie trzeba tłumaczyć, dlaczego sektor turystyczny jest taki ważny dla kraju. 

Dystrykt Musanze jest bardzo popularnym turystycznie rejonem ze względu na obecność wspomnianego Parku Narodowego Wulkanów. Pomimo zeszłorocznego ataku rejon ten należy uznać za bardzo bezpieczny, z bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną. Znajduje się tam m.in. słynny hotel Muhabura, w którym zatrzymywała się sławna obrończyni goryli górskich, Dian Fossey. Miasto jest także świetną bazą wypadową do zwiedzania wielu okolicznych jaskiń[12].

Bezpieczeństwo[13]

Pomimo przedstawionych wcześniej informacji dotyczących FDLR, należy z pełną odpowiedzialnością podkreślić, że obecnie Rwanda jest krajem wyjątkowo bezpiecznym, co widać i czuć na każdym kroku. Wszędzie widać uzbrojonych w broń długą policjantów i żołnierzy. Przed wejściem do każdej instytucji publicznej, centrum handlowego i większości dużych i dobrych restauracji stoi ochrona, która sprawdza bagaże turystów. Widać, że społeczeństwo nie boi się swoich sił bezpieczeństwa, które prezentują się bardzo profesjonalnie – zarówno żołnierze, jak i policjanci są dobrze i czysto ubrani, zachowują się też w nienaganny sposób. Żołnierze bardzo często stoją w miejscach mało widocznych, w taki sposób, aby sami widzieli i kontrolowali sytuację, nie będąc jednocześnie widocznymi. Sytuacja taka ma miejsce nie tylko w Kigali, ale także na prowincji. 

Zdjęcie 3. Centrum Kigali, rejon Sali Kongresowej.

Policjanci posiadają także radary do pomiaru prędkości. Kierowcy, podobnie jak w Polsce, mają swój własny system ostrzegania o obecności służb czy radaru. Ograniczenia prędkości w Rwandzie mają swoje uzasadnienie, wynikające z ukształtowania terenu. Jest to kraj w zdecydowanej większości górzysty i z tego powodu ma bardzo kręte drogi. Duże zagrożenie mogą stwarzać pędzący z góry rowerzyści, którzy przewożą bardzo ciężkie i duże gabarytowo towary, w związku z czym nie są w stanie hamować w sytuacji niebezpiecznej. Jakość głównych dróg w Rwandzie jest wprost rewelacyjna, rzadko można spotkać jakąkolwiek dziurę, drogi są także pomalowane w pasy. Zagrożenie, szczególnie w tracie ulew lub po ich wystąpieniu, mogą stwarzać osunięcia skał i ziemi na drogi. W takich przypadkach droga może być zamknięta na kilka godzin, do czasu usunięcia przeszkody. Ma to znaczenie, ponieważ w wielu przypadkach nie ma możliwości objazdu zablokowanej drogi. Większość ludzi mieszka na wzgórzach, do których prowadzą tylko piesze ścieżki. Rwanda jest krajem bardzo gęsto zaludnionym i ludzie są praktycznie wszędzie. W związku z tym po głównych drogach poruszają się tysiące osób, w tym dzieci, które muszą transportować produkty, wodę czy opał.

Ludzie są wzajemnie dla siebie życzliwi. Bardzo dużą uwagę zwraca się na bezpieczeństwo lotniska w Kigali. Przed wjazdem na teren lotniska wszystkie bagaże muszą być wypakowane z samochodu, a następnie obwąchane przez psy pod kątem obecności materiałów niebezpiecznych. Sprawdzane są także dokładnie samochody. Po sprawdzeniu bagaży i samochodów, bagaże mogą być ponownie załadowane do samochodu i dopiero wtedy można wjechać na teren lotniska. 

Ludobójstwo[14]

Żeby zrozumieć głębokie historyczne podziały pomiędzy Hutu i Tutsi, należy przyswoić sobie krótką historię ludobójstwa z 1994 r.

Zgodnie z komunikatami prezentowanymi w muzeum ludobójstwa w Kigali, w latach 1931-1959 w Rwandzie rządził król Mutara III Rudahigwa. W większości przypadków ziemia i władza należała do Tutsi. Od początku król współpracował bardzo blisko z belgijskimi kolonistami. W 1946 r. Rwanda stała się chrześcijańska, co miało wpływ na przyjęcie przez społeczeństwo rwandyjskie europejskich i chrześcijańskich wartości. W rezultacie czystek etnicznych sprowokowanych przez belgijskich kolonizatorów ponad 700 tys. Tutsi zostało wygnanych z kraju. W 1959 r. zmarł król Rudahigwa, a krótko po tym doszło do masakry na Tutsi. Tysiące z nich zostało zabitych, inni uciekli do sąsiednich państw jako uchodźcy. W 1961 r. odbyły się wybory i wybrano pierwszego premiera – Grégoire Kayibandę, który zapoczątkował funkcjonowanie partii Parmehutu (partii wyzwolenia Hutu). Rok później Rwanda odzyskała niepodległość i stała się krajem scentralizowanym, represyjnym, z systemem jednopartyjnym.

Zdjęcie 4. Muzeum ludobójstwa w Kigali.

Nowy reżim charakteryzował się prześladowaniami i czystkami etnicznymi wobec Tutsi. Dodatkowo poza podziałami etnicznymi reżim Kayibanda ukształtował podziały regionalne, które stworzyły warunki do zamachu wojskowego generała dywizji Juvénala Habyarimany w 1973 r. Propaganda nienawiści była zainicjowana przez czynniki rządowe. Dodatkowo wydawano ponad 20 magazynów i dzienników nawołujących do nienawiści wobec Tutsi. Jednym z przodujących był dziennik „Kangura” pod kierownictwem Hassana Ngeze. Dziennik ten sugerował, że Hutu powinni zabezpieczyć się przed planującymi wojnę Tutsi, z której nikt nie ocaleje. Od 1990 r. Tutsi w Rwandzie zaczęli być coraz bardziej prześladowani. Mężczyzn i kobiety Tutsi więziono i torturowano. Nastąpiła fala masakr, które stały się wstępem do ludobójstwa. Prześladowania, chociaż były tak ekstremalne, że umiarkowani Tutsi i Hutu zaczęli opuszczać swoje domy i emigrować do sąsiednich krajów, pozostały prawie niezauważone przez świat zewnętrzny. 

Zdjęcie 5. Muzeum ludobójstwa w Kigali, milicja Habyarimana.

W lipcu 1992 r. nastąpiło zawieszenie broni pomiędzy Habyarimaną i Rwandyjskim Frontem Patriotycznym (RPF). W sierpniu 1993 r. rząd rwandyjski i RPF podpisali porozumienie zwane Arusha Peace Accords. Zgodnie z nim Rwanda miała powołać rząd tymczasowy, który przygotuje warunki do powołania demokratycznie wybranego rządu. Siły neutralne powinny zostać rozmieszczone w Rwandzie. Siły francuskie miały zostać wycofane, a w ich miejsce wejść siły ONZ UNAMIR. Siły RPF miały zostać rozbrojone, zdemobilizowane i zintegrowane w ramach armii rwandyjskiej. Uchodźcy powinni otrzymać prawo powrotu do domów, a batalion RPF miał stacjonować w Kigali. Pomimo podpisanego porozumienia Habyarimana i jego polityczni sojusznicy nie chcieli wprowadzenia Arusha Peace Accords w życie, ponieważ traktowali je jako poddanie się RPF. Rząd tymczasowy nie został powołany. W międzyczasie reżim Habyarimany podpisał największy w historii Rwandy kontrakt na dostawę broni z Francją wart 12 mln USD oraz pożyczkę gwarantowaną przez rząd francuski. 

Duże znaczenie w szerzeniu nienawiści pomiędzy Tutsi i Hutu odgrywała propaganda. Skupiała się ona na tym, jak Hutu powinni postrzegać swoich współobywateli Tutsi. W efekcie jej działania nawet członkowie rodzin byli traktowani jako wrogowie. Kiedy ludobójstwo było niewystarczające, Radio Télévision Libre des Mille Collines wykorzystywano do szerzenia nienawiści oraz przekazywania instrukcji, jak usprawiedliwiać zabójstwa. Społeczeństwo zachęcano do akceptacji i dołączania do zbrodniczych działań, zanim będzie za późno. Opracowano nawet 10 przykazań Hutu opublikowanych w „Kangura” w 1990 r.:

Wszyscy Hutu muszą wiedzieć, że wszystkie kobiety Tutsi, gdziekolwiek by nie były, muszą służyć grupie etnicznej Hutu, w konsekwencji każdy Hutu, który nie przestrzega tych przykazań, jest uznawany za zdrajcę, szczególnie jeżeli posiada żonę Tutsi, posiada kochankę Tutsi i posiada sekretarkę Tutsi.

Wszyscy Hutu muszą wiedzieć, że nasze córki Hutu są więcej warte jako kobiety, partnerki i matki. Czy nie są piękniejsze? Czy nie są lepszymi sekretarkami? I czy nie są bardziej szczere?

Kobiety Hutu, bądźcie bardziej czujne i cenniejsze dla swoich mężów, braci i synów, aby dotrzeć do ich rozumów.

Wszyscy Hutu muszą wiedzieć, że Tutsi nie mają honoru w biznesie. Dla nich jedynym celem jest etniczna dominacja. 

W konsekwencji każdy Hutu, który dopuszcza się poniższego, jest zdrajcą:

  • Każdy, który wchodzi w sojusze biznesowe z Tutsi.
  • Każdy, który inwestuje swoje pieniądze lub pieniądze państwowe w biznes z Tutsi.
  • Każdy, który pożycza pieniądze od Tutsi lub Tutsi.
  • Każdy, który sprzyja w biznesie (zapewnia licencję importową, pożyczki bankowe, działki budowlane, zamówienia publiczne).
  • Wszystkie strategiczne stanowiska, polityczne, administracyjne, ekonomiczne, wojskowe i bezpieczeństwa, muszą być zarezerwowane dla Hutu.
  • Sektor edukacyjny (studenci, nauczyciele) muszą być w większości dla Hutu.
  • Rwandyjskie Siły Zbrojne muszą być całkowicie dla Hutu. Doświadczenia wojenne z 1990 r. nauczyły nas dużo, żaden mężczyzna, żaden żołnierz nie powinien poślubić kobiety Tutsi.
  • Hutu muszą przestać odczuwać litość wobec Tutsi.
  • Hutu, gdziekolwiek są, muszą być zjednoczeni i zależni oraz troszczyć się o los swoich braci Hutu:
  • Hutu, zarówno z kraju, jak i spoza Rwandy, muszą cały czas dbać o swoich przyjaciół i sojuszników z Hutu,
  • Hutu muszą cały czas przeciwstawiać się propagandzie Tutsi,
  • Hutu muszą być silni i czujni przeciwko ich wspólnemu wrogowi Tutsi.

Rewolucja socjalna z 1959 r., referendum z 1961 r. oraz ideologia Hutu muszą być wpajane wszystkim Hutu na wszystkich szczeblach. Wy wszyscy Hutu musicie szeroko propagować tę wiedzę. Każdy Hutu, który prześladuje swojego brata Hutu za to, że czyta, rozprzestrzenia i uczy tej ideologii, jest zdrajcą.

10 stycznia 1994 r. informator o pseudonimie Jean-Pierre, który był członkiem straży bezpieczeństwa prezydenta, przekazał płk. Lukowi Marchalowi, że 1700 osób z milicji Interahamwe zostało przeszkolonych w obozach armii rwandyjskiej. Osoby te zarejestrowały wszystkich Tutsi z Kigali z zamiarem ich eksterminacji. Byli przygotowani do zabijania 1000 osób co 20 minut. Jean-Pierre uważał, że prezydent stracił kontrolę nad radykałami. Informator był zdecydowany na przekazanie prasie informacji o planach Hutu, w zamian za zagwarantowanie bezpieczeństwa. UNAMIR nie był jednak w stanie zapewnić mu ochrony i Jean-Pierre zniknął. Informator opisał także plan zabicia wszystkich belgijskich żołnierzy ONZ, aby zmusić ONZ do wycofania się z Rwandy. 11 stycznia 1994 r. gen. Romeo Dallaire przekazał zaszyfrowaną informację do sekretarza generalnego ONZ w Nowym Jorku oraz członków biura misji pokojowych na temat informatora oraz uzyskanych informacji. W tym samym czasie Hassan Ngeze opublikował dwa artykuły w magazynie „Kangura”, przewidujące śmierć prezydenta Habyarimany w marcu 1994 r. 

6 kwietnia 1994 r. prezydent Rwandy Juvénal Habyarimana i prezydent Burundi Cyprien Ntaryamira lecieli do Kigali, gdzie w trakcie lądowania o godzinie 20.23 ich samolot został zestrzelony. Do godziny 21.15 zbudowano w Kigali blokady drogowe, a domy przeszukano. W ciągu kilku godzin było słychać pierwsze strzały – listy śmierci zostały przygotowane wcześniej. 

W tym samym czasie Interahamwe przeszukiwali dom po domu i zabijali Tutsi z wcześniej przygotowanych list. Mordercy używali maczet, pałek, broni i innych tępych narzędzi, powodujących jak najwięcej bólu u ofiar. To był pierwszy dzień ludobójstwa. Bezpośrednim celem morderców stały się kobiety i dzieci. Kobiety Tutsi systematycznie gwałcono i okaleczano. Bardzo często gwałcili je mężczyźni zarażeni wirusem HIV, aby – jeśli ich ofiary unikną śmierci – w przyszłości cierpiały. Gwałty i ćwiartowanie miały zagwarantować, że nowe pokolenie Tutsi nigdy się nie odrodzi. Kobiety z Hutu z mieszanych małżeństw były gwałcone za karę. Okrucieństwo sprawców polegało też na zmuszaniu kobiet i dzieci do stania się sprawcami ludobójstwa. Kazano im zabijać swoich przyjaciół i sąsiadów, ukochanych, zanim sami zostali zabici. Kobiety Hutu i Tutsi zmuszano też do zabijania swoich własnych dzieci. W miejscowości Nyange 2000 wiernych znalazło schronienie w kościele, kiedy ojciec Seromba wydał rozkaz zburzenia kościoła i zamordował własnych wiernych w swoim kościele.

Ofiary ludobójstwa nierzadko pozbawiano części ciała, ćwiartowano z zamiarem zadania jak największych cierpień. Mordercy bardzo często okaleczali ciała swoich ofiar zanim je zabili, np. podcinali im ścięgna, żeby nie mogli uciekać, wiązali i bili. Ofiary czekały beznadziejnie, aż zostaną pobite, zgwałcone lub pocięte maczetą.

Członkowie rodziny musieli patrzeć, jak ich dzieci czy rodzice są torturowani, bici i gwałceni. W niektórych sytuacjach ofiary wrzucano żywe do latryn i kamienowano tak długo, aż przestawały dawać oznaki życia. W innych przypadkach ofiary wrzucano do latryn w takiej ilości, że zapełniały ją całą, dusząc się wzajemnie.

Zdjęcie 6. Narzędzia zbrodni używane w trakcie ludobójstwa.

Podczas ludobójstwa zamordowano prawie milion osób. Nie były to jednak jedyne ofiary – dziesiątki tysięcy innych osób było torturowanych, okaleczonych, gwałconych, okaleczonych maczetami, odniosło rany postrzałowe, zostało zarażonych lub cierpiało głód. W kraju zapanowały bezprawie, rabunek i chaos. Infrastruktura została zniszczona, kraj utracił zdolność zarządzania. Domy zostały zniszczone, a majątek zrabowany. W rezultacie było 300 tys. sierot, a ponad 85 tys. dzieci stało się głowami rodzin dla swojego młodszego rodzeństwa. Było tysiące wdów, wiele ofiar gwałtów, nadużyć seksualnych lub świadków śmierci własnych dzieci. Wiele rodzin całkowicie zniknęło – do tego stopnia, że nie było nikogo, kto by udokumentował ich śmierć. Ulice były zasłane ciałami zabitych i zamordowanych. Psy jadły gnijące ciała swoich właścicieli. Kraj cuchnął śmiercią. Wreszcie siły RPF rozpoczęły swój marsz na Kigali, stopniowo przejmując kontrolę nad krajem i zatrzymując ludobójstwo. 

Zdjęcie 7. Zmumifikowane zwłoki w Murambi Genocide Memorial.

[1] Park Wirunga, znajdujący się na światowej liście dziedzictwa UNESCO (UNESCO World Heritage), jest jednym z najstarszych i biologicznie zróżnicowanych rejonów podlegających ochronie. To również jedno z ostatnich miejsc, gdzie można spotkać w naturalnych warunkach goryle górskie. Attack on DRC’s Virunga National Park kills at least 17, „DW”, 25.04.2020, https://www.dw.com/en/attack-on-drcs-virunga-national-park-kills-at-least-17/a-53239717, 29.04.2020.

[2] British tourists kidnapped in DR Congo released after two days, „DW”, 13.05.2018,

https://www.dw.com/en/british-tourists-kidnapped-in-dr-congo-released-after-two-days/a-43768307, 29.04.2020.

[3] Eight killed, 18 wounded in attack near Rwanda’s tourist hub, „Al Jazeera”, 05.10.2019, https://www.aljazeera.com/news/2019/10/killed-18-wounded-attack-rwanda-tourist-hub-191005140756466.html, 06.10.2019.

[4] Rwandan forces ‘kill 19 terrorists’ in retaliatory attack, 06.10.2019, https://www.bbc.com/news/world-africa-49952545, 29.04.2020.

[5] Deadly rebel raid in Rwanda awakens painful memories, „DW”, 09.10.2019, https://www.dw.com/en/deadly-rebel-raid-in-rwanda-awakens-painful-memories/a-50758230, 29.04.2020.

[6] Tamże.

[7] DR Congo says Hutu militia commander shot dead, „DW”, 18.09.2019, https://www.dw.com/en/dr-congo-says-hutu-militia-commander-shot-dead/a-50477203, 30.04.2020.

[8] Forces Democratiques de Liberation du Rwanda (FDLR) (Democratic Liberation Forces of Rwanda), „Global Security”, https://www.globalsecurity.org/military/world/para/fdlr.htm, 29.04.2020.

[9] Force Democratiques de Liberation du Rwanda, (FDLR), 29.10.2014, https://www.un.org/securitycouncil/sanctions/1533/materials/summaries/entity/forces-democratiques-de-liberation-du-rwanda-%28fdlr%29, 29.04.2020.

[10] DR Congo says Hutu militia…

[11] Deadly rebel raid in Rwanda awakens painful memories, „DW”, 09.10.2019, https://www.dw.com/en/deadly-rebel-raid-in-rwanda-awakens-painful-memories/a-50758230, 29.04.2020

[12] Materiały własne autora, zebrane w trakcie podróży po Rwandzie zrealizowanej w grudniu 2019 r.

[13] Materiały własne autora, zebrane w trakcie podróży po Rwandzie zrealizowanej w grudniu 2019 r.

[14] Materiały własne autora, zebrane w trakcie podróży po Rwandzie zrealizowanej w grudniu 2019 r.

WYŚWIETL WERSJE PDF

Zawirowania polityczne w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak

25 października 2021 r. we wczesnych godzinach porannych sudańska armia aresztowała premiera Abdallę Hamdoka[1] oraz innych polityków. Ministerstwo Informacji podało, że premier został aresztowany po odmowie wydania oświadczenia popierającego zamach stanu, a zgodnie z konstytucją przejściową tylko on może ogłosić stan wyjątkowy. Generał Abdel Fattah al-Burhan[2]rozwiązał Radę Suwerenną[3] oraz wprowadził stan wyjątkowy. Władzę w Sudanie tymczasowo przejęło wojsko[4]. Działania podjęte przez przywódców wojskowych zwolennicy Hamdoka potraktowali jako przestępstwo i zamach stanu. Decyzje al-Burhana wywołały jednak powszechne oburzenie w całym kraju, który od kilku lat walczy o demokratyczne przemiany dla Sudanu[5].

Mapa 1. Sudan na mapie Afryki.

Pomimo ograniczenia dostępu do sieci internetowej oraz telekomunikacji, a także zablokowania wszystkich dróg i mostów prowadzących do stolicy Sudańczycy zorganizowali masowe protesty. W Chartumie demonstranci ruszyli w kierunku kwatery głównej wojska, aby wyrazić swoje niezadowolenie i brak przyzwolenia na dokonywanie jakichkolwiek siłowych przemian politycznych przez armię. Wybór miejsca nie był przypadkowy. To tam 11 kwietnia 2019 r. po wielomiesięcznych protestach wojsko, policja i inne agencje bezpieczeństwa na czele z generałem Awadem ibn Aufą dokonały obalenia dotychczasowego reżimu i aresztowały wieloletniego przywódcy Sudanu – Omara al-Bashira[6].

We wtorek 26 października 2021 r. podczas pierwszej od zmiany władzy konferencji prasowej generał al-Burhan przedstawił powody przejęcia władzy przez wojsko. Motywem miało być „uniknięcie wojny domowej” oraz konieczność „zapewnienia bezpieczeństwa”, zachwianego przez konflikty pomiędzy frakcjami cywilnymi oraz podżeganie do konfliktu z siłami zbrojnymi[7].

Warto przypomnieć, że 21 września 2021 r. w Chartumie służby bezpieczeństwa udaremniły próbę zamachu stanu zorganizowaną przez zwolenników rządu Omara al-Bashira. Zatrzymano 40 osób, wśród których znaleźli się oficerowie z Korpusu Pancernego i Sił Powietrznodesantowych oraz osoby cywilne[8]. Po tym zdarzeniu rozpoczęło się szukanie winnych, co odzwierciedliło podziały w Radzie Suwerennej. Sudańscy przywódcy wojskowi oświadczyli, że odpowiedzialność za zaistniałą sytuację spada na polityków cywilnych, którzy skupiają się na szukaniu sposobów utrzymania się przy władzy i w ten sposób zaniedbują potrzeby Sudańczyków. Z kolei premier Sudanu Abdalla Hamdok twierdził, że obecność wojskowych źle wpływa na podejmowane decyzje w Radzie Suwerennej. Sugerował restrukturyzację wojska oraz całkowite oddanie rządów w ręce cywilów[9]. Bezpieczeństwem państwa miały także zachwiać dodatkowe podziały w cywilnej części Rady Suwerennej. Od głównej koalicji cywilnej Forces of Freedom and Change (FFC) odłączyło się bowiem kilka mniejszych frakcji politycznych, głównie z powodu marginalizacji mniejszych partii. Odłamowe frakcje domagały się rozwiązania rządu, przejęcia władzy przez wojsko, a następnie utworzenia nowego rządu kierowanego przez technokratów[10].

16 października 2021 r. przed pałacem prezydenckim w Chartumie zebrali się promilitarni demonstranci, którzy żądali dymisji rządu cywilnego. Obwiniali oni cywilną część rządu o wzrost inflacji (w lipcu osiągnęła ona 422%), obcięcia dotacji paliwowych oraz niedobór towarów (przez brak rzetelnego porozumienia pomiędzy rządem a plemieniem Beja, które blokuje przepływ towarów z wschodniej części Sudanu)[11]. W odpowiedzi na antydemokratyczne protesty FFC zwołało 20 października 2021 r. kontrdemonstrację, która miała popierać rządy cywilne i odsunięcie od władzy przedstawicieli wojskowych. Organizatorzy dwóch protestów wezwali swoich zwolenników do powstrzymania się od przemocy. Apel ten nie znalazł większego poparcia, bo ­– jak poinformował Central Committee of Sudan Doctors (CCSD) – 40 osób zostało rannych, a wiele innych osób miało trudności z oddychaniem po użyciu do stłumienia protestów przez siły bezpieczeństwa gazu łzawiącego[12].

Powyższe wydarzenia i czynniki miały być argumentami do przejęcia władzy przez siły bezpieczeństwa. Generał al-Burhan w trakcie wtorkowej konferencji oświadczył, że wojsko chce dążyć do oddania władzy cywilom oraz przejścia na demokratyczny system polityczny. Przywódcy wojskowi obiecali, że wybory odbędą się zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami w lipcu 2023 r. W skład nowego rządu tymczasowego mieliby wejść pochodzący z różnych środowisk technokraci. W trakcie konferencji poinformowano, że Hamdok był przetrzymywany w domu generała al-Burhana, a następnie przeniesiony do swojego miejsca zamieszkania. Podano do wiadomości, że wkrótce zostaną utworzone organy sprawiedliwości oraz rada legislacyjna, mająca składać się z młodych ludzi niezwiązanych z żadnymi partiami[13]. Rosyjska agencja informacyjna „Sputnik” przeprowadziła wywiad z generałem Abdelem Fattahem al-Burhanem, podczas którego poinformował on, że w ciągu najbliższych kilku dni ma zostać wybrany nowy premier, będący technokratą. Pierwszym zadaniem nowego premiera stanie się powołanie gabinetu. Nazwiska kandydatów nie są jeszcze znane[14]. Generał al-Burhan nie wykluczył współpracy z dotychczasowym premierem, jednak ostateczna decyzja ma należeć do samego Hamdoka[15].

Zdjęcie 1. Chartum – stolica Sudanu.

W środę 27 października 2021 r. rząd wojskowy Sudanu ogłosił, że zwolni sześciu ambasadorów, którzy odrzucają uznanie nowej wojskowej władzy. Będą to: ambasadorzy Stanów Zjednoczonych, Chin, Kataru, Francji, szef misji w Genewie oraz ambasador Sudanu w Unii Europejskiej[16]. Koalicja FFC, pomimo rosnącej przemocy ze strony sił bezpieczeństwa, wzywa do kontynuowania obywatelskiego nieposłuszeństwa i demonstracji. Do strajku przeciwko przejęciu władzy przez wojsko dołączyli pracownicy Banku Centralnego. Ogłoszono, że loty do i z Chartumu zostały odwołane do 30 października 2021 r.[17]. Pomimo ograniczenia w dostępie do internetu i telefonii w sobotę 30 października 2021 r. w całym Sudanie doszło do wielkiego protestu, podczas którego obywatele domagali się oddania władzy przez wojsko w ręce cywilów. W Chartumie zostały rozmieszczone paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia oraz armia w celu stłumienia protestów. W czasie wielotysięcznego marszu zginęły trzy osoby.

Wojskowy zamach stanu w Sudanie wzbudził międzynarodowe zainteresowanie. Poszczególne kraje i organizacje wystosowały apele do władzy wojskowej. Kraje europejskie, jak Wielka Brytania i Niemcy, potępiły przejęcie władzy przez wojsko, rozwiązanie Rady Suwerennej i aresztowanie premiera. Wezwały też do natychmiastowego uwolnienia osób aresztowanych oraz uszanowanie woli narodu, który chce cywilnych rządów demokratycznych. Zarówno Arabia Saudyjska, jak i Egipt uważnie śledzą sytuację w Sudanie. Sąsiednia Etiopia, która pełniła rolę mediatora pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym w 2019 r., wzywa do poszanowania woli narodu, który chce być państwem demokratycznym. Etiopia zwróciła również uwagę, aby zewnętrzne podmioty nie ingerowały w wewnętrzne sprawy Sudanu. Chiny wezwały do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami, aby utrzymać stabilność w kraju. ChRL zobowiązały się uważnie śledzić wydarzenia rozgrywające się w Sudanie i odpowiednio reagować, aby zapewnić chińskim instytucjom i personelowi bezpieczeństwo. Z kolei Liga Arabska, również zaniepokojona obecnymi wydarzeniami w Sudanie, wezwała do przestrzegania deklaracji konstytucyjnej, zawartej w sierpniu 2019 r. pomiędzy przedstawicielami cywilnymi a rządem wojskowym[18].

Zdjęcie 2. Zabytkowe struktury Jebel Barkal, położone około 400 km na północ od Chartumu.

Unia Europejska potępiła zatrzymanie Abdalli Hamdoka, a także innych ministrów i wezwała do ich natychmiastowego uwolnienia aresztowanych. Szef polityki zagranicznej Unii Europejskiej Josep Borell zwrócił uwagę na poszanowania prawa do pokojowego protestu oraz unikania przemocy i rozlewu krwi. Ponadto UE zapowiedziała, że jeżeli wojsko nie przywróci rządu cywilnego, to zawiesi wsparcie finansowe dla Sudanu[19].

Francja potępiła zamach stanu i wyraziła słowa poparcia dla tymczasowego rządu cywilno-wojskowego. Równocześnie francuskie władze zaczęły się zastanawiać, czy nie cofnąć procesu anulowania 5 mld dolarów długu, który Sudan jest winny Francji[20].

Unia Afrykańska wydała oświadczenie, w którym wzywa wojsko Sudanu do przestrzegania praw człowieka i uwolnienia zatrzymanych polityków. UA zaleca powrót do dialogu pomiędzy wojskowym i cywilnym skrzydłem rządu tymczasowego. Zadecydowała także, że do czasu oddania władzy w ręce cywilów Sudan będzie zawieszony w ramach członka organizacji[21].

Organizacja Narodów Zjednoczonych na czele z sekretarzem generalnym Antonio Guterresem potępiła zamach stanu dokonany przez wojsko oraz wezwała do uwolnienia premiera i innych zatrzymanych. ONZ opowiedziała się po stronie Sudańczyków, którzy pragną transformacji politycznej. Volker Perthes, specjalny przedstawiciel ONZ w Sudanie, sugeruje powrót do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Wysoka komisarz Narodów Zjednoczonych ds. praw człowieka Michelle Bachelet przypomniała sudańskim przywódcom wojskowym, że ograniczanie i pozbawianie społeczności swobodnego dostępu do internetu jest niezgodne z prawem międzynarodowym. Społeczność sudańska powinna mieć możliwość otrzymywania i szukania informacji, których potrzebuje. Michelle Bachelet zwróciła uwagę na poszanowanie prawa do pokojowych zgromadzeń oraz wolności słowa przez wojsko i siły bezpieczeństwa[22].

Stany Zjednoczone potępiły przejęcie rządów przez wojsko i rozwiązanie Rady Suwerennej oraz zapowiedziały, że zatrzymanie władzy będzie miało swoje konsekwencje i odzwierciedlenie w stosunkach amerykańsko-sudańskich. Tymczasem zawiesiły pomoc finansową o wartości 700 mln dolarów, która miała zostać przeznaczona na wsparcie demokratycznych przemian w Sudanie[23]

Turcja wyraziła swoje zaniepokojenie w sprawie przejęcia władzy przez wojsko i usunięciu rządów cywilnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Turcji wezwało sudańskich przywódców, aby uszanowali wolę narodu do przejścia w system demokratyczny. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Kataru wydało oświadczenie podobne do tureckiego, w którym to wyraża swoje zaniepokojenie sprawami w Sudanie. Katar wzywa strony sporu do zachowania powściągliwości oraz działań dążących do „osiągnięcia aspiracji narodu sudańskiego”[24].

W związku z przejęciem władzy w Sudanie przez wojsko Bank Światowy zdecydował się zamrozić 2 mld dolarów dotacji, które miały wesprzeć gospodarkę kraju w przyszłym roku. Przez trzy dekady Sudan był izolowany od międzynarodowego systemu finansowania. Zmieniło się to po wprowadzeniu przez rząd Hamdoka trudnych reform gospodarczych, które doprowadziły do zredukowania zadłużenia, uregulowania zaległości, ustabilizowania waluty oraz odnowienia finansowania z Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego[25]. Premier Abdalla Hamdok wraz ze swoim gabinetem wprowadził reformy gospodarcze, które uderzyły w wysokich rangą oficerów i urzędników. Za czasów rządów Omara al-Bashira generałowie sprawowali kontrolę nad kluczowymi sektorami gospodarki. Prowadzili przedsiębiorstwa, które obracały aktywami wartymi miliardy dolarów. Według nowych reform dotychczasowe firmy prowadzone przez wojsko miały przejść pod zarządzanie cywilne. Próbowano w ten sposób odzyskać mienie państwowe zagarnięte przez byłych wysokich rangą urzędników. W tym celu powołano specjalną komisję, która miała odzyskać zrabowane fundusze. W sumie udało się odzyskać 20 mln m2 gruntów mieszkalnych, ponad 0,5 akrów gruntów rolnych oraz dziesiątki firm i organizacji[26].

Na koniec należałoby zwrócić uwagę na datę dokonania przewrotu przez generała Abdela Fattaha al-Burhana. Zgodnie z porozumieniem wypracowanym w 2019 r. pomiędzy wojskiem a cywilami przez okres 21 miesięcy Radzie Suwerennej miał przewodniczyć przedstawiciel wojskowy, a przez następne 18 – osoba cywilna. Na lipiec 2023 r. przewidziano pierwsze wolne, demokratyczne wybory. Do zamachu stanu doszło pod koniec wojskowego przewodzenia Radzie Suwerennej. 17 listopada 2021 r. przewodniczenie miał objąć cywilny przedstawiciel wybrany przez pięciu cywilnych członków zasiadających w Radzie[27]. Czy jest to przypadek, czy też nie? Trudno jest to jednoznacznie stwierdzić.

4 listopada 2021 r. odbyła się rozmowa telefoniczna pomiędzy generałem al-Burhanem a sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem, po której al-Burhan zdecydował się uwolnić z aresztu czterech ministrów oraz przyśpieszyć rozmowy w sprawie przywrócenia rządów cywilnych. Od momentu przejęcia władzy przez wojsko prowadzone są międzynarodowe działania negocjacyjne i mediacyjne, które mają pomóc wypracować nowe porozumienie pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym. W rozmowach z ramienia ONZ pośredniczy Volker Perthes[28].

Sudańczycy nie popierają rozmów, które mają doprowadzić do powtórnych rządów cywilno-wojskowych, ponieważ chcą w pełni cywilnych rządów. Sudanese Professionals Association (SPA), które stało za organizacją protestów przeciwko reżimowi Omara al-Bashira w latach 2018-2019, wezwało do dwudniowych strajków (7-8 listopada 2021 r.) pod hasłem „No negotiations, no compromise, no power-sharing” („Żadnych negocjacji, żadnych kompromisów, żadnego podziału władzy”)[29]. Strajkujący zablokowali drogi i ulice w ramach obywatelskiego nieposłuszeństwa. Siły bezpieczeństwa do rozproszenia tłumu użyły gazu łzawiącego. Aresztowano 87 osób sprzed budynku Ministerstwa Edukacji, gdzie nauczyciele wyrażali swój sprzeciw wobec zmian wprowadzonych przez al-Burhana[30]. Ponieważ od kiedy wojsko przejęło władzę w kraju i rozwiązało Radę Suwerenną przez ponad dwa tygodnie Sudańczycy mieli ograniczony dostęp do sieci internetowej, protestujący wykorzystywali SMS-y i graffiti na murach, aby powiadamiać się o kolejnych demonstracjach. 9 listopada 2021 r. sudański sąd nakazał dostawcom usług internetowych natychmiastowe przywrócenie dostępu do sieci[31].

11 listopada 2021 r. powołano nową Radę Suwerenną, której przywódcą został generał Abdel Fattah al-Burhan, a jego zastępcą Mohamed Hamdan Dagalo. Nowa Rada składać ma się z 14 osób: dowódców armii, byłych przywódców rebeliantów oraz nowych przedstawicieli cywilnych (niepochodzących z FFC). Mianowanie nowej Rady spotkało się z oburzeniem Sudańczyków, którzy od razu wyszli na ulicę, aby wyrazić swoje niezadowolenie. Demonstracje odbyły się nie tylko w stolicy i sąsiednich miastach Omdurman oraz Barhi, ale również w Port Sudan, Kassala, Dongola, Wad Madani i Geneina[32]. Siły bezpieczeństwa ponownie użyły ostrej amunicji i gazu łzawiącego do stłumienia protestów. Zaatakowały jeden ze szpitali w Omdurmanie i zatrzymały kilku rannych. Telewizja państwowa poinformowała, że początkowo pokojowe demonstracje szybko stały się brutalne. Protestujący zaatakowali posterunek policji i zranili 39 policjantów[33]. W sumie w protestach, które odbywały się od 25 października do 20 listopada 2021 r., śmierć poniosło 40 osób (w tym kilkoro nastolatków), a setki osób zostało rannych. Związek lekarzy oświadczył, że „większość ofiar doznała ran postrzałowych głowy, szyi lub tułowia”. Policja zaprzeczyła użyciu ostrej amunicji. W sprawie śmierci protestujących ma się odbyć dochodzenie[34]. Brutalne tłumienie demonstracji przez siły bezpieczeństwa spotkało się z międzynarodowym potępieniem. Zarówno Unia Europejska, jak i komisarz ONZ ds. praw człowieka potępiły użycie ostrej amunicji i gazu łzawiącego przeciwko nieuzbrojonym demonstrantom. Ograniczanie dostępu do internetu zostało uznane za naruszenie prawa człowieka do swobodnego wyrażania myśli oraz uniemożliwianie światu informowanie o wydarzeniach w Sudanie[35].

Prawie miesiąc po przejęciu władzy przez wojsko doszło do porozumienia między generałem al-Burhanem a Hamdokiem. 21 listopada 2021 r. podpisano umowę polityczną, która zakłada przywrócenie na stanowisko premiera Abdallę Hamdoka, deklarację postępowania według konstytucji utworzonej w 2019 r. oraz uwolnienie wszystkich więźniów politycznych zatrzymanych od 25 października br. Hamdok ma utworzyć gabinet składający się z technokratów. FFC i SPA, czyli dwie główne frakcje cywilne, nie akceptują porozumienia wypracowanego przez mediatorów. Nie zamierzają uznawać żadnych porozumień w wojskiem i żądają całkowitego oddania władzy w ręce cywilów[36]. Czy zatem porozumienie, które zostało zawarte, przetrwa? Czy Sudańczycy zgodzą się na odnowienie tymczasowych rządów cywilno-wojskowych? Tego jeszcze nie wiadomo. Zagraniczni przywódcy i media będą uważnie śledzić wydarzenia, które w najbliższym czasie nastąpią w Sudanie.

[1] Abdalla Hamdok – premier Sudanu od sierpnia 2019 r., ekonomista, analityk polityczny. Pracował jako główny ekonomista ds. polityki w Afrykańskim Banku Rozwoju i był głównym ekonomistą Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych dla Afryki (ECA). Pełnił również funkcję dyrektora New Partnership for Africa’s Development (NEPAD) oraz dyrektora regionalnego ds. Afryki i Bliskiego Wschodu w International IDEA. Ma również ponad 30-letnie doświadczenie w dziedzinie reform sektora publicznego, zarządzania, integracji regionalnej i zarządzania zasobami w wielu krajach afrykańskich, w tym w Zimbabwe, RPA i Etiopii. M. Amin, PROFILE – Sudan’s new Prime Minister Abdalla Hamdok,„Anadolu Agency”,22.08.2019, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/profile-sudans-new-prime-minister-abdalla-hamdok/1561921, 2.11.2021.

[2] Abdel Fattah al-Burhan – 61-letni sudański generał, de facto głowa państwa. Studiował w sudańskim college’u wojskowym, a następnie w Jordanii i w egipskiej akademii wojskowej w Kairze. Burhan służył jako attaché obrony Sudanu w Pekinie. Następnie był pułkownikiem wywiadu wojskowego koordynującym ataki armii i milicji na cywilów w stanie Darfur Zachodni w latach 2003-2005. Koordynator sudańskich żołnierzy wysyłanych do Jemenu do walki z rebeliantami Hutsi. Utrzymuje przyjacielskie stosunki z prezydentem Egiptu Abdelem Fattah el-Sisi. Profile: Sudan’s military ruler – General Abdel Fattah al-Burhan, „The African Crime & Conflict Journal”, 1.11.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/11/01/profile-general-abdel-fattah-al-burhan/, 2.11.2021.

[3] Rada Suwerenna – tymczasowy rząd cywilno-wojskowy, ustanowiony po długich rozmowach w lipcu 2019 r. pomiędzy wojskiem a koalicją cywilnych frakcji politycznych. W skład Rady wchodzi pięciu przedstawicieli wojskowych, pięciu przedstawicieli cywilnych oraz jeden członek cywilny wybrany wspólnie przez obie strony. Przez pierwsze 21 miesięcy suwerennej radzie miało przewodzić wojsko, a przez pozostałe 18 miesięcy – cywilna część rady. Premier został nominowany przez parasolowy ruch protestujący. Jego zadaniem było wyznaczenie 18 ministrów, którzy wraz z ministrem spraw wewnętrznych oraz ministrem obrony (wybranymi przez wojsko) utworzą gabinet.

[4] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudans-abdalla-hamdok-under-arrest-report, 26.10.2021.

[5] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid to Sudan after military seizes power, „Aljzeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudan-army-detains-pm-hamdok-for-resisting-coup-live-news, 31.10.2021.

[6] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers…

[7] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM taken back home, military sources say, „Aljazeera”, 26.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/26/protesters-in-sudan-return-to-the-streets-against-military-coup, 31.10.2021.

[8] A. Ibrahim, Sudan’s PM says coup plotters were military, non-military, „Aljazeera”, 21.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/21/sudan-coup-attempt-suspects-arrested-over-failed-plot-live, 7.10.2021.

[9] Sudan military leaders blame coup bid on politicians, „Aljazeera”, 22.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/22/sudan-military-blames-politicians-over-failed-coup, 7.10.2021.

[10] Z.M. Salih, Sudan transition at ‘critical juncture’ as power struggle deepens, „Aljazeera”, 20.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/20/sudan-transition-at-critical-juncture-as-power-struggle-deepens, 26.10.2021.

[11] Thousands rally in Sudan’s capital to demand military rule, „The Guardian”, 17.10.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/oct/17/thousands-rally-in-sudans-capital-to-demand-military-rule, 1.11.2021.

[12] Crowds take to Sudan’s streets after calls for rival protests, „Aljazeera”, 21.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/21/supporters-of-civilian-rule-in-sudan-kick-off-rally-in-khartoum, 26.10.2021.

[13] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[14] Sudan’s Leader al-Burhan Says New Prime Minister to Be Technocrat, „Sputnik News”, 29.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-leader-al-burhan-says-new-prime-minister-to-be-technocrat-1090301860.html, 31.10.2021.

[15] Sudan’s al-Burhan Wishes to See Prime Minister Hamdok in Politics, But It’s ‘Up to Him’, „Sputnik News”, 30.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-al-burhan-says-wishes-to-see-prime-minister-hamdok-in-politics-but-up-to-him-1090318007.html, 31.10.2021.

[16] Sudan army sacks six envoys as coup condemnation grows, „Aljazeera”, 28.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/28/sudan-army-sacks-six-envoys-as-coup-condemnation-grows, 31.10.2021.

[17] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[18] ‘Utterly unacceptable’: World reacts to Sudan ‘coup’, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/world-leaders-react-to-sudan-arrests, 26.10.2021.

[19] Declaration by the High Representative on behalf of the EU on Sudan, „European council”, 26.10.2021, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/10/26/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-sudan/#, 26.10.2021.

[20] Coup puts into question Sudan’s debt cancellation, France says, „Reuters”, 6.11.2021, https://www.reuters.com/world/coup-puts-into-question-sudans-debt-cancellation-france-says-2021-11-05/, 6.11.2021.

[21] Statement of the Chairperson of the African Union Commission on the situation in Sudan, „African Union”, 25.10.2021, https://au.int/en/pressreleases/20211025/statement-chairperson-au-commission-situation-sudan, 26.10.2021.

[22] UN chief condemns ‘ongoing military coup’ in Sudan, „United Nations News”, 25.10.2021, https://news.un.org/en/story/2021/10/1103902, 26.10.2021.

[23] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid…

[24] Turkey, Qatar express 'concern’ over coup in Sudan, „Al-Monitor”, 25.10.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/turkey-qatar-express-concern-over-coup-sudan#ixzz7B4Knllak, 2.11.2021.

[25] World Bank freezes Sudan aid over coup as civil disobedience grows, „France 24”, 28.10.2021,

https://www.france24.com/en/africa/20211027-world-bank-freezes-sudan-aid-over-coup-as-civil-disobedience-grows, 2.11.2021.

[26] Reversing Sudan’s Dangerous Coup, „International Crisis group”, 26.10.2021, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/reversing-sudans-dangerous-coup, 1.11.2021.

[27] M.Saied, Military coup opens new chapter in Sudan’s regional ties, „Al.-Monitor”, 1.11.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/military-coup-opens-new-chapter-sudans-regional-ties#ixzz7BSEXZfsD, 2.11.2021.

[28] Sudan coup leader agrees with US to speed up new gov’t formation, „Aljazeera”, 5.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/5/sudan-coup-leader-us-new-government, 21.11.2021.

[29] Sudan activists announce strikes, reject power-sharing with army, „Aljazeera”, 6.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/6/sudan-activists-announce-strikes-reject-power-sharing-with-army, 21.11.2021.

[30] Sudan security forces fire tear gas at anti-coup protesters, „Aljazeera”, 7.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/7/sudan-anti-coup-civil-disobedience-strikes, 21.11.2021.

[31] Sudan court orders end to internet shutdown, „Aljazeeera”, 9.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/calls-for-strike-and-civil-disobedience-in-sud, 21.11.2021.

[32] Sudan army chief names new governing Sovereign Council, „Alazeera”, 11.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/11/sudan-army-chief-issues-a-decree-for-new-sovereign-council, 21.11.2021.

[33] Sudan security forces kill six anti-coup protesters, medics say, „Aljazeera”, 13.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/13/protests-planned-as-sudan-deploys-military-across-khartoum, 21.11.2021.

[34] Sudan anti-coup protest death toll rises to 40 as teenager dies, „Aljazeera”, 20.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/20/sudan-anti-coup-protest-death-toll-rises, 21.11.2021.

[35] Sudan activists promise escalation after deadliest day since coup, „Aljazeera”, 18.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/18/opposition-in-sudan-calls-for-escalation-against-the-military, 21.11.2021.

[36] Sudan’s Hamdok reinstated as PM after political agreement signed, „Aljazeera”, 21.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/21/sudans-hamdok-reinstated-as-pm-after-political-agreement-signed, 21.11.2021.

WYŚWIETL WERSJE PDF

Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 01.05.2021 r.

20 kwietnia 2021 r. komisja wyborcza po raz szósty ogłosiła Idrissa Déby’ego prezydentem Czadu. Nie cieszył się zwycięstwem zbyt długo – kilka dni później zginął w walkach na północy kraju.

Szósta nominacja Idrissa Déby’ego na głowę państwa podobnie jak poprzednia wywołała wiele kontrowersji. Kiedy w 2016 r. Déby kandydował na urząd prezydenta, dopuścił się kilku naruszeń: na czas poprzedzający wybory wprowadzono zakaz organizowania protestów, a w samym dniu wyborów wyłączono internet oraz ograniczono możliwości wysyłania wiadomości tekstowych z telefonów komórkowych. Opozycja oskarżyła także Déby’ego o kradzież setek urn wyborczych[1]. Tegoroczne wybory również wzbudziły wiele protestów. Wprowadzenie ograniczeń związanych z rozprzestrzenianiem się COVID-19 od 1 stycznia 2021 r. uznano za ograniczenie swobody prowadzenia kampanii wyborczej przez innych kandydatów. Największy sprzeciw konkurentów wzbudziła kampania wyborcza Déby’ego, przeprowadzona tuż przed wprowadzeniem ograniczeń[2].

W tegorocznych wyborach partie opozycyjne zdecydowały się połączyć siły: dwunastu liderów zawiązało porozumienie i utworzyło wspólny front przeciwko dotychczasowemu prezydentowi[3]. Na ponad miesiąc przed wyborami jeden z nich – Yaya Dillo – został aresztowany. We wczesnych godzinach porannych 28 lutego 2021 r. jego domzostał zaatakowany przez prezydenckie siły bezpieczeństwa z synem czadyjskiego prezydenta na czele. Po napotkaniu zbrojnego oporu ze strony domowników otworzyły ogień. W wyniku ostrzału zginęli matka, syn oraz trzech innych krewnych Dillo. Oficjalnym powodem do przeprowadzenia nalotu na dom kandydata na prezydenta oraz jego aresztowanie był brak odpowiedzi na dwa pozwy sądowe[4] – jeden z nich miał dotyczyć oskarżania pierwszej damy o defraudację funduszy przeznaczonych na walkę z pandemią[5]. Po aresztowaniu Dillo główny opozycjonista i największy rywal Déby’ego – Saleh Kebzabo – ogłosił, że wycofuje się z nadchodzących wyborów prezydenckich, ponieważ obawia o życie i bezpieczeństwo swoje i rodziny[6].

Po tych wydarzeniach Stany Zjednoczone wezwały organy nadzoru wyborczego i sądy Czadu, aby zapewniły sprawiedliwe, przejrzyste i demokratyczne wybory. Natomiast Organizacja Narodów Zjednoczonych zobowiązała rząd czadyjski do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie aresztowania Dillo[7]. 9 kwietnia 2021 r., na trzy dni przed planowanymi wyborami, aresztowano kilku polityków opozycji. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało oświadczenie, w którym poinformowało, że zatrzymane osoby – wśród nich miał być lider jednej z opozycyjnych partii Dinamou Daram[8] – podróżujące samochodami o fałszywych tablicach rejestracyjnych, wypełnionymi bronią, są podejrzane o spisek dotyczący zabójstwa kilku innych polityków oraz członków komisji wyborczych, a także o podłożenie bomb w niektórych lokalach wyborczych.

Ponieważ komisja wyborcza (CENI) nie była w stanie zorganizować wyborów poza granicami Czadu[9], udział w nich mogli wziąć tylko obywatele na stałe zamieszkujący kraj. Po zamknięciu lokali wyborczych rozpoczęło się liczenie głosów. Na ogłoszenie wstępnych wyników urzędnicy mieli czas do 25 kwietnia 2021 r. Wśród sześciu kandydatów na stanowisko prezydenta Czadu znaleźli się były premier Albert Pahimi Padacke oraz była minister produkcji rolnictwa Lydie Beassemda [10]. Pierwsze wyniki wyborów wskazały, że prezydentem zostanie po raz szósty Idriss Déby, ponieważ zdobył ponad 50% głosów[11].

W tym samym czasie Stany Zjednoczone i Wielka Brytania nakazały w trybie natychmiastowym opuścić swoim obywatelom i dyplomatom Czad. Powodem miały być zbliżające się do stolicy dwa konwoje uzbrojonych rebeliantów, należące do FACT (Front for Change and Concord in Chad) – grupy polityczno-wojskowej, założonej w 2016 r. przez byłych oficerów czadyjskiej armii z siedzibą we wschodniej Libii (dokładnie w górach Tibesti przy libijsko-czadyjskiej granicy). Osoby, które dla nich walczą, wywodzą się z plemion Mahadi, Gorana oraz Tubu. Niektórzy pochodzą także z plemienia Zaghawa, do którego należał Déby. FACT wraz z Libyan National Army (LNA) Khalify Haftara zawarli pakt o wzajemnej nieagresji. Owocem wzajemnego porozumienia było uzbrojenie rebeliantów przez Haftara w 400-450 samochodów z ciężkim sprzętem wojskowym. Według nieoficjalnych danych uważa się, że rebelianci zostali przeszkoleni przez wspierające Haftara rosyjskie siły zbrojne[12]. Podobnie jak opozycja, rebelianci dążyli do obalenia Déby’ego.

FACT regularnie prowadzi starcia z czadyjską armią. W dniu wyborów członkowie grupy zdobyli garnizony w pobliżu północnych granic Czadu z Nigrem i Libią, a następnie przesuwali się na południe w kierunku stolicy. Według doniesień rządowych rebelianci zostali zatrzymani przez czadyjskie wojsko ok. 300 km przed N’Djameną (stolicą Czadu)[13]. Osiem dni po wyborach, tj. 19 kwietnia 2021 r., siły bezpieczeństwa poinformowały, że w ciągu tygodnia zabito 300 rebeliantów, a 150 wzięto do niewoli. Wśród aresztowanych osób było trzech wysoko postawionych urzędników FACT. W walce zginęło 5 czadyjskich żołnierzy, a 36 zostało rannych[14].

19 kwietnia komisja wyborcza oficjalnie ogłosiła, że Idriss Déby po raz szósty wygrał wybory, zdobywając 79,3% głosów poparcia. Po ponownej reelekcji prezydent odwiedził czadyjskich żołnierzy, którzy odpierali atak rebeliantów[15]. W trakcie pobytu na linii frontu przejął dowodzenie i podczas jednej z walk odniósł rany, od których zmarł 20 kwietnia. Zgodnie z czadyjskim prawem po śmierci prezydenta władzę przez okres 30-90 dni sprawuje przewodniczący parlamentu – w tym czasie należy przygotować następne wybory. Jednak tym razem stało się inaczej: władzę przejęła rada wojskowa pod dowództwem Mahamata Idrissa Déby’ego, syna zmarłego prezydenta, która rozwiązała rząd i konstytucję. Granice kraju zostały zamknięte, wprowadzono godzinę policyjną[16], ustanowiono 14-dniowy okres żałoby narodowej[17], a prezydentem na okres 18 miesięcy został mianowany Mahamat Déby[18]. W tym czasie mają powstać nowe instytucje, które będą dążyć do przeprowadzenia wolnych, demokratycznych i przejrzystych wyborów, natomiast do czasu utworzenia nowej konstytucji funkcjonować ma karta przejściowa.

Po ogłoszeniu, że władzę w Czadzie przejmuje rada wojskowa, a nowym prezydentem zostaje Mahamat Déby, rebelianci oświadczyli, że będą kierować się na stolicę. FACT uważa, że takie działanie jest zamachem stanu, a mianowanie syna dotychczasowego prezydenta stanowi początek do wprowadzenia monarchistycznych rządów w Czadzie[19].

Mahamat Idriss Déby to 37-letni, czterogwiazdkowy generał o przydomku „Kaka”. Był szefem elitarnej gwardii prezydenckiej (DGSSIE), która nadzorowała bezpieczeństwo prezydenta. Pełnił także funkcję dowódcy czadyjskich sił zbrojnych, które uczestniczyły w misji pokojowej ONZ w północnym Mali. W 2000 r. odbył szkolenia w szkołach wojskowych: czadyjskiej Groupement des Écoles Militaires Interarmées du Tchad oraz francuskim Lycée Militaire w Aix-en-Provence, w której spędził kilka miesięcy. Po powrocie do Czadu szybko zdobywał kolejne stopnie wojskowe. W latach 2013-2014 ściśle współpracował z francuskimi oddziałami w ramach operacji Serval. Od śmierci ojca piastuje urząd głowy państwa, przewodniczy wojskowej radzie przejściowej (15 generałów) i radzie ministrów, którą sam powołał (69 osób)[20].

Czadyjczycy po ogłoszeniu śmierci prezydenta wpadli w panikę i zaczęli masowo wyjeżdżać na peryferia w obawie przed wybuchem zamieszek pomiędzy rebeliantami a wojskiem w miastach. 21 kwietnia 2021 r., na dwa dni przed pogrzebem, bazy FACT w północnej części kraju zostały zbombardowane. Pomimo tego grupy rebeliantów wciąż zbliżają się do stolicy.

W piątek 23 kwietnia 2021 r. na Place de la Nation w N’Djamena odbyła się ceremonia pogrzebowa Idrissa Déby’ego. Uczestniczyli w niej przedstawiciele państw afrykańskich oraz prezydent Francji. Emmanuel Macron przedstawił przy tej okazji swoją propozycję dotyczącą tymczasowego sprawowania władzy – wprowadzenie systemu mieszanego, obejmującego rządy cywilno-wojskowe, czyli cywilny prezydent i wojskowy wiceprezydent. Pomysł poparła częściowo opozycja[21].

Śmierć Idrissa Déby’ego nie pozostanie bez znaczenia dla bezpieczeństwa Sahelu. Wojska czadyjskie mają opinię najlepszych w regionie i wielokrotnie wspierały inne państwa w walce z islamistami. W Nigerii czadyjskie odziały pomagały walczyć z Boko Haram w obszarze jeziora Czad. Teraz ze względu na napiętą sytuację w Czadzie jego żołnierze musieli wrócić do ojczyzny, zostawiając Nigeryjczyków z narastającymi atakami terrorystów z Boko Haram[22]. Idriss Déby był oskarżany przez organizacje międzynarodowe o częste łamanie praw człowieka oraz sprawowanie rządów autorytarnych, jednak państwa afrykańskie, Unia Europejska, ONZ oraz Stany Zjednoczone pozwalały na takie działania ze względu na pomoc udzielaną przez Czad misji MINUSMA. W Mali służyło w niej 1400 czadyjskich żołnierzy, a od 16 lutego 2021 r. wysłano kolejnych 1200[23]. Zaniepokojona śmiercią prezydenta Déby’ego jest Francja, która obawia się utraty tradycyjnie silnych więzi z Czadem. O mocnych związkach obu państw świadczy fakt, że Francja dwa razy pomogła czadyjskiemu prezydentowi zwalczyć rebelie na północy kraju (w 2008 i 2019 r.), Czad jest także miejscem operacji wojskowej Barkhane, która rozmieszcza wojska na całym Sahelu w celu zwalczania islamskiego ekstremizmu[24].

Wygranie wyborów i śmierć Idrissa Déby’ego w ciągu doby wzbudziła światowe zainteresowanie. Środowisko międzynarodowe z uwagą śledzi poczynania rady wojskowej i tymczasowego prezydenta. Pierwszym problemem, z jakim będzie musiała się zmierzyć nowa władza, to niezadowolenie opozycji oraz rebeliantów z FACT, które nie uznają nowo powstałego porządku. Największe obawy wzbudza jednak działalność tzw. Państwa Islamskiego i Al-Kaidy, które na pewno wykorzystają powstałe zamieszanie w Czadzie.

[1] Chad’s President Idriss Deby wins fifth term, „BBC News”, 22.04.2016, https://www.bbc.com/news/world-africa-36110158, 24.04.2021.

[2] Z. Salih, The lockdown was political’: Chad under strain ahead of election, „The Guardian”, 25.01.2021,
https://www.theguardian.com/global-development/2021/jan/25/the-lockdown-was-political-chad-under-strain-ahead-of-election, 24.04.2021.

[3] Protests erupt in Chad as Deby nominated to run for sixth term, „Aljazeera”, 6.02.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/2/6/chad-police-confront-protesters-as-deby-nominated-for-sixth-term, 24.04.2021.

[4] Chad opposition leader says several relatives killed in home raid, „Aljazeera”, 28.02.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/2/28/chad-opposition-candidate-says-security-forces-raided-his-home, 24.04.2021.

[5] R. Hoinathy, Chad’s turbulent presidential polls…

[6] Chad opposition leader quits presidential race after shootout, „Nation Africa”, 1.03.2021,
https://nation.africa/kenya/news/africa/chad-opposition-leader-quits-presidential-race-after-shootout-3308504, 24.04.2021.

[7] Chad counts votes as President Deby seeks to extend 30-year rule, „Aljazeera”, 11.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/11/voters-in-chad-head-to-polls-as-leader-debby-seeks-sixth-terms, 24.04.2021.

[8] Chad makes arrests over alleged pre-election bomb and murder plot, „Reuters”,10.04.2021,
https://www.reuters.com/world/middle-east/chad-makes-arrests-over-alleged-pre-election-bomb-murder-plot-2021-04-09/, 24.04.2021.

[9] R. Hoinathy, Chad’s turbulent presidential polls…

[10] Chad counts votes as President Deby seeks to…

[11] US orders non-essential personnel out of Chad over fears of rebel attacks on capital, „The Guardian”, 18.04.2021,
https://www.theguardian.com/world/2021/apr/18/us-orders-non-essential-personnel-out-of-chad-over-fears-of-rebel-attacks-on-capital, 24.04.2021.

[12] Who are Chad’s FACT rebels and what are their goals?, „Aljazeera”, 21.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/who-are-chads-fact-rebels-and-what-are-their-goals, 24.04.2021.

[13] Who are the rebels that killed Chadian president Deby?, „TRT World”, 21.04.2021, https://www.trtworld.com/africa/who-are-the-rebels-that-killed-chadian-president-deby-46068, 24.04.2021.

[14] Chad military says it killed 300 rebels after attempted incursion, „Aljazeera”, 19.04.2021
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/19/over-300-rebels-five-soldiers-killed-in-northern-chad, 24.04.2021.

[15] Chad’s Idriss Deby wins 6th term as army fends off rebel advance, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-idriss-deby-wins-6th-term-as-army-fends-off-rebel-advance, 24.04.2021.

[16] Chad President Idriss Deby has died: Army spokesman, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-president-deby-has-died-of-injuries, 24.04.2021.

[17] Deby’s death and Chad’s next day: This is what the army announced, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-military-announces-new-interim-government-after-deby-death, 24.04.2021.
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/debys-son-named-president-of-the-republic-of-chad, 24.04.2021.

[19] Rebels threaten to march on capital as Chad reels from president’s battlefield death, „Reuters”, 21.04.2021
https://www.reuters.com/world/africa/rebels-threaten-march-capital-chad-reels-presidents-battlefield-death-2021-04-21/, 24.04.2021.

[20] Ze strony ojciec wywodził się z grupy etnicznej Zaghawa, a ze strony matki – z grupy Goran, z której pochodzi również jego żona. M. Olivier, Chad: Who is Mahamat Idriss Déby, son of the late President Idriss Déby Itno?, „The Africa Report”, 21.04.2021,
https://www.theafricareport.com/81876/chad-who-is-mahamat-idriss-deby-son-of-the-late-president-idriss-deby-itno/, 24.04.2021.

[21] E. Mcallister, Ahead of Deby’s funeral, Chad rebels say command hit by air strike, „Reuters”, 23.04.2021, https://www.reuters.com/article/us-chad-deby-rebel-idUSKBN2CA0OR, 24.04.2021.

[22] Nigeria Warily Eyes Border After Chad Leader’s Death, „capitalfm”, 23.04.2021,
https://www.capitalfm.co.ke/news/2021/04/nigeria-warily-eyes-border-after-chad-leaders-death/, 24.04.2021.

[23] Crisis in Chad threatens West Africa counterterrorism efforts, „Critical Threats”, 21.04.2021
https://www.criticalthreats.org/analysis/warning-update-crisis-in-chad-threatens-west-africa-counterterrorism-efforts, 24.04.2021.

[24] Chad Army Says It Has Stopped Rebel Advance Toward Capital, „Voice of America”, 19.04.2021,
https://www.voanews.com/africa/chad-army-says-it-has-stopped-rebel-advance-toward-capital, 24.04.2021.

WYŚWIETL WERSJE PDF

Porozumienia pokojowe pomiędzy Dogonami a Fulani – szansa na poprawę sytuacji bezpieczeństwa w Mali

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz, 5.02.2021 r.

Przedstawiciele malijskich grup etnicznych Dogon i Fulani z rejonu Koro dzięki mediacjom przeprowadzonym przez szwajcarskiego mediatora z organizacji the Centre for Humanitarian Dialogue (HD) podpisali w dniach 12, 22 i 24 stycznia 2021 r. trzy porozumienia pokojowe. Wcześniejsze uzgodnienia z 2018 r. nie zostały utrzymane, jednak obecnie jest nadzieja, że tym razem sytuacja się zmieni. Cztery dni po zawarciu nowych uzgodnień przedstawiciele Fulani mogli odwiedzić rynek w Koro, co wydarzyło się po raz pierwszy od czterech lat[1].

Zdjęcie nr 1. Fot. iStock by Getty Images. MacTavish

W ramach obecnie zawartego kompromisu obie strony zgodziły się pracować nad przekonaniem członków swoich mniejszości etnicznych do szukania pokoju i wybaczenia sobie wzajemnych win oraz zobowiązały się dążyć m.in. do utrzymania integracji terytorialnej, swobody przepływu ludzi, towarów i zwierząt, dostępu do targowisk z poszanowaniem zwyczajów i tradycji, zwalczania kradzieży dobytku oraz zaprzestania przemytu i obrotu bronią[2].

Porozumienia mają kluczowe znaczenie w obliczu walk, do których dochodziło w ostatnich latach pomiędzy oboma grupami. Dogonowie, tradycyjnie prowadzący osiadłe rolnictwo i wspieranie przez rząd w Bamako, organizowali działania zbrojne wobec Fulani, zajmujących się głównie rolnictwem pasterskim. Byli też wykorzystywani i inspirowani przez grupy zbrojne posiadające związki z Al-Kaidą. Do eskalacji konfliktu doszło w 2015 r., kiedy to grupa związana z Al-Kaidą i kierowana przez wywodzącego się z Fulani Amadou Koufę werbowała wielu młodych mężczyzn Fulani. W odpowiedzi Dogonowie i Bambara utworzyli grupy samoobrony, co w konsekwencji skutkowało atakami i działaniami odwetowymi z obu stron. Jedna z grup Dogonów, zwana Dan Nan Ambassagou, była oskarżana przez ONZ i NGO-sy o dokonywanie masakr we wsiach Fulani. O ataki przeciwko Fulani z rejonu Koro była także podejrzewana Armia Malijska[3].

Zdjęcie nr 2. Charakterystyczne maski Dogonów. iStock by Getty Images. MicheleAlfieri

Walki na linii Dogonowie – Fulani nałożyły się na pierwotne działania ugrupowań islamskich i tuareskich. Trwające walki pomiędzy Dogonami i Fulani mają bardzo negatywny wpływ na sytuację bezpieczeństwa w centralnych rejonach Mali. W 2019 r. udokumentowano śmierć 450 cywilów w centralnej Mali i był to najbardziej śmiercionośny rok od początku konfliktu w 2012 r. Jeżeli chodzi o dzieci, to z powodu trwających walk w 2017 r. w różnym zakresie ucierpiało ich 390 przy 570 w roku 2019 r. W rejonie Mopti, gdzie grupy zbrojne nieustannie dopuszczają się szeregu zbrodni – jak palenie ludzi żywcem w ich domach, mordowanie maczetami, rozrywanie czy podcinanie gardeł – zamknięto 600 szkół, co daje 30% wszystkich. Część dorosłych i dzieci wstępuje w szeregi grup zbrojnych w obawie przed śmiercią głodową. Inną motywacją jest strach przed śmiercią z rąk innych grup. Jeszcze gorzej mają dziewczynki, które bez szkoły są zmuszane do szybkiego zamążpójścia. W większości krajów afrykańskich, w tym w Mali, małżeństwa dzieci są zabronione, ale brak edukacji powoduje, że ludzie nie znają swoich praw. Dziewczynki są narażone w konsekwencji na przemoc seksualną, wczesną ciążę i związane z tym różne choroby. Przed wybuchem wojny Mali było bardzo przyjaznym i bezpiecznym krajem, gdzie nawet najbiedniejsi oferowali wodę i jedzenie obcym. Obecnie tysiące dzieci urodzonych w czasie wojny wyrasta w braku zaufania do świata[4].

Według MINUSMA w 2019 r. w rejonach Mopti i Segou zginęło 488 Fulani. Najbardziej krwawy był zamach z marca 2019 r., kiedy to w ataku przypisywanym myśliwym Dogonów, w rejonie Ogossagou przy granicy z Burkina Faso, zginęło 166 Fulani[5]. Od początku 2020 r. do 26 czerwca w Mali życie straciło już 580 cywilów, co pokazuje tragizm sytuacji, która cały czas ulega pogorszeniu pomimo wysiłków zbrojnych i organizacyjnych różnych organizacji międzynarodowych. Wysoka komisarz ONZ ds. praw człowieka (UN High Commissioner for Human Rights – OHCHR) Michelle Bachelet powiedziała, że w ostatnich miesiącach bardzo wzrósł poziom napięcia pomiędzy Fulani a Dogonami. Do walk dochodzi pomiędzy ich milicjami, które pierwotnie powstały do obrony społeczności przez zagrożeniem ze strony ugrupowań powiązanych z Al-Kaidą czy tzw. Państwem Islamskim. Według danych UN Stabilization Mission’s Human Right and Protection Division (Wydziału Praw Człowieka i Ochrony MINUSMA) w okresie pomiędzy 1 stycznia a 21 czerwca w rejonie Mopti odnotowano 83 incydenty związane z walkami pomiędzy oboma mniejszościami etnicznymi. Z tego Fulani byli odpowiedzialni za 71 ataków i 210 osób zabitych, a Dogonowie – za 12 ataków i 82 ofiary. Obie grupy etniczne są w dużej części inspirowane i wykorzystywane przez JNIM i ISGS. Od początku 2020 r. dokonały 105 aktów przemocy wobec ludności w rejonie Mopti, w wyniku których zginęło 67 osób[6].

Zdjęcie nr 3. Pasterze Fulani. iStock by Getty Images. Africanway

O dramatyzmie sytuacji w Mali niech świadczy tylko kilka wydarzeń. 14 lutego 2020 r. doszło do kilku ataków zbrojnych na siły rządowe i ludność cywilną. Została zaatakowana m.in. wieś pasterzy Fulani Ogossagou w regionie Mopti, w Mali, w wyniku czego śmierć poniosło co najmniej 31 cywilów. W ataku brało udział około 30 napastników. Doszło do niego mniej niż 24 godziny od momentu opuszczenia bazy przez siły rządowe, które stacjonowały niedaleko od wsi[7]. Ciekawe jest to, że w marcu 2019 r. w tej samej miejscowości Ogossagou w wyniku ataku zginęło ponad 150 cywilów. Napastnicy spalili i splądrowali domy oraz dobytek ludności. Za zeszłoroczny atak obarczono odpowiedzialnością grupę Dan Na Ambassagou, wywodzącą się z Dogonów, jednak jej członkowie odrzucili oskarżenia[8].

27 i 28 maja 2020, w trakcie trzech ataków na wsie Dogonów w centralnej Mali, które wydarzyły się na przestrzeni 24 godzin, śmierć poniosło 27 osób. Przedstawiciele władz lokalnych twierdzili, że ataki, do których doszło w trzech wsiach: Tille, Bankass i Koro, w komunie Doucombo, zostały przeprowadzone przez ludzi broniących Fulani przed Dogonami. Większość ofiar albo zastrzelono, albo spaliła się żywcem[9].

Zdjęcie nr 4. Charakterystyczna zabudowa Dogonów. iStock by Getty Images. Oversnap

5 czerwca 2020 r. w trakcie ataku na wieś Fulani – Binedama w regionie Mopti – śmierć poniosło 26 osób. Zaatakowana wieś została zniszczona, a szef wsi zabity. Do zdarzenia doszło w godzinach popołudniowych, a ofiarami były m.in. dwie kobiety i dziewięcioletnie dziecko. Według świadków z sąsiadujących wsi w wyniku napaści miało zginąć pomiędzy 20 a 30 osób, a sprawcy byli ubrani w wojskowe mundury[10]. Stowarzyszenie mniejszości etnicznej Fulani Tabital Pulaaku o ten atak i atak z 3 czerwca w Niangassadiou oskarżyło żołnierzy malijskich. Rząd Mali oświadczył, że w związku z tym polecił rozpocząć dochodzenie wyjaśniające. Fulani są często oskarżani o wspieranie lokalnie działających ugrupowań zbrojnych[11].

Niestety wysłane w rejony konfliktu malijskie siły bezpieczeństwa same stają się sprawcami przemocy i nadużyć, szczególnie wobec Fulani. W okresie styczeń-marzec 2020 r. MINUSMA odnotowała 101 przypadków egzekucji przypisanych siłom malijskim. Głównymi ofiarami byli Fulani z rejonu Mopti i Segou[12]. Z kolei Wydział Praw Człowieka i Ochrony MINUSMA udokumentował 230 pozasądowych egzekucji, przypisanych malijskim siłom bezpieczeństwa w regionach Mopti i Segou. 47 z tych zabójstw, do których doszło w ramach pięciu incydentów w marcu 2020 r., zostało przypisanych siłom malijskim działającym prawdopodobnie pod dowództwem G5 Sahel. Udokumentowano także wiele przypadków zaginięć, tortur i brutalnego traktowania ludności cywilnej podejrzanej o związki z grupami zbrojnymi. Zdaniem Michelle Bachelet wszystkie te czyny były dokonywane w poczuciu bezkarności, co powoduje tylko erozję zaufania do państwa. Ludność cywilna znalazła się w potrzasku pomiędzy milicjami Dogonów i Fulani a często brutalnymi i bezkarnymi siłami bezpieczeństwa Mali, jednocześnie nie mogąc liczyć na ochronę własnych sił zbrojnych. Bachelet wezwała więc do niezależnych dochodzeń w sprawach nadużyć ze strony malijskich sił zbrojnych. Ludzie potrzebują sprawiedliwości, co jest jedynym sposobem na odwrócenie trendów przemocy[13]. Rząd malijski potwierdził niektóre przypadki nadużyć, ale odrzucił większość oskarżeń ze strony organizacji praw człowieka. Wojsko malijskie obiecało przeprowadzenie śledztwa w celu wyjaśnienia zarzutów[14].

[1] Three peaces agreement signed between the Fulani i and Dogon of the area (circle) of Koro in central Mali, „Centre for Humanitarian Dialogue”, 26.01.2021 r., https://www.hdcentre.org/updates/three-peace-agreements-signed-between-the-fulani-and-dogon-of-the-area-circle-of-koro-in-central-mali/, (2.02.2021).

[2] Ethnic groups in central Mali sign ‘three peace agreements’, „Al Jazeera”, 27.01.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/1/27/ethnic-groups-in-central-mali-sign-three-peace-agreements, (29.01.2021).

[3] Tamże

[4] Według WHO komplikacje ciążowe i porodowe są na świecie najczęstszą przyczyną śmierci kobiet w wieku 15-19 lat. A. Hammerschlag, Out of school op. cit.

[5] Many killed in central Mali ethnic attacks: Officials, „Al Jazeera”, 28.05.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/05/killed-central-mali-ethnic-attacks-officials-200528143331973.html, (21.06.2020).

[6] H. Dicko, In central Mali, community fighting and impunity, ‘overwhelming’ efforts to protect civilians, „UN news”, 26.06.2020, https://news.un.org/en/story/2020/06/1067292?utm_source=UN+News+-+Newsletter&utm_campaign=ea02e3c905-EMAIL_CAMPAIGN_2020_06_27_12_15&utm_medium=email&utm_term=0_fdbf1af606-ea02e3c905-107467070, (27.06.2020).

[7] Dozens killed in attacks in central Mali, „Al Jazeera”, 15.02.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/02/dozens-killed-attacks-central-mali-200215071118631.html, (16.2.02020).

[8] At least 21 dead or missing in attack on central Mali village, „Al Jazeera”, 15.02.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/02/21-dead-missing-attack-central-mali-village-200214233942077.html, (16.02.2020).

[9]Many killed in central Mali op. cit.

[10] Twenty-six killed, village torched in central Mali attack, „Al Jazeera”, 7.06.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/06/twenty-killed-village-torched-central-mali-attack-200606144756543.html, (7.06.2020).

[11] Mali orders probe into killings of 43 civilians in two villages, „Al Jazeera”, 8.06.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/06/mali-orders-probe-killings-43-civilians-villages-200608145822240.html, (22.06.2020).

[12] State atrocities in the Sahel: the impetus for counterinsurgency result is fuelling government attacks on civilians, „ACLED”, https://acleddata.com/2020/05/20/state-atrocities-in-the-sahel-the-impetus-for-counter-insurgency-results-is-fueling-government-attacks-on-civilians/, (21.06.2020).

[13] H. Dicko, In central Mali op. cit.

[14] Mali orders probe into killings of 43 op. cit.

WYŚWIETL WERSJE PDFPobierz

Sytuacja bezpieczeństwa w Mali w latach 2015–2018

Artykuł oryginalnie ukazał się w: Sytuacja bezpieczeństwa w Mali w latach 2015-2018,
w: „Przegląd Geopolityczny”, tom 28, Wiosna 2019, s. 64–85

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

W 2012 r. ugrupowania nacjonalistyczne Tuaregów, wsparte przez ugrupowania islamskich terrorystów, opanowały dwie trzecie terytorium Mali, ogłaszając 6 kwietnia 2012 r. utworzenie nowego państwa – Azawadu. W 2013 r., w związku z dalszą ofensywą islamistów na południe Mali, Francja wspólnie ze swoimi sojusznikami z NATO oraz Afryki przeprowadziła skuteczną operację wojskową, której efektem było pokonanie islamistów i powrót terytorium Mali pod pozorną kontrolę rządu w Bamako. Pomimo kilkuletnich wysiłków środowiska międzynarodowego, w tym ONZ, Unii Europejskiej oraz państw afrykańskich z regionu Sahelu, mających na celu ustabilizowanie sytuacji bezpieczeństwa w Mali, ulega ona ciągłemu pogorszeniu. Dodatkowo akty przemocy i ataki terrorystyczne zaczynają dotykać także państwa graniczące z Mali, m.in. Burkinę Faso i Niger. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie ewolucji sytuacji bezpieczeństwa w Mali w latach 2015–2018, przedstawienie głównych czynników mających wpływ na jej pogorszenie, a także perspektyw rozwoju w przyszłości.

Sytuacja wewnętrzna Mali

Pomimo oficjalnego pokonania ugrupowań islamskich i nacjonalistycznych przez siły francuskie i ich sojuszników w 2013 r.[1], od 2014 r. sytuacja bezpieczeństwa w Mali ulega stałemu pogorszeniu i to pomimo wysiłków rządu malijskiego i środowiska międzynarodowego. Wzrasta liczba ataków skierowanych przeciwko siłom MINUSM-y (United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali), francuskim czy malijskim. O ile do roku 2014 r. prawie wszystkie incydenty zbrojne wydarzyły się
w północnych rejonach Mali, to obecnie stają się one powszechne na terenie całego kraju
i państw sąsiednich. Liczba ataków w kolejnych regionach, tj. Mopti, Segou i Koulikoro, stale rośnie. Od 2016 r. stale zwiększa się także ich skuteczność, a co za tym idzie – i śmiertelność. O ile liczba samych ataków IED pozostaje stabilna (139 ataków w 2016 r. i 130 w 2017 r.), to liczba ofiar wzrasta – z 70 zabitych i 184 rannych w 2016 r. do 144 zabitych i 309 rannych
w 2017 r. Ataki powodują stałe pogarszanie się morale żołnierzy i protesty ich rodzin przed ponownym ich wysyłaniem na północ. W pierwszym kwartale 2018 r. w Mali przeprowadzono 65 ataków: 37 przeciwko siłom malijskim, 20 przeciwko siłom MINUSM-y[2], 5 przeciwko innym ugrupowaniom prorządowym, a 3 przeciwko siłom operującym w ramach operacji Barkhane[3]. W poprzednim kwartale było to 71 ataków. Do największej liczby ataków doszło w regionach: Mopti (24), Kidal (16), Gao (8), Timbuktu (5), Segou (4), Menaka (3) i Koulikoro (3). Największe straty ponoszą siły malijskie – 45 zabitych i 80 rannych żołnierzy
w porównaniu z 23 zabitymi i 8 rannymi w poprzednim kwartale. Żołnierze ginęli w Gao (5), Segou (4), Timbuktu (3), Koulikoro (2) i Menaka (2). Dotychczasowe ataki to najczęściej połączenie IED i ostrzału z broni strzeleckiej. Obecnie coraz częściej mamy do czynienia ze złożonymi atakami, przy wykorzystaniu zespołów terrorystów, których szturm poprzedzany jest zamachami samobójczymi[4].

W atakach na siły malijskie czy MINUSM-y bardzo często giną cywile. W pierwszym kwartale 2018 r. w regionie Mopti nastąpiło 5 eksplozji IED, które skutkowały śmiercią 36 i ranami
18 cywilów. Tylko w czasie eksplozji pod autobusem 25 stycznia 2018 r. śmierć poniosło 26 pasażerów. Prawdopodobnie wszystkie te ataki pierwotnie skierowane były przeciwko siłom zbrojnym, które wykorzystywały te same drogi[5].

Sytuacji bezpieczeństwa w Mali nie poprawiają przypadki łamania praw człowieka, których dopuszczają się także siły rządowe. Przedstawiciele MINUSM-y w pierwszym kwartale 2018 r. udokumentowali 133 takie przypadki, których ofiarami było 483 osoby, w porównaniu do 170 i 326 ofiar w ostatnim kwartale 2017 r. W 18 przypadkach były to bezprawne egzekucje, również w 18 – pobicia, w 6 – tortury czy złe traktowanie oraz w 18 – bezprawne zatrzymanie i przetrzymywanie. Siły zbrojne Mali były odpowiedzialne za 33 takie przypadki przemocy wobec cywilów (25%), grupy prorządowe (które podpisały porozumienia pokojowe) –
55 przypadków, grupy opozycyjne – 6 przypadków, islamiści – 37 przypadków. Dwie trzecie wszystkich przypadków wydarzyły się w regionach Mopti i Segou (38%), Timbuktu (25%), Bamako (16%), Gao (14%) i innych (7%). Kolejny problem to ofiary po stronie cywilnej, które często są skutkiem operacji zbrojnych malijskich sił rządowych wymierzonych w grupy terrorystów. Przykładowo w trakcie operacji kontrterrorystycznej 21 lutego 2018 r. (Operation Dambe) siły malijskie aresztowały np. 10 cywilów w Sokolo i Dioura (region Segou), z których 7 zostało rozstrzelanych bez sądu, a 3 pozostałych uznanych za zaginionych. Tylko
w pierwszym kwartale 2018 r. siły malijskie aresztowały w trakcie prowadzonych operacji
116 osób, z czego w przypadku 80 były to zarzuty prowadzenia działań terrorystycznych. Do 28 lutego 2018 r. 17 z nich zostało zwolnionych. Pośród aresztowanych w związku
z podejrzeniem prowadzenia działań terrorystycznych ponad połowa była obiektem nadużyć
i łamania praw człowieka, tj. 15 zostało zabitych, 14 było torturowanych lub źle traktowanych, a 15 nielegalnie przetrzymywanych[6].

W Mali dochodzi także do walk wewnętrznych pomiędzy różnymi grupami narodowymi, jak np. Fulani i Dogon, które atakują siły malijskie i międzynarodowe. W konsekwencji tych walk w pierwszym kwartale 2018 r. śmierć poniosło 71 cywilów, a 22 zostało rannych. 15 stycznia 2018 r. w trakcie walk pomiędzy Fulani a Dogon śmierć poniosło 12 Dogonów, natomiast
17 stycznia w trakcie akcji odwetowej śmierć poniosło 8 Fulani. Siły malijskie aresztowały Fulani odpowiedzialnych za atak na Dogonów, jednak nie zatrzymało to palenia domów Fulani[7]. 17 czerwca 2018 r. Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (The Office of the UN High Commissioner for Human Rights – OHCHR) ogłosiło alarmujące dane świadczące o wzroście przemocy komunalnej pomiędzy różnymi grupami etnicznymi
w centralnej części Mali. Z danych wynika, że odnotowano 99 incydentów przemocy pomiędzy grupami etnicznymi, z których śmierć poniosło 289 osób. 76 incydentów, czyli 77% wszystkich, zaszło w regionie Mopti, z czego 49 od 1 maja 2018 r. Konflikt przebiega na linii myśliwi Dozo z Bambara, Dogoni oraz Fulani. Bardzo często wzajemne animozje
są wykorzystywane przez ugrupowania terrorystyczne powiązane czy to z tzw. Państwem Islamskim (IS), czy to z Al-Kaidą. Zarówno OHCHR, jak i Human Right Watch informują rząd w Bamako o potrzebie zażegnania tego konfliktu. W przeciwnym razie będzie się on rozwijał, a dżihadystom ułatwi to prowadzenie skutecznej propagandy antyrządowej i werbowanie kolejnych rekrutów[8].

Sytuację komplikuje także stały wzrost liczby młodych ludzi w Mali wchodzących na rynek. Średnia urodzeń na kobietę w 2014 r. wynosiła 6 dzieci. To w połączeniu z urbanizacją oraz bardzo ograniczonymi resursami stwarza problemy na przyszłość[9]. Taka liczba niezadowolonej młodzieży jest świetną bazą werbunkową dla ideologii islamistycznej, szczególnie jeżeli system edukacji oraz rynek wewnętrzny nie zaspokajają ich potrzeb. Od lat 90. XX w. w ten rejon Sahelu sukcesywnie wchodzą organizacje salafickie[10]. Poprzez system madras i meczetów stopniowo zyskują poparcie, szczególnie w rejonach słabo zarządzanych, oskarżając o całe zło świat zachodni. Organizacje te często wykorzystują fundusze pozyskiwane przez islamskie organizację charytatywne[11].

30 grudnia 2017 r. premierem Mali został mianowany Soumeviou Boubeve Maiga, który jest już piątym premierem Mali w trakcie kadencji prezydenta Ibrahima Baubakara Keity (IBK). Po nominacji premier szybko doprowadził do sygnowania porozumienia pomiędzy grupami zbrojnymi i innymi głównymi aktorami w Mali w kwestii szybkiej implementacji porozumień pokojowych. W dniach 13–14 stycznia 2018 r. odbył także podróż do Algierii, gdzie omawiał porozumienie pokojowe i współpracę pomiędzy oboma krajami. Spotkał się m.in.
z prezydentem Abdelazizem Boutefilkiem i premierem Ahmedem Ouyahią. 31 grudnia prezydent Mali ogłosił, że jego rząd przygotuje projekt amnestii dla członków grup rebelianckich, którzy nie byli jeszcze zamieszani w żadne akty przemocy[12]. Dodatkowo
w pierwszym kwartale 2018 r. rozpoczęły działalność regionalne zespoły pojednania (The Regional Reconciliation Teams), ustanowione w ramach ministerstwa pojednania – Ministry of National Reconciliation[13].

Działalność Al-Kaidy w Mali

O ile do2016 r. najważniejszymi grupami islamskimi operującymi w tym kraju były dotychczasowi „aktorzy”, tj. Ansar Dine[14]; MUJAO[15]; Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM)[16] oraz Al-Murabitoon[17], to w 2018 r. pierwsze skrzypce grały już tylko dwie grupy: powiązane z Al-Kaidą Groups for Support of Islam and Muslims (arabska nazwa to Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin in Mar) – JNIM oraz powiązane z tzw. Państwem Islamskim The Islamic State in the Greater Sahara (francuska nazwa to l’Etat Islamique au Grand Sahara) – ISGS.

Od początku 2015 r. cały czas dużą aktywność w Mali utrzymywała organizacja Ansar Dine.
4 stycznia 2015 r. w rejonie Ansongo-Menaka doszło do eksplozji pod samochodem żołnierzy nigeryjskich służących w ramach misji MINUSMA. Wydarzyło się to kilka dni po ataku na bazę MINUSM-y w Tessalit, w rejonie Kidal[18]. Z kolei 7 sierpnia 2015 r. członkowie organizacji terrorystycznej z Al-Murabitoon dokonali ataku na hotel Byblos w Sevare,
w wyniku czego śmierć poniosło 12 osób, z czego 5 z nich było członkami personelu ONZ[19].

4 grudnia 2015 r. doszło do bardzo ważnego wydarzenia: ogłoszono połączenie Al-Murabitoon i AQIM[20]. Powyższe wynikało z konieczności konsolidacji działań w obliczu pojawienia się zwolenników tzw. Państwa Islamskiego na terenach dotychczas kontrolowanych przez
Al-Kaidę. Pierwszym testem bojowym nowego tworu była krwawy atak na hotel Radisson
w Bamako, przeprowadzony przez dwóch napastników 20 listopada 2015 r.[21] Zamachowcy
w trakcie ataku użyli broni strzeleckiej oraz obrzucili gości i personel hotelu granatami.
W wyniku zamachu śmierć poniosło 19 osób, w tym: kilku malijskich ochroniarzy, senegalski biznesmen, 6 pracowników linii lotniczych narodowości rosyjskiej, Amerykanin,
3 Chińczyków i belgijski parlamentarzysta, a ponad 100 osób było rannych. Po kilku godzinach napastnicy ostatecznie zostali zabici przez żołnierzy malijskich i francuskich sił specjalnych. Do ataku przyznała się grupa Al-Murabitoon. Abdelmalek Droukdel, lider AQIM, opublikował nagranie wideo, na którym przyznał się do odpowiedzialności za atak oraz poinformował, że organizacja Al-Murabitoon złożyła oświadczenie lojalności AQIM[22].

Atak na hotel Radisson[23] był szokiem dla Malijczyków. Stanowił demonstrację dużych możliwości organizacji Al-Murabitoon wspieranej przez AQIM i miał symbolizować atak na obywateli innych państw oraz miejsce związane z procesem pokojowym w Mali. Napastnikami było dwóch Malijczyków z mniejszości Fulani. Zwerbowanie dwóch Malijczyków miało pokazać również rosnące możliwości werbowania lokalnych mieszkańców Mali oraz ich związki z lokalnym i międzynarodowym ruchem dżihadystów. Pokazał również, w jakim kierunku poszły sprawy w Mali po interwencji Francji w tym kraju, tj. rozlanie się działań islamistów na centralną i południową część Mali[24].

Zdjęcie 1. Wnętrze hotelu Radisson Blue w Bamako. Kolekcja autora.

Kolejnym głośnym atakiem terrorystycznym był atak na znajdującą się w bamakijskim hotelu Nord Sud kwaterę główną sił EUTM Mali w Bamako w marcu 2016 r., która została ostrzelana przez napastników[25].

W Mali bardzo często, poza podkładaniem min-pułapek IED, dochodzi do skoordynowanych ataków przy wykorzystaniu zamachowców-samobójców. Do takiego zamachu doszło m.in. 31 maja 2016 r., kiedy to w Gao zamachowiec z grupy Al-Murabitoon zabił chińskiego żołnierza ONZ. Atak polegał na wysadzeniu się Malijczyka przy ogrodzeniu, a następnie wtargnięciu trzech napastników do bazy. Wśród nich znajdowało się dwóch lokalnych członków AQIM
i jeden obcokrajowiec[26].

Zdjęcie 2. Kwatera główna sił EUTM Mali w Bamako. Kolekcja autora.

19 lipca 2016 r. grupa powiązana z AQIM przeprowadziła atak na bazę sił malijskich
w Nampala w Mali. W wyniku ataku śmierć poniosło 17 żołnierzy malijskich, a 35 odniosło rany. Terroryści byli podzieleni na dwie niezależne grupy. Do ataku przyznała się powstała
w czerwcu 2016 r. grupa The National Alliance for the Protection of the Peul Identity and the Restoration of Justice, wywodząca się z mniejszości Peul. Atak miał być odwetem za działania sił malijskich skierowane przeciwko Peul, takie jak aresztowania, tortury czy mordowanie cywilów[27].

29 listopada 2016 r. doszło do dwóch kolejnych ataków terrorystycznych połączonych sił Al-Murabitoon i AQIM, tj. ostrzał rakietowy na siły francuskie stacjonujące na lotnisku
w Timbuktu oraz zamach samobójczy w Gao. Do obu ataków przyznali się AQIM i jego batalion Al-Murabitoon. W Gao samochód VBIED został zdetonowany na lotnisku w Gao po minięciu punktu kontrolnego ONZ na lotnisku. Atak był możliwy, ponieważ zamachowcy dla zmylenia i lepszego efektu użyli samochodu pomalowanego w kolory ONZ, co pozwoliło
im na bliskie podejście pod cel ataku[28].

Do końca listopada 2016 r. w Afryce Zachodniej doszło do najmniej 228 zamachów terrorystycznych, za które odpowiedzialność ponosiła Al-Kaida lub powiązane z nią ugrupowania. Większość wydarzyła się na północy Mali, ale ponad 40 na południu, natomiast przynajmniej 19 w sąsiednich państwach, tj. Nigrze, Burkinie Faso, Algierii i na Wybrzeżu Kości Słoniowej. To pokazuje ciągły wzrost aktywności Al-Kaidy w Mali oraz rozwój jej działalności w krajach sąsiednich, szczególnie w ostatnich dwóch latach[29].

18 stycznia 2017 r. w Mali został przeprowadzony, największy do tego dnia, atak terrorystyczny na siły w Mali. W Gao grupa Al-Murabitoon zaatakowała bazę sił francusko-ONZ-owskich,
w wyniku czego śmierć poniosło 60 żołnierzy, a 115 odniosło rany. Samobójczy atak, który miał być karą dla armii malijskiej za współpracę z Francją, nastąpił rano, krótko przed godziną 9.00. Był to najbardziej śmiercionośny atak w historii Mali. Według różnych źródeł zamachowców miało być od 1 do 5. Zaatakowane zostały koszary sił MOC (Mecanisme Operationnel de Coordination). Siły te, szkolone przez ONZ i Francuzów, to mieszane siły lokalnych milicji oraz rebeliantów tuareskich, których wykorzystanie ma na celu obniżenie lokalnych napięć narodowościowych. W momencie ataku w bazie znajdowało się kilkuset żołnierzy, co tłumaczy ogromną liczbę ofiar[30].

W marcu 2017 r. oficjalnie ogłoszono powołanie nowej organizacji terrorystycznej w Mali
o nazwie The Groups for Support of Islam and Muslims, (arabska nazwa: Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin in Mar) – JNIM. Grupa skupiła pod swoimi skrzydłami kilka innych grup związanych z Al-Kaidą. Liderem JNIM został Iyad ag Ghaly. W trakcie zakładania JNIM Ghaly ponownie złożył oświadczenie lojalności i posłuszeństwa – bayat, ślubując wierność emirom
i szejkom, liderowi AQIM – Abu Musabowi Abdelowi Wadoudowi (Abdulmalek Droukdel), Aymanowi al-Zawarhiriemu oraz emirowi talibów w Afganistanie – Mullahowi Haibatullahowi Akhundzadowi. Grupami, które weszły w skład JNIM, były: Ansar Dine, Al-Murabitoon, komórka AQIM działająca na Saharze oraz Macina Liberation Front (MLF), znana także jako Katibat Macina. W trakcie swojego oświadczenia z 2 marca 2017 r. Ghaly stwierdził, że
te organizacje zostały zjednoczone w ramach jednej grupy, aby mogły pod jednym emirem wystąpić przeciwko „krzyżowcom” – miał tu na myśli głównie Francję[31].

Zdjęcie 3.

7 maja 2017 r. JNIM przyznał się do przeprowadzenia samobójczego ataku terrorystycznego na bazę sił malijskich na północ od Gao. W wyniku ataku śmierć poniosło 7 żołnierzy malijskich, a kolejnych 17 odniosło rany, dodatkowo 16 żołnierzy zostało uznanych za zaginionych. Od początku 2017 r. był to drugi w tamtym czasie samobójczy zamach w rejonie Gao. Atak rozpoczął się od zniszczenia wieży telekomunikacyjnej koło Almoustarat, niedaleko Gao. Uniemożliwiło to siłom malijskim szybkie wezwanie pomocy i poinformowanie o samym ataku. Następnie do bazy wjechał duży samochód załadowany materiałem wybuchowym, prowadzony przez zamachowca-samobójcę, który wysadził się w powietrze. Po tym do bazy wbiegło kilkunastu napastników prowadzących ogień z broni strzeleckiej. Zanim do bazy przybyły siły francuskie, zamachowcy zdołali przejąć co najmniej trzy pojazdy wojskowe oraz wielkie ilości broni i amunicji. W konsekwencji akcji baza malijska została całkowicie zniszczona. Wcześniej w marcu JNIM zaatakował posterunek sił malijskich w okolicach Almoustarat, w wyniku czego śmierć poniosło dwóch żołnierzy, a wielu innych był rannych. Według „FDD’s Long War Journal” od początku 2017 r. do maja tego samego roku w Mali
i sąsiednich państwach przeprowadzono 89 ataków terrorystycznych, za które odpowiadają grupy powiązane z Al-Kaidą. Z kolei w 2016 r. dokonano w Mali sześć zamachów samobójczych, większość w Gao[32].

Zdjęcie 4.

W marcu 2018 r. JNIM opublikował bardzo dobrze zrobiony materiał propagandowy, w którym widać aktywność JNIM w rejonie Afryki Zachodniej i Sahelu. Na początku filmu widać wypowiedź Aymana al-Zawarhiriego, któremu JNIM przysiągł lojalność, zachęcającego do atakowania celów związanych z Francją i jej sojusznikami w regionie. Następnie na filmie widać aktywność JNIM w różnych rejonach Mali. W niektórych fragmentach działali oni na otwartym terenie, okazując brak strachu przed wykryciem czy atakami z powietrza. Widać także dwa obozy szkoleniowe w Mali, z czego jeden w środkowych rejonach kraju. Inny obóz o nazwie „Jerusalem” był zlokalizowany na północy Mali. Szczególną uwagę w filmie poświęcono atakowi na pozycje armii malijskiej koło Soumpi w rejonie Timbuktu. W trakcie akcji z 27 stycznia 2018 r. śmierć poniosło 14 żołnierzy malijskich i 4 JNIM. Na filmie widać, jak członkowie JNIM wynoszą z bazy duże ilości broni i amunicji. Część zdjęć nagrano
z komercyjnego drona, natomiast jakość filmu była zdecydowanie lepsza niż poprzednich. Według „FDD’s Long War Journal” od początku 2018 r. do marca przeprowadzono 53 ataki
w Mali i Burkina Faso związane z Al-Kaidą. W całym 2017 r. było to co najmniej 276 ataków[33].

Od początku swojego istnienia JNIM skupia się na atakowaniu celów wojskowych, starając się unikać ofiar wśród ludności cywilnej, co ma stworzyć lepsze szanse na wsparcie dla organizacji. Jest to zgodne z modus operandi Al-Kaidy[34]. 14 kwietnia 2018 r. terroryści
z JNIM przygotowali i przeprowadzili kompleksowy zamach terrorystyczny na siły MINUSM-y i francuskie z sił Barkhane, operujące z lotniska w Timbuktu. Do ataku kolejny raz użyto pojazdów oznakowanych tak samo, jak te używane przez ONZ i armię malijską. Był to największy do tamtego dnia i najbardziej kompleksowy atak terrorystyczny skierowany przeciwko siłom ONZ i francuskim w Mali. Baza sił MINUSM-y została ostrzelana przez moździerze, a następnie zaatakowana przez trzy samochody-pułapki, tzw. VBIED. Natychmiast z pomocą ruszyły samoloty Mirage 2000 z Gao i Niamey, śmigłowce Tiger oraz komandosi na śmigłowcach NH90. W wyniku ataku zginęło 15 terrorystów, jeden żołnierz ONZ, a 7 Francuzów odniosło rany[35]. Według oświadczenia JNIM atak był zemstą za ostatnie operacje sił francuskich, w trakcie których śmierć poniosło wielu kluczowych dowódców JNIM. Jednym z nich był Haydara al-Maghrebi, Marokańczyk, dowódca JNIM, który został zabity w trakcie operacji na cele położone na północy Timbuktu 3 kwietnia 2018 r. Kilka dni później, także na północy od Timbuktu, został zabity Mauretańczyk Ayman al-Shinqiti oraz jego czterech towarzyszy. Pomimo skutecznych ataków ze strony G5 Sahel czy sił ONZ na cele Al-Kaidy, ta druga skutecznie rozwija swoje działania. Do 20 kwietnia 2018 r. na terenie Mali i Burkina Faso odnotowano 82 ataki związane z Al-Kaidą[36].

29 czerwca 2018 r. zaatakowana została baza sił G5 Sahel, znajdująca się w Sevare w rejonie Mopti. Był to kolejny, typowy już kompleksowy atak, w wyniku którego zginęło 6 osób. Najpierw samochód z samobójcą wysadził się przed ogrodzeniem, a następnie kilku napastników wtargnęło w trakcie chaosu do środka. Pomimo że nikt się nie przyznał do ataku, modus operandi oraz rejon działania sugerują, że za atakiem stoi JNIM. Od początku 2018 do 29 czerwca tego samego roku Al-Kaida przeprowadziła w Mali już 133 zamachy terrorystyczne[37], a do 5 września 2018 r. JNIM przeprowadził w sumie 113 ataków na siły malijskie i 105 na siły francuskie i ONZ[38].

Na początku października 2018 r. JNIM, poprzez swoje medium Az Zallaqa, opublikował wideo, w którym informował, że wysiłek walki z Mali i Francuzami wpisuje się w globalne działania Al-Kaidy na świecie. Film zawierał wypowiedzi kilku innych liderów regionalnych Al-Kaidy ze świata. JNIM zaprezentował także swoje media Az Zallaqa jako część całej rodziny mediów Al-Kaidy, do których należą: As Sahab – centralne media Al-Kaidy, Al-Malahem – AQAP, Al-Kataib – Al-Shabab i Al-Andalus – AQIM. W ten sposób JNIM podkreślił, że posiada media, które są oficjalnie uznane przez Al-Kaidę jako media organizacji. Wcześniej uważano, że JNIM jest ledwie powiązany z Al-Kaidą, tu natomiast JNIM pragnie być oficjalnym oddziałem Al-Kaidy na świecie. W oświadczeniach na wideo pokazano interwencję Francji w Mali jako walkę tego kraju skierowana przeciwko islamowi. Umieszczono tam m.in. wypowiedzi Iyada Ag Ghaly’ego oraz Yahya Abu al-Hammama,
w której ten drugi nawoływał do walki przeciwko siłom Francji i G5 Sahel w Mali[39].

Działania tzw. Państwa Islamskiego w Mali

Po powołaniu tzw. Państwa Islamskiego w czerwcu 2014 r. rozpoczęło ono swoją ekspansję także w Afryce Północnej i Zachodniej. Największe sukcesy IS odniosło w Libii, gdzie według ONZ należało do niego od 2000 do 3000 ludzi, oraz w Nigerii, gdzie oświadczenie lojalności złożyło Boko Haram. Ze względów na obecność IS w Mali i Libii AQIM i Belmokhtar zostali zmuszeni do lepszej współpracy w obliczu zagrożenia ze strony IS, czego efektem było powstanie m.in. JNIM. W czerwcu 2015 r. Belmokhtar był celem ataku z powietrza ze strony USA, kiedy przebywał w mieście Ajdabiya w Libii, negocjując wspólny front i przyłączenie do AQIM przeciwko ekspansji IS. Konieczność podjęcia negocjacji kolejny raz stała się pilna po ogłoszeniu w maju 2015 r. przez część ludzi z Al-Murabitoon z emirem Adnanem Abu Walidem al-Sahrawim jedności z IS i złożeniu oświadczenia lojalności Abu Bakrowi
al-Baghdadiemu. Stało się to bez konsultacji i wiedzy Belmokhtara. Belmokhtar szybko
i stanowczo publicznie oświadczył, że złożony bayat nie oddaje woli całej shury Al-Murabitoon. W sierpniu 2015 r. Belmokhtar przejął kontrolę nad Al-Murabitoon i przyjął tytuł emira, czego wcześniej unikał, począwszy od powołania organizacji w sierpniu 2013 r. Od początku istnienia Al-Murabitoon w organizacji (wcześniej jeszcze w MUJAO) panowała silna konkurencja między Belmokhtarem a Ahmedem Ouldem Amerem (Ahmed al-Tilemsi), szefem sił zbrojnych MUJAO. To spowodowało, że obaj nie chcieli przejąć pełnej kontroli nad Al-Murabitoon. Rola ta przypadła prawdopodobnie Egipcjaninowi, Abu Bakrowi al-Masriemu.
Z kolei jeden z liderów MUJAO, Al-Sahrawi, początkowo odmówił złożenia przysięgi lojalności Al-Masriemu, później jednak zmienił zdanie. Kiedy w kwietniu 2014 r. Al-Masri został zabity, Al-Tilemsi został wyznaczony na emira, jednak sam szybko został zabity przez siły francuskie na północy Mali w grudniu 2014 r. Nowym liderem został Al-Sahrawi, co nie zostało zaakceptowane przez Belmokhtara. W konsekwencji doszło do rozłamu w ramach organizacji i zbliżenia Sahrawiego do IS[40].

Zdjęcie 5.

W maju 2015 r. Sahrawi ze swoimi kluczowymi ludźmi założył odłam IS w Mali. Składając swoje oświadczenie bayat w maju 2015 r., ogłosił, że zrobił to w imieniu całej organizacji Al-Murabitoon. Nowa grupa Sahrawiego przyjęła nazwę The Islamic State in the Greater Sahara – ISGS.Agencja informacyjna IS Amaq News Agency poinformowała oficjalnie o przyjęciu oświadczenia posłuszeństwa złożonego IS przez grupę dżihadystów działającą w Mali
i państwach sąsiednich. Oficjalnie oświadczenie bayat[41], złożone przez Abu Walida al-Sahrawiego w maju 2015 r., zostało przyjęte przez Abu Bakra al-Baghdadiego dopiero

w październiku 2016 r. Pomimo tego oświadczenia Belmokhtar oraz niektórzy inni ważni członkowie Al-Kaidy szybko wydali swoje oświadczenie, w którym poinformowali, że
Al-Murabitoon należy do Al-Kaidy. Na tym gruncie doszło wkrótce do starć pomiędzy ludźmi Belmokhtara a Sahrawiego. W sierpniu 2015 r. shura Al-Murabitoon wybrała Belmokhtara na lidera, a ten potwierdził związki organizacji z AQIM[42].

Według dostępnych informacji organizacja ISGS jest dużo mniejsza niż JNIM, werbuje jednak ludzi z różnych grup etnicznych, przyjmuje też uciekinierów z JNIM (głównie z Ansar Dine)[43]. Pierwszy atak terrorystyczny ISGS, przeprowadzony 2 września 2016 r., został wymierzony
w posterunek wojskowy Burkina Faso przy granicy z Mali. Informację podała mauretańska agencja prasowa Al Akhbar. Pomimo braku oficjalnego potwierdzenia przez ISIS, atak ten uznaje się za pierwszy od powstania grupy. W maju 2016 r. Sahrawi wysłał nagrane oświadczenie (audio), w którym groził atakami na związane z ONZ cele w Zachodniej Saharze, a także na cele w Maroku: turystów, firmy zagraniczne oraz kwaterę główną sił bezpieczeństwa[44].Dół formularzaPoczątek formularzaDół formularza

Konsekwencją najbardziej znanego ataku ISGS, przeprowadzonego w październiku 2017 r. koło Tongo Tongo w Nigrze, była śmierć 4 amerykańskich żołnierzy sił specjalnych oraz
5 nigeryjskich[45]. Atak odbił się szerokim echem w USA i dla wszystkich stanowił duże zaskoczenie.4 października 2017 r. mieszany amerykańsko-nigeryjski patrol wojskowy wpadł w zasadzkę na zachodzie Nigru. Żołnierzy zaatakowano po spotkaniu z lokalną społecznością kilka kilometrów od miasta Tongo Tongo. Amerykanie zostali dołączeni do większego oddziału sił Nigru[46]. Niektóre źródła, jak „The Guardian”, podawały, że Amerykanie brali udział w większej operacji, mającej na celu zabicie Sahrawiego[47]. W trakcie zasadzki na 12 żołnierzy amerykańskich i 40 z Nigru śmierć poniosło czterech Amerykanów, a dwóch innych zostało rannych. W związku ze zdarzeniem w dochodzenie zaangażowane zostało FBI, co nie jest specjalnie wyjątkową sytuacją. Jednym z ważniejszych pytań było, dlaczego zespół kierowany przez Zielone Berety nie miał wystarczającego wsparcia w walce z 50 ludźmi
z ISGS. Podczas operacji ratowania Amerykanów koledzy pozostawili ciało jednego z nich. Zostało one odnalezione przez Nigeryjczyków po 48 godzinach i przetransportowane do USA[48]. Zdaniem amerykańskiego sekretarza obrony Jamesa Mattisa śmierć amerykańskich żołnierzy była wynikiem porażki wywiadowczej. Gdyby nie przybyło lotnictwo francuskie, sytuacja wyglądałaby dużo gorzej[49]. Według CNN Amerykanie poruszający się nieopancerzonymi samochodami po spotkaniu z lokalną ludnością zostali zaatakowani przez napastników, ostrzeliwujących ich ogniem strzeleckim z karabinów maszynowych
i granatników. Po ostrzale Amerykanie opuścili pojazdy i ukryli się, prowadząc ogień
i zabijając kilku napastników. Ostrzał trwał 30 minut, zanim przyleciały francuskie Mirage, które wsparły Amerykanów i spowodowały rozproszenie napastników. Ranni zostali przetransportowani przez Francuzów do szpitala w Niamey, a następnie do Landstuhl Regional Medical Center w Niemczech[50].

Według „International Crisis Group” ISGS rozbudowuje swoje struktury w rejonie Tillabery blisko Tongo Tongo, gdzie aktywnie werbuje ludzi z narodu Fulani, który jest najliczniejszą nacją w Afryce Zachodniej, zajmującą się głównie pasterstwem. Fulani szukają sposobu na zabezpieczenie swoich interesów i przeciwstawienia się oponentom klanowym[51].

W lutym 2018 r., podczas ofensywy przeciwko ISGS na północy Mali, sojusz dwóch prorządowych organizacji Tuaregów GATIA[52] (The Imghad and Allies Self Defense Movements) oraz MSA (The Movement for the Salvation of Azawad) w trakcie walk odzyskał samochód, który Amerykanie stracili w Nigrze. Przejęto także dwa karabiny maszynowe, używane prawdopodobnie przez Amerykanów[53].

1 kwietnia 2018 r. doszło do kolejnych walk pomiędzy GATIA a ISGS. Obie grupy starły się w znajdującym się niedaleko granicy z Nigrem Akabar oraz Bani Bango w rejonie Gao. Według opublikowanych informacji sojusz GATIA stracił trzech ludzi, a pięciu innych odniosło rany. Z kolei po stronie ISGS miało zginąć 20 ludzi, a wielu innych dostało się do niewoli. Dodatkowo zdobyto duże ilości broni i innego wyposażenia. Wcześniejsze starcia pomiędzy obydwoma blokami miały miejsce w marcu 2018 r. i także w rejonie granicy z Nigrem.
W tamtych walkach, według Tuaregów, śmierć miał ponieść ważny dowódca ISGS Djibo Hamma.[54].

W maju 2018 r. Amerykański Departament Stanu dodał ISGS do listy organizacji terrorystycznych. Także lider organizacji Abu Walid al-Sahrawi został umieszczony na liście szczególnie niebezpiecznych terrorystów o zasięgu globalnym. ISGS dołączył do innych skrzydeł IS na liście światowych organizacji terrorystycznych[55].

26 sierpnia 2018 r. siły francuskie, działające w ramach operacji Barkhane, przeprowadziły akcję skierowaną przeciwko liderowi ISGS Mohamedowi Ag Almounerowi. Poinformowano o tym za pośrednictwem Facebooka 27 sierpnia 2018 r. Operacja została przeprowadzona
w nocy przy wykorzystaniu samolotów Mirage 2000. Przybyli na miejsce komandosi potwierdzili śmierć lidera ISGS i jednego członka jego ochrony[56]. Ag Almouner miał być odpowiedzialny za zasadzkę w październiku 2017 r. w Tongo Tongo w Nigrze, w wyniku której śmierć poniosło czterech amerykańskich żołnierzy sił specjalnych[57].

Mapa 1. Rejony operowania sunnickich organizacji terrorystycznych w 2017 r. Źródło: Kinga Kierzkowska, opracowanie własne na podstawie: https://www.longwarjournal.org/archives/2018/02/analysis-isis-hasnt-been-defeated.php.

Siły międzynarodowe w Mali

Sytuacja bezpieczeństwa (i nie tylko) w centralnych rejonach Sahelu budzi coraz większe zainteresowanie w środowisku międzynarodowym z wielu powodów, m.in.: braku sprawnych rządów, obecności międzynarodowych organizacji kryminalnych i terrorystycznych, zainteresowania tymi terenami azjatyckich graczy czy państw Zatoki Perskiej, ruchy migracyjne do Europy czy wreszcie obecności surowców mineralnych. W kwietniu 2015 r. International Organization for Migration (IOM) ogłosiła wspólny projekt z The European Commission (EC) w sprawie detekcji emigrantów kierujących się na północ Afryki z zamiarem dostania się do Europy. Projektem kierują Włochy, a jego celem jest zauważenie ruchów migracyjnych przed ich dotarciem do rejonów północnej Afryki, by móc dobrowolnie zawrócić ich do swoich krajów oraz sprawdzić ich potrzeby w zakresie bezpieczeństwa. Innym projektem rozwijanym przez ONZ i UE do 2011 r. jest projekt Strategy for Security and Development in the Sahel, mający na celu rozwój ekonomiczny i bezpieczeństwa regionu[58].

Druga połowa 2017 r. oraz początek 2018 r. to czas organizacji sił międzynarodowych
G5 Sahel, w których skład weszły takie państwa, jak: Mali, Mauretania, Niger, Burkina Faso oraz Czad. 8 stycznia 2018 r. w Bamako utworzono fundusz G5 Sahel. Z kolei 15 stycznia 2018 r. we Francji podczas spotkania ministrów obrony G5 Sahel omawiano konieczność dodatkowego finansowania działalności G5. 6 lutego, w trakcie czwartego spotkania szefów państw G5 w Niamey, podjęto decyzję o przekazaniu prezydencji G5 Sahel z rąk Mali Nigrowi. 23 lutego 2018 r. w Brukseli, w trakcie High-Level Conference on the Sahel, podpisano porozumienie techniczne dotyczące wsparcia i finansowania G5 Sahel. Porozumienie, które podpisały G5 Sahel, ONZ i Unia Europejska, było efektem rozmów prowadzonych w styczniu i lutym w trakcie spotkań w Niamey, Bamako i Nouakchott. Ustanowiono m.in. model wsparcia medycznego, ewakuacji rannych, logistycznego i inżynieryjnego dla misji o wartości 44 mln euro, podjęto też decyzję o finansowaniu działań połączonych sił G5 Sahel o wartości 414 mln euro. G5 Sahel jest też aktywnym uczestnikiem Komitetu Współpracy (The Committee for Cooperation in Mali). Konferencja odbywa się okresowo, a jej członkami są przedstawiciele dowódcy sił malijskich, G5 Sahel, Operation Barkhane i EUTM. W trakcie spotkań omawiane są takie kwestie, jak koordynacja działań czy wymiana informacji rozpoznawczych[59].

Po przeprowadzeniu swojej pierwszej operacji w październiku 2017 r., w styczniu 2018 r. siły G5 Sahel przeprowadziły drugą operację – Operation Pagnali – na granicy Mali i Burkiny Faso. Misja cały czas jednak zmaga się z problemami technicznymi, m.in. brakiem śmigłowców bojowych, transportowych czy wystarczającym zabezpieczeniem medycznym[60].

W lipcu 2017 r. Francja, Mali i Algieria zawarły tajne porozumienie, na podstawie którego dżihadyści z rejonu Sahelu mogą uniknąć kary, jeżeli zaprzestaną walki, złożą broń i oddadzą się w ręce Algierczyków. Dzięki porozumieniu w ręce Algierczyków wpadło także wiele broni i amunicji. Bardzo pomocny w działalności sił algierskich jest ustanowiony w 2006 r. dokument (i porozumienie o tej samej nazwie) The Charter for Peace and National Reconciliation[61], który pozwala uniknąć odpowiedzialności przemytnikom w zamian za poddanie się do końca 2006 r. Dokument pozwala także uniknąć odpowiedzialności po tym terminie, jednak osoba taka musi się zasłużyć przez dostarczenie ważnych danych rozpoznawczych. Część przemytników przekazuje np. informacje o działających w rejonie islamistach i magazynach broni i amunicji[62]. 11 sierpnia 2018 r. minister obrony Algierii poinformował, że w ręce sił bezpieczeństwa Algierii z rejonu Tamanrasset oddał się najwyżej do tej pory uplasowany islamista – Sultan Ould Bady[63].

Z kolei w zakresie bezpieczeństwa najważniejszą, tzn. najskuteczniejszą inicjatywą jest francuska misja – operacja Barkhane, która zastąpiła wcześniejszą operację Serval. Misja, licząca 3000 żołnierzy francuskich, prowadzi aktywne działania przeciwterrorystyczne. Siedzibą misji jest stolica Czadu – N’Djamena, a jej siły operują w Czadzie, Nigrze, Burkinie Faso, Mali i Mauretanii. Misja ta nie posiada elementu cywilnego zajmującego się rozwojem struktur państwa, a skupia się na aktywnym zapewnieniu bezpieczeństwa[64].

Amerykanie z kolei od 2005 r. prowadzą antyterrorystyczną misję The Trans-Sahara Counterterrorism Partnership (TSCTP). Dodatkowo po zamachu w Benghazi we wrześniu 2012 r. utrzymują 800-osobowy komponent sił margines w południowej Hiszpanii, bazę sił powietrznych na Sycylii i bazę dronów w Agadez oraz siły reagowania w N’Djamenie[65].

Zdjęcie 6.

Bardzo ważną misję w Mali i regionie realizują siły ONZ – MINUSMA. Po ataku na bazę MINUSM-y w Gao 31 maja 2016 r. i powstałych po tym rekomendacjach 110 cywilów i 170 chińskich żołnierzy zostało przeniesionych z Camp Elevage do bazy nadrzędnej. MINUSMA posiada bazy m.in. w takich miejscach, jak: Gao, Kidal, Timbuktu, Mopti, Tessalit i Menaka. W grudniu 2017 r. przeprowadzono audyt, który zawiera dziewięć rekomendacji dla MINUSM-y, w tym posiadania oprzyrządowania przeciw improwizowanym ładunkom wybuchowym, systemu wczesnego ostrzegania w bazach MINUSM-y czy przemyślanego planu ochrony baz, w tym wieże obserwacyjne, bunkry czy ściany przeciwwybuchowe. Tworzone są także centra zarządzania bezpieczeństwem baz dla konsolidacji wysiłków w tym zakresie pomiędzy różnymi kontyngentami. Podnoszone są możliwości ewakuacji nocnej w bazach Gao, Timbuktu, Kidal i Tessalit poprzez rozbudowę infrastruktury lotniskowej. Poprawiana jest również bezpieczna sieć łączności, niezbędna dla wymiany rozpoznawczej. Timbuktu posiada także rozpoznawcze bezpilotowe środki latające, planowane są one też w Kidal. Rozwijane są telewizyjne systemy obserwacyjne w rejonach baz MINUSM-y[66].

29 czerwca 2016 r. 15 członków Rady Bezpieczeństwa ONZ (5 stałych oraz 10 niestałych) głosowało nad zwiększeniem kontyngentu sił pokojowych ONZ w Mali – Rada Bezpieczeństwa ONZ zgodziła się na wysłanie około 2500 żołnierzy w celu przeciwdziałania islamskim rebeliantom i wzmocnienia kruchego porozumienia pokojowego. Francuska rezolucja zwiększy skalę międzynarodowej obecności z 11 240 do 13 289 żołnierzy sił pokojowych ONZ oraz podniesie liczbę policjantów z 1440 do 1920 funkcjonariuszy. Ambasador Francois Delattre – stały przedstawiciel Francji przy ONZ – stwierdził, że implementacja porozumienia pokojowego jest jednym ze strategicznych priorytetów misji MINUSMA wraz z podjęciem twardszych działań mających na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniem terrorystycznym. Powiedział, że „misję pokojową ONZ w zakresie danych wywiadowczych wspierać będą «wysoce wyspecjalizowane» siły specjalne”. Republika Federalna Niemiec planuje wysłanie kontyngentu liczącego 650 żołnierzy – ich zadaniem będzie prowadzenie operacji rozpoznania i transportu lotniczego[67].

Po kolejnym przeglądzie technicznym z lipca 2017 r. prowadzone są pewne zmiany dotyczące m.in. konsolidacji baz, wyznaczenia oficerów Force Protection w bazach oraz stworzenia centralnego szpitala wojskowego dla lepszej pomocy medycznej. Największym problemem jest brak czy niedostateczna liczba pojazdów przeciwminowych dla żołnierzy, co. uniemożliwia realizację wszystkich zadań misji, w tym patrolowania czy ochrony konwojów logistycznych. Tylko w pierwszym kwartale 2018 r. osiem pojazdów misji uległo zniszczeniu. Brak śmigłowców oraz pojazdów dla sił szybkiego reagowania QRF uniemożliwia szybkie działania w oparciu o uzyskanie informacje rozpoznawcze, w tym paraliżowanie działań grup terrorystycznych skierowanych przeciwko ludności cywilnej czy siłom ONZ. Sytuacja ulega stopniowej poprawie, pod koniec października 2017 r. bowiem na teatr przybył egipski batalion konwojowy/eskortowy, który zrealizował pierwszy konwój 7 lutego 2018 r. 12 stycznia na teatr przybyła także kompania eskortowa ze Sri Lanki, która osiągnęła gotowość bojową (Full Operational Capability – FOC) 18 lutego 2018 r.[68]

Na dzień 15 marca 2018 r. w ramach MINUSM-y służbę pełniło 11 737 ludzi, co stanowiło 90,5% zatwierdzonego etatu. 306 z nich to oficerowie, a 1431 jednostki policji, z czego kobiety stanowią 4,7% całości. MINUSMA w dalszym ciągu potrzebuje specjalistów od zbierania dowodów oraz prowadzenia dochodzeń, reform policji, prowadzenia działań antyterrorystycznych, prowadzenia śledztw w zbrodniach, przemytu narkotyków, planowania strategicznego i zarządzania projektami. MINUSMA prowadzi też aktywne działania mające na celu zwiększenie parytetu kobiet[69]. Pomimo tego, że kolejny mandat misji ONZ kończył się 30 czerwca 2018 r., tj. dwa i pół roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Mali
w 2015 r. (Agreement on Peace and Reconciliation in Mali), kluczowe ustalenia nie zostały jednak zaimplementowane[70].

Na początku lipca 2018 r. służbę w ramach MINUSM-y zakończyły kontyngenty lotnicze belgijski i niemiecki, które łącznie posiadały 5 śmigłowców transportowych NH90. Łącznie
5 śmigłowców i 250 żołnierzy pełniło służbę w Mali przez 16 miesięcy. Zastąpili ich żołnierze
z Salwadoru i Kanady[71]. Służbę zakończyły w lipcu także 4 śmigłowce Tiger i 363 oficerów
i żołnierzy ze składu 36 pułku śmigłowców bojowych. Wysłane przez Niemców śmigłowce swoje działania realizowały przez 14 miesięcy[72]. Ciekawostką jest natomiast fakt służby w ramach sił MINUSMA, po raz pierwszy w historii w Afryce, oddziału bojowych sił zbrojnych Chin. 170 żołnierzy pełni obowiązki sił ochrony (Force Protection)[73].

W lipcu 2018 r. do Mali przybył kontyngent sił brytyjskich składający się z trzech śmigłowców Chinook HC2 z bazy Royal Air Firce (królewskie wojska lotnicze) Odiham oraz 90 brytyjskich żołnierzy. Celem kontyngentu nie będzie udział w walkach, a wzmocnienie sił francuskich, walczących z terrorystami w ramach operacji Barkhane oraz misji MINUSMA. Chinooki zapewnią lepsze wsparcie logistyczne, zajmą się m.in. transportem wojsk lądowych, co przyczyni się do polepszenia ich bezpieczeństwa. W tamtych warunkach wszelkie przemieszczanie się lądem związane jest z ogromnym ryzykiem. Chinooki RAF będą wsparciem dla kontyngentu Kanady, złożonego z 8 wiropłatów – 3 transportowych CH-147F Chinook i 5 wielozadaniowych CH-146 Griffon oraz ok. 250 osób personelu, którzy przybyli do Gao 15 lipca[74].

Wzmocnienie sił MINUSM-y nie zmienia faktu, że od początku misji ONZ w 2013 r. zginęło ponad 80 misjonarzy i 6 pracowników cywilnych ONZ, czyniąc tę misję najbardziej śmiertelną misją ONZ na świecie[75].

Wnioski

Podsumowując, można śmiało przyjąć, że sytuacja w Mali i regionie będzie ulegała dalszemu pogorszeniu. Składa się na to kilka elementów, m.in.

  • organizacje terrorystyczne, pomimo pozornych różnic, są w stanie ze sobą bardzo sprawnie współpracować. Doskonale znając środowisko, wykorzystują wszelkie animozje wewnętrzne i międzynarodowościowe dla swoich celów, tj. werbunku nowych rekrutów czy pogłębiana frustracji i niechęci wobec rządu w Bamako;
  • siły MINUSM-y cały czas borykają się z problemami sprzętowymi i słabym rozpoznaniem sytuacji przeciwnika. Dodatkowo różnorodność zaangażowanych stron nie sprzyja sprawnej i skutecznej współpracy w celu realizacji przyjętych celów;
  • duży przyrost naturalny w połączeniu ze słabymi szansami realizacji aspiracji młodych ludzi stanowi doskonały potencjał werbunkowy dla organizacji terrorystycznych;
  • szybka adaptacja form i metod walki terrorystów, sprawdzonych w innych rejonach świata, utrudnia sprawną adaptację do nowych warunków przez główne siły w Mali;
  • ciągła rotacja żołnierzy sił międzynarodowych uniemożliwia poznanie środowiska konfliktu, co jest niezbędne do realizacji założonych celów;
  • wysyłanie żołnierzy malijskich, wychowanych na południu kraju, na północ Mali powoduje tylko pogłębienie się konfliktu i obniża morale, co skutkuje bezprawnymi akcjami odwetowymi;
  • bardzo niskie morale sił malijskich, wynikające z przedłużającego się konfliktu
    i słabego systemu motywacji.

Streszczenie

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie ewolucji sytuacji bezpieczeństwa w Mali w latach 2015–2018, przedstawienie głównych czynników mających wpływ na jej pogorszenie, a także perspektyw rozwoju w przyszłości. Pomimo kilkuletnich wysiłków środowiska międzynarodowego, w tym ONZ, Unii Europejskiej oraz państw afrykańskich z regionu Sahelu, mających na celu ustabilizowanie sytuacji bezpieczeństwa w Mali, ulega ona ciągłemu pogorszeniu. Dodatkowo akty przemocy i ataki terrorystyczne zaczynają dotykać także państwa graniczące z Mali, m.in. Burkinę Faso i Niger. W artykule ukazano moment powstania oraz ewolucje działalności tzw. Państwa Islamskiego (IS) w Mali i regionie, a także znaczenie aktywności IS w konsolidacji grup zbrojnych powiązanych z Al-Kaidą do obecnej postaci JNIM. Na zakończenie ukazano także dalsze wysiłki środowiska międzynarodowego mające na celu stabilizację sytuacji w Mali i regionie Sahelu.

Z-8.

Abstract

The aim of the article is to explain the evolution of security situation in Mali from 2015 till 2018, the main factors which deteriorate the situation as well as the perspective for the future. Despite efforts of many international organization like UN, EU or African Sahel countries, to stabilised security situation in Mali, situation continued worsened. Additionally, terrorist acts become to developed to the neighbouring countries like Burkina Faso and Niger. In the article author discuss the moment of creation and evolution of the Islamic State (IS) in Mali as well as its role for the consolidation terrorist groups, related to Al Qaeda, to the current form of JNIM. Finally, author presented the efforts of international environments to improve the situation.

Bibliografia

Ahmed B., 17 Soldiers Killed, 35 Wounded in Attack on Mali Army Base, „ABC News”, 19.07.2016, http://abcnews.go.com/International/wireStory/10-soldiers-killed-38-wounded-attack-mali-army-40695449

Algeria: The Charter for Peace and National Reconciliation and the evolution of the violence in Algeria, http://www.refworld.org/docid/46fb72f6a.html

Anara S.A., UPDATE 6-Al Qaeda says Mali attack punishment for cooperation with France, „Reuters”, 18.01.2017, https://af.reuters.com/article/maliNews/idAFL5N1F85SD?sp=true

Armee Francaise – operation militaires,Facebook.com/Armeefrancaise Twitter.com/EtatMajorFR, https://www.facebook.com/notes/arm%C3%A9e-fran%C3%A7aise-op%C3%A9rations-militaires/op%C3%A9ration-men%C3%A9e-par-la-force-barkhane-le-26-ao%C3%BBt-dans-la-r%C3%A9gion-de-m%C3%A9naka/1922970704415312/

Blicharz A., ONZ wzmocni kontyngent sił pokojowych w Mali, „Nowa Strategia”, 1.07.2016, http://www.nowastrategia.org.pl/onz-wzmocni-kontyngent-sil-pokojowych-w-mali/

Brytyjskie Chinooki przybyły do Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 08/2018

Burke J., US special forces deaths in Niger lift veil on shadow war against Islamists in Sahel, „The Guardian”, 15.10.2017, https://www.theguardian.com/world/2017/oct/15/sahel-niger-us-special-forces-islamists

Cristiani D., West Africa’s MOJWA Militants – Competition for al-Qaeda in the Islamic Maghreb?, Terrorism Monitor Volume: 10 Issue: 7, 6 April 2012, s. 6–7, http://www.jamestown.org/uploads/media/TM_010_Issue07_02.pdf

Danielewicz K., Geneza powstania oraz ewolucja działalności terrorystycznej Al-Kaidy Islamskiego Magrebu (AQIM), Polskie Centrum Analityczne, https://pca.edu.pl/instytut-analityczny/publikacje-naszych-ekspertow/geneza-powstania-aqim/

Danielewicz K., Terroryzm w Afryce, Geneza oraz przebieg konfliktu w Mali w latach 2012–2014, Oświęcim 2016

Joscelyn T., Analysis: Al Qaeda groups reorganize in West Africa, „FDD’s Long War Journal”, 13.03.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/03/analysis-al-qaeda-groups-reorganize-in-west-africa.php

 Joscelyn T., Weiss C., Islamic State recognizes oath of allegiance from jihadists in Mali, „FDD’s Long War Journal”, 31.10.2016, http://www.longwarjournal.org/archives/2016/10/islamic-state-recognizes-oath-of-allegiance-from-jihadists-in-west-africa.php

Khider N., EXCLUSIVE: Sahel al-Qaeda offered immunity in ‘secret French-backed deal’, „Middle East Eye”, 23.04.2018, https://www.middleeasteye.net/algeria-france-mali-secret-agreement-militant-surrender

Koniec misji NH90 w Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 08/2018

Kubiak K., Chińska baza nad Zatoką Adeńską, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 10/2017

Lebovich A., The Hotel Attacks and Militant Realignment in the Sahara-Sahel Region, „Combating Terrorism Center at West Point”, January 2016, volume 9, Issue 1, www.ctc.usma.edu/sentinel

Lecocq B i in., One Hippopotamus and Eight Blind Analysts:A multivocal analysis of the 2012 political crisis in the divided Republic of Mali Extended Editors Cut*, http://bamakobruce.files.wordpress.com/2013/04/lecocq-mann-et-al-hippo-directors-cut.pdf

Militants strike north Mali airports with suicide truck, rockets, „Reuters”, 30.11.2016, https://www.reuters.com/article/us-mali-security-idUSKBN13P208

Milton D., M. al-`Ubaydi, Pledging Bay’a: A Benefit or Burden to the Islamic State?, „CTC SENTINEL”, Combating Terrorism Center at West Point, March 2015, Vol 8, Issue 3

Niemieckie Tigery wracają z Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 07/2018

Report of the Secretary-General on the situation in Mali, United Nations Security Council, S/2018/273, 29.03.2018, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/N1807893.pdf

Resolution 2100 (2013), Adopted by the Security Council at its 6952nd meeting, on 25 April 2013, United Nations S/RES/2100 (2013), http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2100.pdf

Sampathkumar M., Niger attack: FBI is now involved in the investigation into four US soldiers’ deaths, „The Independent”, http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/niger-attack-dead-us-soldiers-killed-fbi-investigation-africa-james-mattis-la-david-johnson-a8011411.html

Security Council Report, Monthly Forecast, Mali, April 2018, https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/2018_04_forecast.pdf

Starr B., Z. Cohen, What we know and don’t know about the deadly Niger attack, „CNN”, 20.10.2017, http://edition.cnn.com/2017/10/18/politics/us-niger-investigation-what-we-know/index.html

The Central Sahel: A Perfect Sandstorm, Africa Report number 227, 25 June 2015, „International Crisis Group”

Tombouctou: la MINUSMA et Barkhane contrent des attaques terroristes, Armee Francaise, 15.04.2018, https://www.facebook.com/notes/arm%C3%A9e-fran%C3%A7aise-op%C3%A9rations-militaires/tombouctou-la-minusma-et-barkhane-contrent-des-attaques-terroristes/1741100555935662/

Un nouvel attentat contre les casques bleus de l’ONU a fait six blessés à Gao, http://malijet.com/actualte_dans_les_regions_du_mali/rebellion_au_nord_du_mali/120165-un-nouvel-attentat-contre-les-casques-bleus-de-l%E2%80%99onu-a-fait-six-.html

Volcovici V., U.S. senators seek answers on U.S. presence in Niger after ambush, „Reuters”, 22.10.2017, http://www.reuters.com/article/us-indonesia-usa-military/indonesia-demands-answers-after-military-chief-denied-u-s-entry-idUSKBN1CR0CB

Weiss C., Al Qaeda attacks hotel in Burkina Faso, „FDD’s Long War Journal”, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/01/al-qaeda-attacks-hotel-in-burkina-faso.php

Weiss C., Al Qaeda group JNIM releases high-level production video, „FDD’s Long War Journal”, 21.03.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/03/al-qaeda-group-jnim-releases-high-level-production-video.php

Weiss C., Al Qaeda has launched more than 100 attacks in West Africa in 2016, „FDD’s Long War Journal”, 08.06.2016, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/06/over-100-al-qaeda-attacks-in-west-africa-since-beginning-of-the-year.php

Weiss C., AQIM claims massive suicide attack on Malian base, „FDD’s Long War Journal”, 18.01.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/01/suicide-attack-targets-military-base-in-northern-mali.php

Weiss C., AQIM claims two attacks in northern Mali, „FDD’s Long War Journal”, 30.11.2016, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/11/aqim-claims-two-attacks-in-northern-mali.php

C. Weiss, Al Qaeda’s JNIM claims suicide assault in Timbuktu, „FDD’s Long War Journal”, 20.04.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/04/al-qaedas-jnim-claims-suicide-assault-in-timbuktu.php

Weiss C., Al Murabitoon claims Mali hotel siege, „FDD’s Long War Journal”, 10.08.2015, https://www.longwarjournal.org/archives/2015/08/al-murabitoon-claims-mali-hotel-siege.php

Weiss C., Analysis: Jihadist exploitation of communal violence in Mali, „FDD’s Long War Journal”, 17.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/07/analysis-jihadist-exploitation-of-communal-violence-in-mali.php

Weiss C., France kills top Islamic State in the Greater Sahara commander in northern Mali, „FDD’s Long War Journal”, 27.08.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/08/france-kills-top-islamic-state-in-the-greater-sahara-commander-in-northern-mali.php

Weiss C., Islamic State’s Sahara branch claims first attack in Burkina Faso, „FDD’s Long War Journal”, 4.09.2016, http://www.longwarjournal.org/archives/2016/09/islamic-states-sahara-branch-claims-attack-in-burkina-faso.php

Weiss C., JNIM portrays its fight as part of Al Qaeda’s global jihad, „FDD’s Long War Journal”, 2.10.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/10/jnim-portrays-its-fight-as-part-of-al-qaedas-global-jihad.php

Weiss C., JNIM targets Malian base in suicide assault, „FDD’s Long War Journal” 8.05.2017, http://www.longwarjournal.org/archives/2017/05/jnim-targets-malian-base-in-suicide-assault.php

Weiss C., State adds Islamic State in the Greater Sahara to terrorist list, „FDD’s Long War Journal”, 16.05.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/05/state-adds-islamic-state-in-the-greater-sahara-to-terrorist-list.php

Weiss C., Suicide assault targets African coalition military base in central Mali, „FDD’s Long War Journal”, 29.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/06/suicide-assault-targets-african-coalition-military-base-in-central-mali.php

What is Salafism and should we be worried?, http://www.theweek.co.uk/politics/6073/what-salafism-and-should-we-be-worried

Weiss C., Tuareg alliance claims recovery of US Special Forces vehicle from Niger ambush, „FDD’s Long War Journal”, 14.03.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/03/tuareg-alliance-claims-recovery-of-us-special-forces-vehicle-from-niger-ambush.php

Weiss C., Tuareg alliance reports more clashes with Islamic State-loyal militants, „FDD’s Long War Journal”, 3.04.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/04/tuareg-alliance-reports-more-clashes-with-islamic-state-loyal-militants.php

Weiss C., Veteran Malian jihadist surrenders to Algeria, „FDD’s Long War Journal”, 12.08.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/08/veteran-malian-jihadist-surrenders-to-algeria.php

Wilts A., Niger ambush that killed 4 US soldiers came after ‘massive intelligence failure’, „The Independent”, http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/isis-niger-ambush-us-soldiers-trump-intelligence-failure-what-happened-a8012211.html

[1] Więcej w: K. Danielewicz, Terroryzm w Afryce, Geneza oraz przebieg konfliktu w Mali w latach 2012–2014, Oświęcim 2016.

[2] Misja MINUSMA (United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali) została powołana na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2100 z 25 kwietnia 2013 r. Zgodnie z rezolucją 1 lipca 2013 r. miała ona przejąć odpowiedzialność od misji AFISMA (African-led International Support Mission). MINUSMA, która otrzymała wstępny mandat na okres 12 miesięcy, docelowo miała liczyć 11 200 osób personelu wojskowego oraz 1440 policjantów, rozmieszczonych na terenie rejonów objętych konfliktem w Mali. Do najważniejszych zadań MINUSMY należało: stabilizacja kluczowych rejonów zamieszkałych przez Malijczyków oraz wsparcie procesu ponownego ustanawiania oficjalnych władz malijskich; wspieranie wprowadzania w życie mapy drogowej dla Mali, włączając w to dialog polityczny i proces wyborczy; ochrona cywilów i personelu ONZ; promocja i ochrona praw człowieka; wsparcie akcji humanitarnej; ochrona obiektów kultury; wsparcie dla narodowych i międzynarodowych organów wymiaru sprawiedliwości. Dodatkowo rezolucja 2100 dawała siłom francuskim prawo do zastosowania niezbędnych środków dla pomocy MINUSM-ie w przypadku zagrożenia od początku jej działalności do końca obowiązywania mandatu. Resolution 2100 (2013), Adopted by the Security Council at its 6952nd meeting, on 25 April 2013, United Nations S/RES/2100 (2013), http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2100.pdf, 10.02.2014.

[3] Francuska misja wojskowa, która zastąpiła operację Serval. Więcej w dalszej części tekstu.

[4] Report of the Secretary-General on the situation in Mali, United Nations Security Council, S/2018/273,

 29.03.2018, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/N1807893.pdf, s. 5–6, 02.07.2018.

[5] Ibidem, s. 7–8

[6] Ibidem, s. 9–10.

[7] Ibidem, s. 7–8.

[8] C. Weiss, Analysis: Jihadist exploitation of communal violence in Mali, „FDD’s Long War Journal”, 17.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/07/analysis-jihadist-exploitation-of-communal-violence-in-mali.php, 17.07.2018

[9] W Nigrze 60% ludzi to młodzież poniżej 18 roku życia. The Central Sahel: A Perfect Sandstorm, Africa Report number 227, 25 June 2015, „International Crisis Group”, s. 8.

[10] Salafizm jest radykalnym odłamem islamu, często używanym zamiennie z wahabizmem, co nie do końca jest słuszne. Wyznawcy salafizmu nawołują i dążą do wprowadzenia czystego islamu z czasów Proroka Mahometa. Wierzą w możliwość utworzenia państwa islamskiego z szariatem jako źródłem obowiązującego prawa. Często wyznawcy salafizmu, tzw. salafi jihadis, dopuszczają się ataków przemocy, w tym terrorystycznych, na całym świecie w imię wprowadzenia swojej wizji świata. What is Salafism and should we be worried?,

http://www.theweek.co.uk/politics/6073/what-salafism-and-should-we-be-worried, 16.02.2014.

[11] The Central Sahel…, s. 10–11.

[12] Report of the Secretary-General on the situation in Mali…, s. 5–6.

[13] Ibidem, s. 7–8.

[14] Organizacja o zabarwieniu radykalnego islamu utworzona w 2011 r. przez jednego z ważnych liderów Tuaregów Iyada Ag Ghaly’ego. Najważniejszym czynnikiem, który popchnął go do utworzenia własnej organizacji Ansar Dine, było odrzucenie jego propozycji większej integracji Tuaregów wokół radykalnego islamu salafi, tożsamego do wyznawanego przez Al-Kaidę Północnego Maghrebu (AQIM). B. Lecocq i in., One Hippopotamus and Eight Blind Analysts: A multivocal analysis of the 2012 political crisis in the dividedRepublic of Mali Extended Editors Cut*, http://bamakobruce.files.wordpress.com/2013/04/lecocq-mann-et-al-hippo-directors-cut.pdf, 29.12.2013.

[15] MUJAO to organizacja terrorystyczna, nazwana tak od skrótu francuskiej nazwy organizacji„Mouvement pour le Tawhîd et du Jihad en Afrique de l’Ouest” (wersja angielska brzmi: „The Movement for Oneness and Jihad in West Africa” – MOJWA).Organizacja powstała w 2011 r. w nie do końca jasnych okolicznościach. Mogło być to wynikiem swego rodzaju sprzeciwu członków AQIM, którzy nie byli Algierczykami i przez to nie byli dopuszczani do władzy w AQIM. Liderem MUJAO był Mauretańczyk Hamada Ould Mohamed Kheirou (alias Abou Qumqum). MUJAO odwoływała się do swoich związków z Osamą bin Ladenem, Mullahem Omarem oraz kilkoma innymi ważnymi historycznie osobami, zaangażowanymi w historię dżihadu w zachodniej Afryce i regionalną walkę z kolonistami. D. Cristiani, West Africa’s MOJWA Militants – Competition for al-Qaeda in the Islamic Maghreb?, Terrorism Monitor Volume: 10 Issue: 7, 6 April 2012, s. 6–7, http://www.jamestown.org/uploads/media/TM_010_Issue07_02.pdf, 31.07.2013.

[16] Al-Kaida Islamskiego Magrebu (Al-Qaeda in the Islamic Maghreb – AQIM) jest organizacją terrorystyczną obejmującą swoim działaniem północne rejony Afryki, szczególnie regiony Sahary i Sahel. AQIM czerpie swoje korzenie z działalności algierskiej islamskiej grupy zbrojnej GIA – Armed Islamic Group, która później przekształciła się w algierskie ugrupowanie zbrojne Group for Preaching and Combat (GSPC), a następnie w 2007 r. w AQIM. Więcej w: K. Danielewicz, Geneza powstania oraz ewolucja działalności terrorystycznej Al-Kaidy Islamskiego Magrebu (AQIM), Polskie Centrum Analityczne, https://pca.edu.pl/instytut-analityczny/publikacje-naszych-ekspertow/geneza-powstania-aqim/, 09.02.2019.

[17] Organizacja, której liderem był Mokhtar Belmokhtar, wywodziła się z AQIM. W 2012 r. Belmokhtar, kierując batalionem AQIM, utworzył własną grupę o nazwie Al-Mouthalimin, która następnie po połączeniu z innymi mniejszymi grupami zmieniła nazwę na Al-Murabitoon. Niektóre źródła podawały, że nastąpiło to poprzez połączenie MUJAO z Al-Mouthalimin, jednak często później występowały obie nazwy. K. Danielewicz, Terroryzm w Afryce…,s. 65–68.

[18] Un nouvel attentat contre les casques bleus de l’ONU a fait six blessés à Gao, http://malijet.com/actualte_dans_les_regions_du_mali/rebellion_au_nord_du_mali/120165-un-nouvel-attentat-contre-les-casques-bleus-de-l%E2%80%99onu-a-fait-six-.html, 4.01.2015

[19] C. Weiss, Al Murabitoon claims Mali hotel siege, „FDD’s Long War Journal”, 10.08.2015, https://www.longwarjournal.org/archives/2015/08/al-murabitoon-claims-mali-hotel-siege.php, 17.08.2018.

[20] Zostało ono ogłoszone przez Abdelmaleka Droukdela, emira AQIM poprzez media AQIM – Al Andalus Media.

[21] Wcześniej, jeszcze w sierpniu 2015 r., Al-Murabitoon zaatakował także hotel w Sevare, zabijając 12 osób. C. Weiss, Al Qaeda attacks hotel in Burkina Faso, „FDD’s Long War Journal”, 15.01.2016, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/01/al-qaeda-attacks-hotel-in-burkina-faso.php, 24.08.2018.

[22] AQIM publikuje później zdjęcia napastników, natomiast prokurator Malijski prowadzący śledztwo podaje, że dowody świadczą o odpowiedzialności Al-Murabitoon. A. Lebovich, The Hotel Attacks and Militant Realignment in the Sahara-Sahel Region, „Combating Terrorism Center at West Point”, January 2016, volume 9, Issue 1, www.ctc.usma.edu/sentinel, s. 22–27

[23] Autor artykułu miał okazję przebywać w tym hotelu w 2014 r. W hotelu było widać obecność wielu pracowników linii lotniczych z całego świata.

[24] A. Lebovich, The Hotel Attacks…, s. 22–27

[25] C. Weiss, Al Qaeda has launched more than 100 attacks in West Africa in 2016, „FDD’s Long War Journal”, 08.06.2016, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/06/over-100-al-qaeda-attacks-in-west-africa-since-beginning-of-the-year.php, 20.08.2018.

[26] C. Weiss, AQIM claims two attacks in northern Mali, „FDD’s Long War Journal”, 30.11.2016, https://www.longwarjournal.org/archives/2016/11/aqim-claims-two-attacks-in-northern-mali.php, 20.08.2018.

[27] Oświadczenie zostało podpisane przez sekretarza generalnego grupy Oumara Aldjana. Powiedział on, że pomimo używania w czasie ataków okrzyku „Allahu Akbar” grupa ta nie ma nic wspólnego z dżihadystami. B. Ahmed, 17 Soldiers Killed, 35 Wounded in Attack on Mali Army Base, „ABC News”, 19.07.2016, http://abcnews.go.com/International/wireStory/10-soldiers-killed-38-wounded-attack-mali-army-40695449, 22.07.2016.

[28] Militants strike north Mali airports with suicide truck, rockets, „Reuters”, 30.11.2016, https://www.reuters.com/article/us-mali-security-idUSKBN13P208, 20.08.2018.

[29] C. Weiss, AQIM claims two…

[30] Idem, AQIM claims massive suicide attack on Malian base, „FDD’s Long War Journal”, 18.01.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/01/suicide-attack-targets-military-base-in-northern-mali.php, 4.02.2019, także: S.A. Anara, UPDATE 6-Al Qaeda says Mali attack punishment for cooperation with France, „Reuters”, 18.01.2017, https://af.reuters.com/article/maliNews/idAFL5N1F85SD?sp=true, 04.02.2019.

[31] T. Joscelyn, Analysis: Al Qaeda groups reorganize in West Africa, „FDD’s Long War Journal”, 13.03.2017, https://www.longwarjournal.org/archives/2017/03/analysis-al-qaeda-groups-reorganize-in-west-africa.php, 04.02.2019.

[32] C. Weiss, JNIM targets Malian base in suicide assault, „FDD’s Long War Journal” 8.05.2017, http://www.longwarjournal.org/archives/2017/05/jnim-targets-malian-base-in-suicide-assault.php, 26.05.2017.

[33] Idem, Al Qaeda group JNIM releases high-level production video, „FDD’s Long War Journal”, 21.03.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/03/al-qaeda-group-jnim-releases-high-level-production-video.php, 26.03.2018.

[34] T. Joscelyn, Analysis: Al Qaeda…

[35] Tombouctou: la MINUSMA et Barkhane contrent des attaques terroristes, Armee Francaise, 15.04.2018, https://www.facebook.com/notes/arm%C3%A9e-fran%C3%A7aise-op%C3%A9rations-militaires/tombouctou-la-minusma-et-barkhane-contrent-des-attaques-terroristes/1741100555935662/, 17.8.2018.

[36] C. Weiss, Al Qaeda’s JNIM claims suicide assault in Timbuktu, „FDD’s Long War Journal”, 20.04.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/04/al-qaedas-jnim-claims-suicide-assault-in-timbuktu.php, 17.08.2018.

[37] Idem, Suicide assault targets African coalition military base in central Mali, „FDD’s Long War Journal”, 29.06.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/06/suicide-assault-targets-african-coalition-military-base-in-central-mali.php, 16.07.2018.

[38] T. Joscelyn, Analysis: Al Qaeda groups reorganize…

[39] C. Weiss, JNIM portrays its fight as part of Al Qaeda’s global jihad, „FDD’s Long War Journal”, 2.10.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/10/jnim-portrays-its-fight-as-part-of-al-qaedas-global-jihad.php, 7.10.2018.

[40] A. Lebovich, The Hotel Attacks and Militant…, s. 22–27

[41] Tzw. Państwo Islamskie swoje terytoria poszerza na dwa sposoby. Pierwszy polega na bezpośrednim włączaniu nowo podbitych terytoriów, drugi – na składaniu oświadczenia posłuszeństwa przez ugrupowania działające w innych krajach. Proces przyrzekania posłuszeństwa nazywa się bayat. Składanie takiego oświadczenia po jego zaakceptowaniu powoduje, że grupa czy osoba je składająca formalnie wchodzi pod rozkazy i kontrolę organizacji przyjmującej oświadczenie. W przypadku IS początek składania bayat przez osoby i organizacje trwa od czerwca 2014 r. Każdy przypadek składania deklaracji był wykorzystywany medialnie przez IS w celu pokazania globalnego zasięgu organizacji. Należy wspomnieć, że bayat nie jest procesem automatycznym i musi zostać przyjęte przez IS. Dzieje się to po zaakceptowaniu bayat przez lidera IS oraz nawiązaniu łączności pomiędzy daną grupą a IS, co pozwala na przesyłaniu między nimi rozkazów i informacji od IS. Pierwszą organizacją, której oświadczenie zostało przyjęte, była Khurasan (Afganistan-Pakistan). Oświadczenie złożone 13 października 2014 r. a zostało przyjęte 26 stycznia 2015 r. po 105 dniach oczekiwania. D. Milton,
M. al-`Ubaydi, Pledging Bay’a: A Benefit or Burden to the Islamic State?, „CTC SENTINEL”, Combating Terrorism Center at West Point, March 2015, Vol 8, Issue 3, s. 2–4.

[42] IS w zachodniej Afryce odnotował znaczące sukcesy, z których największym było złożenie oświadczenia bayat przez lidera Boko Haram – Abu Bakra Shekau, i zmiana nazwy Boko Haram na The Islamic State in West Africa (ISWA). T. Joscelyn, C. Weiss, Islamic State recognizes oath of allegiance from jihadists in Mali, „FDD’s Long War Journal”, 31.10.2016, http://www.longwarjournal.org/archives/2016/10/islamic-state-recognizes-oath-of-allegiance-from-jihadists-in-west-africa.php, 2.11.2016.

[43] Sahrawi oryginalnie był rzecznikiem prasowym i jednym z najważniejszych liderów MUJAO, które działało głównie w Gao. W trakcie okupacji miasta został wybrany na lidera Mujahideen Shura Council of the Islamic Emirate of Gao. C. Weiss, State adds Islamic State in the Greater Sahara to terrorist list, „FDD’s Long War Journal”, 16.05.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/05/state-adds-islamic-state-in-the-greater-sahara-to-terrorist-list.phpodc, 28.05.2018.

[44] Idem, Islamic State’s Sahara branch…

[45] Idem, State adds Islamic State in the Greater…

[46] Działania Amerykanów w Nigrze nie były szeroko znane nawet senatorom amerykańskim do momentu śmierci żołnierzy. W związku z walkami przeciwko ISIS w Nigrze służbę pełniło około 800–1000 żołnierzy amerykańskich. V. Volcovici, U.S. senators seek answers on U.S. presence in Niger after ambush, „Reuters”, 22.10.2017, http://www.reuters.com/article/us-indonesia-usa-military/indonesia-demands-answers-after-military-chief-denied-u-s-entry-idUSKBN1CR0CB, 22.10.2017.

[47] J. Burke, US special forces deaths in Niger lift veil on shadow war against Islamists in Sahel, „The Guardian”, 15.10.2017, https://www.theguardian.com/world/2017/oct/15/sahel-niger-us-special-forces-islamists, 15.10.2017.

[48] M. Sampathkumar, Niger attack: FBI is now involved in the investigation into four US soldiers’ deaths, „The Independent”, http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/niger-attack-dead-us-soldiers-killed-fbi-investigation-africa-james-mattis-la-david-johnson-a8011411.html, 20.10.2017.

[49] A. Wilts, Niger ambush that killed 4 US soldiers came after 'massive intelligence failure’, „The Independent”, http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/isis-niger-ambush-us-soldiers-trump-intelligence-failure-what-happened-a8012211.html, 21.10.2017.

[50] B. Starr, Z. Cohen, What we know and don’t know about the deadly Niger attack, „CNN”, 20.10.2017, http://edition.cnn.com/2017/10/18/politics/us-niger-investigation-what-we-know/index.html, 21.10.2017.

[51] J. Burke, US special forces deaths in Niger…

[52] GATIA to grupa skupiająca prorządowe organizacje zbrojne, które podpisały Platforme Alliance. Działają one wspólnie na północnych terenach Mali. Z kolei MSA została założona w 2017 r. przez byłych członków grup działających (zwolenników Azawadu) na terenach Azawadu (pro-Azawad), które zawarły sojusz z GATIA i działają wspólnie z siłami Francji i Mali przeciwko dżihadystów i Tuaregom na północy. C. Weiss, Tuareg alliance reports more clashes with Islamic State-loyal militants, „FDD’s Long War Journal”, 3.04.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/04/tuareg-alliance-reports-more-clashes-with-islamic-state-loyal-militants.php, 2.09.2018.

[53] C. Weiss, Tuareg alliance claims recovery of US Special Forces vehicle from Niger ambush, „FDD’s Long War Journal”, 14.03.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/03/tuareg-alliance-claims-recovery-of-us-special-forces-vehicle-from-niger-ambush.php, 18.03.2018.

[54] Idem, Tuareg alliance reports more…

[55] W lutym 2018 roku Amerykanie umieścili na liście komórki IS w takich krajach, jak: Zachodnia Afryka, Bangladesz, Egipt, Filipiny, Tunezja, Somalia. Wcześniej na liście organizacji terrorystycznych znalazły się komórki IS działające w takich krajach, jak: Synai, Libia, Algieria, Afganistan, Północny Kaukaz i Indonezja. ISGS prowadzi swoje działania m.in. w Burkina Faso, Nigrze i Mali. Idem, State adds Islamic State…

[56] Armee Francaise – operation militaires,Facebook.com/Armeefrancaise Twitter.com/EtatMajorFR, https://www.facebook.com/notes/arm%C3%A9e-fran%C3%A7aise-op%C3%A9rations-militaires/op%C3%A9ration-men%C3%A9e-par-la-force-barkhane-le-26-ao%C3%BBt-dans-la-r%C3%A9gion-de-m%C3%A9naka/1922970704415312/, 02.09.2018.

[57] C. Weiss, France kills top Islamic State in the Greater Sahara commander in northern Mali, „FDD’s Long War Journal”, 27.08.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/08/france-kills-top-islamic-state-in-the-greater-sahara-commander-in-northern-mali.php, 02.09.2018.

[58] The Central Sahel…, s. 19–20.

[59] Report of the Secretary-General on the situation in Mali…

[60] Security Council Report, Monthly Forecast, Mali, April 2018, https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/2018_04_forecast.pdf, 20.09.2018, s. 14–15.

[61] The Charter for Peace and National Reconciliation – dokument został przegłosowany w Algierii we wrześniu 2005 r. w celu poprawy sytuacji bezpieczeństwa i zakończenia konfliktu w tym kraju. W rezultacie około 2200 więźniów oskarżonych o przemoc zostało zwolnionych. Do sierpnia 2006 r. 300 członków organizacji terrorystycznych złożyło broń. Algeria: The Charter for Peace and National Reconciliation and the evolution of the violence in Algeria, http://www.refworld.org/docid/46fb72f6a.html, 27.08.2018.

[62] N. Khider, EXCLUSIVE: Sahel al-Qaeda offered immunity in ‘secret French-backed deal’, „Middle East Eye”, 23.04.2018, https://www.middleeasteye.net/algeria-france-mali-secret-agreement-militant-surrender, 27.08.2018.

[63] Bady, malijski Arab, jest odpowiedzialny za porwania zachodnich obywateli cywilów, działając w ramach AQIM. W trakcie okupacji Mali w latach 2012–2013 ze swoimi ludźmi należał do MUJAO. Później po odłączeniu od MUJAO utworzył Katibat Salahidin, który ponownie przyłączył się do starej organizacji w ramach JNIM na początku 2017 r. Później odłączył się od JNIM i złożył oświadczenie lojalności Abu Bakrowi al-Baghdadiemu (ISIS) i dołączył do ISGS. W ramach ISGS jego grupa przeprowadziła szereg ataków terrorystycznych na północy Mali, skierowanych głównie przeciwko lojalnym rządowi w Bamako Tuaregom. C. Weiss, Veteran Malian jihadist surrenders to Algeria, „FDD’s Long War Journal”, 12.08.2018, https://www.longwarjournal.org/archives/2018/08/veteran-malian-jihadist-surrenders-to-algeria.php, 16.08.2018.

[64] The Central Sahel...

[65] Ibidem.

[66] Dodatkowo 314 ludzi zostało przeniesionych z bazy logistycznej w Bamako do baz operacyjnych MINUSMY w grudniu 2017 r., co dało oszczędności w kwocie 81 000 dolarów z wynajmu. Report of the Secretary-General…, s. 12–15

[67] A. Blicharz, ONZ wzmocni kontyngent sił pokojowych w Mali, „Nowa Strategia”, 1.07.2016, http://www.nowastrategia.org.pl/onz-wzmocni-kontyngent-sil-pokojowych-w-mali/, 17.07.2017.

[68] Report of the Secretary-General on the situation in Mali…

[69] Ibidem.

[70] Security Council Report, Monthly Forecast…

[71] Koniec misji NH90 w Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 08/2018, s. 57.

[72] Niemieckie Tigery wracają z Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 07/2018, s. 61.

[73] K. Kubiak, Chińska baza nad Zatoką Adeńską, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 10/2017, s. 74.

[74] Brytyjskie Chinooki przybyły do Mali, „Raport, Wojsko Technika Obronność”, 08/2018, s. 61.

[75] C. Weiss, Al Qaeda has launched more than 100 attacks…

WYŚWIETL WERSJE PDF

Wybory parlamentarne w Mali w cieniu zagrożenia koronawirusem i terroryzmem

Opracował Krzysztof Danielewicz, 01.04.2020 r.

W niedzielę 30 marca 2020 r. w Mali odbyły się długo oczekiwane wybory do National Assembly – 147-osobowego parlamentu, przekładane od 2018 r. ze względu na sytuację bezpieczeństwa. Według ekspertów mają one stanowić kluczowy krok do wyprowadzenia kraju ze spirali przemocy. Jeszcze w środę część opozycji wierzyła, że prezydent Ibrahim Boubacar Keïta (IBK) odwoła niedzielne wybory z powodu zagrożenia COVID-19, którego pierwsze siedem przypadków stwierdzono w Mali do środy. W tym samym czasie w Senegalu i Burkina Faso odnotowano odpowiednio 99 i 146 przypadków. Wybory w Mali odbyły się dosłownie kilkanaście godzin po śmierci pierwszej osoby zarażonej koronawirusem, przy 18 stwierdzonych przypadkach osób zakażonych[1]. Druga tura wyborów ma się odbyć 19 kwietnia[2].

W telewizyjnym wystąpieniu prezydent Mali powiedział, że wybory, których datę utrzymano po konsultacji z liderami wszystkich partii politycznych, zostaną przeprowadzone przy zachowaniu maksymalnych warunków bezpieczeństwa. Podczas kampanii wyborczych zgromadzenia nie mogły przekraczać liczby 50 osób[3]. W trakcie samych wyborów we wszystkich punktach wyborczych znajdowały się zestawy do mycia rąk, a w Bamako – dodatkowo maseczki i środki do dezynfekcji rąk. W wyborach nie mogło wziąć udziału 200 tysięcy osób, które musiały opuścić swoje domy ze względu na działania grup zbrojnych i brak bezpiecznego mechanizmu głosowania[4].

Zdjęcie 1. Wybory parlamentarne w Mali w 2013 r.

W dniu wyborów duże wyzwanie stanowiła ochrona 22 tysięcy lokali wyborczych na terenie całego kraju. Najgorsza sytuacja panuje w Mopti, gdzie dochodzi do walk wewnętrznych pomiędzy milicjami różnych wsi. W Mali od dawna ludzie skupiają się głównie na tym, jak przetrwać i nie ufają rządowi, co z kolei przekłada się na niskie zainteresowanie wyborami. Według badań opinii publicznej, zrealizowanych przez Friedrich Ebert Foundation, połowa społeczeństwa w Mali jest niezadowolona z pracy prezydenta, 62% – z pracy rządu, a 72% – z pracy parlamentu, przy czym należy uwzględnić fakt, że większość społeczeństwa w ogóle nie orientuje się w jego roli[5].

W trakcie prowadzenia kampanii wyborczej w centralnym rejonie Mali w mieście Niafunke, na północ od Timbuktu, został uprowadzony lider głównej partii opozycyjnej URD (Union for the Republic and Democracy) Soumaïla Cissé wraz ze swoimi sześcioma współpracownikami, a jego ochroniarz został zabity. O tym zdarzeniu poinformował rzecznik partii Demba Traore 26 marca – a więc cztery dni przed wyborami. Dotychczas nie wiadomo, kto stał za tym porwaniem, nikt nie upomniał się także o okup. Cissé, były minister finansów Mali, kandydował już trzykrotnie na stanowisko prezydenta kraju. W poszukiwanie uprowadzonych zaangażowane są armia malijska oraz wydzielone siły MINUSMA[6].

Ponieważ ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w Mali w 2013 r., a prezydenckie – w 2018 r., panuje opinia, że obecna władza nie potrafi już sprostać potrzebom aktualnej sytuacji politycznej. Obecne wybory stwarzają nadzieję na wprowadzenie w życie postanowień porozumienia z Algieru z 2015 r., którego jednym z warunków jest decentralizacja państwa.

Sytuacja bezpieczeństwa w Mali cały czas ulega pogorszeniu. 19 marca 2020 r. podczas ataku na malijską bazę w mieście Tarkint na północ od Gao zginęło co najmniej 29 żołnierzy malijskich, a 5 zostało rannych. Do ataku przyznała się organizacja JNIM (al Qaeda Group for Support of Islam and Muslim), powiązana z Al-Kaidą. W trakcie zdarzenia napastnicy na motorach i w samochodach mieli przejąć duże ilości broni i wyposażenia, w tym wielkokalibrowe karabiny DSzK, granatniki RPG czy działa SPG-9 oraz samochody. Pomimo wysiłków sił malijskich, sąsiadów i wspólnoty międzynarodowej nie udaje się nawet spowolnić negatywnego rozwoju sytuacji w Mali i szerzej na Sahelu. Francuski generał François Lecointre powiedział w lutym we francuskim parlamencie, że siły zbrojne Mali, Nigerii i Burkina Faso w walkach z różnymi grupami zbrojnymi tracą rocznie ekwiwalent jednego batalionu wojska[7].

Mapa 1. Rejony operowania islamskich grup zbrojnych w Afryce, K. Kierzkowska, opracowanie na podstawie: Africa Center for Strategic Studies, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Africas-Active-Militant-Islamist-Groups-Jan-2018.pdf, 12.12.2019

Poza wymienionymi krajami pogarsza się także sytuacja bezpieczeństwa w Czadzie, gdzie 2 marca 2020 r. w miejscowości Boma (prowincja Lac, granicząca z Nigrem i Nigerią) w wyniku siedmiogodzinnego nocnego ataku Boko Haram na siły Czadu śmierć poniosło 92 żołnierzy, podoficerów i oficerów. Prezydent Czadu Idriss Déby powiedział 24 marca, że był to najkrwawszy zamach w historii kraju. Wysłane na miejsce zdarzenia siły wsparcia także zostały zaatakowane. Podczas walk zniszczeniu uległy 24 samochody, w tym jeden opancerzony, utracono też dużą część wyposażenia wojskowego. Kilka dni wcześniej, 17 marca, członkowie tej samej organizacji zabili wielu żołnierzy nigeryjskich w prowincji Borno, graniczącej z Czadem. Z kolei 23 marca 2020 r. w trakcie ataku Boko Haram na siły nigeryjskie zginęło ponad 50 żołnierzy. Do zasadzki doszło niedaleko wsi Goneri na północy prowincji Yobe, kiedy Nigeryjczycy próbowali przeprowadzić dużą operację przeciwko tej grupie. Oficjalnie nikt nie podaje liczby ofiar, ale świadkowie mówią, że było ich pomiędzy 50 a 75. Według przedstawicieli armii nigeryjskiej po ataku wezwano wsparcie z powietrza i wspólnie zabito wszystkich napastników, ale całe zdarzenie i jego konsekwencje przedstawiają armię nigeryjską w bardzo niekorzystnym świetle[8].

Działania Boko Haram są częścią większej kampanii tej grupy w rejonie jeziora Czad (Lake Tchad) – u zbiegu granic Kamerunu, Czadu, Nigru i Nigerii – która rozpoczęła swoje działania w 2009 r. i od tego czasu rozszerza działalność na wschodnich sąsiadów. Od początku swojej aktywności przyczyniła się do śmierci 36 tysięcy ludzi i ucieczki 2 milionów[9].

[1] Mali to go ahead with elections despite COVID-19 crisis, „DW”, 28.03.2020, https://www.dw.com/en/mali-to-go-ahead-with-elections-despite-covid-19-crisis/a-52948290, 29.03.2020

[2] Mali to head to polls amid…

[3] Mali to head to polls amid security crisis, coronavirus pandemic, „Al Jazeera”, 27.03.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/mali-head-polls-security-crisis-coronavirus-pandemic-200327084206456.html, 29.03.2020

[4] Polls close in Mali amid coronavirus threat, security fears, „Al Jazeera”, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/polls-open-mali-coronavirus-threat-security-fears-200329081850465.html, 29.03.2020

[5] Mali to go ahead with elections…

[6] Mali opposition leader Soumaila Cisse being held hostage: Party, „Al Jazeera”, 26.03.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/mali-opposition-leader-soumaila-cisse-missing-party-200326085857266.html, 26.03.2020

[7] C. Weiss, JNIM kills dozens in Mali base attack, „Long War Journal”, 22.03.2020, https://www.longwarjournal.org/archives/2020/03/jnim-kills-dozens-in-mali-base-attack.php, 31.03.2020, także: Mali: Dozens of soldiers killed in Tarkint base attack, „Al Jazeera”, 20.03.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/mali-dozens-soldiers-killed-tarkint-base-attack-200320062642933.html, 21.03.2020

[8] At least 50 Nigerian soldiers killed in Boko Haram ambush, „Al Jazeera”, 24.03.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/50-nigerian-soldiers-killed-boko-haram-ambush-200324185317954.html, 26.03.2020

[9] 92 Chad soldiers killed in ‘deadliest’ Boko Haram attack, „Al Jazeera”, 25.03.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/03/92-chad-soldiers-killed-deadliest-boko-haram-attack-200325010212370.html, 26.03.2020

WYŚWIETL WERSJE PDF

Mozambik – kolejny front walki z Państwem Islamskim

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

Wstęp

24 marca 2021 r. doszło do kompleksowego ataku na miasto Palma, który był wspólną operacją lokalnej organizacji zbrojnej Al-Shabaab oraz komórek państwa islamskiego (ISIS), przeprowadzoną z wykorzystaniem wszelkich zasad sztuki wojskowej, w tym elementów rozpoznawczych, działań dezinformacyjnych oraz wsparcia ogniowego. Dla znawców tematu sam atak oraz jego kompleksowość stanowiły konsekwencję narastających od kilku lat problemów wewnętrznych Mozambiku w zakresie bezpieczeństwa.

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie głównych czynników determinujących sytuację bezpieczeństwa w Mozambiku na przestrzeni ostatnich lat, jej rozwój, stan aktualny oraz perspektywy na przyszłość. Autor poszukuje odpowiedzi na problem badawczy, który został zredukowany do pytań:

  • Jakie czynniki mają wpływ na kształtowanie sytuacji bezpieczeństwa na północy Mozambiku?
  •  Jak te problemy wpływają na perspektywy gospodarcze tego kraju oraz jakie są perspektywy jej rozwoju na przyszłość?

Początki radykalnego islamu w Mozambiku

Korzenie radykalnego islamu w Mozambiku sięgają Kenii, w której radykalny kleryk Aboud Rogo Mohammed w Mombasa promował radykalne poglądy w ramach swojej sekty. Zwerbowanych w Kenii i Tanzanii młodych ludzi wysyłał m.in. do Somalii na przeszkolenie wojskowe. Wymieniony został umieszczony na listach USA i ONZ osób wspierających terroryzm Al-Shabaab w Somalii. Namawiał swoich wyznawców do używania przemocy w walce z rządem kenijskim. Został zabity w 2012 r. na przedmieściach Mombasy, prawdopodobnie przez siły bezpieczeństwa. Jednak promowane przez niego idee dzięki filmom wideo oraz wyznawcom trafiły do Tanzanii w rejon Kibiti, gdzie jego zwolennicy nawiązali kontakty ze zorganizowanym światem przestępczym. W Tanzanii po serii zabójstw policjantów w Kibiti zostali rozbici przez siły rządowe, a resztki niedobitków uciekły do Mozambiku[1].

Pojawiają się także informacje o sektach radykalnego islamu w Mozambiku, które działały dużo wcześniej. Pierwsza prawdopodobnie wywodzi się z dystryktu Balama i powstała w 2007 r. (choć pojawiają się informacje, że stało się to jeszcze wcześniej). W tym roku Sualehe Rafayel z grupy etnicznej Makua powrócił do swojej wsi Nhacole po spędzeniu kilku lat w Tanzanii. Dołączył do lokalnego meczetu Wahhabi, zbudowanego przez The Africa Muslim Agency (AMA), która jest kuwejcką organizacją pozarządową. Wyznawał odmienny od tradycyjnego islamu sufi stosunek do tej religii, odrzucając niektóre zakazy i nakazy. Po konflikcie z właścicielem meczetu w Nhacole szejk Sualehe oraz kilkoro mężczyzn i kobiet przenieśli się do własnego budynku służącego do życia i modlitwy. Odejście jednak nie zakończyło konfliktów. Liderzy islamscy w Mozambiku prowadzili wewnętrzne dyskusje, co zrobić z grupą, która nie szanowała tradycyjnych islamskich zasad, zezwalała na małżeństwa bez zgody rodziców, nie akceptowała dialogu czy nie zgadzała się na uczęszczanie do szkół publicznych. Głównym problemem był różny stosunek do państwa, które szejk Sualehe całkowicie odrzucał. W konsekwencji na początku 2011 r. znalazł się on w więzieniu. Po odrzuceniu propozycji władz, aby zaprzestał swoich praktyk, opuścił dystrykt Balama i wyjechał na jakiś czas do Tanzanii[2].

Jednak główne problemy związane są z wyznawcami Rogo z Tanzanii, którzy do Cabo Delgado w Mozambiku przybyli w 2015 r. Na miejscu dołączyli do lokalnych zwolenników podobnie radykalnego odłamu islamu. Wspólnie zaczęli werbować i szkolić młodych ludzi, a następnie połączyli się w ramach grupy Ansar Al-Sunna, lokalnie nazywanej Ahlu Sunnah Wa-Jamo lub Al-Shabaab (ASM)[3].Dżihadyzm mozambijski zapuścił korzenie głównie w rejonie Mocimboa da Praia. Od początku sekta napotykała duży opór ze strony wyznawców tradycyjnego dla tych terenów sufizmu, którym przewodniczył prorządowy Komitet Islamski[4].

ASM w swojej propagandzie wykorzystywała także wątek historyczny, nawiązując do czasów, kiedy to istniało wiele miast-państw leżących na wybrzeżu ciągnącym się od południa Somalii aż do północnych terenów Mozambiku, gdzie mieszkający ludzie mówili w języku swahili. Centrum nauki islamu sufi Afryki Wschodniej był wtedy Zanzibar[5]. Radyklany islam jest także implementowany na grunt Mozambiku przez osoby, które studiowały w Sudanie, Arabii Saudyjskiej, państwach Zatoki Perskiej czy Somalii[6].

Początkowo sekcie wystarczyła samoizolacja od społeczeństwa, życie w zamkniętych grupach według prawa szaria. Jednak z czasem, szczególnie od 2015 r. jej członkowie zaczęli być bardziej agresywni, początkowo słownie, z czasem dochodziło do niskiej skali przemocy. W większości tradycyjni muzułmanie sami sobie radzili z tym problemem. Początkowo próbowano mediacji, jednak z czasem lobbowano za bardziej represyjnymi działaniami ze strony rządu. W większości dystryktów odmawiał on jednak interwencji – wyjątkiem był dystrykt Balama, skąd sektę wyrzucono w 2011 r. Rząd nie ingerował w jej działalność, uważając, że jako świecki organ nie powinien włączać się w wewnątrzislamskie rozgrywki czy dyskusje na temat uprawianych praktyk religijnych. Podejście to zmieniło się w latach 2015-2016 r. po starciach i konfliktach z władzami. Do pierwszego doszło, kiedy sekta sprzeciwiła się sprzedaży alkoholu w listopadzie 2015 r. we wsi Pangane. Właściciel baru wezwał policję, co tylko podgrzało atmosferę, w konsekwencji jeden policjant został zadźgany nożem, a dwóch członków grupy odniosło rany. W 2016 r. wydalono z kraju pochodzących z Kenii i Tanzanii dwie osoby związane z ASM. W związku z coraz bardziej agresywnymi działaniami sekty rosła także brutalność policji. Coraz częściej jej członkowie byli zatrzymywani, a ich meczety burzono[7].

W trakcie narodowej konferencji islamu, która odbyła się w Nampula w 2016 r., stwierdzono, że do końca 2016 r. sekta przeważała w czterech dystryktach prowincji Capo Delgado – Palma, Nangade, Mocimboa da Praia oraz Montepuez. Była też obecna w Macomia i Quissanga, gdzie zaczęła sprawiać problemy w 2015 i 2017 r., oraz została wyrzucona z trzech innych (Balama, Ancuabe i Chiure). Prawdopodobnie jej główna siedziba znajdowała się w Mocimboa da Praia, gdzie w latach 2016-2017 grupa budowała drugi meczet[8].

 Mapa 1. Mozambik na mapie Afryki. Fot. iStock by Getty Images. Rainer Lesniewski

2017 r. doszło do zatrzymań wielu członków sekty w dystryktach Quissanga i Macomia – wzywali oni ludność lokalną do nieposłuszeństwa świeckiemu państwu, nieszanowania struktur władzy świeckiej, nieuczęszczania do szkół oraz używania noży do samoobrony. Pod koniec 2016 r. policja zaczęła zatrzymywać członków sekty już za fakt przynależności do niej. W tym momencie liderzy ASM prawdopodobnie uznali, że funkcjonowanie według swoich zasad w społeczeństwie o innym systemie wartości nie jest możliwe i postanowili realizować swój kolejny cel, jakim było życie w grupie zorganizowanej według wyznawanych przez nich zasad szaria. W związku z tym przeszli do tzw. walczącego dżihadu[9].

Pierwszy poważny atak zbrojny ASM nastąpił 5 października 2017 r. Wtedy to sekta zaatakowała posterunek policji w Macimboa de Praia, w wyniku czego śmierć poniosło 17 osób. Zdobyta broń i rozgłos spowodowały, że liczebność grupy szybko wzrosła do 300 członków[10]. Większość islamistów, która wzięła udział w ataku, pochodziła z Mocimboa da Praia, część – z sąsiednich dystryktów, a tylko niewielu miało zagraniczne pochodzenie. Wielu mieszkańców rozpoznało w napastnikach członków ASM. Sekta ta posiadała jeden meczet w mieście Nanduadua i kilka innych w budowie – wszystkie zostały zburzone przez policję po zamachu. Według wielu świadków z dnia zamachu głównym celem byli policjanci. Grupa ogłosiła także, że przeciwstawia się świeckiemu państwu oraz chce wprowadzenia prawa szaria. Wzywano do zdejmowania krzyży w budynkach, zakazania dzieciom uczęszczania do szkół państwowych oraz nakłaniano, aby w sprawach konfliktowych udawać się do nich i nie zgłaszać niczego policji. Kobiety miały siedzieć w domach, zabroniona miała być także ich tradycyjna praca w polu[11].

Po ataku z października 2017 r. wielu młodych muzułmanów uciekło do Tanzanii, obawiając się działań odwetowych ze strony służb bezpieczeństwa. W grudniu 2017 r. śmigłowce rządowe wspólnie z okrętami zbombardowały wieś Mitumbate w dystrykcie Mocimboa de Praia, która została uznana za główną bazę organizacji. W konsekwencji śmierć poniosło 50 osób – w tym kobiety i dzieci, zatrzymano też 200 innych osób, szpitale były pełne rannych szukających pomocy. Do połowy 2018 r. według oświadczeń policji aresztowano 470 członków organizacji, z czego 370 skazano. Pośród nich 314 było Mozambijczykami, 52 pochodziło z Tanzanii, 1 – z Somali, a 3 – z Ugandy[12].

Warunki sprzyjające radykalizacji

Działania sekty trafiły na dobry grunt – miejsce to było jedną z najbiedniejszych prowincji Mozambiku, dodatkowo występowały silne podziały między chrześcijanami a muzułmanami. W Mozambiku dominującą religią jest chrześcijaństwo, ale w Cabo Delgado większość – tak jak osoby żyjące głównie w miastach i wsiach położonych na wybrzeżu –wyznaje islam. Historycznie ludność ta jest zaniedbana przez władze, które swoją siedzibę mają w Maputo, położonym tysiące kilometrów na południe od stolicy prowincji[13]. Bardzo istotnymi elementami ułatwiającymi werbunek do sekty są bieda i poczucie krzywdy. Rejon ten słynie z tego, że duża część mężczyzn nigdy się nie żeni, ponieważ nie stać ich na żonę, za którą należy zapłacić rodzinie panny młodej. Dodatkowo, pomimo dużych projektów infrastrukturalnych związanych z gazem, pracę otrzymują najczęściej pracownicy zagraniczni, szczególnie z Zanzibaru. Bezrobotni i sfrustrowani lokalni młodzi ludzie stają się łatwym kąskiem dla ASM[14]. Na 1 302 322 mieszkańców prowincji 53% ma poniżej 18. roku życia, a 140 tys. dzieci w wieku pomiędzy 10 a 14 lat nie potrafi czytać i pisać. Zdecydowana większość ludzi żyje z rolnictwa[15].

Podziały religijne występują także w samej prowincji. Społeczność zamieszkująca wybrzeże i stanowiąca większość prowincji Cabo Delgado tj. Makua i Mwani, wyznaje islam. Od dawna mają oni poczucie krzywdy, a jednocześnie są dumni ze swojej przedkolonialnej islamskiej historii, kiedy zajmowali się handlem niewolnikami. Mwani historycznie należeli do zwolenników partii opozycyjnej RENAMO, podczas gdy mniejszość Makonde – w rękach których pozostaje większość społecznej, ekonomicznej i politycznej władzy – to katolicy. Od zawsze stanowili główny szkielet rządzącej partii FRELIMO, a w 2014 r. przedstawiciel Makonde został wybrany na prezydenta kraju[16].

Na sukcesy islamistów na północy Mozambiku składają się problemy społeczne, bezrobocie, problemy ekonomiczne, eksploatacja ze strony zagranicznych koncernów, marginalizacja. Czynniki te zwłaszcza u młodych ludzi powodują poczucie braku perspektyw, słuszne poczucie niesprawiedliwości, co sprawia, że chętnie wstępują w szeregi grup islamskich. Ciekawe jest to, że region ten jest jednocześnie niesamowicie bogaty w surowce mineralne, w tym: gigantyczne złoża gazu (LNG), ropę naftową, szafiry, kamienie szlachetne czy rubiny[17]. Mozambik staje się jednym z najważniejszych na świecie zagłębi surowcowych. W trakcie ostatnich 10 lat firmy naftowe i gazowe odkryły największe na świecie złoża gazu. Rejon ten stał się także miejscem wielomiliardowych inwestycji największych firm na świecie, w tym: Mozambique LNG (20 mld dolarów), Rovuma LNG (30 mld dolarów) czy Coral South FLNG (4,7 mld dolarów), co daje szansę temu krajowi stania się jednym z największych dostawców gazu na świecie[18]. W 2018 r. mozambijski minister pracy ogłosił kontrakt na prace ziemne na korzyść firmy amerykańskiej Anadarko Petroleum Corporation i kanadyjskiej firmy Wentworth, w ramach, których zatrudnienie miało znaleźć 2000 osób z zagranicy. Anadarko otrzymała koncesję na wydobycie gazu LNG w kopalni w Palma. Projekt ten jest warty 12 mld dolarów i tworzy miejsca pracy dla 5 tys. ludzi, a docelowo zatrudnienie na stałe znajdzie tysiąc pracowników[19]. Dodatkowo w tej samej prowincji kilkaset kilometrów na południe zlokalizowane są największe na świecie w jednym miejscu złoża rubinów – Montepuez Ruby Mine – szacowane na 80% całych światowych dostaw. Rejon ten znajduje się bezpośrednio przy dwóch kluczowych szlakach handlowych zachód–wschód, biegnących na południu Tanzanii i południe–północ z Mozambiku do Tanzanii. Jest on także ważnym miejscem przemytu narkotyków szmuglowanych z Azji o wartości 100 mln dolarów rocznie, co skutkuje powstawaniem podziemnej gospodarki. Właśnie te nielegalne dochody są tymi środkami, które chce kontrolować ASM[20].

Pojawienie się inwestorów początkowo wywołało duże nadzieje na pracę dla lokalnej społeczności, która z czasem opadła i pozostawiła po sobie duże społeczne niezadowolenie. Zostało ono skutecznie wykorzystane przez radykalnych wyznawców islamu, którzy przybyli w ten rejon z Kenii, Tanzanii, Somali, Konga czy Ugandy. ASM nie tylko wyznaje radyklany islam, który przyciąga wielu młodych niezadowolonych muzułmanów, ale także udziela małych pożyczek. Pieniądze te mogą być przeznaczone na rozwój własnych interesów, w zamian za lojalność i obietnicę aktywnego wsparcia. Sekta przystąpiła także do szkolenia wojskowego swoich młodych rekrutów[21].

Kolejny problem stanowią nadużycia ze strony prywatnych inwestorów, którzy otrzymują prawo eksploracji surowców i minerałów w rejonie Cabo Delgado. Bardzo często tereny pod inwestycje są zdobywane w nielegalny sposób, lokalni mieszkańcy są bici, zabijani i zastraszani przez firmy ochroniarskie danych firm wydobywczych. Tak działo się w przypadku firmy brytyjskiej Gemfields. Ludność skarży się także, że ziemia jest im zabierana bez odpowiedniej rekompensaty. Koncesja Gemfields w Montepuez (Montepuez Ruby Mining – MRM)dostarcza 40% światowego zapotrzebowania na rubiny. W 2014 r. pracownicy firm ochroniarskich firmy oraz policja byli oskarżani o nadużycia, część pracowników ochrony stanęła nawet przed sądem. Sprawa o nadużycia trafiła także na wokandę sądu w Wielkiej Brytanii w 2018 r.[22]

Niewątpliwie działalności islamistów sprzyja także jej współpraca ze zorganizowanym środowiskiem przestępczym, zaangażowanym w przemyty rubinów, narkotyków czy innych wartościowych rzeczy. Grupy przestępcze posiadają także dobre kontakty ze skorumpowanymi politykami w Maputo. W przemyt aktywnie włącza się także lokalna ludność, dla której często stanowi on jedyne źródło dochodu. Do rozpoczęcia akcji zbrojnych w październiku 2017 r. w Mozambiku przyczyniła się także operacja sił bezpieczeństwa Tanzanii, które w maju 2017 r. zmusiły tamtejsze komórki terrorystyczne do ucieczki na południe do Mozambiku lub Demokratycznej Republiki Kongo[23].

Znając techniki manipulacji, dosyć łatwo jest zdobywać Al-Shabaab nowych zwolenników i siać ferment w prowincji Cabo Delgado. W czerwcu 2018 r. podburzani młodzi, niewykształceni ludzie zostali sprowokowani do zamieszek, w wyniku których śmierć poniosło ponad 50 osób. W tym celu wskazywano zewnętrznych pracowników amerykańskiej firmy Andarko jako tych, którzy zabierają tubylcom miejsca pracy przy rozbudowie platform wiertniczych. W oczywisty sposób nikt nie tłumaczył niewykształconym ludziom, że do pracy przy platformach wiertniczych, na dobrze płatnych stanowiskach, wymagane są kwalifikacje. Młodzi ludzie wierzyli, że ich wnioski o prace trafiały po prostu do kosza. Niezadowolenie społeczne było inspirowane i natychmiast wykorzystywane przez radykalnych islamistów, tłumaczącym młodym ludziom, że przez islam można wpłynąć na władze w stolicy i firmy wydobywcze[24].

Rozwój struktur oraz związki z Państwem Islamskim (ISIS)             

ASM odnosi ogromne sukcesy w zakresie werbunku nowych członków organizacji. Wstępuje do niej nie tylko młodzież z samej prowincji Cabo Delgado – pojawiają się informacje o łodziach pełnych młodych ludzi płynących z innych rejonów. Wzrost organizacji ma bezpośredni wpływ na liczbę ofiar spowodowanych jej działaniami. O ile w 2017 r. było to kilkanaście osób, to w 2018 r. już prawie 200, w 2019 r. – niecałe 600, by w 2020 r. osiągnąć dramatyczny poziom ponad 1700 osób zabitych. W listopadzie 2020 r. na boisku piłkarskim w ciągu tygodnia obcięto głowy 50 osobom. Zabójstwa, porwania, obcinanie głów stanowią podstawowe formy siania terroru[25]. W 2018 r. doszło do 47 incydentów zbrojnych, w 2019 – 73, a w 2020 było ich już 98[26]. Według danych ACLED na dzień 6 kwietnia 2021 r. odnotowano 2743 ofiary, z czego 1361 po stronie ludności cywilnej[27].

Pierwsi członkowie ASM szkolenia odbywali w Tanzanii, Sudanie i Somalii. Prowadzili je wyrzuceni z pracy mozambijscy policjanci, strażnicy graniczni oraz trenerzy z somalijskiej grupy Al-Shabaab. Początkowo organizacja nie głosiła haseł politycznych, ograniczając się do atakowania prywatnych i rządowych struktur bezpieczeństwa. ASM w Mozambiku działa w małych, posiadających dużą autonomię grupach, liczących od 10 do 30 ludzi. Łącznie w jej szeregach może znajdować się od 450 do 1500 ludzi[28]. Aktywiści zaangażowani w działania propagandowe wykorzystują lokalne konflikty i działają według wzorca wypracowanego rzez międzynarodowych dżihadystów. Włączają się w to osoby, które ukończyły studia koraniczne salafi w Sudanie, Arabii Saudyjskiej i innych państwach Zatoki Perskiej. Często przybywają one z Somalii poprzez Kenię i Tanzanię[29].

W szeregach ASM służy wielu obcokrajowców z Kenii, Tanzanii, DRC, Ugandy, Somalii czy RPA. Zarówno władze RPA, jak i Tanzanii zatrzymały kilka pojazdów z młodymi ludźmi kierującymi się do Mozambiku. Bardzo często to właśnie zagraniczni ochotnicy są lepiej wyszkoleni i pomagają lokalnym członkom szybko osiągnąć odpowiedni poziom wyszkolenia wojskowego. Lider ASM Abu Yasir Hassan pochodzi prawdopodobnie z Tanzanii. Początkowo grupa używała maczet i noży oraz broni strzeleckiej. W połowie 2020 r. w trakcie walk z siłami rządowymi zdobyto 100 karabinków, karabiny maszynowe, kilka moździerzy oraz 20 RPG-7. Od 2017 do 2021 r. nastąpiła zmiana zarówno w liczbie członków, ich wyszkoleniu, jak i wyposażeniu grupy[30]. Pierwszy atak został przeprowadzony w nocy przeciwko małej wsi, w 2018 r. dochodziło do nich już w dzień. W 2019 r. zdarzały się w małych miastach, na posterunki wojskowe i transport drogowy, a na początku 2020 r. rebelianci zaatakowali stolicę dystryktu[31]. Stopniowo zaczęli kontrolować całe miejscowości czy miasta. Obcinają ludziom głowy, organizują blokady drogowe, podkładają improwizowane ładunki wybuchowe IED, wykorzystują granatniki przeciwpancerne RPG, ogień moździerzowy, ostrzał rakietowy, stosują przemoc seksualną, a ostatnio dokonują już bardzo skomplikowanych i złożonych operacji, zajmując strategiczne miasta, jak Mocimboa da Praia i Palma. W latach 2019 i 2020 dochodziło również do ataków na pracowników firm gazowych działających w rejonie Cabo Delgado. 1 stycznia 2021 r. został zaatakowany posterunek Riot Police (UIR) we wsi Quitunda[32].

Głównymi źródłami finansowania są: nielegalny handel drewnem, rubinami, węglem drzewnym, kością słoniową oraz handel heroiną i jej przemyt. Środki są także przelewane elektronicznie przez sympatyków grupy czy osoby, które zarabiają dzięki jej działalności przemytniczej. Młodzi rekruci na szkolenie są wysyłani do Tanzanii, Kenii i Somalii[33]. W 2018 r. organizacja w wyniku przemytu towarów – w tym narkotyków (haszysz, heroin, kokaina), kości czy rubinów – oraz interesów realizowanych wspólnie z grupami przestępczymi mogła zarobić 33 mln dolarów. Szlaki przemytu, prowadzące do RPA i Azji Południowej, są kontrolowane przez Tanzańczyków, Chińczyków oraz Wietnamczyków[34]. Do Mozambiku trafia także kokaina z Brazylii[35]. Kiedy w 2020 r. islamiści opanowali port rybacki i miasto Mocimboa da Praia, nałożyli podatki na przemycane towary, minerały oraz narkotyki z Afganistanu i Pakistanu. Narkotyki te od ponad 40 lat trafiają tą drogą do Johannesburga i Cape Town, a stamtąd do Europy i Stanów Zjednoczonych. Zwiększone środki finansowe pozwoliły grupie oferować na tyle atrakcyjne wynagrodzenia, że zwiększył się napływ lokalnych rekrutów, w ich szeregach pojawili się również członkowie sił bezpieczeństwa. Przechodzenie żołnierzy i policjantów spowodowało także wyciek informacji, z co miało wpływ na lepszy dostęp do broni i amunicji. Oczywiście islamiści doskonale współpracują ze zorganizowanym światem przestępczym[36].

Broń pochodzi z różnych kierunków – np. w grudniu 2019 r. aresztowano w porcie Pempa (stolicy Cabo Delgado) 12 Irańczyków, którzy na łodziach przemycali broń, w tym: motory, AK47, pistolety, amunicje, okulary i inne wyposażenie wojskowe. Na łodzi znajdowała się także tona heroiny. Władze mozambijskie oskarżyły zatrzymanych o terroryzm, związki z grupami przestępczymi oraz o przemyt broni i narkotyków[37].

Na początku 2018 r. w mediach krążyła fotografia z momentu złożenia przysięgi wierności ISIS – a dokładnie Islamic State Central Africa Province (ISCAP) – przez ASM, która została ostatecznie przyjęta w 2019 r. przez  Abu Bakra al-Baghdadiego. Sam fakt nie został potwierdzony do chwili przeprowadzenia pierwszej oficjalnej operacji w Mozambiku w czerwcu 2019 r. W dalszym ciągu nie jest jednak pewne, czy do ISIS przyłączyła się cała organizacja, czy tylko niektóre segmenty. Od tego momentu, według ISIS, przeprowadzono 43 operacje w Mozambiku. Nie są znane powody różnicy w liczbach podanych przez ISIS a liczbą stwierdzonych aktów zbrojnych, do których dochodzi w Cabo Delgado. Prawdopodobnie organizacja była zaangażowana w najbardziej znane ataki, kończące się dużą liczbą ofiar, jak obcięcie głów 50 osobom w dwóch wsiach w listopadzie 2020 r.[38] Po tym wydarzeniu do grupy miało przyłączyć się wielu zewnętrznych członków.

Plac Niepodległości w Maputo, stolicy Mozambiku.

Od czerwca 2019 r. media ISIS zaczęły publikować coraz więcej materiałów dotyczących Mozambiku i relacji pomiędzy nimi a ASM. Pomimo różnych doniesień wskazujących na wchłonięcie przez ISIS Al-Shabaab, grupa podkreśla swój lokalny charakter, często publikując w języku swahili. Dodatkowo na tym samym terenie zaczęły pojawiać się komórki Al-Kaidy, która swój pierwszy atak w Mozambiku przeprowadziła w 2020 r. Z całą pewnością ASM będzie stosować taktykę działań wypracowaną przez ISIS. W przyszłości może dochodzić do podziałów w szeregach ASM na gruncie przynależności do Al-Kaidy lub ISIS, jak to działo się w przypadku Boko Haram czy w Mali[39]. W konsekwencji działań ASM/ISIS rosła liczba miesięcznych ataków skierowanych głównie przeciwko służbom bezpieczeństwa na terenie całej prowincji: z 5 w 2018 r., przez 15 w 2019 r., do 31 w 2020 r.[40]

10 marca 2021 r. amerykański Departament Stanu wpisał na listę terrorystów (Specially Designated Global Terrorists (SDGTs) lidera The Islamic State of Iraq and Syria-Mozambique (ISIS-Mozambique) Abu Yasira Hassana oraz lidera ISIS-DRC Sekę Musę Baluku. Związane to było ze wzrostem zagrożenia przeciwko interesom USA w Cabo Delgado, które dramatycznie wzrosło w 2020 r. Do naruszeń praw człowieka dochodzi nie tylko ze strony ASM, ale także sił bezpieczeństwa Mozambiku oraz prywatnych firm ochroniarskich (najemników PMC – private military contractors). Od początku konfliktu w Mozambiku już ponad 670 tys. osób musiało uciekać ze swoich domów, a 700 tys. innych z Cabo Delgado potrzebuje podstawowego wsparcia[41].

Wsparcie pochodzi także od działającej w DRC zbrojnej organizacji Sojusznicze Siły Demokratyczne (Allied Democratic Forces – ADF[42]), która działa w DRC i Ugandzie. ADF zbliżyła się ideologicznie do ISIS, zmieniając nazwę na MTM – Madinat al-Tawhid wal Mujahedeen. Jednak pomiędzy marcem a majem 2019 r. ogłosiła wierność ISIS i przyjęła jego logo, działając w ramach The Central African Wilayah. Media ISIS – tj. Amaq News Agency, Nashir News Agency i „Al-Naba” – ogłosiły w kwietniu 2019 r., że ISCAP przeprowadził ataki we wschodnim DRC. 3 czerwca 2019 r. „Al-Naba” poinformowała o pierwszym ataku w Mozambiku. Sam ISCAP – kontrolowany przez odpowiedzialne za kierowanie oddalonymi prowincjami biuro Maktab Al-Karrar Office z siedzibą w Somalii – operuje w ramach dwóch odłamów w DRC i Mozambiku. Należy do niego 2000 osób pochodzących z DRC, Mozambiku, Kenii, Somalii, Ugandy i Tanzanii. Komunikacja pomiędzy członkami grupy jest realizowana poprzez takie komunikatory, jak: Telegram, Rocket Chat, Hoop czy Tam Tam channels. Pomiędzy kwietniem 2020 a lutym 2021 r. ASM oraz ISCAP zwiększyły intensywność działań, które stały się bardziej wyrafinowane, kompleksowe, precyzyjne i z reguły połączone z rabunkiem oraz propagandą[43]. Kulminacją był atak 5 sierpnia 2020 r. na Mocimboa de Praia. Dopiero po sześciu dniach walk siły bezpieczeństwa odzyskały kontrolę nad miastem. Śmierć poniosło prawdopodobnie około 1500 osób, a 300 tys. musiało opuścić swoje domy. Samo miasto zostało uznane za stolicę ISIS, które kopiuje rozwiązania wypracowane w Syrii i Iraku[44].

Taktyka działania islamistów na przykładzie ataku na Palma

Do jednych z ostatnich, dużych i kompleksowych ataków przeprowadzonych przez ISIS-Mozambique/ASM doszło 24 marca 2021 r. w mieście Palma. Został on znakomicie zaplanowany i skoordynowany – uderzono w wielu miejscach jednocześnie, dysponowano świetnym rozpoznaniem oraz wsparciem z morza, a celami byli pracownicy struktur rządowych, pracownicy banków, banki, składy, urzędnicy cywilni[45].

Według świadków islamiści wchodzący do Palmy byli przebrani w mundury specjalnej jednostki policji szybkiego reagowania (tzw. Rapid Intervention Unit). Dla odróżnienia nosili chusty na głowach. Wśród nich znajdowały się także uzbrojone dzieci w wieku 9-12 lat (jest to pierwsza informacja, że w szeregach organizacji z Cabo Delgado znajdują się nieletni). Na początku ataku przejęli dwie małe łodzie, które później wykorzystali do zdobycia statku transportowego Alfajimbo na wybrzeżu Palma[46]. Według oświadczenia samych napastników w trakcie zdarzenia zabito 55 żołnierzy mozambijskich oraz chrześcijan, a rany odniosły dziesiątki innych osób. Atak miał być przeprowadzony przez setki uzbrojonych ludzi, którzy zaatakowali także sklepy, koszary wojskowe, prywatne domy i banki. Jednym z obrabowanych miejsc były magazyny WFP, które zawierały około 23 tony produktów żywnościowych. Skradziono również 40-80 samochodów i inne środki komunikacyjne, a także zniszczono obiekty rządowe – szpital, banki czy biuro prokuratora. Ludzie uciekali w panice, niektórzy utknęli w porcie, inni ponieśli śmierć w zajętym hotelu[47]. Ponad 1500 osób cywilnych gromadziło się w rejonie dobrze zabezpieczonych obiektów firmy Total.

Przez kilka dni trwało liczenie ofiar ataku na Palmę – w tym zakresie występują znaczne rozbieżności. Według niektórych świadków doliczono się ich 87, znaleziono też 12 ciał pochowanych przy hotelu Amarula. Siedmioro białych, prawdopodobnie obcokrajowców, najprawdopodobniej zginęło w zasadzce podczas próby ucieczki z oblężonego hotelu Amarula 26 marca. Ciała części ofiar miała poderżnięte gardła lub była w znacznych stadium rozkładu[48]. Jeden ze świadków, który spędził dni w buszu uciekając przed islamistami, zenznał, że widział co namniej 200 ciał, z czego 50 miało odcięte głowy. W dalszym ciągu wiele osób uznawanych jest za zaginione. Zginęło wielu pracowników firm z innych krajów, napastnicy w hotelach chodzili od drzwi do drzwi. Można sobie tylko wyobrazić, jaki dramat przeżywali ludzie przez ponad tydzień[49].

W ataku wzięło udział co najmniej 150 osób. Sukces zagwarantowało uderzenie w kilku miejscach. Sama operacja została przygotowana bardzo profesjonalnie. Przez pięć poprzedzających ją miesięcy w mediach był bardzo duży spokój wokół ISIS w Mozambiku. Wcześniej główne działania skupiały się na Afryce Zachodniej – przede wszystkim Mali i Sahelu oraz Nigerii, obecne koncentrują się w dużej mierze poza Sahelem – na trójkącie Somalia, DRC i Mozambik. W tym układzie obserwuje się przepływ ludzi i wyposażenia. Przeprowadzony atak miał być także swego rodzaju nagrodą dla ludzi ISIS – mogli oni swobodnie rabować np. banki i sklepy. Część członków atakującego oddziału przeszła szkolenie we wschodnim DRC, m.in. w obsłudze moździerzy. Widać było zresztą ogromny postęp w wyszkoleniu od 2017 r., kiedy używano głównie maczet, do obecnego stanu, gdzie skutecznie wykorzystywane są moździerze, karabiny maszynowe itp. W ataku brali udział prawdopodobnie także ludzie z Somalii i Tanzanii[50].

29 marca siły zbrojne Mozambiku, wsparte przez śmigłowce prywatnej firmy wojskowej z RPA Dyck Advisory Group (DAG), starły się z islamistami, aby odzyskać kontrolę nad miastem. Dzień później rząd udostępnił rejon przedstawicielom mediów, których oddał pod ochronę wojska mozambijskiego, na potwierdzenie, że miasto zostało oczyszczone z islamistów. Według dziennikarzy można było zauważyć wysokie morale żołnierzy związane z odniesionymi sukcesami. Jednak w trakcie objazdu nastąpił kolejny atak islamistów w rejonie. Walki trwały do 31 marca, a napastnicy ostrzelali m.in. śmigłowce DAG, wspierające siły mozambijskie. 1 kwietnia przeprowadzono operację oczyszczania domów z islamistów, 2 kwietnia trwały jeszcze walki w rejonie półwyspu Afungi, w obszarze infrastruktury firmy Total, gdzie znalazło schronienie około 20 tys. osób, a cała załoga przedsiębiorstwa została ewakuowana. Następnego dnia oczyszczono pas startowy w Palmie, co pozwoliło wysłać wzmocnienia. 4-5 kwietnia dziennikarze otrzymali zgodę na dostęp do miasta.

W trakcie odbijania Palmy w rejon przerzucono tysiące żołnierzy, których jednak wyposażenie i wyszkolenie nie dawały gwarancji utrzymania pokoju w tym niebezpiecznym rejonie. Wykorzystano również m.in. 40-osobowy oddział policji wyszkolony przez DAG, specjalnie przygotowany do walki w połączeniu ze wsparciem powietrznym oferowanym przez DAG, stanowiący część 120-osobowej formacji[51].

W związku z atakiem na Palmę francuska firma wydobywcza Total zamknęła swoje projekty w tym kraju oraz wycofała pracowników z północnego Mozambiku. Według świadków wszystkie jej budynki zostały opuszczone. Decyzja o ewakuacji została podjęta po zauważeniu z drona uzbrojonych ludzi blisko instalacji gazowej na wyspie Afungi, która leży 10 km od Palmy. Część swoich pracowników Total ewakuował już w grudniu, kiedy doszło do aktów przemocy w rejonie bazy firmy. Władze kraju obawiają się, że będzie wyjątkowo trudno przekonać ją do powrotu[52].

Atak na Palmę był ostatnim z serii 830 ataków, do jakich doszło w Mozambiku w ciągu ostatnich trzech lat i jak do tej pory największym zrealizowanym przez ASM wspólnie z ISIS.

Reakcja sił rządowych Mozambiku

Według UNICEF (The United Nations Childres’s Fund) szacuje się, że prawie 350 tys. dzieci musiało opuścić swoje domy w Cabo Delgado, z czego 17 tys. tylko w wyniku marcowego ataku w Palma. Wiele z nich spędziło kilka dni w buszu bez wody i jedzenia. Tragizm sytuacji pogłębia także fakt, że przed zamachem w Palma schronienie tam znalazło ponad 35 tys. osób, które musiały uciekać z powodu wcześniejszych ataków. W mieście odczuwano również duże braki w zaopatrzeniu – dostarczanego drogą powietrzną lub morską – ze względu na częste odcinanie połączenia drogowego z uwagi na sytuację bezpieczeństwa. Zlikwidowano też co najmniej trzy punkty medyczne, a główny szpital został zniszczony. Ranne dzieci otrzymywały pomoc w szpitalu w Pempa Provincial Hospital. Na to wszystko nakładają się jeszcze ofiary i zniszczenia związane z klęskami żywiołowymi, które nawiedzają kraj od 2019 r.[53]

Działania ISIS mają także poważne i negatywne skutki dla mozambijskiej ekonomii. Zagrażają bezpośrednio inwestycjom wartym 120 mld dolarów, dotyczącym wydobycia gazu. Gdyby doszły one do skutku, byłoby to największe w Afryce prywatne inwestycje. Total SE zatrzymał projekt wart 20 mld dolarów. Exxon Mobil Corp także zamroził swoje inwestycje oraz wstrzymał decyzje o rozpoczęciu kolejnej, wartej 30 mld dolarów. Jeżeli projekty nie zostaną szybko odblokowane, to potencjalni nabywcy gazu zaczną szukać nowych dostawców, co negatywnie wpłynie na gospodarkę Mozambiku. Mozambik został sklasyfikowany przez Bank Światowy jako szósty najbiedniejszy kraj świata, natomiast planowane dochody dla państwa z wydobycia gazu, w pierwszych 25 latach z trzech pierwszych pól, oszacowano na 96 mld dolarów, co najlepiej pokazuje stawkę, o którą toczy się gra. Niepokoją się także kredytodawcy Mozambiku, którego deficyt wynosi 120% PKB, a konieczne są także ogromne wydatki na zapewnienie warunków do przetrwania dla 670 tys. uchodźców z terenów objętych działaniami ISIS. Pierwotnie Total planował wydobycie pierwszego gazu w 2024 r. Każde opóźnienie działa na korzyść Australii, Kataru i Rosji[54].

W obliczu sprzeczności interesów Rosji i Mozambiku w zakresie produkcji gazu dziwne wydaje się zatrudnienie do walki z islamistami prywatnej firmy wojskowej z Rosji – tzw. Grupy Wagnera. W 2019 r. rząd mozambijski podjął ofensywę przeciwko grupie, w którą była także zaangażowana właśnie rosyjska prywatna firma. Liczący 160 ludzi oddział wraz z wyposażeniem przybył po podpisaniu porozumienia gazowego pomiędzy prezydentem Mozambiku Filipe Nyusim a prezydentem Rosji Władimirem Putinem w 2019 r.[55] W czasie starcia z Grupą Wagnera w październiku 2019 r. islamiści zabili dwóch Rosjan, tracąc 30 swoich ludzi, jednak już w dniu następnych zabili 20 żołnierzy sił rządowych Mozambiku[56]. Grupa rosyjska po kilku miesiącach wycofała się, nie osiągając rezultatów, a na jej miejsce w 2020 r. przybyła wynajęta przez policję kolejna – Dyck Advisory Group (DAG Group) z RPA – wyposażona nie tylko w broń strzelecką, ale także śmigłowce. DAG Group jest oskarżana o popełnianie zbrodni wojennych – powstrzymała bowiem atak islamistów na stolice prowincji Pempe, ale według Amnesty International jej śmigłowce ostrzelały także tłum cywilów, nie odróżniając napastników od ofiar, zaatakowała również szpital[57]. Firma DAG zakończyła działalność 4 kwietnia. W to miejsce roczny kontrakt otrzymała południowoafrykańska firma Paramount Group, która będzie sprzedawała śmigłowce rządowi oraz zapewni szkolenie pilotów, dostarczy także inne wyposażenie oraz usługi. Rząd zakupił od niej cztery śmigłowce Gazelle, których załogi będą jednak dużo mniej wyszkolone niż odchodzący piloci DAG, Szkoleniem i doradztwem w Mozambiku zajmuje się prawdopodobnie także grupa Burnham Global z Dubaju[58].

Poza szkoleniem sił mozambijskich oraz prywatnych firm wojskowych do aktywnej walki z grupami zbrojnymi włączyli się także Amerykanie, którzy chcą pomóc w zwalczaniu przyczyn powstawania warunków do wspierania terroryzmu. Główny cel stanowi odbudowa zaufania i współpracy pomiędzy ludnością lokalną a strukturami rządowymi[59]. 15 marca 2021 r. rząd amerykański oraz mozambijskie władze podpisali porozumienie o rozpoczęciu dwumiesięcznego wspólnego szkolenia sił specjalnych – Joint Combined Exchange Training (JCET), podczas którego Amerykanie będą szkolić mozambijską piechotę morską do walki z terroryzmem. Stronę amerykańską reprezentował zastępca dowódcy U.S. Special Operations Command Africa (SOCAFRICA) płk Richard Schmidt, a mozambijską – gen dyw. Ramiro Ramos Tulcidas. Amerykanie w ramach umowy dostarczą także wyposażenie medyczne i łączność[60]. Wcześniej, bo już w lutym 2021 r., portugalski minister obrony Gomes Cravinho zapowiedział wysłanie w ciągu dwóch miesięcy do Mozambiku misji wojskowej, która zajmie się szkoleniem mozambijskich sił specjalnych, w nadziei, że poradzą sobie z pogarszającą się sytuacją bezpieczeństwa na północy kraju[61].

Po ataku na Palmę pojawiły się także informacje o posiadaniu źródeł informacji w szeregach armii, islamiści bowiem bardzo często dokładnie wiedzą, gdzie atakować siły rządowe. Prawdopodobnie niektórzy oficjele z sił zbrojnych sami są zaangażowani w handel narkotykami i mają związki z ISIS. Niektórzy analitycy wprost mówią, że rząd nie chce zewnętrznej interwencji, ponieważ mogłoby się wtedy okazać, jakie ilości narkotyków przechodzą przez Cabo Delgado lub wyjść na światło dzienne inne nielegalne działania. W rejon nie są wysyłane najlepsze jednostki wojska czy policji, nie są dopuszczani dziennikarze i NGO. Pojawiły się także pytania, jak to możliwe, że islamiści przez kilka miesięcy kontrolowali Mozambique de Praia. Szacunki mówią o 2500 islamistach i 19 oddziałach na obszarze prowincji, a ich szeregi szybko rosną od 2020 r.[62]

Podczas pierwszego oficjalnego wystąpienia prezydenta Mozambiku po ataku na Palmę, które odbyło się dopiero 7 kwietnia (atak rozpoczął się 24 marca), Nyusi oświadczył, że „terroryści zostali wyrzuceni z Palmy, ale nie ogłaszamy zwycięstwa, ponieważ walczymy z terroryzmem”. Pomimo że wcześniej Mozambik niechętnie przyjmował wsparcie z zewnątrz, po wydarzeniach z Palmy prezydent stwierdził, że jego rząd wystąpił o pomoc międzynarodową w radzeniu sobie z terroryzmem, nie podając jednak szczegółów i mówiąc jedynie, że wsparcie zagraniczne jest w trakcie procedowania i konsultowania. Powiedział, że „ci, którzy przyjdą z zewnątrz, nie przyjdą, aby nas zastąpić. Przyjdą, aby nas wesprzeć. To nie jest kwestia pustej dumy. To jest kwestia niezależności”. Oświadczył także, że rząd pracuje nad doposażeniem armii oraz poprawą wyszkolenia. Z kolei 8 kwietnia w stolicy Mozambiku Maputo odbyło się pilne spotkanie sześciu prezydentów południowej Afryki, którego głównym tematem było omówienie wprowadzenia środków niezbędnych do skutecznej walki z terroryzmem. W ramach społeczności południowoafrykańskich rozwiniętych państw – tzw. The Southern African Development Community (SADC) – współpracują: Mozambik, Tanzania, Botswana, Republika Południowej Afryki, Malawi i Zimbabwe[63]. Prezydent Botswany dr Mokgweetsi Eric Keabetswe Masisi, który pełni obowiązki przewodniczącego organu politycznego (The Organ on Politics, Defence and Security Cooperation), oświadczył, że „atak w Mozambiku jest znieważeniem pokoju i bezpieczeństwa, nie tylko w Mozambiku, ale także w regionie i wobec społeczności międzynarodowej”[64].

Wymiernym efektem współpracy w ramach SADC jest wysłanie pod koniec marca 2021 r. do Cabo Delgado w Mozambiku sił specjalnych z 1 Pułku Komandosów z bazy Cranborne Barracks w Harare z Zimbabwe. Komandosi mieli pomóc w przeszukiwaniu terenu w rejonie Palmy pod kątem elementów neutralizacji członków oddziału odpowiedzialnego za atak. Wysłane siły specjalne w liczbie czterech sekcji specjalnych po 14 każda prowadziły swoje działania w ramach armii mozambijskiej[65].

W trakcie spotkania SADC ustalono, że nie ma w tej chwili woli przyjęcia zewnętrznej interwencji i problem braku bezpieczeństwa w Cabo Delgado powinien zostać rozwiązany przez sam Mozambik. 28 kwietnia mają się spotkać ministrowie i ustalić zadania dla tzw. zespołu technicznego.Przedstawiciele SADC nie wystąpili o wsparcie ani społeczności międzynarodowej, ani samej Unii Afrykańskiej.Zoczywistych względów nie ma woli poproszenia o pomoc USA czy Unii Europejskiej, skoro widać, jak słabo sobie radzą z rozwiązywaniem konfliktów w takich krajach, jak Somalia, Mali, Syria czy Libia. Na miejscu w Cabo Delgado pozostaje tylko mały zespół sił z RPA, zajmujący się głównie zbieraniem informacji wywiadowczych, co ma pozwolić zrozumiećsytuację, potrzeby ludności, możliwości negocjacyjne czy warunki deeskalacji konfliktu. Powyższe jest szczególnie ważne, ponieważ rebelia zaczyna zyskiwać poparcie lokalnej ludności[66].

Prezydent Mozambiku poza terroryzmem ma także inne problemy. Jest zamieszany w skandal korupcyjny, którego główna akcja toczy się w RPA, dotyczący budowy portu. Według dokumentów znajdujących się w londyńskim sądzie firma zajmująca się budowaniem okrętów oraz francusko-libański biznesmen płacili Nyusiemu i innym oficjelom łapówki w trakcie negocjacji morskich projektów. Na te cele Mozambik w latach 2013-2014 pożyczył 2 mld dolarów z kilku banków, w tym z Credit Suisse Group SA, na budowę systemu ochrony wybrzeża i flotę połowu tuńczyka. W tym czasie – tj. kwietniu 2014 r. – Nyusi kierował partią Frelimo i był głównym kandydatem na prezydenta. Według rzecznika Frelimo w tamtym czasie Nyusi nie był prezydentem i według prawa mógł przyjmować donacje dla partii. W związku ze skandalem w International Monetary Fund (IMF) grupa europejskich darczyńców zatrzymała finansowanie rządu w 2016 r. i kolejnych latach. Amerykański prokurator w 2019 r. oświadczył, że projekt stał się częścią systemu łapówkarskiego i prania pieniędzy, a ofiarami są amerykańscy inwestorzy. Trzech bankierów Credit Suisse zostało uznanych winnymi w tej sprawie[67]. Będąca w rękach służby wywiadu firma Ematum otrzymała zlecenie na 850 mln dolarów, a inna – zarządzana przez państwo Mozambique Asset Management – 525 mln dolarów. Środki te były wykorzystywane do płacenia łapówek urzędnikom i politykom[68]. Według Josepha Hanlona, autora The Uberization of Mozambique’s heroim trade, przez Mozambik przechodzi rocznie heroina wartości 600-800 mln dolarów, z czego 100 mln dolarów może być przeznaczanych na łapówki dla członków partii Frelimo.

Zakończenie

Przed władzami Mozambiku stoją bardzo trudne wyzwania, polegające nie tylko na neutralizacji ASM i współpracujących z nią komórek ISIS, ale przede wszystkim na odbudowie zaufania społecznego i zlikwidowaniu warunków do powstawania terroryzmu. Wszelkie opóźnienia w przygotowaniu i wprowadzeniu skutecznej strategii walki z źródłami sprzyjającymi radykalizacji młodych ludzi i ich wstępowaniu w szeregi organizacji zbrojnych będą skutkowały stałym pogarszanie się sytuacji bezpieczeństwa. Na przykładzie państwa Sahelu jasno widać, że konsekwencjami dłuższych okresów kontrolowania danego terenu przez islamistów są szybka rozbudowa struktur organizacji oraz integracja ze społeczeństwem lokalnym.

Do najważniejszych działań, które powinny zostać podjęte przez struktury rządowe Mozambiku, należy zaliczyć:

  • poprawę poziomu wyszkolenia i wyposażenia sił bezpieczeństwa;
  • zaoferowanie amnestii młodym ludzi, którzy przystąpili do organizacji zbrojnej;
  • rozwijanie programów rehabilitacyjnych pozwalających na przywróceniu tych młodych ludzi społeczeństwu;
  • zapewnienie młodym ludziom poziomu wykształcenia pozwalającego na znalezienie zatrudnienia w nowych projektach wydobywczych;
  • znalezienie sposobu na zakopanie różnic religijnych i etnicznych pomiędzy grupami etnicznymi;
  • przygotowanie i wprowadzenie projektów rozwojowych w regionie, mających poprawić warunki życia lokalnej ludności;
  • stworzenie sposobów na uzyskanie bezpośrednich korzyści dla ludności lokalnej z nowych projektów wydobywczych.

Beevor E., Who Are Mozambique’s Jihadists?, „International Institute for Strategic Studies (IISS)”, 25 March 2020, https://www.iiss.org/blogs/analysis/2020/03/csdp-mozambique-jihadists

Cabo Ligado Weekly: 29 March-4 April, „Caboligado.com”, 6.04.2021, https://www.caboligado.com/reports/cabo-ligado-weekly-29-march-4-april-2021

Cameron J., Flash Briefing: Mozambique president named in corruption scandal; Zuma refuses to testify; vaccines; SA equities, „Biznes.com”, 1.02.2021, https://www.biznews.com/global-investing/2021/02/01/mozambique-president-corruption

Columbo E.C., Doctor A.C., Foreign fighters and the trajectory of violence in northern Mozambique, „War on the Rocks”, 13.04.2021, https://warontherocks.com/2021/04/foreign-fighters-and-the-trajectory-of-violence-in-northern-mozambique/

Columbo E., Devermont J., Kutzer J., Mozambique: The Problem with Foreign Terrorist Organization (FTO) Designations, „CSIS.org”, 12.03.2021, https://www.csis.org/analysis/mozambique-problem-foreign-terrorist-organization-fto-designations

Conceição João Faria P., The rise and root causes of Islamic insurgency in Mozambique and its security implication to the region, IPSS Policy Brief, VOL 15-02, March 2021, http://ipss-addis.org/wp-content/uploads/2021/03/Policy-Brief-The-rise-and-root-causes-of-Islamic-insurgency-in-Mozambique-1.pdf

Cotterill J., Mozambique looks to private sector in war against Islamists, „Financial Times”, 15.03.2021, https://www.ft.com/content/2f35c5b0-7084-4bfd-b702-44769a6ac835

Forster P.K., Jihadism in Mozambique: The enablers of extremist sustainability, „The Small Wars Journal”, 20.10.2020, https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/jihadism-mozambique-enablers-extremist-sustainability

France’s Total shuts gas plant after Mozambique attacks: security sources, „Club of Mozambique”, 2.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/frances-total-shuts-gas-plant-after-mozambique-attacks-security-sources-afp-188501/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e5bfa158c-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e5bfa158c-237813672

Garofalo D., Brief Analysis: Mozambique and the expansion of Islamist terrorism, „The Institute for Global Threats and Democracies Studies (IGTDS)”, 24.03.2021, https://igtds.org/blog/2021/03/24/brief-analysis-mozambique-and-the-expansion-of-islamist-terrorism/

Giles Ch., Mwai P., Mozambique conflict: What’s behind the unrest?, „BBC”, 29.03.2021 r., https://www.bbc.com/news/world-africa-56441499

Harding T., Revealed: ISIS central command’s links to Mozambique and terror across Africa, „The National”, 9.04.2021, https://www.thenationalnews.com/world/africa/revealed-isis-central-command-s-links-to-mozambique-and-terror-across-africa-1.1200194

Hassen M., Szturm na więzienie w Demokratycznej Republice Kongo, „Security in practice”, 2.11.2020,https://securityinpractice.eu/szturm-na-wiezienie-w-demokratycznej-republice-kongo/

Hill M., Burkhardt P., There’s $120 billion at stake in an overlooked war in Mozambique – Bloomberg, „Club of Mozambique”, 26.03.2021, https://clubofmozambique.com/news/theres-120-billion-at-stake-in-an-overlooked-war-in-mozambique-bloomberg-187807/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9fecaeae45-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9fecaeae45-237813672

ISCAP, Islamic State Central Africa Province Administrative division of Islamic State, „Frontier Mapping”, https://www.linkedin.com/posts/wagenaar_palma-cabo-delgado-activity-6784811384099086336-4L3Z

IS-Linked Militants ‘Chased’ From Mozambique Town of Palma: President, „The Defense Post”, 7.04.2021, https://www.thedefensepost.com/2021/04/07/is-forced-out-mozambique-palma/

Kajjo S., Vilanculos A., Displaced Mozambicans Optimistic About US Support for Counterinsurgency Efforts, „VOAnews.com”, 23.03.2021, https://www.voanews.com/extremism-watch/displaced-mozambicans-optimistic-about-us-support-counterinsurgency-efforts

Morier-Genoud E., The jihadi insurgency in Mozambique: origins, nature and beginning, „Journal of Eastern African Studies”, 2020, Vol 14, No. 3, 396-412, 6.07.2020, https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/17531055.2020.1789271?needAccess=true

Mozambique: Counting the dead in Palma – AIM report, „Club of Mozambique”, 9.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-counting-the-dead-in-palma-aim-report-189037/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9050bbab73-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9050bbab73-237813672

Mozambique’s insurgency: a new Boko Haram or youth demanding an end to marginalisation?, „Africa at LSE “, 19.06.2018, https://blogs.lse.ac.uk/africaatlse/2018/06/19/mozambiques-insurgency-a-new-boko-haram-or-youth-demanding-an-end-to-marginalisation/

Mozambique: Portuguese trainers for Mozambican special forces should be on the ground by April, „Club of Mozambique”, 15.02.2021

Mozambique: Portuguese trainers for Mozambican special forces should be on the ground by April – minister

Mozambique: SADC wants solution for terrorism without international interference – analyst, „Club of Mozambique”, 9.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-sadc-wants-solution-for-terrorism-without-international-interference-analyst-lusa-189009/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9050bbab73-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9050bbab73-237813672

Mozambique: Trial of 12 Iranians accused of terrorism postponed for lack of translators, „Club of Mozambique”, 27.02.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-trial-of-12-iranians-accused-of-terrorism-postponed-for-lack-of-translators-185455/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=eaded72c76-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-eaded72c76-237813672

Norbrook N., How Mozambique’s corrupt elite caused tragedy in the north, „The Africa Report”, 10.04.2021, https://www.theafricareport.com/79096/how-mozambiques-corrupt-elite-caused-tragedy-in-the-north/

Pirio G., Pittelli R. and Adam Y., The Emergence of Violent Extremism in Northern Mozambique, Spotlights Africa, „Centre for Strategic Studies”, 25.03.2018, https://africacenter.org/spotlight/the-emergence-of-violent-extremism-in-northern-mozambique/

Renon E., Terrorism in Mozambique’s Cabo Delgado province: Examining the data and what to expect in the coming years, 5.04.2021, https://ihsmarkit.com/research-analysis/terrorism-mozambiques-cabo-delgado-data.html

SADC to convene Extraordinary Double Troika Summit to deliberate on measures to address terrorism in Mozambique, „Club of Mozambique”, 7.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/sadc-to-convene-extraordinary-double-troika-summit-to-deliberate-on-measures-to-address-terrorism-in-mozambique-188763/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=020ebf39b8-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-020ebf39b8-237813672

There are 350,000 displaced children in Cabo Delgado, „Club of Mozambique”, 1.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/there-are-350000-displaced-children-in-cabo-delgado-188439/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e5bfa158c-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e5bfa158c-237813672

U.S. Government Provides Military Training to Mozambican Marines, U.S. Ambassy in Mozambique, 15.03.2021, https://mz.usembassy.gov/u-s-government-provides-military-training-to-mozambican-marines/

Valoi E., The Blood Rubies of Montepuez: Troubling Pattern of Violence And Death For Responsibly Sourced Gems, „100Reporters”, 3.05.2016, https://100r.org/2016/05/the-blood-rubies-of-montepuez/

Weiss C., Islamic State claims capture of coastal city in Mozambique, „Long War Journal”, 29.03.2021, https://www.longwarjournal.org/archives/2021/03/islamic-state-claims-capture-of-coastal-city-in-mozambique.php

Zimbabwe deploys reconnaisance special forces to Mozambique, „The Zimbabwe Mail”, 17.04.2021, https://www.thezimbabwemail.com/zimbabwe/zimbabwe-deploys-reconnaisance-special-forces-to-mozambique/

Zimbabwean survivor In Mozambique attack narrates ordeal, „Club of Mozambique”, 13.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/zimbabwean-survivor-in-mozambique-attack-narrates-ordeal-189202/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e356417a6-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e356417a6-237813672

[1] ISCAP, Islamic State Central Africa Province Administrative division of Islamic State, „Frontier Mapping”, https://www.linkedin.com/posts/wagenaar_palma-cabo-delgado-activity-6784811384099086336-4L3Z, 5.04.2021.

[2] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency in Mozambique: origins, nature and beginning, „Journal of Eastern African Studies”, 2020, Vol 14, No. 3, s. 396-412, 6.07.2020, https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/17531055.2020.1789271?needAccess=true, 3.04.2021.

[3] W dalszej części tekstu autor będzie używał skrótu ASM, tj. Al-Shabaab w Mozambiku.

[4] ISCAP, Islamic State Central…

[5] G. Pirio, R. Pittelli and Y. Adam, The Emergence of Violent Extremism in Northern Mozambique, Spotlights Africa, „Centre for Strategic Studies”, 25.03.2018, https://africacenter.org/spotlight/the-emergence-of-violent-extremism-in-northern-mozambique/, 5.04.2021.

[6] P.K. Forster, Jihadism in Mozambique: The enablers of extremist sustainability, „The Small Wars Journal”, 20.10.2020, https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/jihadism-mozambique-enablers-extremist-sustainability, 6.4.2021.

[7] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency in Mozambique…

[8] Tamże.

[9] W tym mieście pierwsze problemy pomiędzy sektą ASM a sufi pojawiły się już w 2010 r. E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency…

[10] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[11] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency…

[12] G. Pirio, R. Pittelli and Y. Adam, The Emergence of Violent…

[13] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[14] G. Pirio, R. Pittelli and Y. Adam, The Emergence of Violent…

[15] P. Conceição João Faria, The rise and root causes of Islamic insurgency in

Mozambique and its security implication to the region, IPSS Policy Brief, Vol. 15-02, March 2021, http://ipss-addis.org/wp-content/uploads/2021/03/Policy-Brief-The-rise-and-root-causes-of-Islamic-insurgency-in-Mozambique-1.pdf.

[16] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency…

[17] D. Garofalo, Brief Analysis: Mozambique and the expansion of Islamist terrorism, „The Institute for Global Threats and Democracies Studies (IGTDS)”, 24.03.2021, https://igtds.org/blog/2021/03/24/brief-analysis-mozambique-and-the-expansion-of-islamist-terrorism/, 25.03.2021.

[18] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[19] G. Pirio, R. Pittelli and Y. Adam, The Emergence of Violent…

[20] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[21] E. Beevor, Who Are Mozambique’s Jihadists?,„International Institute for Strategic Studies (IISS)”, 25 March 2020, https://www.iiss.org/blogs/analysis/2020/03/csdp-mozambique-jihadists, 5.04.2021.

[22] E. Valoi, The Blood Rubies of Montepuez: Troubling Pattern of Violence And Death For Responsibly Sourced Gems, „100Reporters”, 3.05.2016, https://100r.org/2016/05/the-blood-rubies-of-montepuez/, 5.04.2021.

[23] E. Renon, Terrorism in Mozambique’s Cabo Delgado province: Examining the data and what to expect in the coming years, 5.04.2021, https://ihsmarkit.com/research-analysis/terrorism-mozambiques-cabo-delgado-data.html, 8.04.2021.

[24] Mozambique’s insurgency: a new Boko Haram or youth demanding an end to marginalisation?, „Africa at LSE”, 19.06.2018, https://blogs.lse.ac.uk/africaatlse/2018/06/19/mozambiques-insurgency-a-new-boko-haram-or-youth-demanding-an-end-to-marginalisation/, 4.04.2021.

[25] Ch. Giles, P. Mwai, Mozambique conflict: What’s behind the unrest?, „BBC”, 29.03.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56441499, 5.04.2021.

[26] E. Renon, Terrorism in Mozambique’s…

[27] Cabo Ligado Weekly: 29 March-4 April, „Caboligado.com”, 6.04.2021, https://www.caboligado.com/reports/cabo-ligado-weekly-29-march-4-april-2021, 8.04.2021.

[28] D. Garofalo, Brief Analysis: Mozambique and the expansion of Islamist terrorism, „The Institute for Global Threats and Democracies Studies (IGTDS)”, 24.03.2021, https://igtds.org/blog/2021/03/24/brief-analysis-mozambique-and-the-expansion-of-islamist-terrorism/, 25.03.2021.

[29] G. Pirio, R. Pittelli and Y. Adam, The Emergence of Violent…

[30] E.C. Columbo, A.C. Doctor, Foreign fighters and the trajectory of violence in northern Mozambique, „War on the Rocks”, 13.04.2021, https://warontherocks.com/2021/04/foreign-fighters-and-the-trajectory-of-violence-in-northern-mozambique/, 13.04.2021.

[31] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency in Mozambique…

[32] Wydarzyło się to bardzo blisko firmy Total w rejonie Afungi, która ewakuowała 2000 swoich pracowników, w konsekwencji żądając 25 km strefy bezpieczeństwa, która została ogłoszona w marcu 2021 r. E. Renon, Terrorism in Mozambique’s…

[33] D. Garofalo, Brief Analysis: Mozambique…

[34] P.K. Forster, Jihadism in Mozambique…

[35] W kwietniu 2020 r. zatrzymano w tym kraju ważnego członka organizacji przestępczej Primeiro Comando da Capital (PCC) z Brazylii – był to Gilberto Aparecido Dos Santos, pseudonim Fuminho. N. Norbrook, How Mozambique’s corrupt elite caused tragedy in the north, „The Africa Report”, 10.04.2021, https://www.theafricareport.com/79096/how-mozambiques-corrupt-elite-caused-tragedy-in-the-north/, 11.04.2021.

[36] E. Renon, Terrorism in Mozambique’s…

[37] Mozambique: Trial of 12 Iranians accused of terrorism postponed for lack of translators, „Club of Mozambique”, 27.02.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-trial-of-12-iranians-accused-of-terrorism-postponed-for-lack-of-translators-185455/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=eaded72c76-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-eaded72c76-237813672, 28.02.2021.

[38] C. Weiss, Islamic State claims capture of coastal city in Mozambique, „Long War Journal”, 29.03.2021, https://www.longwarjournal.org/archives/2021/03/islamic-state-claims-capture-of-coastal-city-in-mozambique.php, 6.04.2021.

[39] E. Morier-Genoud, The jihadi insurgency…

[40] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[41] E. Columbo, J. Devermont, J. Kutzer, Mozambique: The Problem with Foreign Terrorist Organization (FTO) Designations, „CSIS.org”, 12.03.2021, https://www.csis.org/analysis/mozambique-problem-foreign-terrorist-organization-fto-designations, 5.04.2021.

[42] Sojusznicze Siły Demokratyczne zostały utworzone w 1995 r. w górskim rejonie przy granicy z Ugandą. Według ekspertów ONZ, zajmujących się sytuacją w DRC, w 2013 r. organizacja liczyła 1200-1500 uzbrojonych członków operujących w rejonie północno-wschodniego Beni. Wraz z kobietami i dziećmi do ADF należało wówczas 1600-2500 osób. Ich dowódcą wojskowym jest Hood Lukwago, a przywódcą – Jamil Mukulu. W efekcie licznych operacji zbrojnych, przeprowadzanych m.in. w latach 2013-2014 przez Kongijskie Siły Zbrojne (Congolese Armed Forces, FARDC) oraz MONUSCO, ADF podzieliły się na mniejsze grupy, co miało utrudnić ich skuteczne zwalczanie. M. Hassen, Szturm na więzienie w Demokratycznej Republice Kongo, „Security in practice”, 2.11.2020,https://securityinpractice.eu/szturm-na-wiezienie-w-demokratycznej-republice-kongo/,18.04.2021.

[43] D. Garofalo, Brief Analysis: Mozambique…

[44] ISCAP, Islamic State Central Africa…

[45] E.C. Columbo, A. C. Doctor, Foreign fighters…

[46] Cabo Ligado Weekly: 29 March-4 April…

[47] C. Weiss, Islamic State claims capture…

[48] Mozambique: Counting the dead in Palma – AIM report, „Club of Mozambique”, 9.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-counting-the-dead-in-palma-aim-report-189037/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9050bbab73-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9050bbab73-237813672, 12.04.2021.

[49] Zimbabwean survivor In Mozambique attack narrates ordeal, „Club of Mozambique”, 13.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/zimbabwean-survivor-in-mozambique-attack-narrates-ordeal-189202/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e356417a6-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e356417a6-237813672, 13.04.2021.

[50] T. Harding, Revealed: ISIS central command’s links to Mozambique and terror across Africa, „The National”, 9.04.2021, https://www.thenationalnews.com/world/africa/revealed-isis-central-command-s-links-to-mozambique-and-terror-across-africa-1.1200194, 11.04.2021.

[51] Cabo Ligado Weekly: 29 March-4 April…

[52] Ciekawe, że jeszcze w lutym szef firmy Total Patrick Pouyanne informował, że projekt odziedziczony po amerykańskiej firmie Anadarko ma szansę na rozpoczęcie działalności w 2024 r. Według niego firma zawarła porozumienie z prezydentem Mozambiku (urząd ten od 2015 r. sprawuje Filipe Nyusi) o ustanowieniu
25-kilometrowej strefy bezpieczeństwa wokół miejsca inwestycji. France’s Total shuts gas plant after Mozambique attacks: security sources, „Club of Mozambique”, 2.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/frances-total-shuts-gas-plant-after-mozambique-attacks-security-sources-afp-188501/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e5bfa158c-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e5bfa158c-237813672, 5.04.2021.

[53] There are 350,000 displaced children in Cabo Delgado, „Club of Mozambique”, 1.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/there-are-350000-displaced-children-in-cabo-delgado-188439/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=8e5bfa158c-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-8e5bfa158c-237813672, 5.04.2021.

[54] Przeciwne wydobyciu gazu są także grupy zajmujące się ochroną środowiska – jak Friends of the Earth International – które już stwarzają problemy rządowi UK w udzieleniu firmie Total wsparcia kwotą 1 mld dolarów. M. Hill, P. Burkhardt, There’s $120 billion at stake in an overlooked war in Mozambique – Bloomberg, „Club of Mozambique”, 26.03.2021, https://clubofmozambique.com/news/theres-120-billion-at-stake-in-an-overlooked-war-in-mozambique-bloomberg-187807/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9fecaeae45-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9fecaeae45-237813672, 27.03.2021.

[55] P. Conceição João Faria, The rise and root…

[56] P.K. Forster, Jihadism in Mozambique…

[57] J. Cotterill, Mozambique looks to private sector in war against Islamists, „Financial Times”, 15.03.2021, https://www.ft.com/content/2f35c5b0-7084-4bfd-b702-44769a6ac835, 8.04.2021.

[58] Cabo Ligado Weekly: 29 March-4 April…

[59] S. Kajjo, A. Vilanculos, Displaced Mozambicans Optimistic About US Support for Counterinsurgency Efforts, „VOAnews.com”, 23.03.2021, https://www.voanews.com/extremism-watch/displaced-mozambicans-optimistic-about-us-support-counterinsurgency-efforts, 5.04.2021.

[60] U.S. Government Provides Military Training to Mozambican Marines, U.S. Ambassy in Mozambique, 15.03.2021, https://mz.usembassy.gov/u-s-government-provides-military-training-to-mozambican-marines/, 5.04.2021.

[61] Mozambique: Portuguese trainers for Mozambican special forces should be on the ground by April, „Club of Mozambique”, 15.02.2021,

https://clubofmozambique.com/news/mozambique-portuguese-trainers-for-mozambican-special-forces-should-be-on-the-ground-by-april-minister-184414/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=1a6859510b-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-1a6859510b-237813672, 16.02.2021.

[62] N. Norbrook, How Mozambique’s…

[63] IS-Linked Militants ‘Chased’ From Mozambique Town of Palma: President, „The Defense Post”, 7.04.2021, https://www.thedefensepost.com/2021/04/07/is-forced-out-mozambique-palma/, 8.04.2021

[64] W skład SADC Double Troika wchodzą były, obecny i przyszły przewodniczący SADC. SADC to licząca 16 członków organizacja, ustanowiona w 1980 r. Jej misją jest promocja rozwoju społeczno-gospodarczego, głębsza współpraca i integracja, dobre zarządzanie i zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa – w taki sposób, aby region był konkurencyjnym i efektywnym graczem międzynarodowym w światowej gospodarce. SADC to convene Extraordinary Double Troika Summit to deliberate on measures to address terrorism in Mozambique, „Club of Mozambique”, 7.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/sadc-to-convene-extraordinary-double-troika-summit-to-deliberate-on-measures-to-address-terrorism-in-mozambique-188763/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=020ebf39b8-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-020ebf39b8-237813672, 8.04.2021.

[65] Zimbabwe deploys reconnaisance special forces to Mozambique, „The Zimbabwe Mail”, 17.04.2021, https://www.thezimbabwemail.com/zimbabwe/zimbabwe-deploys-reconnaisance-special-forces-to-mozambique/, 18.04.2021.

[66] Mozambique: SADC wants solution for terrorism without international interference – analyst, „Club of Mozambique”, 9.04.2021, https://clubofmozambique.com/news/mozambique-sadc-wants-solution-for-terrorism-without-international-interference-analyst-lusa-189009/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=9050bbab73-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-9050bbab73-237813672, 12.04.2021.

[67] J. Cameron, Flash Briefing: Mozambique president named in corruption scandal; Zuma refuses to testify; vaccines; SA equities, „Biznes.com”, 1.02.2021, https://www.biznews.com/global-investing/2021/02/01/mozambique-president-corruption, 8.04.2021.

[68] N. Norbrook, How Mozambique’s corrupt…