Terroryści wkraczają na Wybrzeże Kości Słoniowej

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 29.06.2021 r.

Wybrzeże Kości Słoniowej – państwo położone w Afryce Zachodniej nad Zatoką Gwinejską przy Oceanie Atlantyckim. Słynące z importu ziaren kakaowca, pięknych krajobrazów oraz największej bazyliki maryjnej na świecie. Jednak jak długo turyści będą mogli podziwiać jego piękno, a Iworyjczycy cieszyć się rozwijającą gospodarką i bezpieczeństwem swojego kraju?

Na kilka dni przed szczytem G5 Sahel w N’Djamena, który odbył się 15 lutego 2021 r., szef francuskiego wywiadu (DGSE) Bernard Émié zabrał głos w sprawie rosnących wpływów dżihadystów w tym kraju. Podczas konferencji prasowej zaprezentował 40-sekundowy film[1], którzy przedstawiał Iyada Ag Ghaly’ego – lidera JNIM (Group for the Support of Islam and Muslims, Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin in Mar), jego prawą rękę – Amadou Koufę, oraz już nieżyjącego przywódcę AQIM (Al-Qaeda in the Islamic Maghreb) Abdelmaleka Droukdela. Z przedstawionego materiału wynikało, że dżihadyści z Sahelu zamierzają rozszerzyć swoją działalność terrorystyczną właśnie o region Zatoki Gwinejskiej[2].

O obecności ugrupowań terrorystycznych na Wybrzeżu Kości Słoniowej wiadomo od pięciu lat. W 2016 r. doszło do pierwszego ataku terrorystycznego na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w którym zginęło 19 osób[3]. Celem był ośrodek wypoczynkowy w Grand-Bassam (miasto położone ok. 40 km na południowy wschód od Abidżan). Po czterech latach względnej ciszy, 11 czerwca 2020 r., dokonano zbrojnej napaści na posterunek żandarmerii wojskowej w Kafolo. W wyniku ataku zginęło ponad 10 żołnierzy. Rząd uważał, że za zdarzenie odpowiadają grupy powiązane z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[4].

29 marca 2021 r. terroryści przeprowadzili kolejny atak na dwie mniejsze bazy wojskowe w Kafolo i Kolobougou. Obie miejscowości znajdowały się w pobliżu granicy z Burkina Faso. Zginęło sześć osób, w tym trzech terrorystów, dwóch żołnierzy i jeden policjant. Czterech członków sił bezpieczeństwa zostało rannych. Dodatkowo zatrzymano cztery osoby, które brały udział w ataku. Napastnicy zostali odepchnięci do granicy Burkina Faso, a wojsko przejęło pozostawione przez nich broń i sprzęt wojskowy[5]. 6 maja 2021 r. wioska Bole (12 km od Kafalo) została zaatakowana przez 60 terrorystów. Powodem zdarzenia miało być przekazywanie przez wodza wioski informacji do armii o ruchach dżihadystów na tamtejszym obszarze. W wyniku podjętych działań żołnierzy Wybrzeża Kości Słoniowej napastnicy wycofali się na terytorium Burkina Faso[6].

Patrząc na niespokojną sytuację w innych krajach Sahelu, rodzi się kilka pytań – między innymi o to, dlaczego ugrupowania terrorystyczne podbijające Mali i Burkina Faso postanowiły rozszerzyć swój zasięg o państwo Zatoki Gwinejskiej? Co sprawia, że ludzie w tak łatwy sposób dają się przekonać dżihadystom?

Początku układanki należy się doszukiwać w okresie pokolonialnym. Wybrzeże Kości Słoniowej jest państwem, które powstało po uzyskaniu niepodległości od Francji w 1960 r. Przez 33 lata (pomiędzy 1960 a 1993 r.) prezydentem Wybrzeża Kości Słoniowej był Félix Houphouët-Boigny. To dzięki jego kapitalistycznej orientacji i utrzymywaniu dobrych stosunków z byłym państwem kolonialnym Wybrzeże Kości Słoniowej stało się potęgą gospodarczą w regionie Afryki Zachodniej.

Sytuacja zmieniła się po jego śmierci w 1993 r. Wtedy to doszło do zamachu stanu i wybuchu wojny domowej, która trwała do 2011 r. W tym okresie gospodarka Wybrzeża Kości Słoniowej upadła, a kraj pogrążył się w chaosie. Dawną świetność gospodarczą zaczął odzyskiwać dopiero po wybraniu na prezydenta Alassane’a Ouattary’ego. Poprawiająca się sytuacja ekonomiczna jest powodem do migracji ludzi z biedniejszych regionów Afryki Zachodniej, natomiast wewnętrzne podziały państwowe stanowią dobry grunt do działań różnych grup związanych z Al-Kaidą czy tzw. Państwem Islamskim. Wewnętrzne spory na Wybrzeżu Kości Słoniowej wynikają głównie ze zróżnicowania religijnego, które napędzane jest przez politykę i niesprawiedliwy podziału dóbr[7]. Kraj, w którym znajduje się ok. 46,2 % chrześcijan i 40,2 % muzułmanów[8], na południu jest dobrze rozwinięte

i zamieszkiwane przez chrześcijan. Na północy mieszkają w większości wyznawcy islamu, którzy bywają marginalizowani przez rząd. Podział religijny i wynikająca z niego niesprawiedliwość sprzyjają rozpowszechnianiu się radykalnych ideologii, głoszonych przez dżihadystów[9]. Grupy terrorystyczne wykorzystują m.in. konflikt pomiędzy pasterzami a rolnikami osiadłymi, podobnie jak dzieje się to m.in. w Mali. Spór dotyczy dostępu do pastwisk, wody oraz niszczenia upraw rolników przez zwierzęta gospodarcze pasterzy. Terroryści pojawiający się w regionach Parku Narodowego Komoe na północnym wschodzie Wybrzeża Kości Słoniowej popierają kłusownictwo oraz poszukiwanie i wydobycie złota. Aby zyskać uznanie myśliwych i poszukiwaczy złota, oferują im swoją ochronę[10].                                      Z powodzeniem przenoszą rozwiązania przetestowane w innych państwach Sahelu.

Dżihadyści z północy ukrywają się w Parku Narodowym Komoe. Znajduje się on w północno-wschodniej części Wybrzeża Kości Słoniowej i zajmuje ponad 11 500 km², co czyni go największym parkiem narodowym w regionie Afryki Zachodniej.

Duży obszar sprzyja rozwijaniu się przestępczości (kłusownicy, poszukiwacze złota, przemytnicy), z którą siły bezpieczeństwa nie mogą sobie poradzić. Od 2017 r. na terytorium parku pojawiają się uzbrojone bojówki, pochodzące głównie z Mali i Burkina Faso. Grupy działają według określonego schematu. Najpierw przenikają do społeczności muzułmańskiej jako marabouts, czyli nauczyciele, przewodnicy duchowi. Ich celem jest pozyskanie przychylności, a następnie radykalizacja części ludności lokalnej. Inni członkowie ugrupowań zbrojnych mają za zadanie nawiązać znajomości i kontakty z miejscową społecznością, aby pozyskiwać informacje dotyczące sił bezpieczeństwa Wybrzeża Kości Słoniowej. Trzecia grupa otwiera różnego rodzaju interesy (czasami półlegalne), aby budować więzi z ludnością lokalną oraz zbierać informacje pozwalające na kontrolę sytuacji. Przez cały czas trwa jednocześnie rekrutacja nowych członków, nierzadko pod przymusem. W zamian za dołączenie do grupy rekruci mogą liczyć na ok. 846 euro i motocykl, co w tamtych warunkach nie jest małą kwotą. Pojawianie się grup terrorystycznych w północnej części Wybrzeża Kości Słoniowej wskazuje, że kraj ten jest nowym rejonem zainteresowania terrorystów. Zajmowanie kolejnych obszarów utrudnia walkę z islamistami w Afryce, ponieważ zmusza siły lokalne i społeczność międzynarodową do rozdrabniania wysiłków militarnych na wielu frontach. Podobna taktyka została zauważona na obszarze granicznym Mali, Burkina Faso i Nigru[11].

Rząd Wybrzeża Kości Słoniowej dostrzega niebezpieczeństwo i podejmuje wysiłki, aby zatrzymać ten niebezpieczny trend. Po czerwcowym ataku w Kafolo
w 2020 r. zwiększono liczbę żołnierzy stacjonujących w bazach położnych na północy kraju. W 2021 r. iworyjski rząd postanowił skupić się na polepszeniu stosunków z sąsiadami na północy i wschodzie, tj. z Mali, Burkina Faso i Ghaną, co ma poprawić bezpieczeństwo w rejonach przygranicznych. Zwiększono także wydatki na opiekę zdrowotną i edukację na północy kraju, co ma przywrócić zaufanie społeczeństwa do rządu i wyrównać nierówności ekonomiczne[12].

[1] Według oficjalnych informacji film miał pochodzić od jednego ze źródeł osobowych DGSE. Jednak eksperci twierdzą, że jest to niemożliwe, aby dżihadyści w tak bezpośredni sposób pozwalali nagrywać swoje spotkanie. Specjaliści uważają, że film może pochodzić z sprzętu komputerowego, przechwyconego przez francuskie siły specjalne po ataku na Abdelmaleka Droukdela 30 czerwca 2020 r. B. Roger, Côte d’Ivoire – Benin: French intelligence warn of jihadist expansion, „The raport Africa”, 9.02.2021,

https://www.theafricareport.com/63807/cote-divoire-benin-why-french-intelligence-released-footage-of-a-jihadist-meeting/, 29.06.2021.

[2] Tamże.

[3] Two soldiers killed in attacks on Ivory Coast military camps, „Aljazeera”, 29.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/29/two-soldiers-killed-in-raid-on-ivory-coast-military-camp, 29.06.2021.

[4] Terrorist attack in northern Ivory Coast kills 10 soldiers – govt, „Africa News”, 12.06.2020, https://www.africanews.com/2020/06/12/terrorist-attack-in-northern-ivory-coast-kills-10-soldiers-govt/, 29.06.2021.

[5] Two soldiers killed in attacks on Ivory Coast…

[6] Cote d’Ivoire thwarts incursion attempt by 60 terrorists, „JournalduCameroun.com”, 7.05.2021, https://www.journalducameroun.com/en/cote-divoire-thwarts-incursion-attempt-by-60-terrorists/, 29.06.2021.

[7] J. Campbell, Concern Grows About Jihadi Activity in Ivory Coast, „Council on foreign relations”, 31.03.2021,

https://www.cfr.org/blog/concern-grows-about-jihadi-activity-ivory-coast, 29.06.2021.

[8] Religious Beliefs In Ivory Coast, „World Atlas”, https://www.worldatlas.com/articles/religious-beliefs-in-ivory-coast.html, 29.06.2021.

[9] J. Campbell, Concern Grows About Jihadi…

[10] W. Assanvo, Terrorism and violence in Côte d’Ivoire spark fears of home-grown extremism, „The african crime and conflict journal”, 15.06.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/06/15/terrorism-and-violence-in-cote-divoire-spark-fears-of-home-grown-extremism/, 29.06.2021.

[11] P. Pinto, Jihadisme en Côte d’Ivoire: Il y a une dynamique de recrutement en cours, „Radio France Internationale”, 9.06.2021, https://www.rfi.fr/fr/podcasts/invit%C3%A9-afrique/20210609-jihadisme-en-c%C3%B4te-d-ivoire-il-y-a-une-dynamique-de-recrutement-en-cours?ref=tw, 29.06.2021.

[12] W. Assanvo, Terrorism and violence in Côte d’Ivoire…

Senegal – zamieszki w najbardziej stabilnym regionie Afryki Zachodniej

Opracowała Katarzyna Woźniak, 18.03.2021 r.

Senegal jest uważany za najbardziej stabilne państwo w regionie Afryki Zachodniej. Jednak od 4 marca 2021 r. w Dakarze oraz innych miastach trwają protesty. Punktem zapalnym do rozpoczęcia demonstracji było aresztowanie popularnego polityka oskarżonego o gwałt. Dlaczego Senegalczycy bronią gwałciciela? Powody protestów są inne niż można przypuszczać.

3 marca 2021 r. policja aresztowała Ousmane Sonko, lidera partii opozycyjnej Pastef, pod pretekstem zachęcania Senegalczyków do zakłócania porządku publicznego. Ousmane Sonko (46 lat) to były kandydat na prezydenta Senegalu, który w wyborach prezydenckich w 2019 r. zdobył trzecie miejsce z poparciem 15%[1]. W lutym tego roku polityk został oskarżony o gwałt przez jedną z pracownic gabinetu masażu. Polityk był stałym klientem Sweet Beauty, w którym korzystał z masażów leczniczych. Oskarżony o napaść seksualną i grożenie bronią, Ousmane Sanko stracił poselski immunitet[2].

Aresztowanie polityka stało się iskrą zapalną do wybuchu ogólnokrajowych protestów, w których uczestniczyły szczególnie osoby młode z różnych warstw społecznych. Powodem było nie tylko aresztowanie Sanko, ale również wiele innych czynników. Globalny kryzys gospodarczy spowodowany pandemią COVID-19 dotknął także Senegal. Małe, lokalne przedsiębiorstwa upadają. Ludzie tracą pracę. Wzbogacają się natomiast duże, zagraniczne firmy. Jedną z nich jest francuska sieć Auchan – w samej stolicy Senegalu jest 14 sklepów tej marki. Zdaniem Ousmane Sanko supermarkety przyczyniają się do bankructwa lokalnych przedsiębiorstw, zajmujących się sprzedażą mięsa, warzyw i owoców, ponieważ klienci zamiast nich wybierają duże sklepy, gdzie wszystkie produkty są w jednym miejscu. W trakcie protestów jeden z supermarketów Auchan został podpalony i splądrowany[3]. Ludzie, sfrustrowani złym stanem ekonomicznym gospodarki, wprowadzaniem nowych obostrzeń, czują niezadowolenie i okazują je poprzez demonstracje.

Innym czynnikiem, który wywołał protesty, jest rosnące bezrobocie. Według danych sporządzonych przez Międzynarodową Organizację Pracy w 2020 r. 8,61% senegalskiej młodzieży nie miało pracy, gdy rok wcześniej odsetek bezrobotnych wśród nich wynosił 8,21%. Młodzi Senegalczycy są niezadowoleni z powodu swojej sytuacji życiowej, braku pracy i różnic społecznych. Szukając lepszych warunków życia, często wybierają emigrację – najczęstszym kierunkiem są Wyspy Kanaryjskie. Wielu z tych, którzy podjęli taką decyzję, traci życie, podróżując nielegalnymi szlakami w środkach transportu wodnego o złym stanie technicznym[4].

Dlaczego jednak Senegalczycy bronią człowieka oskarżonego o napaść seksualną? Ponieważ nie wierzą, że Ousmane Sanko dokonał gwałtu. Protestujący w tym zarzucie doszukują się pobudek politycznych. Ich zdaniem obecny prezydent Macky Sall próbuje znaleźć powód, aby wyeliminować potencjalnego, groźnego konkurenta na stanowisko głowy państwa w wyborach w 2024 r. Ousmane Sanko jest mocnym kandydatem, popularnym wśród młodych ludzi. To energiczny człowiek, który wcześniej ujawniał przestępstwa korupcyjne w rządzie. Zdaniem protestujących Senegalczyków Macky Sall nie po raz pierwszy próbuje uniemożliwić kandydowanie w wyborach prezydenckich swoim konkurentom. W 2013 r. oskarżony o korupcję został Karim Wade, syn byłego prezydenta Abdoulaye Wade, w którym wielu ludzi upatrywało kandydata na prezydenta Senegalu. Musiał jednak odbyć trzyletnią karę więzienia pod zarzutem korupcji. Na wolność wyszedł po wyborach prezydenckich. Inną osobą, której postawiono zarzuty korupcji przed wyborami, był burmistrz Dakaru Khalifa Sall. W 2017 r. został aresztowany i zwolniony z więzienia dopiero po wyborach w 2019 r.[5] Konstytucja Senegalu pozwala na sprawowanie urzędu głowy państwa przez dwie kadencje. Macky Sall w 2016 r. rozpoczął przegląd konstytucji, co może oznaczać, że próbuje znaleźć możliwość ponownego kandydowania na prezydenta[6].

Protesty rozpoczęły się 4 marca 2021 r., czyli dzień po aresztowaniu polityka Ousmane Sanko. W mieście Bignona, w południowym regionie Casamance w starciu protestujących z policją zginęła jedna osoba, a czterech funkcjonariuszy policji zostało rannych. Krajowa Rada Regulacji Audiowizualnych (CNRA) zawiesiła na 72 godziny działanie dwóch prywatnych stacji telewizyjnych: Sen TV i Walf z powodu cyklicznego nadawania obrazów z zamieszek trwających w Senegalu, co miało nawoływać i zachęcać do dalszych protestów. Na Uniwersytecie Cheikh Anta Diop w Dakarze studenci wyłamali bramę do uczelni i rzucali kamieniami w służby bezpieczeństwa. W celu opanowania sytuacji policja użyła gazu łzawiącego, granatów ogłuszających i gumowych kul[7]. Protesty także miały miejsce w dzielnicy Pikine i Guédiawaye w Dakarze[8]. 6 marca potwierdzono, że w starciach z policją zginęło dotychczas pięć osób. Wśród nich był 17-letni chłopak, który zginął od strzałów z broni palnej. W sobotę demonstranci podpalili posterunek policji wojskowej w południowym mieście Diaobe. Splądrowali także budynki rządowe i sklepy[9].

Sojusz opozycyjny wezwał do dalszych protestów, które miały potrwać trzy dni, zaczynając od poniedziałku 8 marca 2021 r.[10] W środę 10 marca państwo do stłumienia protestów zaangażowało wojsko. W celu zaprowadzenia porządku publicznego doszło do aresztowań uczestników zamieszek i użycia ostrej amunicji. Potwierdzono śmierć kolejnych pięciu osób[11]. W sumie na dzień 10 marca 2021 r. zginęło dziesięć osób. Tego też dnia prezydent Macky Sall ogłosił dzień żałoby narodowej ku pamięci osób zabitych w trakcie protestów, natomiast na piątek 19 marca zapowiedział zniesienie obostrzeń nałożonych w związku z COVID-19[12]. Według doniesień strony rządowej zawodnicy wrestlingu mieli brać czynny udział w protestach. Odmienne stanowisko mają demonstranci, którzy uważają, że zapaśnicy byli wynajmowani do pomocy w tłumieniu protestów przez rząd. Klub zapaśniczy w Dakarze wydał oświadczenie, w którym zaprzecza jakiemukolwiek uczestnictwu swoich zawodników wrestlingu w protestach[13].

Zamieszki w Senegalu trwają nadal. Wydarzenia z niepokojem i rosnącym oczekiwaniem są obserwowane przez wiele krajów Afryki Zachodniej i nie tylko. Rodzą się pytania: Kiedy skończą się protesty? Czy dojdzie do porozumienia między obecnym rządem a protestującymi? Jak długo Senegal utrzyma tytuł najbardziej stabilnego państwa Afryki Zachodniej? Odpowiedzi na nie otrzymamy wkrótce, wraz z rozwojem sytuacji.

[1] Senegal President Sall calls for day of mourning after unrest,„Al Jazeera”, 11.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/11/senegal-president-calls-for-day-of-mourning-after-unrest, 14.03.2021.

[2] N. Haque, Reporter’s Notebook: Protests in Senegal ‘took me by surprise’, „Al Jazeera”, 12.03.2021, https://www.aljazeera.com/features/2021/3/12/reporters-notebook, 14.03.2021.

[3] Tamże.

[4] C. Mwakideu, Senegal: Why Senegal Protesters Back Ousmane Sonko Despite Rape Charges, „All Africa”, 10.03.2021, https://allafrica.com/stories/202103110047.html, 14.03.2021.

[5] Senegal President Sall calls…

[6] ‘Descend on streets’: Senegal opposition calls for mass protests, „Al Jazeera”, 6.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/6/west-africa-bloc-urges-restraint-amid-unrest-in-senegal, 14.03.2021.

[7] Senegal clashes kill one after opposition leader arrested, „Al Jazeera”, 4.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/4/senegal-clashes-kill-one-after-opposition-leader-arrest, 16.032021.

[8] M. Tantoh, Senegal: Clashes Between Police and Protesters Continue in Dakar,„All Africa”, 5.03.2021, https://allafrica.com/stories/202103050617.html, 16.03.2021.

[9] ‘Descend on streets’: Senegal…

[10] Senegal protests: The country is ‘on the verge of an apocalypse’, „BBC News”, 7.03.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56311673, 16.03.2021.

[11] B.B. Diop, M.S. Absa, Senegal: Impunity for Macky Sall’s regime must end,„Al Jazeera”, 10.03.2021, https://www.aljazeera.com/opinions/2021/3/10/senegal-impunity-for-macky-salls-regime-must-end, 16.03.2021.

[12] Senegal President Sall calls…

[13] Rumours of wrestler involvement in Senegal protests stoke anger, „France24”, 17.03.2021, https://www.france24.com/en/live-news/20210317-rumours-of-wrestler-involvement-in-senegal-protests-stoke-anger, 17.03.2021.

Jaki ojciec, taki syn. Czad pod rządami Déby’ego juniora

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 11.11.2022 r.

Niespodziewana śmierć Idrissa Déby’ego, wieloletniego prezydenta Czadu, wywołała międzynarodowe poruszenie. Władzę w kraju przejęło wojsko pod dowództwem Mahamata Idrissa Déby’ego, syna zmarłego prezydenta. Zarówno Stany Zjednoczone, Europa, jak i UE oraz kraje G5 Sahel z niepokojem zaczęły patrzyć w przyszłość regionu subsaharyjskiego i Sahelu. Czad, najsilniejszy i najskuteczniejszy militarnie kraj w tym obszarze, walczący z terrorystami z Mali i Bako Haram, zaczął mieć własne problemy wewnętrzne. Rada Wojskowa obiecała, że po 18 miesiącach odda władzę w ręce cywilnego rządu. Jak ten czas wyglądał w praktyce?

Kwiecień 2021 r. przeminął w Czadzie pod znakiem walk, buntów, protestów. FACT[1] połączył siły z innymi grupami zbrojnymi, aby wspólnie obalić radę wojskową i Mahamata Déby’ego, opozycjoniści zaś wezwali ludzi do demonstracji przeciwko nielegalnemu przejęciu władzy przez wojsko[2]. Protesty trwały nie tylko w stolicy, ale także w Moundou, Dobie i innych miastach. Domagano się oddania władzy w ręce cywilne, zaprzestania wspierania rządów wojskowych przez Francję oraz jakiejkolwiek ingerencji byłego kolonizatora w sprawy polityczne państwa[3]. W trakcie protestów dochodziło do aktów wandalizmu – demonstranci podpalali opony i atakowali stacje benzynowe. Policja użyła gazu łzawiącego, aby rozproszyć tłum. W wyniku strać z siłami bezpieczeństwa kilkanaście osób straciło życie, dziesiątki zostały ranne, a ponad 700 aresztowano. Część zatrzymanych zgłosiła nadużycia i tortury[4].

Początkowo Francja jako zwolennik władzy Déby’ego zaproponowała mieszany (cywilno-wojskowy) system rządzenia. Po protestach, które przetoczyły się przez Czad, zmieniła swoje stanowisko. Byłe imperium kolonialne wezwało czadyjskie wojsko do całkowitego oddania władzy społeczeństwu[5]. Unia Afrykańska wydała oświadczenie, w którym bezwzględnie podkreśliła, że nie wyraża zgody na przedłużenie reżimu wojskowego, a Czad w ciągu obiecanych 18 miesięcy musi przejść w system demokratyczny, rządzony przez przedstawicieli cywilnych. Mimo to nie nałożyła sankcji na Czad po przejęciu władzy przez wojsko, tak jak uczyniła to w przypadku Mali czy Burkina Faso. Działalnie UA i wyróżnienie Czadu spotkało się z dezaprobatą ze strony innych państw afrykańskich, które uważają, że Unia straciła swoją pozycję i moc oddziaływania[6].

2 maja 2021 r. Tymczasowa Rada Wojskowa (Transitional Military Council, TMC) podjęła decyzję dotyczącą utworzeniu rządu. Powołano 40 ministrów i wiceministrów. Nowością było stworzenie Ministerstwa Pojednania Narodowego, którego pierwszym ministrem został Acheick Ibn Oumar – były szef rebeliantów oraz doradca dyplomatyczny prezydenta Idrissa Déby’ego w 2019 r. Warta uwagi jest także postać ministra sprawiedliwości, którym został opozycjonista Mahamat Ahmat Alhabo[7]. Na stanowisko premiera powołano Alberta Pahimi Padackego, który sprawował tę funkcję w latach 2016-2018. Padacke startował w wyborach prezydenckich w 2021 r. i zajął drugie miejsce z wynikiem 10,32% głosów[8]. Z wyborem Padackego na tymczasowego premiera nie zgodziła się opozycja. Albert Padacke był bliskim sojusznikiem Idrissa Déby’ego, więc jest z podejrzliwością obserwowany przez partie opozycyjne[9].

Rada Wojskowa, próbując zdobyć zaufanie i poparcie dla przejęcia władzy, wysłała swojego przedstawiciela – Abdelkerima Déby’ego, drugiego syna Idrissa Déby’ego – do krajów środkowoafrykańskich, aby przedstawił sposób funkcjonowania rządów wojskowych oraz pomysł przejścia do rządów cywilnych. Abdelkerim Déby odwiedził kraje członkowskie Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej (Economic Community of Central African States, ECCAS). Podczas podróży szczególny nacisk starano się położyć na stosunki czadyjsko-kameruńskie. W 2020 r. prezydent Czadu Idriss Déby oraz prezydent Kamerunu Paul Biya podpisali porozumienie dotyczące wzajemnego bezpieczeństwa, w którym państwa zobowiązały się do militarnego wsparcia w przypadku zaatakowania któregoś z nich. Na mocy tej umowy Abdelkerim Déby chciał, aby Kamerun pomógł czadyjskim siłom bezpieczeństwa w walce z rebeliantami FACT[10]. Czad, szukając sojusznika, poprosił Angolę o wsparcie polityczne i dyplomatyczne. Minister spraw zagranicznych Czadu Mahamat Zene Cherif udał się z wizytą do Luandy, aby przedstawić angolskiej stronie sytuację polityczno-militarną w swoim kraju. Wsparcie Angoli jako czołowego lidera ECCAS i Międzynarodowej Konferencji nt. Regionu Wielkich Jezior (International Conference on the Great Lakes Region, ICGLR) miało znaczenie dla uprawomocnienia rządów TMC w Czadzie. Spotkanie było okazją do omówienia wzmocnienia czadyjsko-angolskiej współpracy gospodarczej w dziedzinie rolnictwa, hodowli zwierząt, infrastruktury, telekomunikacji i energii[11]. Wysiłki TMC do zdobycia poparcia i uznania na arenie międzynarodowej okazały się skuteczne, ponieważ podczas szczytu ECCAS, który odbył się 4 czerwca 2021 r. w Brazzaville w Republice Konga, kraje członkowskie postanowiły udzielić wsparcia procesowi transformacji politycznej na rzecz stabilności Czadu. ECCAS wezwał Czad do stworzenia przestrzeni do dialogu narodowego, który wsparłby tworzenie fundamentów pod przejście do rządów cywilnych[12].

Instytucją odpowiedzialną za stworzenie dialogu narodowego było Ministerstwo Pojednania Narodowego, które podjęło szereg współprac z instytucjami międzynarodowymi poproszonymi o pomoc w tworzeniu procesu przejściowego. Unię Afrykańską reprezentował Basile Ikouébé[13]. Mahamat Déby wielokrotnie oświadczał, że nie zamierza negocjować z rebeliantami, jednak zgodnie z instrukcją rady instytucji międzynarodowych otworzył się na dialog. Grupy zbrojne zostały wezwane do inkluzywnego dialogu narodowego[14]. Stworzenie podwalin pod rozmowy trwało kilka miesięcy. Po ponad pięciu miesiącach negocjacji 8 sierpnia 2022 r. w Doha 40 grup rebelianckich podpisało porozumienie z TMC o zawieszeniu broni i włączeniu się do dialogu narodowego. TMC obiecała bezpieczeństwo i amnestię dla bojowników po powrocie do Czadu oraz zwrot skonfiskowanego mienia, natomiast ruchy rebelianckie zobowiązały się nie rekrutować nowych członków. Porozumienia nie podpisały natomiast dwa najsilniejsze ugrupowania opozycyjne – FACT oraz Wojskowa Rada Dowodzenia dla Ocalenia Republiki (Conseil de commandement militaire pour le salut de la République, CCMSR). Powodem tego miała być odmowa zwolnienia z więzienia wszystkich członków powyższych organizacji[15]. Rozdrobnione grupy opozycyjne oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zjednoczone w koalicji znanej jako Wakit Tama (co z języka czadyjskiego można tłumaczyć jako „nadszedł czas”)[16], miały wątpliwości do dialogu narodowego. Uważały, że klan Débych oraz wyżsi rangą generałowie nie zechcą odsunąć się od władzy. Potwierdzeniem tego miało być milczenie Mahamata Déby’ego w sprawie kandydowania w przyszłych wyborach na urząd prezydenta. Opozycja polityczna i Wakit Tama planowały demonstracje na dzień przed rozpoczęciem dialogu narodowego, jednak TMC zakazała demonstracji[17].

Początkowo rozpoczęcie dialogu narodowego miało odbyć się pod koniec lipca 2022 r., ale z powodu bojkotu przesunięto datę spotkania. Setki aktywistów aresztowano, a budynki opozycji zostały zablokowane przez siły bezpieczeństwa. Kościół katolicki w Czadzie zawiesił swój udział w rozmowach, ponieważ uznał dialog narodowy za kampanię wyborczą, zatem uczestnictwo w nim może oznaczać opowiedzenie się za jedną z partii. Stowarzyszenia praw człowieka wystosowały ultimatum do wszczęcia dialogu, w którym znalazł się postulat uwolnienia aresztowanych aktywistów oraz wycofanie pojazdów wojskowych spod siedziby partii Transformers (koalicji partii opozycyjnych). Ultimatum zostało spełnione[18]. Pod koniec sierpnia 2022 r. około 1400 osób zebrało się, aby wspólnie rozpocząć dialog narodowy. Uczestnicy w pierwszej kolejności pracowali nad ustanowieniem organów dialogu, regulaminie wewnętrznym i ustanowieniu prezydium, które miało kierować pracami dialogu narodowego. Po jego ogłoszeniu kilku uczestników spotkania zaprotestowało i wycofało się z rozmów. Przyczyną było pojawienie się na liście prezydium Gali Ngote – przeciwniczki zmarłego prezydenta Idrissa Déby’ego. Część uczestników uznała to za oszustwo i podstęp. Osoby, które wycofały się z rozmów, dołączyły do Transformers i Wakit Tama, które odmówiły udziału w rozmowach[19]. 28 września 2022 r. Komisja ds. Dialogu Narodowego przedstawiła raport, w którym zaleciła przedłużenie okresu przejściowego o 24 miesiące[20]. Przyjęto także kilka rezolucji rozszerzających uprawnienia prezydenta o tworzenie i odwoływanie rządu oraz dopuszczających kandydaturę członków TMC w przyszłych wyborach cywilnych[21].

17 października 2022 r. Mahamat Déby został zaprzysiężony na prezydenta Czadu – tym samym dokonała się długo wyczekiwana „transformacja polityczna” i odejście od Tymczasowych Rządów Wojskowych na rzecz Tymczasowego Rządu Cywilnego. Déby ma sprawować urząd głowy państwa przez następne dwa lata, do października 2024 r., kiedy to przewidziano wybory. Premierem został Saleh Kebzabo, który będzie kierował rządem przejściowym przez dwa lata. Kraje Basenu Jeziora Czad (Lake Chad Basin Commission, LCBC), czyli Kamerun, Niger i Nigeria, z zadowoleniem przyjęły proces transformacji politycznej w Czadzie. Muhammad Buhari jako prezydent Nigerii i przewodniczący Komisji LCBC pochwalił Mahamata Déby’ego za wysiłki mające ustabilizować sytuacje w Czadzie po śmierci Idrissa Déby’ego oraz przeprowadzenie dialogu narodowego[22].

Decyzja o utworzeniu rządu przejściowego i mianowanie Mahamata Déby’ego na prezydenta spotkało się z oburzeniem opozycji i niezadowoleniem Czadyjczyków. 20 października 2022 r. prodemokratyczni demonstranci wyszli na ulicę Ndżameny, aby wyrazić swój sprzeciw. Podczas jednodniowych protestów splądrowano i podpalono siedzibę nowo mianowanego premiera Kebzabo. Policja użyła gazu łzawiącego i ostrej amunicji, aby rozproszyć tłum. Szef opozycyjnej partii Transformers Succes Masra na Twitterze opublikował krótki materiał filmowy, w którym powiedział, że siły bezpieczeństwa strzelają w kierunku karetek pogotowia. Podczas starć z policją zginęło 50 demonstrantów, prawie 300 osób zostało rannych i co najmniej 500 aresztowano. UE i UA skrytykowały brutalne tłumienie protestów. ONZ ds. praw człowieka potępiła użycie siły i wezwała do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie zgonów oraz zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony praw człowieka, w tym do wolności słowa i pokojowych zgromadzeń. Francja nie tylko potępiła tłumienie demonstracji, ale także musiała odrzucić pogłoski o swoim udziale w represjach[23].

Historia Czadu zatacza koło. W wyniku zamachu stanu w 1990 r. Idriss Déby został prezydentem Czadu. Przez kolejne 30 lat sprawował urząd głowy państwa. W czasie trwania jego rządów zniesiono limit kadencji prezydenckiej, wprowadzono system wielopartyjny, jednak przez całą jego prezydenturę Patriotyczny Ruch Zbawienia (Patriotic Salvation Movement) był partią dominującą. Powszechne stały się korupcja, kumatorstwo, patronaty. Główne stanowiska polityczne, biznesowe i wojskowe były obsadzane przez krewnych i sojuszników z grupy etnicznej Zaghawa. W środowisku międzynarodowym Idriss Déby zasłynął jako gorący przeciwnik terroryzmu. Członkostwo Czadu w G5 Sahel, MNJFT, LCBC oraz udzielenie pozwolenia francuskim wojskom na założenie bazy w Czadzie przyczyniły się do „przymknięcia oka” przez ONZ, UE, UA i USA na autorytarne rządy Déby’ego. Mahamat Déby przejął władzę po śmierci ojca, wprowadził godzinę policyjną, rozwiązał rząd i konstytucję, wprowadził Tymczasowe Rządy Wojskowe. Obietnicami oddania władzy w ręce cywilów w ciągu 18 miesięcy oraz wyrażeniem chęci przyjęcia pomocy w stabilizacji sytuacji politycznej i bezpieczeństwa „ugłaskał” opinię międzynarodową[24].

Środowisko międzynarodowe (zwłaszcza afrykańskie) zgodziło się na warunki polityczne stawiane przez Mahamata Déby’ego i jego rząd z obawy przed utratą silnego i wykwalifikowanego sojusznika w walce z terroryzmem. W ramach kontyngentu G5 Sahel przebywało 1200 czadyjskich żołnierzy. W sierpniu 2021 r. postanowiono o wycofaniu połowy żołnierzy z niespokojnego regionu trójgranicznego – tj. Mali, Burkina Faso i Nigru. Powodem redukcji wojsk miał być wzrost przemocy w regionie jeziora Czad oraz rosnące problemy z grupami opozycyjnymi po śmieci Idrissa Déby’ego. Boko Haram oraz inne grupy terrorystyczne zmniejszyły swoją aktywność w granicznym regionie Nigerii, Nigru, Kamerunu i Czadu[25]. Republika Czadu od 1998 r. jest członkiem Wielonarodowej Wspólnej Grupy Zadaniowej (Multinational Joint Task Force, MNJTF), która prowadzi działania zbrojne i humanitarne w transgranicznym regionie basenu jeziora Czad. W MNJTF służy 3 tys. czadyjskich żołnierzy, wyszkolonych przez francuskich specjalistów. Kwatera główna MNJTF znajduje się w Ndżamenie. Wycofanie się czadyjskich żołnierzy z MNJTF przyczyniłoby się do zmniejszenia bezpieczeństwa w regionie jeziora Czad i zwiększenia działania Boko Haram. Stąd też aprobata części państw afrykańskich dla rządów Déby’ego juniora.

Czy rządy Mahamata Déby’ego będą podobne do rządów jego ojca? Wstępnie można uznać, że jest wiele podobieństw w sposobie prowadzenia polityki. Trudno jednak określić, na ile decydujące dla Czadu będą najbliższe 24 miesiące. Wysoce prawdopodobne jest zwiększenie liczby protestów i demonstracji przeciwko obecnej władzy, lecz szanse na oddanie władzy przez Tymczasowy Rząd Cywilny z Mahamatem Débym na czele są niewielkie. Możliwy jest scenariusz oddalenia wyborów lub wyborcza farsa po upływie dwóch lat.

[1] Front for Change and Concord in Chad (FACT) to grupa polityczno-wojskowa, założona w 2016 r. przez byłych oficerów czadyjskiej armii w celu obalenia dotychczasowej władzy. Ich siedziba znajduje się we wschodniej Libii (dokładnie w górach Tibesti przy libijsko-czadyjskiej granicy). Rebelianci FACT wywodzą się z plemion Mahadi, Gorana, Tubu oraz częściowo z plemienia Zaghawa, do którego należał Déby. K. Woźniak, Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu, „Security in Practice”, 1.05.2021, https://securityinpractice.eu/czad-turbulencje-waznego-gracza-na-sahelu/, 11.11.2022.

[2] We won’t negotiate’, says new Chad regime, as armed rebels regroup, „The Guardian”, 26.04.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/apr/26/we-wont-negotiate-says-new-chad-regime-as-armed-rebels-regroup, 11.11.2022.

[3] Chad: Post-Déby Crackdown, Abuses,„Human Rights Watch”, 24.06.2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/24/chad-post-deby-crackdown-abuses, 11.11.2022.

[4] At Least 2 Killed During Protests in Chad, „Voice of America”, 27.04.2021, https://www.voanews.com/africa/least-2-killed-during-protests-chad, 11.11.2022.

[5] Chad protests turn deadly as demonstrators demand civilian rule, „Aljazeera”, 27.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/27/protests-erupt-in-chads-capital-protesters-demand-civilian-rule, 11.11.2022.

[6] African Union calls for ‘democratic transition’ in Chad, „Aljazeera”, 20.05.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/20/african-union-calls-for-democratic-transition-in-chad, 11.11.2022.

[7] Chad military council names transitional government, „Aljazeera”, 2.05.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/2/chad-military-council-lifts-curfew-imposed-after-deby-death, 11.11.2022.

[8] N.E. Ndi, Chad military names Albert Padacke as head of transitional government, „The Nation Africa”, 26.04.2021, https://nation.africa/kenya/news/africa/chad-military-names-albert-padacke-as-head-of-transitional-government-3377628, 11.11.2022.

[9] Chad – Junta Names Presidential Runner-Up As Transitional PM, „AllAfrica”, 26.04.2021, https://allafrica.com/stories/202104270002.html, 11.11.2022.

[10] M. E. Kindzeka, Chad’s Military Council Seeks Central African States Support, „Voice of America”, 8.05.2021, https://www.voanews.com/africa/chads-military-council-seeks-central-african-states-support, 11.11.2022.

[11] Chad wooing Angola’s support for political-military stability, „Angola Press News Agency”, 2.06.2021, https://www.angop.ao/en/noticias/politica/tchad-solicita-apoio-de-angola-para-estabilidade-politico-militar-no-pais/, 11.11.2022.

[12] President back from ECCAS Summit on Chad, „Angola Press News Agency”, 4.06.2021, https://www.angop.ao/en/noticias/politica/presidente-joao-lourenco-ja-em-luanda/, 11.11.2022.

[13] E. Agbortogo, Chad: TMC 100 Days After…, „Cameroon Tribune”, 2.08.2021, https://www.cameroon-tribune.cm/article.html/41457/en.html/chad-tmc, 11.11.2022.

[14] AFRICA/CHAD – Interim president invites rebels to „Inclusive National Dialogue”, „Agenzia Fides”, 11.08.2021, http://www.fides.org/en/news/70644-AFRICA_CHAD_Interim_president_invites_rebels_to_Inclusive_National_Dialogue, 11.11.2022.

[15] H. Dickow, Chad is making a huge effort to find peace: Chadians aren’t convinced it will work, „The Conversation”, 25.08.2022, https://theconversation.com/chad-is-making-a-huge-effort-to-find-peace-chadians-arent-convinced-it-will-work-189268, 11.11.2022.

[16] Chad: Post-Déby Crackdown…

[17] H. Dickow, Chad is making a huge effort to…

[18] M. Tantoh, Chad: Will The National Dialogue Resume?, „All Africa”, 5.09.2022, https://allafrica.com/stories/202209050491.html, 11.11.2022.

[19] Idem, Chad: National Dialogue Hits a Snag In Chad, „All Africa”, 30.08.2022, https://allafrica.com/stories/202208300444.html, 11.11.2022.

[20] Chad’s National Dialogue Commission Report, „U.S. Department of State”, 1.10.2022, https://www.state.gov/chads-national-dialogue-commission-report/, 11.11.2022.

[21] B. Dariustone, G.I. Tounkara, K. Harisine, Chad’s President Delays Elections and Expands His Powers, „All Africa”, 13.10.2022, https://allafrica.com/stories/202210140013.html, 11.11.2022.

[22] Buhari in Chad, asks for...

[23] Chad: Protests in Chad Amid Anger At Junta’s Rule, 50 Dead, „All Africa”, 20.10.2022, https://allafrica.com/stories/202210210021.html, 11.11.2022.

[24] B. Dariustone, G.I. Tounkara, K. Harisine, Chad’s President Delays Elections…

[25] Chad says will withdraw half its troops from G5 Sahel force, „Aljazeera”, 21.08.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/8/21/chad-says-will-withdraw-half-its-troops-from-g5-sahel-force, 11.11.2022.

Analiza sytuacji w Burkina Faso pod rządami kpt. Traore

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 23.03.2023 r.

30 września 2022 r. doszło do drugiego w ciągu roku zamachu stanu w Burkina Faso. Władzę przejął kpt. Ibrahim Traore wraz z juntą wojskową. Tymczasowy rząd obiecał odzyskać obszar kontrolowany przez grupy zbrojne i zwiększyć bezpieczeństwo państwa. W ciągu sześciu miesięcy rządów kpt. Traore poczucie bezpieczeństwa w Burkina Faso zmalało, doszło też do wielu porwań i ataków zarówno na osoby cywilne, jak i siły zbrojne.

Na początku swojej kadencji Traore rozpoczął działania reorganizujące siły zbrojne, dzięki czemu zwiększono liczbę regionów wojskowych z trzech do sześciu (Sahel, Boucle du Mouhoun i obszary wschodnie). W listopadzie 2022 r. siły zbrojne przeprowadziły rekrutację i do armii włączono 3 tys. nowych żołnierzy oraz 1400 żandarmów[1]. W ramach walki z terroryzmem od października do listopada 2022 r. tymczasowy rząd Burkina Faso prowadził też rekrutację do milicji. W efekcie wpłynęło 90 tys. zgłoszeń. Ostatecznie 50 tys. ochotników, którzy przeszli 14-dniowe szkolenie wojskowe, otrzymało broń i wstąpiło w szeregi Ochotników Obrony Ojczyzny (Volontaires pour la Défense de la Patrie, VDP). Zaangażowanie cywilów do walki z terroryzmem nie jest nowym pomysłem – już w 2020 r. pod rządami Rocha Kaboré walczyli oni z grupami zbrojnymi w północnym, północno-centralnym i wschodnim regionie kraju. Włączenie do walki cywilów spotkało się z mieszaną reakcją. Z jednej strony VDP mają zwiększyć bezpieczeństwo, z drugiej – rodzi to wiele obaw dotyczących przyszłości członków VDP. Największą z nich stanowi duża liczba uzbrojonych cywilów, którzy mogą pozostać oporni na kontrolę ze strony państwa[2].

4 grudnia 2022 r. rząd Burkina Faso zawiesił nadawanie francuskiego radia RFI (Radio France International) po tym, gdy stacja wyemitowała groźbę skierowaną do ludności przez przywódcę grup zbrojnych. Radio podało do wiadomości publicznej również informację, że doszło do próby zamachu stanu mającego obalić kpt. Ibrahima Traore, czemu rząd stanowczo zaprzeczał[3]. Po pewnym czasie Traore potwierdził w mediach lokalnych, że na końcu listopada 2022 r. próbowano przeprowadzić kolejny zamach stanu. Osobami odpowiedzialnymi za próbę obalenia Traore byli zwolennicy poprzedniej junty wojskowej, którzy pragnęli przywrócić porządek sprzed wrześniowego zamachu stanu. Traore oświadczył, że zna sprawców, ale zamiast ich aresztować, woli przeprowadzić z nimi rozmowy. W ten sposób próbuje wykreować wizerunek dobrego przywódcy, który wybiera dialog niż rozwiązanie siłowe[4].

Radio RFI uważa, że zawieszenie nadawania nastąpiło niezgodnie z procedurami wprowadzonymi przez regulatora komunikacji Burkina Faso. Można zauważyć, że obywatele i rządzący inspirują się działaniami w sąsiednim Mali, które w marcu 2022 r. jako pierwszy kraj Afryki Zachodniej zawiesiło transmisję RFI. Stało się to w czasie, gdy stosunki między Francją a byłymi koloniami pogarszają się z powodu niskiej efektywności europejskiego sojusznika w zwalczaniu grup zbrojnych[5].

14 grudnia 2022 r. w Waszyngtonie podczas szczytu przywódców USA i Afryki prezydent Ghany Nana Akufo-Addo potwierdził, że rosyjscy najemnicy z grupy Wagnera są w Burkina Faso, a tymczasowy rząd wojskowy tego kraju ma płacić wagnerowcom złotem, a w zasadzie zezwoleniem na eksploatację kopalń złota znajdujących się na południu kraju. Ghana wyraziła zaniepokojenie rosyjską obecnością w pobliżu północnej granicy swojego kraju[6]. Zarzuty te spotkały się z ostrą reakcją Burkina Faso. Do uspokojenia sytuacji konieczne okazało się spotkanie pomiędzy ministrem bezpieczeństwa Ghany i Ibrahimem Traore w celu wyjaśnienia sytuacji. Dotychczas stosunki dyplomatyczne między sąsiadującymi z sobą krajami były pozytywne dzięki współpracy w dziedzinie rolnictwa, wody, handlu, transportu i bezpieczeństwa[7].

23 grudnia 2022 r. rząd wojskowy Burkina Faso wydał nakaz opuszczenia kraju dla Barbary Manzi, która jest wysokiej rangi urzędnikiem ONZ. Nie od razu podano przyczynę uznania Manzi za „persona non grata”[8]. W późniejszym oświadczeniu wydanym przez ministra spraw zagranicznych okazało się, że stało się to z powodu „malowania negatywnego obrazu sytuacji bezpieczeństwa kraju”[9]. Manzi od wielu lat zajmowała się prowadzeniem działalności humanitarnej w krajach rozwijających się, a na stanowisko w Burkina Faso została mianowana w 2021 r[10].

Pod koniec grudnia 2022 r. w Burkina Faso doszło do zabójstwa 28 mężczyzn, których ciała znaleziono w północno-zachodnim mieście Nouna[11]. Miejscowy prokurator poinformował, że wszyscy mężczyźni zostali zastrzeleni. Sprawcy oraz motyw na dzień 7 stycznia 2023 r. nie były znane. Wiadomo, że ofiary należały do tradycyjnej społeczności łowieckiej, znanej jako Dozo. Mordercy podali się za członków VDP, a następnie zabili mężczyzn. 2 stycznia 2023 r. tymczasowy rząd Burkina Faso rozpoczął dochodzenie w tej sprawie[12]. Przed tym zdarzeniem doszło do ataku grup zbrojnych na lokalną siedzibę Ochotników Obrony Ojczyzny[13].

W dniach 12 i 13 stycznia 2023 r. w Saum – północnej prowincji Burkina Faso – uzbrojeni mężczyźni uprowadzili ponad 50 kobiet (w zależności od źródła liczba kobiet waha się od 50 do 60), które zbierały owoce poza wioską Liki (około 15 km od miasta Aribinda). 12 stycznia porwano 40 kobiet, które znajdowały się około 12 km na południowy wschód od Aribindy, a kolejne około 20 osób – 13 stycznia 2023 r. na północ od miasta. Natychmiast po tym armia oraz oddziały cywilne wszczęły poszukiwania na ziemi i z powietrza. Samoloty przeszukiwały obszar z myślą znalezienia wzmożonego ruchu na ziemi[14]. Kilku kobietom udało się uciec i powiadomić służby o porwaniu. Uprowadzone mieszkają na obszarze zagrożonym częstymi atakami ze strony grup zbrojnych. Poszły do buszu w poszukiwaniu pożywienia, którego brakuje w okolicy Arbindy, a ta silnie jest uzależniona od zewnętrznych dostaw żywności, którą blokują grupy zbrojne[15]. Wysoki komisarz ONZ ds. praw człowieka wezwał do natychmiastowego uwolnienia porwanych oraz podjęcia przez władze krajowe dochodzenia w tej sprawie i pociągnięcia do odpowiedzialności porywaczy[16].

19 stycznia 2023 r. doszło do dwóch ataków w północnym i północno-zachodniej części kraju. Zaatakowano członków VDP. Zginęło co najmniej 18 osób, w tym 16 należących do VDP. Pierwszy atak nastąpił w mieście Rakoegtenga w prowincji Bam – zabito tam 6 członków VDP i jedną kobietę, a około 10 osób zostało rannych, w tym kilka poważnie. Drugi atak przypuszczono na konwój eskortowany przez VDP na drodze między Siena a Saran. Zginęło 10 strażników i jedna osoba cywilna[17].

24 stycznia 2023 r. Francja otrzymała wypowiedzenie porozumienia z 2018 r. w sprawie statusu francuskich sił zbrojnych w Burkina Faso. Wywołało to radość wśród tysiąca Burkańczyków, którzy zebrali się w stolicy Wagadugu, aby świętować wycofanie się Francji z Burkina Faso, poprzeć juntę wojskową oraz zachęcić ją do nawiązania silniejszych relacji z Federacją Rosyjską[18]. Francja w ciągu miesiąca, czyli pod koniec lutego 2023 r., miała wycofać swoje wojska z Burkina Faso[19], co też oficjalnie uczyniła 18 lutego podczas ceremonii opuszczenia flagi[20]. Sprzęt wojskowy ma zostać zabrany do końca kwietnia. Do czasu wypowiedzenia porozumienia w Burkina Faso stacjonowało około 400 żołnierzy w ramach misji „Sabre”, które obejmuje swoim zasięgiem cały region Sahelu i walczy z grupami zbrojnymi powiązanymi z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[21]. Ponadto rząd Burkina Faso zwrócił się do Francji o wymianę ambasadora po tym, jak ówcześnie urzędujący publicznie skomentował pogarszającą się sytuacje bezpieczeństwa w kraju[22]. Rząd tymczasowy oświadczył, że działania wymierzone we Francje nie mają na celu całkowitego zerwania stosunków dyplomatycznych, lecz tylko ograniczenia obecności byłego kolonizatora.

Pod koniec stycznia 2023 r. została zaatakowana baza wojskowa znajdująca się w Falagountou na północy kraju w pobliżu granicy z Nigrem. Zginęło 10 żołnierzy, 2 członków VDP i jedna osoba cywilna. Równolegle z powyższym wydarzeniem na południu kraju, w pobliżu wioski Linguekoro, przy granicy z Wybrzeżem Kości Słoniowej znaleziono ciała 15 mężczyzn. Gubernator regionu Kaskad, gdzie nastąpił atak, powiedział, że uzbrojeni mężczyźni zatrzymali dwa pojazdy, które przewoziły 8 kobiet i 16 mężczyzn. Kobiety i jednego z mężczyzn oszczędzono, ale pozostałych 15 mężczyzn straciło życie[23].

Atakowani są nie tylko cywile, ale również pracownicy organizacji humanitarnych. 8 lutego 2023 r. w regionie Boucle du Mouhoun, w północno-zachodniej części Burkina Faso, czteroosobowy zespół medyczny w drodze między Dedougou i Taugan został zaatakowany przez uzbrojonych mężczyzn. Dwóch pracowników Lekarzy bez Granic (Médecins Sans Frontières, MSF) straciło życie, pozostałym dwóm udało się uciec. Organizacja Lekarzy bez Granic potępiła atak i tymczasowo zawiesiła swoją działalność w regionie Boucle du Mouhoun. Zespół MSF działa w czterech regionach Burkina Faso. Od lipca do grudnia 2022 r. przeprowadził 400 tys. konsultacji w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej oraz pomógł w porodzie prawie 4300 kobietom. Działania MSF są ważną częścią pomocy w kraju, który zmaga się z kryzysem humanitarnym[24].

17 lutego 2023 r. na północy Burkina Faso przy granicy z Mali i Nigrem w zasadzce przygotowanej przez grupy zbrojne zginęło co najmniej 51 żołnierzy. 19 lutego w godzinach porannych poinformowano o znalezieniu 8 ciał żołnierzy; wieczorem tego samego dnia podano bilans zabitych (51 osób). Żołnierze patrolowali obszar między Deou i Oursi w prowincji Oudalan[25]. 25 lutego 2023 r. grupy zbrojne powiązane z tzw. Państwem Islamskim poinformowały, że zabiły ponad 70 żołnierzy, kilkadziesiąt innych żołnierzy zostało rannych, a 5 wzięły jako zakładników[26]. Był to jeden najbardziej śmiercionośnych ataków grup zbrojnych skierowany przeciwko siłom bezpieczeństwa. Ostatni tak duży atak nastąpił w listopadzie 2021 r. w Inata na północy kraju, w którym życie straciło 57 żandarmów po bezskutecznym apelu o pomoc. Według organizacji pozarządowych przemoc trwająca w Burkina Faso od 2015 r. pochłonęła ponad 10 tys. ludzkich istnień – zarówno cywilów, jak i żołnierzy. Wszystkie siły zbrojne Burkina Faso prowadzą działania antyterrorystyczne. Największą skutecznością odznaczają się siły powietrzne, które według doniesień armii zneutralizowały 100 członków grup zbrojnych. Liczba ta dodawana jest do 60 innych zabitych od początku operacji[27].

Burkina Faso jest na skraju katastrofy humanitarnej. Państwo znajduje się na liście najbiedniejszych krajów świata. Tysiące ludzi i członków sił bezpieczeństwa zginęło, a około 2 mln ludzi przesiedlono i zmuszono do życia w prowizorycznych obozach. Za pogarszające się warunki do życia w Burkina Faso odpowiedzialność ponoszą niestabilne rządy oraz działalność różnorakich grup zbrojnych, w tym z sąsiedniego Mali. Grupy zbrojne, które wciąż przeprowadzają ataki i zajmują nowe tereny, utrudniają przepływ ludzi i towarów w obalonych miastach. Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) oszacowała, że w czerwcu 2022 r. zaledwie 60% kraju pozostawało pod kontrolą władz Burkina Faso[28]. Wojna na wschodzie Europy dodatkowo przyczyniła się do pogłębienia kryzysu humanitarnego w Burkina Faso i innych krajach, które były zaopatrywane w żywność pochodzącą z Ukrainy. Z pomocą przychodzi Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zobowiązał się przekazać 80 mln dolarów pomocy nadzwyczajnej dla Burkina Faso. Finansowanie ma obejmować dystrybucję żywności i wody pitnej, subsydiowane środki produkcji rolnej oraz transfery pieniężne dla gospodarstw domowych spełniających kwalifikacje do otrzymania tej formy pomocy[29].

Niestabilność polityczna i rządy junty wojskowej spowodowały, że Stany Zjednoczone postanowiły wycofać się ze swojego programu preferencji handlowych The African Growth and Opportunity Act (AGOA). Program zapewnia krajom Afryki Subsaharyjskiej bezcłowy dostęp do USA, jeśli dane państwo spełnia określone warunki. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Burkina Faso oświadczyło, że data oddania władzy w ręce cywilne i przejścia w rządy demokratyczne się nie zmieniła. W lipcu 2022 r. Burkina Faso doszła do porozumienia z ECOWAS w sprawie przekazania władzy, które ma nastąpić po 24 miesiąca, czyli około lipca 2024 r.[30] Obietnice składane przez juntę wojskową okazują się niewystarczające, aby przekonać Stany Zjednoczone do niewycofywania się z programu AGOA.

Jak można zauważyć, podczas rządów kpt. Traore nie nastąpiła poprawa bezpieczeństwa. Przewiduje się jego dalszy spadek oraz rosnący kryzys humanitarny, który przyczyni się do śmierci kolejnych osób (zarówno tych, co zginą w atakach grup zbrojnych, jak i z powodu głodu lub chorób), powiększające się zjawisko migracji i rosnące znaczenie grup zbrojnych nie tylko w Burkina Faso, ale całym regionie Sahelu i Zatoki Gwinejskiej. Taka sytuacja zmusi jeszcze większą liczbę Burkańczyków, chcących zaznać spokoju, do dialogu z samymi grupami zbrojnymi. Burkańczycy, którzy już zawarli pakty z przywódcami grup zbrojnych, zostali zmuszeni do przyjęcia surowej wersji szariatu, dotykającej najbardziej kobiety i dzieci, oraz porozumień i układów, które tylko przez krótki okres obowiązują dwustronnie. Lokalni przywódcy uważają, że pakty i porozumienia i tak są lepszą alternatywą niż walka zbrojna, dlatego większość przywódców wzywa każde rządy w kraju do przystąpienia do rozmów[31].

[1] H. Kone, F. R.odrigue Kone, Without proper supervision and control, the use of 50 000 armed civilian auxiliaries could aggravate security problems., „Institute for Security Studies”, 9.01.2023, https://issafrica.org/iss-today/risks-of-burkina-fasos-new-military-approach-to-terrorism, 15.02.2023.

[2] Ibidem.

[3] Burkina Faso government suspends broadcast of France’s RFI, „Aljazeera”, 4.12.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/12/4/burkina-faso-military-government-suspends-broadcast-of-frances-rfi-radio, 15.02.2023.

[4] Burkina Faso interim leader confirms coup attempt: Local media, „Aljazeera”, 2.12.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/12/2/burkina-faso-interim-leader-confirms-coup-attempt-local-media, 15.02.2023.

[5] Burkina Faso government suspends broadcast…

[6] K. Mensah, Ghana Says Burkina Faso Paid Russian Mercenaries with Mine, „Voice of America”, 15.12.2022, https://www.voanews.com/a/ghana-says-burkina-faso-paid-russian-mercenaries-with-mine-/6878119.html, 16.02.2022.

[7] Idem, Ghana Repairs Rift With Burkina Faso After Wagner Claims, „Voice of America”, 22.12.2022, https://www.voanews.com/a/ghana-repairs-rift-with-burkina-faso-after-wagner-claims/6887721.html, 16.02.2023.

[8] Burkina Faso government expels senior U.N. official, „Reuters”, 23.12.2022, https://www.reuters.com/world/africa/burkina-faso-government-expels-senior-un-official-2022-12-23/, 15.02.2023.

[9] US drops Burkina Faso from Africa duty-free trade programme, „Aljazeera”, 2.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/2/us-drops-burkina-faso-from-africa-duty-free-trade-program, 15.02.2023.

[10] Burkina Faso government expels senior U.N. official…

[11] Investigation into 28 killed in Burkina Faso must be transparent: UN rights Chief, „United Nations”, 7.01.2023, https://news.un.org/en/story/2023/01/1132257, 15.02.2023.

[12] Ibidem.

[13] Burkina Faso: UN Calls for Probe Into Northern Burkina Faso Massacre, „allAfrica”, 7.01.2023, https://allafrica.com/stories/202301080030.html, 15.02.2023.

[14] Burkina Faso: 50 women abducted by suspected rebels, „Aljazeera”, 16.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/16/presumed-jihadists-abduct-about-50-women-in-burkina-faso-local-sources, 15.02.2023.

[15] Suspected jihadists kidnap 50 women in Burkina Faso, „The Guardian”, 16.01.2023, https://www.theguardian.com/world/2023/jan/16/burkina-faso-suspected-jihadists-kidnap-women, 15.02.2023.

[16] Burkina Faso: 50 women abducted by…

[17] Two attacks kill 18 in Burkina Faso: Security sources, „Aljazeera”, 20.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/20/two-attacks-kill-18-in-burkina-faso-security-sources, 16.02.2023.

[18] Burkina Rally Celebrate Word That French Troops Will Leave, „Voice of America”, 28.01.2023, https://www.voanews.com/a/burkina-rally-celebrate-word-that-french-troops-will-leave-/6938573.html, 16.02.2023.

[19] France to Pull Troops From Burkina Faso Within a Month: Ministry, „Voice of America”, 25.01.2023, https://www.voanews.com/a/france-to-pull-troops-from-burkina-faso-within-a-month-ministry-/6933909.html, 16.02.2023.

[20] K. Ryncarz, Francuzi wycofują się z Afryki. Koniec misji w Burkina Faso,„Euractiv”, 20.02.2023, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/francuzi-wycofuja-sie-z-afryki-koniec-misji-w-burkina-faso/, 21.02.2023.

[21] France to Pull Troops From Burkina Faso…

[22] Ibidem.

[23] Burkina Faso says 28 soldiers, civilians killed in rebel attacks, „Aljazeera”, 31.01.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/31/burkina-faso-says-28-soldiers-civilians-killed-in-rebel-attacks, 21.02.2023.

[24] MSF condemns the brutal and deliberate killing of two staff in Burkina Faso,„Medecins Sans Frontieres”, 9.02.2023, https://www.msf.org/msf-condemns-brutal-and-deliberate-killing-two-staff-burkina-faso, 21.02.2023.

[25] New bloody attack in Burkina: at least 51 soldiers killed, „Africanews”, 21.02.2023, https://www.africanews.com/2023/02/21/new-bloody-attack-in-burkina-at-least-51-soldiers-killed/, 22.02.2023.

[26] Over 70 Soldiers Killed in Burkina Faso, Extremists Say,„Voice of America”, 25.02.2023, https://www.voanews.com/a/over-70-soldiers-killed-in-burkina-faso-extremists-say/6978914.html, 25.02.2023.

[27] New bloody attack in Burkina: at least 51…

[28] Burkina Faso: 50 women abducted by…

[29] IMF agrees $80m bailout to help Burkina Faso with worsening food crisis,„Radio France International”, 10.02.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230210-imf-agrees-80m-bailout-for-burkina-faso-to-help-with-food-crisis-war-ukraine, 21.02.2023.

[30] US drops Burkina Faso from Africa…

[31] P. Kleinfeld, 2022 in review: Conflict and dialogue in West Africa’s Sahel,„The New Humanitarian”, 22.12.2022, https://www.thenewhumanitarian.org/feature/2022/12/22/conflict-in-review-sahel, 21.02.2023.

Analiza konfliktu pomiędzy siłami bezpieczeństwa w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 07.05.2023 r.

15 kwietnia 2023 r. w Sudanie wybuchł konflikt zbrojny pomiędzy dowodzoną przez gen. Abdela Fattaha al-Burhana Armią Sudanu (Sudan Armed Forces, SAF) a paramilitarnymi Siłami Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowanymi przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo, znanego jako Hemedti. Kilkudniowe walki pomiędzy siłami bezpieczeństwa pogłębiły kryzys humanitarny i gospodarczy w tym państwie. Jeśli konflikt w najbliższym czasie nie zostanie rozwiązany, to prawdopodobna jest długoletnia i wyniszczająca wojna domowa.

Strony konfliktu

Zarówno SAF, jak i RSF[1] słyną z długoletniej historii naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego oraz łamania praw człowieka. SAF oraz RSF (wtedy jeszcze pod nazwą Janjaweed) brały udział w brutalnym tłumieniu powstań, co zostało uznane za zbrodnie wojenne, w Darfurze, Kordofanie Południowym i Nilu Błękitnym. W 2019 r. armia oraz paramilitarne odziały przeprowadziły śmiertelne ataki na pokojowo protestujących demonstrantów, nim dołączyli do cywilów i pomogli obalić Omara al-Baszira – dyktatora, który rządził Sudanem przez 30 lat. Po upadku reżimu Baszira władzę w kraju przejęło wojsko, a po okresie rządów przejściowych miało oddać władzę w ręce cywilów. W 2021 r., kiedy Sudan miał już za sobą trudne decyzje gospodarcze i znajdował się na dobrej drodze ku demokracji, siły bezpieczeństwa przeprowadziły zamach stanu. Rozwiązano tymczasowy rząd premiera Hamdoka, a władzę przejęła Rada Suwerenna (Sovereign Council) na czele z Burhanem i jego zastępcą Hemedtim.

Przyczyny konfliktu

Jako główną przyczynę wybuchu konfliktu wskazuje się transformację sił bezpieczeństwa. Według porozumienia podpisanego w grudniu 2022 r. RSF miało zostać rozwiązane, a jej członkowie włączeni w szeregi armii pod jednym, wspólnym dowództwem. Wizje włączenia RSF do SAF były różne. Hemedti chciał, aby okres transformacji trwał dziesięć lat, lecz Burhan zamierzał tego dokonać w ciągu dwóch lat. Różnica poglądów stanowiła jedną z wielu przyczyn wybuchu konfliktu w Sudanie. Innym powodem była chęć wyjścia z cienia Hemedtiego. Od czasów obalenia Baszira zajmował on zawsze drugie miejsce w Tymczasowej Radzie Wojskowej (Transitional Military Council, TMC), a następnie jako zastępca przewodniczącego w Radzie Suwerennej, natomiast najważniejszą postacią pozostawał zawsze Burhan. Z biegiem czasu ambicje Hemedtiego rosły, a wraz z nim RSF, które objęły swoim zasięgiem cały kraj. Rywalizacja między Burhanem a Hemedtim przybrała na sile po obaleniu cywilnego rządu w październiku 2021 r.[2]

Rozpoczęciu walk sprzyjał również pozostawiony przez reżim Baszira pogląd, głoszący, że problemy najlepiej i najłatwiej rozwiązuje się siłą (podobnie wspiera ona również utrzymanie władzy). Baszir podczas swoich rządów celowo podzielił siły bezpieczeństwa na SAF i RSF, aby poprzez konkurencyjność, nieufność, podejrzliwość i rywalizacje utrzymywać w ryzach obie strony. Dodatkowo dawały one Baszirowi dodatkowe zabezpieczenie, gdyby któraś z nich próbowała dokonać zamachu stanu i obalić dyktatora.

Zarówno Burhan, jak i Hemedti pragną zachować jak najwięcej władzy, lecz nie będzie to możliwe, jeśli Sudan przejdzie pod demokratyczne rządy cywilów. Obaj boją się, że po odsunięciu ich od władzy staną przed wymiarem sprawiedliwości za zbrodnie popełnione przeciwko sudańskim cywilom. Dowódcy chcą także chronić swoje interesy, ponieważ w tym momencie czerpią lukratywne korzyści z sektorów, które powinny znaleźć się pod kontrolą państwa, jak rafinerie ropy naftowej czy kopalnie złota.

Na rozpoczęcie konfliktu wpłynęły też działania podmioty zewnętrzne, które wspierały dowódców SAF lub RSF. Środowisko międzynarodowe popełniło błąd, naiwnie wierząc, że junta wojskowa może oddać władzę w ręce cywilów. Sudan pogubił się w liczbie i różnorodności proponowanych strategii przejścia z rządów wojskowych do demokratycznych. W zależności od proponowanych warunków pomysły zewnętrznych aktorów były popierane lub odrzucane przez Burhana, Hemedtiego lub cywilną koalicję.

Przebieg konfliktu

5 grudnia 2022 r. podpisano ramową umowę polityczną dotyczącą transformacji sił bezpieczeństwa. Finalizacja umowy miała nastąpić 1 kwietnia 2023 r., jednak w wyniku braku porozumienia zainteresowane strony przez kolejne kilka dni przesuwały negocjacje. W związku z tym siły bezpieczeństwa postanowiły uciec się do rozwiązania siłowego.

Konflikt zbrojny był spodziewany i obie strony od pewnego czasu przygotowywały się do bitwy, rekrutując nowych członków. 13 kwietnia 2023 r. spory kontyngent członków RSF rozmieszczono w pobliżu bazy lotniczej w północnym mieście Meroe, gdzie stacjonował egipski personel lotniczy, który prowadził wcześniej zaplanowane wspólne ćwiczenia z armią[3]. SAF uznał obecność RSF w pobliżu bazy lotniczej za nieautoryzowane ruchy. Mediatorzy, przy wsparciu ONZ i QUAD (blok złożony z USA, UK, Arabii Saudyjskiej i ZEA), próbowali załagodzić sytuację, ale walki rozpoczęły się dwa dni później[4].

15 kwietnia 2023 r. w godzinach porannych rozpoczął się zbrojny konflikt pomiędzy wewnętrznymi siłami bezpieczeństwa Sudanu. Starcia wybuchły najpierw w stolicy państwa, Chartumie, i szybko rozprzestrzeniły się na inne główne miasta w całym kraju. Nie jest jasne, która ze stron oddała pierwsze strzały[5]. Walczące siły próbują przejąć kontrolę nad strategicznymi miejscami i infrastrukturą krytyczną: szpitalami, lotniskami, budynkami mediów informacyjnych, budynkami rządowymi i bankiem centralnym. Niszczone są szkoły, sklepy, instytucje użyteczności publicznej oraz meczety.

Walki toczą się wokół placu Republikańskiego w centrum Chartumu, a także w Chartumie Północnym (Bahri) oraz sąsiednim Omdurmanie. Samoloty bojowe latają nisko nad Chartumem[6]. Z uwagi na to, że działania prowadzone są w mieście, miliony ludzi znalazły się w ogniu krzyżowym. Produkty pierwszej potrzeby szybko się kończą, a dostawy są ograniczone[7]. Niezliczona liczba osób utknęła we własnych domach w 40-stopniowym upale, bez elektryczności, czasami wody[8]. Brak żywności i zaopatrzenia spowodował wzrost cen dóbr konsumpcyjnych – np. cena wody pitnej wzrosła dwu- lub trzykrotnie w zależności od regionu. Trwające na obszarach miejskich walki ograniczają też możliwość udzielania pomocy osobom potrzebującym[9].

Wiele krajów i organizacji podjęło próby przeprowadzenia mediacji między SAF a RSF. Trzydniowe porozumienie udało się osiągnąć dzięki wysiłkom Międzyrządowego Organu ds. Rozwoju (Intergovernmental Authority on Development, IGAD) oraz Stanów Zjednoczonych i Arabii Saudyjskiej. Do akcji wkroczyły także lokalne organizacje, w skład których wchodzą osoby poważane i szanowane przez społeczeństwo (imamowie, lokalni przywódcy i aktywiści)[10].

24 kwietnia 2023 r. walczące strony zgodziły się na 72-godzinne zawieszenie broni. W ciągu dziewięciu dni walk ogłoszono trzy takie porozumienia, jednak żadnego z nich nie zrealizowano. Prowadzone w dniach 22 i 23 kwietnia mediacje pozwoliły na rozpoczęcie różnych operacji ewakuacyjnych drogą lądową, powietrzną i morską. Od razu rozpoczęto też ewakuację obcokrajowców przebywających w Sudanie. Konwój ONZ wywiózł około 700 osób ze stolicy, gdzie toczyły się ciężkie walki. Konwój musiał przejechać drogę o długości 830 km z Chartumu do nadmorskiego miasta Port Sudan, gdzie nastąpiła ewakuacja przez Morze Czerwone do sąsiedniej Arabii Saudyjskiej. Operacje ewakuacyjne przebiegały w kilku etapach. Egipt ewakuował swoich obywateli drogą lądową, Grecja – drogą powietrzną przez Egiptu, a następnie do Aten. Niemcy przeprowadziły ewakuację do Jordanii i stamtąd do Berlina, a Stany Zjednoczone przetransportowały swoich obywateli do Dżibuti. Arabia Saudyjska przeprowadzała ewakuację drogą lądową do Port Sudan, a następnie drogą powietrzną lub morską do portu w Dżuddzie. Zarówno Port Sudan w Sudanie, jak i port w Dżuddzie były miejscami transferowymi, a saudyjskie siły zbrojne odegrały największą rolę w pomocy ewakuacji obywateli innych krajów. Podczas trwania tych operacji nie obyło się bez incydentów; m m.in. turecki samolot ewakuacyjny został ostrzelany i wymagał naprawy, po tym, gdy doznał uszkodzenia układu paliwowego, zginął też pracownik egipskiej ambasady, który zmierzał w jej kierunku, aby koordynować operację ewakuacyjną[11].

27 kwietnia 2023 r. SAF i RSF zgodziły się na przedłużenie zawieszenie broni o dodatkowe 72 godziny[12]. Pokój nie trwał długo, ponieważ 28 kwietnia 2023 r. doszło do wymiany ognia. Nie jest jasne, która ze stron pierwsza wyłamała się z trwającego rozejmu.

W bezpieczniejszych częściach Chartumu oraz regionie Gezira i Nilu Błękitnego ludzie zorganizowali marsze i czuwania, aby wezwać do zakończenia wojny. Popularny stał się hashtag „No_to_War” w języku arabskim, który szybko rozprzestrzenił się w mediach społecznościowych. Sudańczycy potępiają wojnę, ponieważ w każdej ze stron walczących są ich bliscy, którzy tracą życie i zdrowie[13].

30 kwietnia 2023 r. walczące strony konfliktu oświadczyły, że porozumienie o zawieszeniu broni będzie obowiązywać przez kolejne 72 godziny. Nie dotrzymano w pełni jego warunków, gdyż ponownie doszło do wymiany ognia pomiędzy stronami konfliktu[14].

2 maja 2023 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Sudanu Południowego poinformowało, że Burhan i Hemedti zgodzili się na siedmiodniowe zawieszenie broni – od 4 do 11 maja 2023 r. SAF i RSF mają wyznaczyć przedstawicieli, którzy będą reprezentować skonfliktowane strony w rozmowach pokojowych. Przedłużenie rozejmu zostało osiągnięte dzięki wysiłkom wschodnioafrykańskiego bloku regionalnego IGAD[15]. Jednak pomimo zawieszenia broni dochodziło do strzelanin.

Narracja pojawiająca się podczas konfliktu

Konflikt pomiędzy dwoma największymi siłami bezpieczeństwa w Sudanie tworzy przestrzeń do szerzenia dezinformacji, manipulacji i propagandy, aby „podbić serca i umysły ludzi”. Walka toczy się o władzę i poparcie społeczeństwa, a przywódcy wojskowi odwołują się głównie do przeszłości przeciwnika, aby zniechęcić Sudańczyków do jego osoby i rządów. Hemedti próbuje wykreować siebie jako obrońcę demokracji i cywilów, a Burhana przedstawić jako radyklanego islamistę wiernemu poprzedniemu reżimowi. Hemedti próbował zabiegać o względy cywilnych elit i wykorzystywał negatywne nastawienie społeczeństwa do armii jako historycznego wroga[16]. Ponadto Siły Szybkiego Wsparcia twierdziły, że pomagały w koordynacji i wspierały operacje ewakuacyjne. Doniesienia zostały sprostowane przez podsekretarza stanu ds. zarządzania Johna Bassa, który powiedział, że RSF „współpracowały do tego stopnia, że nie strzelały do naszych żołnierzy w trakcie operacji”[17].

Pojawiały się pogłoski, że armia chce stworzyć historyczną straży granicznej, która w 2000 r. pomagała stłumić rewoltę w Darfurze. Szef plemiennej milicji Musa Hilalem jest długoletnim rywalem Hemedtiego. Rywalizują oni o wpływy polityczne i gospodarcze w Darfurze, gdzie obaj posiadają udziały w wydobyciu złota[18].

Media społecznościowe pełne są sprzecznych informacji dotyczących przejęcia kontroli nad poszczególnymi obszarami. Agencje fact-checkingowe, organizacje prasowe oraz użytkownicy mediów społecznościowych pracują w pocie czoła, aby zweryfikować komunikaty podawane przez SAF i RSF. Przykładowo potwierdzono zniszczenie budynku Dowództwa Generalnego Sił Zbrojnych Sudanu (SAF), ale obalono twierdzenie RSF o zastrzeleniu samolotu należącego do SAF – okazało się, że udostępniony materiał filmowy pochodził z Syrii z 2020 r.[19]

Finansowanie i wyposażenie stron walczących

Sudańska armia dysponuje siłami powietrznymi oraz ciężką bronią. Jednak żołnierze SAF są skromnie wyszkoleni w konwencjonalnych bitwach i tradycyjnych działaniach wojennych[20]. SAF finansowane jest przez państwo, które opiera swoje dochody na sprzedaży ropy naftowej, jednak proces ten zakłócają obecnie toczące się wewnętrzne walki.

W ciągu dwóch dekad liczba członków RSF wzrosła do ponad 100 tys. Członkowie RSF są dobrze wyszkoleni w taktyce partyzanckiej oraz mają doświadczenie wojskowe dzięki wojnie w Jemenie[21]. Cameron Hudson, były urzędnik Departamentu Stanu USA i starszy współpracownik w Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (Center for Strategic and International Studies, CSIS), powiedział, że „Grupa Wagnera dostarcza [RSF – przyp. KW] przenośne systemy obrony powietrznej, rakiety naramienne i działa przeciwpancerne”[22]. RSF posiada środki finansowe dzięki kontroli większości kopalń złota w regonie Darfuru. Zjednoczone Emiraty Arabie oraz Rosja są największymi importerami sudańskiego złota. RSF były utrzymywane przez Arabię Saudyjską i Zjednoczone Emiraty Arabskie m.in. w zamian za ich udział podczas wojny w Jemenie przeciwko Huti.

Wsparcie stron walczących

Obie strony próbują budować wewnętrzne i zewnętrzne sojusze, które mogą przechylić szalę zwycięstwa. SAF ma poparcie przeciwników Hemedtiego z Darfuru: Minniego Minawiego z Armii Wyzwolenia Sudanu (Sudan Liberation Army, SLA) oraz obecnego ministra finansów Jbrila Ibrahima, który jest także liderem Ruchu Sprawiedliwości i Równości (Justice and Equality Movement, JEM). Armii Sudanu sprzyja Egipt, który widzi sąsiada jako sojusznika w sprawie konfliktu o Nil i Wielką Tamę Odrodzenia w Etiopii.

Federacja Rosyjska i Grupa Wagnera wspierają Hemedtiego, który popierał utworzenie rosyjskiej bazy marynarki wojennej na Morzu Czerwonym. Ponadto paramilitarne siły RSF pomagają najemnikom z Grupy Wagnera chronić rosyjskie przetwórstwa złota w Sudanie[23].

W styczniu 2023 r. prezydent Czadu przyjął w Ndżamenie dowódcę SAF, gen. Burhana, a na drugi dzień – dowódcę RSF gen. Dagalo, aby pokazać atmosferę neutralności. Jednak czadyjski rząd tymczasowy skłania się ku SAF, ponieważ przejęcie władzy przez nieregularne siły, w których wielu członków pochodzi z czadyjsko-sudańskiej granicy, zagrażałoby stabilności Czadu. Według francuskiego dziennika „Le Monde” czadyjskie władze obawiają się, że zwycięstwo RSF wzmocni ambicje polityczne i wojskowe czadyjskich Arabów. Należy mieć na uwadze fakt, że kuzyn Hemedtiego jest szefem sztabu prezydenta Czadu. Ponadto klan Rizeigat, z którego pochodzi Hemedti, przeniósł się z Darfuru do Czadu. Tuż po rozpoczęciu konfliktu sąsiedni Czad zamknął granice z Sudanem. Później ogłosił, że przyjął ponad 320 sudańskich dezerterów[24].

Skutki konfliktu

Wystarczyło kilka dni walk, aby zrozumieć, że skutki konfliktu będą długoterminowe. Atakowane i plądrowane są placówki służby zdrowia, porywane karetki pogotowia. Część szpitali nie funkcjonuje, a inne są bliskie zawieszenia swojej działalności z powodu braku czy też zmęczenia pracowników oraz niedoborów w zaopatrzeniu[25]. Światowa Organizacja Zdrowia w Chartumie poinformowała, że ponad 60% placówek opieki zdrowotnej jest zamkniętych, a tylko 16% działa normalnie[26]. Funkcjonującym szpitalom kończą się zapasy leków i żywności. Brakuje też krwi oraz sprzętu do transfuzji, płynów dożylnych i środków medycznych. Szpitale zgłaszają również niedobór wody, energii elektrycznej, paliwa oraz żywności dla pacjentów[27].

Według danych sudańskiego Ministerstwa Zdrowia do 28 kwietnia 2023 r. zginęło co najmniej 512 osób, a ponad 4 tys. zostało rannych[28]. Rzeczywista liczba ofiar śmiertelnych i rannych jest wyższa, ponieważ obecne dane obejmują tylko zgony zgłoszone do placówek służby zdrowia.

W Sudanie jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu trwała epidemia dengi i malarii, a spowodowane konfliktem uszkodzenia infrastruktury wodnej i walki mogą przyczynić się do zaostrzenia epidemii. Okupowane jest Narodowe Laboratorium Zdrowia Publicznego (National Public Health Laboratory), gdzie mieści się także bank krwi. WHO podaje, że „wyszkoleni technicy laboratoryjni nie mają już dostępu do laboratorium, a przy przerwach w dostawie prądu nie jest możliwe właściwe zarządzanie materiałami biologicznymi przechowywanymi w laboratorium do celów medycznych”. W laboratorium znajdują się próbki cholery, polio i odry, które stanowią poważne zagrożenie chemiczne i biologiczne[29]. Nie podano do wiadomości publicznej, która z walczących stron okupuje laboratorium.

Zauważalny jest zwiększony ruch migracyjny. Blisko 100 tys. Sudańczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów i szukania schronienia w bezpieczniejszych miejscach, w tym w sąsiednim Egipcie, Libii, Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie Południowym, Etiopii i Erytrei[30]. W ciągu tygodnia od rozpoczęcia walk 20 tys. Sudańczyków, głównie kobiet i dzieci, uciekło z regionu Darfuru do sąsiedniego Czadu[31]. Natomiast Egipt poinformował, że od 15 do 28 kwietnia 2023 r. granicę przekroczyło co najmniej 14 tys. sudańskich uchodźców i 2 tys. osób z innych krajów[32]. Jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu prawie 16 mln ludzi w Sudanie potrzebowało pomocy humanitarnej. W wyniku obecnych wewnętrznych walk liczba potrzebujących z pewnością wzrośnie[33].

Ograniczany jest dostęp do sieci internetowej i telekomunikacyjnej. 23 kwietnia 2023 r. awarie zaobserwowano u operatorów Sudani, Kanar oraz częściowo Zain. SAF oskarżyła RSF o sabotowanie sieci internetowej oraz próbę kontroli rafinerii naftowej El Jeili we wschodniej części Chartumu Północnego[34].

Duże ryzyko dla bezpieczeństwa wewnętrznego w Sudanie stanowi otwarcie więzień i uwolnienie przetrzymywanych tam osób. Więźniowie z El Huda potwierdzili doniesienia, że zostali wypuszczeni przez członków RSF. Setki kobiet opuściły więzienie w Omdurmanie po jego zbombardowaniu podczas gwałtownych starć w pobliżu budynku krajowego radia i telewizji[35]. Oczy wszystkich zwróciły się też na więzienie Kober w Chartumie Północnym, gdzie przetrzymywano kilku przywódców z byłego reżimu. Lokalne media prasowe donoszą, że 25 kwietnia 2023 r. nastąpiła tam odparta przez strażników próba ataku. Odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo przejęła SAF[36]. Podejrzewa się, że RSF chcą poprzez wypuszczenie więźniów odzyskać część swoich członków, którzy odsiadywali karę pozbawienia wolności, oraz zdestabilizować funkcjonowanie armii, skupionej na walce z RSF.

Z powodu braku dostępu do wody pitnej, żywności, opieki medycznej i elektryczności władze więzienne same decydują się na otwieranie więzień. Uwolniono osadzonych z Shala, Nyala, Ed Daein, Soba oraz Kober. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie wydało żadnych wyjaśnień, czy były to celowe działania ze strony rządu[37]. Uwolnienie więźniów z Kober wywołało poruszenie i obawy społeczeństwa, ponieważ przetrzymywano tam osoby poszukiwane przez Międzynarodowy Trybunał Karny za zbrodnie popełnione w Darfurze, w tym Omara al-Baszira, Harouna i Hussina. Anonimowe źródła wojskowe powiedziały „Associated Press”, że wyżej wymienione osoby przewieziono do szpitala wojskowego ponad trzy miesiące przed rozpoczęciem konfliktu. Szpital wojskowy potwierdził, że jego pacjentem jest Baszir. Natomiast Haroun udzielił komentarza Sudan TV, w którym oświadczył, że więźniów wypuszczono, a on sam zamierza stawić się przed sądem po zakończeniu konfliktu. Dodatkowo Haroun zadeklarował poparcie dla SAF. Wojsko zaprzeczyło uwolnieniu więźniów z Kober i oskarżyło o podszywanie się pod nie RSF, które z kolei odpowiedziały, że SAF uwolnił zwolenników byłego reżimu, aby przywrócić poprzednie rządy.

Pogłębienie kryzysu gospodarczego w Sudanie przyczyni się do wzrostu bezrobocia, który zachęci młode społeczeństwo, zwłaszcza mężczyzn, do przyłączenia się do sił walczących, aby otrzymywać pensję i czerpać zyski z grabieży[38].

Podsumowanie

Środowisko międzynarodowe od upadku Baszira w 2019 r. próbuje poprowadzić Sudan w kierunku rządów demokratycznych. Dotychczasowe próby zawiodły lub funkcjonowały przez krótki czas. Ponownie różne strony, sojusze i organizacje próbują nakłonić Burhana i Hemedtiego do dialogu., mało prawdopodobne jest jednak zawarcie trwałego rozejmu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Najbardziej niebezpiecznym, ale prawdopodobnym scenariuszem dla Sudanu jest przerodzenie się konfliktu w długoletnią wojnę domową, która może wciągnąć do walki sąsiednie państwa, a zwłaszcza regiony przygraniczne, gdzie obowiązuje podział etniczny i plemienny. Długoletni konflikt będzie miał negatywne skutki dla Sudanu i regionu. Utrudniony zostanie proces przejścia w rządy demokratyczne, wzrośnie łamanie praw człowieka, pogłębi się kryzys humanitarny, migracyjny i gospodarczy. Skonfliktowane strony będą szukały sojuszników, którzy poprą ich działania militarnie i polityczne, dostarczą broń oraz wstawią się za nimi na arenie międzynarodowej. Innym, równie prawdopodobnym scenariuszem jest impas polityczny lub wrócenie do statusu quo ante bellum. Może być to jednak utrudnione, gdyż zarówno Burhan, jak i Hemedti wierzą, że mogą zwyciężyć w tym konflikcie.

[1] Siły Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowane przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo znanego jako Hemedti, w 2013 r. wyewoluowały z milicji Janjaweed, która oskarżona jest o zbrodnie wojenne i naruszenie praw człowieka. W 2015 r. uzyskały status regularnych sił zbrojnych, a w 2017 r. uchwalono nową ustawę, dzięki której stały się niezależnymi siłami bezpieczeństwa. M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex than Meets the Eye, „Geopolitial Monitor”, 21.04.2023, https://www.geopoliticalmonitor.com/sudan-conflict-more-complex-than-meets-the-eye/, 3.06.2023.

[2] Stopping Sudan’s Descent into Full-Blown Civil War, „International Crisis Group”, 20.04.2023, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/stopping-sudans-descent-full-blown-civil-war, 28.04.2023.

[3] Stopping Sudan’s Descent into…

[4] Tamże.

[5] Tamże.

[6] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan as violence continues and health care collapses,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/usaid-deploys-disaster-team-for-sudan-as-violence-continues-and-health-care-collapses, 29.04.2023.

[7] Stopping Sudan’s Descent into…

[8] Tamże.

[9] Tamże.

[10] Darfur update: clashes in El Geneina, extended truce in El Fasher, and popular initiatives in Nyala, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/darfur-update-clashes-in-el-geneina-extended-truce-in-el-fasher-and-popular-initiatives-in-nyala, 29.04.2023.

[11] Us State Secretary Announces 72-HR Ceasefire,„allAfrica”, 24.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304250007.html, 29.04.2023.

[12] Sudan’s fragile ceasefire extended, IGAD proposes to mediate, „Dabanga”, 28.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/sudans-fragile-ceasefire-extended-igad-proposes-to-mediate, 2.05.2023.

[13] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[14] UN: Sudan Fighting Could Force 800,000 to Flee, „Voice of America”, 1.05.2023, https://www.voanews.com/a/sudan-s-warring-factions-announce-cease-fire-extension/7073182.html, 2.05.2023.

[15] Sudan warring parties agree to 7-day truce from May 4, „Africanews”, 2.05.2023, https://www.africanews.com/2023/05/02/sudan-warring-parties-agree-to-7-day-truce-from-may-4/, 3.05.2023.

[16] Stopping Sudan’s Descent into…

[17] Sudan rivals pledge evacuation help, US diplomats airlifted, „Arab News”, 24.04.2023, https://www.arabnews.com/node/2291491/middle-east, 2.05.2023.

[18] Stopping Sudan’s Descent into…

[19] Hemedti manoeuvres to brand war against Sudan army as fight against former regime Islamists, „Dabanga”, 17.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/hemeti-manoeuvres-to-brand-war-against-sudan-army-as-fight-against-former-regime-islamists, 2.05.2023.

[20] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[21] Tamże.

[22] S. Solomon, Russia’s Wagner Group Could Fuel Conflict in Sudan, Experts Say,„Voice of America”, 26.04.2023, https://www.voanews.com/a/russia-wagner-group-could-fuel-conflict-in-sudan-experts-say/7067192.html, 2.05.2023.

[23] P. Obaji, Sudan: Russia’s Wagner Group and the grab for power and gold, „Deutsche Welle”, 26.04.2023, https://www.dw.com/en/pmc-russias-wagner-group-in-sudan-gold-military-junta/a-65439746, 2.05.2023.

[24] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins, as up to 20,000 Sudanese refugees crossed its border,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/chad-fears-rising-tribal-tensions-if-rsf-wins-as-up-to-20000-sudanese-refugees-crossed-its-border, 29.04.2023.

[24] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[25] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is On the Road’ – WHO Speaks on Emergency Civilian Aid in Sudan,„allAfrica”, 20.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304200387.html, 29.04.2023.

[26] UN humanitarians will return to Khartoum ‘as quickly as possible’: UN aid coordinator, „UN News”, 27.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1136147, 2.05.2023.

[27] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is…

[28] Fierce fighting rages across Sudan despite ceasefire extension, „Radio France International”, 28.04.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230428-fierce-fighting-rages-across-sudan-despite-ceasefire-extension, 2.05.2023.

[29] Sudan: UN aid operation continues amid dire humanitarian conditions, „UN News”, 25.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1135992, 29.04.2023.

[30] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[31] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins…

[32] Fierce fighting rages across…

[33] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[34] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[35] Attacks on prisons in Sudanese capital free thousands of inmates, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/attacks-on-prisons-in-sudanese-capital-free-thousands-of-inmates, 30.04.2023.

[36] Attacks on prisons in Sudanese…

[37] Tamże.

[38] N. Westcott, What Will Happen in Sudan?,„African Arguments”, 19.04.2023, https://africanarguments.org/2023/04/what-will-happen-in-sudan/, 28.04.2023.

Wybory prezydenckie w Nigrze

Opracował: Mateusz Kabaciński, 21.04.2021 r.

21 lutego 2021 r. w Nigrze odbyła się druga tura wyborów prezydenckich. Brało w niej udział dwóch kandydatów: 61-letni Mohamed Bazoum oraz 71-letni Mahamane Ousmane. Pierwszy raz od 10 lat mieszkańcy Nigru mogą cieszyć się nową personą obejmującą stanowisko głowy państwa. W wyniku 11,5% przewagi – 55,75% do 44,25% według komisji wyborczej – zwycięstwo odniósł M. Bazoum. Zwolennicy Ousmane zarzucili organowi wyborczemu oszustwo, co doprowadziło do licznych demonstracji ulicznych. Na skutek protestów, które zostały brutalnie stłumione przez siły bezpieczeństwa, zginęły dwie osoby, a kilkaset innych aresztowano[1].

Wygrana w wyborach byłego ministra spraw wewnętrznych wielu okrzyknęło pierwszą przemianą demokratyczną zachodnioafrykańskiego państwa[2]. Jest to bezpośrednie nawiązanie do nieprzerwanych dziesięcioletnich rządów byłego prezydenta Nigru – Mahamadou Issoufou. Kim byli kandydaci biorący udział w kampanii?

Mohamed Bazoum to 61-letni polityk, od początku faworyt wyborców, wspierany w czasie kampanii wyborczej przez ustępującego prezydenta Mahamadou Issoufou. Zanim objął nowy urząd, piastował stanowisko przewodniczącego lewicowej partii – Nigeryjskiej Partii na Rzecz Demokracji i Socjalizmu (PNDS-Tarayya)[3]. Od 2011 r. partia sprawuje władzę w państwie dzięki swojemu długoletniemu liderowi Issoufou, który jednocześnie pełnił funkcję prezydenta kraju. Poza działaniem w organizacjach partyjnych Mohamed Bazoum był również ministrem spraw zagranicznych w latach 1995-1996. W 2011 r. powrócił na to stanowisko, urzędując przez następne cztery lata – do 2015 r. Rok później mianowany został ministrem spraw wewnętrznych. Urząd ten sprawował od 2016 do 2020 r., kiedy zrezygnował, skupiając się na kandydowaniu w wyborach prezydenckich 2020-2021. Od początku swojej kandydatury Bezoum cieszył się dużym poparciem społeczeństwa: w czasie pierwszej tury wyborów udało mu się zdobyć 39,33% poparcia, deklasując tym samym swojego przeciwnika – Mahamane Ousmane – który zyskał jedynie 16,99% głosów[4]. W czasie kampanii Bazoum obiecał kontynuację polityki swojego poprzednika – na dowód tego zatrudnił syna Issoufou na stanowisku szefa swojej kampanii wyborczej[5], jednocześnie dodając, że dołoży wszelkich starań w walce z korupcją[6].

Przeciwnikiem Bazouma był Mahamane Ousmane – 71-letni polityk, były prezydent Nigru w latach 1993-1996. Został wybrany na stanowisko głowy państwa jako czwarty prezydent niepodległej republiki, a także jako pierwszy objął tę funkcję w wyniku demokratycznych wyborów. W styczniu 1996 r. z powodu zamachu stanu utracił prezydenturę na rzecz przywódcy puczu – gen. Ibrahima Baré Maïnassary. Od czasu obalenia nieprzerwanie kandydował na prezydenta w każdych wyborach, ubiegając się o odzyskanie utraconego stanowiska. Od grudnia 1999 r. do maja 2009 r. pełnił funkcję przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Nigru – jedynego organu ustawodawczego w tym kraju. W kwietniu 2020 r. objął stanowisko przewodniczącego Demokratyczno-Republikańskiej Odnowy (RDR Tchanji). Podczas swojej kampanii obiecał zrobić wszystko, aby poprawić bezpieczeństwo w obliczu ataków grup zbrojnych powiązanych z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[7].

W pierwszej turze, która odbyła się 27 grudnia 2020 r., pomimo trudnych warunków sanitarnych związanych z pandemią COVID-19 zagłosowało aż 7,5 miliona ludzi[8]. W pierwszym „starciu” udział wzięło 25 kandydatów. Aby zwyciężyć w pierwszej turze, należało uzyskać 50% głosów plus jeden, co jednak nie udało się żadnemu z pretendentów[9]. W tym samym czasie odbyły się także wybory parlamentarne. W ich rezultacie rządząca Nigeryjska Partia na rzecz Demokracji i Socjalizmu (PNDS-Tarayya) zapewniła sobie 75 mandatów w 171-osobowym parlamencie. Główna partia opozycyjna: Nigeryjski Ruch Demokratyczny na rzecz Federacji Afrykańskiej – Lumana Africa (MODEN/FA) uzyskała 25 mandatów[10]. Dzięki temu zwycięstwu nowy prezydent będzie posiadał wsparcie większości parlamentarnej[11].

Swoją funkcję Mohamed Bazoum pełni od 2 kwietnia 2021 r. po zaprzysiężeniu na stanowisko głowy państwa. Kilka dni wcześniej rząd udaremnił próbę zamachu stanu – 31 marca 2021 r. we wczesnych godzinach porannych żołnierze próbowali przejąć kontrolę nad pałacem prezydenckim, zostali jednak odparci przez jego straż[12]. Rzecznik rządu oznajmił mediom, że w związku z prowadzonym dochodzeniem dokonano wielu aresztowań, a śledczy pracują nad ustaleniem, kto był odpowiedzialny za to zdarzenie. Demokratyczne przekazanie władzy w kraju podatnym na zamachy stanu zyskało międzynarodowe uznanie[13].

Niger w okresie kolonialnym był kolonią francuską, a niepodległość uzyskał dopiero w 1960 r. Nazwa państwa pochodzi od rzeki o tej samej nazwie, mimo że płynie ona jedynie na krótkim odcinku w południowej części kraju[14]. Niger jest państwem słabo rozwiniętym, borykającym się z wieloma problemami – częste susze, powszechna bieda, a ostatnio także problemy z islamistami. Oceniany jest przez ONZ jako jeden z najsłabiej rozwiniętych regionów świata[15]. Wraz z odzyskaniem niepodległości musiał stawić czoło wyzwaniom charakterystycznym dla państw uwalniających się spod „brzemienia” kolonializmu, jak liczne zamachy stanów, których doświadczył aż cztery[16]. Pomimo starań władz w zakresie modernizacji państwa oraz wysiłków w zakresie w poszukiwania złóż ropy naftowej i wydobycie złota nadal zmaga się z wieloma problemami społeczno-gospodarczymi.

[1] P. Sandner, Big challenges confront Niger President Mohamed Bazoum, „dw.com”, 31.03.2021, https://www.dw.com/en/big-challenges-confront-niger-president-mohamed-bazoum/a-57068530, 10.04.2021.

[2] Niger election: Mohamed Bazoum wins landmark vote amid protests, 23.02.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56175439, 9.04.2021.

[3] Niger wybiera prezydenta. W kampanii wyborczej zabrakło nowych twarzy, 21.02.2021, https://niezalezna.pl/381682-niger-wybiera-prezydenta-w-kampanii-wyborczej-zabraklo-nowych-twarzy, 9.04.2021.

[4] republique du Niger fraternite-travail-progres cour constitutionnelle, „cour-constitutionnelle-niger.org”, http://cour-constitutionnelle-niger.org/documents/arrets/matiere_electorale/2021/arret_n_06_21_cc_me.pdf.

[5] N. Wires, Candidates for continuity, change compete in Niger’s historic runoff vote, „france24.com”, 18.02.2021, https://www.france24.com/en/africa/20210218-candidates-for-continuity-change-compete-in-niger-s-historic-runoff-vote, 9.04.2021.

[6] Niger heads to polls in search of first democratic transition, „Aljazeera.com”, 27.10.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/27/niger-heads-to-polls-in-search-of-first-democratic-transition, 9.04.2021.

[7] Who is Nigerien presidential candidate Mahamane Ousmane?, „africanews.com”, https://www.africanews.com/2021/02/19/who-is-nigerien-presidential-candidate-mahamane-ousmane//, 15.04.2021.

[8] Vote count under way in Niger’s presidential election, “Aljazeera.com”, 28.12.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/28/ballots-counting-begins-in-niger-presidential-election, 15.04.2021.

[9] Tamże.

[10] Republic of Niger, „electionguide.org”, 27.12.2020, https://www.electionguide.org/elections/id/3633/, 14.04.2021.

[11] Niger country profile, „bbc.com”, 12.04.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-13943662, 15.04.2021.

[12] Niger’s Mohamed Bazoum sworn in as president after failed coup, „bbc.com”, 2.04.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56613931, 10.04.2021.

[13] Niger 'coup’ thwarted days before inauguration, „bbc.com”, 31.03.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56589168, 14.04.2021.

[14] Niger travel guide, „wordltravelgiude.net”, https://www.worldtravelguide.net/guides/africa/niger/, 10.04.2021.

[15] Niger country profile…

[16] N. Wires, Candidates for continuity…

Wybory prezydenckie – Kenia 2022

Opracował: Mateusz Kabaciński

Wybory prezydenckie – Kenia 2022

9 sierpnia 2022 r. w Kenii odbyły się wybory. Były to trzecie wybory powszechne i czwarte prezydenckie od czasu ogłoszenia konstytucji w 2010 r. Wyborcy wybrali nowego prezydenta, członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu, gubernatorów hrabstw Kenii oraz członków 47 zgromadzeń regionów Kenii[1].

Zwycięstwo w wyborach prezydenckich odniósł William Ruto, uzyskując 50,49% głosów poparcia. Jego głównym przeciwnikiem wyborczym był Raila Odinga, który otrzymał 48,85% głosów. 15 sierpnia 2022 r. zliczono wszystkie głosy oraz ogłoszono wyniki, nie obyło się jednak bez komplikacji. Wyniki miały zostać podane o godz. 15.00, jednak ogłoszono je dopiero o godz. 18.00, czego dokonał Wafula Chebukati, przewodniczący IEBC. Kiedy Chebukati i dwaj inni komisarze udali się do audytorium w Bomas of Kenya, miejscowości w Nairobi, na miejscu wybuchły zamieszki. Przewodniczący wraz z komisarzami zostali eskortowani w ustronne miejsce, a służby bezpieczeństwa stłumiły agresję[2]. Kiedy sytuację opanowano, Chebukati udał się do audytorium, gdzie oficjalnie ogłosił wyniki wyborów i mianował Williama Ruto zwycięzcą oraz nowym prezydentem Kenii[3]. Na ogłoszeniu pojawili się wszyscy kandydaci z wyjątkiem Raila Odinga. Saitabao Ole Kanchory, główny agent Odingi, podał, że Raila nie uzna wyniku wyborów, dopóki jego kampania nie dokona ich weryfikacji[4]. Niedługo potem Odinga wydał oficjalne oświadczenie. Stwierdził, że nie zamierza uznać wyników „sfałszowanych” wyborów, które w późniejszej wypowiedzi określił jako „parodię”[5]. Mówił także, iż wyniki opierały się na działaniach przestępczych i oszustwach. Jego zwolennicy mieli rzekomo mieć zablokowany dostęp do kilku stron wyborczych z informacjami. 22 sierpnia 2022 r. wniósł pozew do sądu o oszustwo wyborcze[6].

Z uwagi na panujące prawo były prezydent Uhuru Kenyatta nie kwalifikował się na trzecią kadencję[7]. Ostatecznie dopuszczono czterech kandydatów do aspiracji na stanowisko głowy państwa[8]. Byli to:

• David Mwaure Waihiga – kenijski polityk i lider skrajnie prawicowej partii Agano. 4 lipca 2022 r. ogłosił on swój 12-punktowy manifest zwany „Badilisha” (co w wolnym tłumaczeniu oznacza – zmiana), w którym przekonywał, że nadszedł czas, by kraj ruszył do przodu i rozpoczął nową historię pod nowymi rządami. W dokumencie zobowiązał się do przestrzegania prawa, poszanowania wobec rodzin, dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych, pracowników, właścicieli firm gospodarczych, instytucji religijnych oraz społeczności międzynarodowej[9]. W czasie kampanii zobowiązał się do odzyskania publicznych pieniędzy ulokowanych w zagranicznych bankach oraz zwiększenia budżetów hrabstw[10].
• George Luchiri Wajackoyah – prawnik z Nairobi w Kenii oraz niezależny działacz polityczny. Po raz pierwszy ogłosił swoją kandydaturę na stanowisko prezydenta w 2012 r., jednak wycofał się bez podania przyczyny. W 2022 r. reprezentował Partię Korzeni Kenii (Roots Party), która popiera legalizację bhangu, czyli leczniczej, jadalnej rośliny. Wajackoyah słynie z licznych kontrowersji[11]. Opowiada się m.in. za legalizacją marihuany w Kenii, powszechną hodowlą jadowitych węży (by używać ich jad w lecznictwie) oraz eksportowaniu psiego mięsa. W czerwcu 2022 r. opublikował on 10-punktowy manifest, który spotkał się z licznymi uwagami ze strony obywateli. Pojawiły się opinie, jakoby jego wdrożenie z zawartymi kontrowersyjnymi racjami miało być niezgodne z konstytucją. W efekcie złożono petycję w sądzie obligującą prawnika do przeprowadzenia badań na „zdrowotność psychiczną”[12].
• Raila Amolo Odinga – kenijski polityk, były członek kenijskiego parlamentu, premier Kenii w latach 2008–2013, członek Pomarańczowego Ruchu Demokratycznego (Orange Democratic Movement, ODM) – centroprawicowej partii politycznej oraz pretendent na stanowisko prezydenta w 2022 r. Odinga pięć razy bezskutecznie startował w wyborach na prezydenta Kenii i choć w każdym przypadku przegrywał, to za każdym razem kwestionował wynik oraz formułował zarzuty o oszustwo wyborcze. 5 czerwca 2022 r. został dopuszczony do kandydowania przez Niezależną Komisję Wyborczą i Granic (Independent Electoral and Boundaries Commission, IEBC). Dzień później ogłosił swój 10-punktowy manifest na stadionie Nyayo, szczegółowo opisujący jego plan na pierwsze 100 dni urzędowania[13]. Przedstawiono w nim kluczowe elementy dla rozwoju kraju nazwane „Programem Ludu”. Zakładał on zagwarantowanie ochrony socjalnej dla najbiedniejszych, powszechną opiekę zdrowotną, rozwój miejsc pracy, większe poszanowanie dla kobiet, inwestowanie w młodzież i edukację, wodę dla wszystkich oraz rozbudowanie przedsiębiorczości[14]. Po zajęciu drugiego miejsca w wyborach prezydenckich złożył pozew podważający wynik wyborczy, jak i same wybory[15].
• William Kipchirchir Samoei Arap Ruto – zwycięzca wyborów i obecny prezydent Kenii, członek Zjednoczonego Sojuszu Demokratycznego (United Democratic Alliance, UDA), były Minister Spraw Zagranicznych (2002 r.), Minister Rolnictwa (2008–2010) oraz Minister Szkolnictwa Wyższego (2010 r.). Ruto pełnił funkcję prezydenta Kenii w okresie od 6 do 8 października 2014 r., gdy prezydent Uhuru Kenyatta przebywał w Międzynarodowym Trybunale Karnym (ICC) w Hadze w Holandii. 4 marca 2013 roku został pierwszym wiceprezydentem Kenii, gdy wraz z Uhuru Kenyattą został ogłoszony zwycięzcą wyborów powszechnych w Kenii w 2013 roku. Duet ten startował z mandatu Jubilee Alliance, czyli koalicji Zjednoczonej Partii Republikańskiej (URP) i Kenyatta’s The National Alliance. W wyborach powszechnych w sierpniu 2017 roku Uhuru i Ruto zostali ogłoszeni zwycięzcami po zebraniu 54% wszystkich oddanych głosów. Jednak Sąd Najwyższy Kenii unieważnił wybory, po tym jak opozycja dokonała bojkotu i w październiku tego samego roku powtórzono głosowanie. Uhuru i Ruto zostali ponownie wybrani, uzyskując 98% wszystkich oddanych głosów, a Sąd Najwyższy podtrzymał wyniki tych drugich wyborów[16].

IEBC w swoim ogłoszeniu z dnia 5 czerwca 2022 odrzuciła kandydaturę w sumie 13 pretendentów[17]. Byli to głównie kandydaci niezależni. Pretendencja Waltera Mong’are została początkowo zatwierdzona przez IEBC, jednakże z uwagi na zaistniałe rozbieżności w kwalifikacjach akademickich odrzucono jego kandydaturę[18].

Wykres 1. Sondaż przedwyborczy z podziałem na grupy wiekowe oraz pytaniem: „Czy zamierzasz głosować w nadchodzących wyborach?”, https://www.geopoll.com/blog/kenya-elections-2022-report/, 1.09.2022.

Konstytucja Kenii

W konstytucji określono, aby wybory powszechne do parlamentu odbywały się w drugi wtorek sierpnia co pięć lat. Stąd data wyborów – wtorek 9 sierpnia. Jeśli w Kenii trwa wojna, wybory mogą zostać opóźnione, jeżeli uchwała zostanie przyjęta w każdej izbie parlamentu przez co najmniej dwie trzecie wszystkich członków tej izby. Taka uchwała może opóźnić wybory nawet o sześć miesięcy i może być podejmowana wielokrotnie pod warunkiem, że łączne opóźnienia nie przekraczają 12 miesięcy[19]. Dokument wymaga, aby wybory prezydenckie odbyły się w tym samym czasie co wybory powszechne. W mało prawdopodobnym przypadku, gdy przed kolejnymi wyborami powszechnymi zwolni się stanowisko prezydenta i stanowisko wiceprezesa (który wówczas obejmuję funkcję prezydenta), wybory prezydenckie zostają przeprowadzone w przyspieszonym terminie. Zgodnie z zasadami tego typu elekcja musi odbyć się w ciągu 60 dni od powstania wakatu na stanowisku prezydenta[20]. Obecny prezydent Uhuru Kenyatta nie był uprawniony do ubiegania się o trzecią kadencję ze względu na ograniczenie dwóch kadencji zgodnie z prawem konstytucji Kenii. Podobnie gubernatorzy hrabstw, którzy piastowali swoje urzędy przez dwie kadencje, również nie klasyfikowali się do reelekcji[21].

Podział władzy w Kenii i system wyborczy

Prezydent w Kenii wybierany jest na zasadzie tzw. systemu dwóch rund, co oznacza, że aby wygrać w pierwszej turze, kandydat musi otrzymać ponad 50% głosów w kraju i 25% głosów w co najmniej 24 z 47 regionów Kenii. Jeśli nie, odbywa się druga tura pomiędzy dwoma najlepszymi kandydatami, w której wygrywa kandydat z największą liczbą głosów[22].

Parlament Kenii składa się z dwóch izb: Senatu (izba wyższa) i Zgromadzenia Narodowego (izba niższa). Posłowie w obu izbach zmieniani są w czasie wyborów co pięć lat[23].

Zgromadzenie Narodowe liczy 350 członków, z których 290 jest wybieranych w okręgach jednomandatowych w głosowaniu „pierwszy po stanowisku”. Jest to metoda określana często mianem „zwycięzca bierze wszystko”. Głównie dlatego, że wyborcy oddają swój głos na wybranego przez siebie kandydata, a ten, który otrzyma najwięcej głosów, wygrywa. Z pozostałych 60 miejsc członkowskich 47 jest zarezerwowanych dla kobiet i wybieranych z jednomandatowych okręgów wyborczych Pozostałe 13 mandatów to 12 nominowanych przez partie polityczne na podstawie liczby mandatów oraz Marszałka wybieranego przez zgromadzenie spoza niego jako członek z urzędu. Nominowani członkowie są zarezerwowani dla młodzieży, osób niepełnosprawnych i pracowników[24].

Senat liczy 68 członków. Z początku wybiera się 47 osób w okręgach jednomandatowych. Następnie partiom przydziela się następnie 16 miejsc dla kobiet, dwa dla młodzieży i dwa dla osób niepełnosprawnych na podstawie ich udziału[25].

Na straży prawa wyborów stoi Niezależna Komisja Wyborcza i Granic (Independent Electoral and Boundaries Commission, IEBC). Jest to niezależna agencja regulacyjna, która została utworzona w 2011 roku na mocy Konstytucji Kenii. Komisja jest odpowiedzialna za przeprowadzanie lub nadzorowanie referendów i wyborów do wszelkich ciał wyborczych czy urzędów ustanowionych przez konstytucję. Kontroluje także wszelkie inne wybory przewidziane przez Ustawę Parlamentarną. Mandat komisji obejmuje:

1. Ciągłą rejestrację wyborców i rewizję spisu wyborców;
2. Wytyczanie okręgów wyborczych i oddziałów;
3. Regulację procesu partii politycznych;
4. Rozstrzyganie sporów wyborczych;
5. Rejestrację kandydatów do wyborów;
6. Edukację wyborców;
7. Ułatwianie obserwacji, monitorowania i oceny wyborów;
8. Regulację pieniędzy wydanych przez kandydata lub partię w odniesieniu do jakichkolwiek wyborów;
9. Opracowanie kodeksu postępowania dla kandydatów i partii;
10. Monitorowanie zgodności z przepisami dotyczącymi nominacji kandydatów przez partie[26].

Ze względu na awarie techniczne w sondażach z 2017 roku, które doprowadziły do podjęcia przez Sąd Najwyższy decyzji o powtórzeniu konkursu prezydenckiego, powrócono do „ręcznego” rejestru wyborców. Specjalne pojemniki na głosy umieszczane są w lokalach wyborczych. Po oddaniu przez wszystkich obywateli głosów pojemniki są pieczętowane i przechowywane we wcześniej wspomnianych lokalach do momentu liczenia. Kiedy przyjdzie pora zliczania głosów, pojemniki są rozpieczętowywane, a wszystkie głosy zliczane. Następnie wypełniane są formularze, w których zestawia się otrzymane wyniki. Ostatnim krokiem jest ich ogłoszenie, czego dokonuje przewodniczący IEBC[27].

[1] B. Feleke, L. Madowo, N. Princewill and S. Busari, William Ruto declared winner of Kenyan presidential vote amid chaos at election center,„edition.cnn.com”, 16.08.2022, https://edition.cnn.com/2022/08/15/africa/ruto-wins-kenya-presidency-intl/index.html, 24.08.2022.

[2] N. Mbugua, Chaos at Bomas as Ruto makes political history,„pd.co.ke”, 15.08.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/chaos-at-bomas-as-ruto-makes-political-history-144948/, 26.08.2022.

[3] K. Kimeu, William Ruto declared winner of Kenya presidential election amid dispute,„theguardian.com”, 15.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/15/william-ruto-declared-winner-of-kenya-presidential-election-amid-dispute, 24.08.2022.

[4] B. Nieru, Kanchory Saitabao explains why Raila Odinga is not at Bomas of Kenya,„standardmedia.co.ke”, https://www.standardmedia.co.ke/article/2001453312/why-raila-odinga-did-not-go-to-bomas-of-kenya, 30.08.2022.

[5] G. Obulutsa and A. Mersie, Kenya’s Odinga says presidential election result a ‘travesty’,„cnbafrica.com”, 17.08.2022, https://www.cnbcafrica.com/2022/kenyas-odinga-says-presidential-election-result-a-travesty/, 28.08.2022.

[6] C. Kimeu, Kenya opposition leader files court challenge to election result,„theguardian.com”, 22.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/22/kenya-opposition-leader-files-court-challenge-election-result-raila-odinga, 27.08.2022.

[7] D. Olewe, Kenya elections 2022: Win or lose, why Raila Odinga’s election challenge matters,„bbc.com”,22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62599219, 27.08.2022.

[8] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”, 6.06.2022, https://ntvkenya.co.ke/news/only-four-candidates-passed-the-test-to-contest-the-presidency-in-august-chebukati/, 25.08.2022.

[9] M. Kinyanjui, Waihiga’s 12-point ‘badilisha’ manifesto,„the-star.co.ke”, 5.07.2022, https://www.the-star.co.ke/news/2022-07-05-waihigas-12-point-badilisha-manifesto/, 28.08.2022.

[10] Inside David Mwaure’s Agano Party 12-Point Presidential Manifesto, „citizen.digital”, 4.07.2022, https://www.citizen.digital/news/inside-david-mwaures-agano-party-12-point-presidential-manifesto-n301430, 25.08.2022.

[11] 26 lipca 2022 r. nie zjawił się na debacie prezydenckiej, ponieważ organizatorzy odmówili przyjęcia preferowanego przez niego formatu debaty – prowadzenie debaty dla wszystkich czterech kandydatów na prezydenta w tym samym czasie, bez podziału na dwie części. Pierwotny przebieg debaty miał wyglądać następująco: pierwsza część miała się odbyć z najmniej popularnymi według sondaży kandydatami, w tym przypadku Wajackoya miał zmierzyć się z Wahiga Mwaure. Druga natomiast miała być przeznaczona dla czołowych pretendentów Raila Odinga i William Ruto. Partia Korzeń Kenii niedługo po tym wydała oświadczenie, w którym napisali: „Nasz kandydat nie weźmie udziału w debacie prezydenckiej, ponieważ nie poddamy przyszłego prezydenta żartowi z góry ustalonej debaty”. F. Naliaka, Wajackoyah Pulls Out Of 2022 Presidential Debate, „citizen.digital”, 26.07.2022, https://www.citizen.digital/news/wajackoyah-pulls-out-of-2022-presidential-debate-n302867, 26.08.2022.

[12] I. Mwangi, Petition Filed To Bar Wajackoyah From Vying Over ‘Mental Soundness’, „capitalfm.co.ke”, 13.07.2022, https://www.capitalfm.co.ke/news/2022/07/petition-filed-to-bar-wajackoyah-from-vying-over-mental-soundness/, 30.08.2022,

[13] J. Otieno, Kenya 2022: Raila promises the moon with Azimio manifesto,„theafricareport.com”, 21.06.2022, https://www.theafricareport.com/214005/kenya-2022-raila-promises-the-moon-with-azimio-manifesto/, 27.08.2022.

[14] F. Muli, Azimio promise: Raila’s 10-point manifesto explained,„pd.co.ke”, 7.06.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/azimio-raila-manifesto-explained-130938/, 1.09.2022.

[15] D. Zane, Kenya election: Raila Odinga challenges William Ruto win in Supreme Court, „bbc.com”, 22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62631193, 27.08.2022.

[16] William Kipchirchir Samoei Arap Ruto,„nyongesasande.com”, 15.08.2022, https://www.nyongesasande.com/william-kipchirchir-samoei-arap-ruto-biography/, 30.08.2022.

[17] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”…

[18] C. Omulo, IEBC revokes Nyambane’s certificate for lack of degree,„nation.africa”, 6.06.2022, https://nation.africa/kenya/news/politics/iebc-revokes-nyambane-s-certificate-for-lack-of-degree-3840256, 30.08.2022.

[19] Constitution of Kenya 101. Election of members of Parliament, „klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/123-chapter-eight-the-legislature/part-2-composition-and-membership-of-parliament/269-101-election-of-members-of-parliament, 26.08.2022.

[20] Constitution of Kenya,„kenyalaw.org”, http://kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010#KE/CON/Const2010/chap_4, 26.08.2022.

[21] K. J Kelley, Kenya’s Uhuru Kenyatta pledges to respect term limit in 2022,„theeastafrican.co.ke”, 19.06.2022, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/kenya-s-uhuru-kenyatta-pledges-to-respect-term-limit-in-2022-1443496, 26.08.2022.

[22] 138. Procedure At Presidential Election – Kenya Law Reform Commission (KLRC),„klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/130-chapter-nine-the-executive/part-2-the-president-and-deputy-president/306-138-procedure-at-presidential-election, 26.08.2022.

[23] Kenya elections 2022: Full results of presidential and parliamentary races,„bbc.com”, 15.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62444316, 24.08.2022.

[24] Tamże.

[25] Republic of Kenya, „electionguide.org”, 9.08.2022, https://www.electionguide.org/elections/id/3812/, 28.08.2022.

[26] Our Mandate,„iebc.or.ke”, https://www.iebc.or.ke/iebc/?mandate, 30.08.2022.

[27] E. Egbejule, I. Akello and A. Chughtai, Infographic: How do the Kenyan elections work?,„Aljazeera.com”, 5.08.2022, https://www.aljazeera.com/features/2022/8/5/infographic-how-do-the-kenyan-elections-work, 24.08.2022.

[1] Constitution of Kenya 101. Election of members of Parliament, „klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/123-chapter-eight-the-legislature/part-2-composition-and-membership-of-parliament/269-101-election-of-members-of-parliament, 26.08.2022.

[2] Constitution of Kenya,„kenyalaw.org”, http://kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010#KE/CON/Const2010/chap_4, 26.08.2022.

[3] K. J Kelley, Kenya’s Uhuru Kenyatta pledges to respect term limit in 2022,„theeastafrican.co.ke”, 19.06.2022, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/kenya-s-uhuru-kenyatta-pledges-to-respect-term-limit-in-2022-1443496, 26.08.2022.

[4] 138. Procedure At Presidential Election – Kenya Law Reform Commission (KLRC),„klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/130-chapter-nine-the-executive/part-2-the-president-and-deputy-president/306-138-procedure-at-presidential-election, 26.08.2022.

[5] Kenya elections 2022: Full results of presidential and parliamentary races,„bbc.com”, 15.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62444316, 24.08.2022.

[6] Tamże.

[7] Republic of Kenya, „electionguide.org”, 9.08.2022, https://www.electionguide.org/elections/id/3812/, 28.08.2022.

[8] Our Mandate,„iebc.or.ke”, https://www.iebc.or.ke/iebc/?mandate, 30.08.2022.

[9] E. Egbejule, I. Akello and A. Chughtai, Infographic: How do the Kenyan elections work?,„Aljazeera.com”, 5.08.2022, https://www.aljazeera.com/features/2022/8/5/infographic-how-do-the-kenyan-elections-work, 24.08.2022.

[1] D. Olewe, Kenya elections 2022: Win or lose, why Raila Odinga’s election challenge matters,„bbc.com”,22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62599219, 27.08.2022.

[2] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”, 6.06.2022, https://ntvkenya.co.ke/news/only-four-candidates-passed-the-test-to-contest-the-presidency-in-august-chebukati/, 25.08.2022.

[3] M. Kinyanjui, Waihiga’s 12-point ‘badilisha’ manifesto,„the-star.co.ke”, 5.07.2022, https://www.the-star.co.ke/news/2022-07-05-waihigas-12-point-badilisha-manifesto/, 28.08.2022.

[4] Inside David Mwaure’s Agano Party 12-Point Presidential Manifesto, „citizen.digital”, 4.07.2022, https://www.citizen.digital/news/inside-david-mwaures-agano-party-12-point-presidential-manifesto-n301430, 25.08.2022.

[5] 26 lipca 2022 r. nie zjawił się na debacie prezydenckiej, ponieważ organizatorzy odmówili przyjęcia preferowanego przez niego formatu debaty – prowadzenie debaty dla wszystkich czterech kandydatów na prezydenta w tym samym czasie, bez podziału na dwie części. Pierwotny przebieg debaty miał wyglądać następująco: pierwsza część miała się odbyć z najmniej popularnymi według sondaży kandydatami, w tym przypadku Wajackoya miał zmierzyć się z Wahiga Mwaure. Druga natomiast miała być przeznaczona dla czołowych pretendentów Raila Odinga i William Ruto. Partia Korzeń Kenii niedługo po tym wydała oświadczenie, w którym napisali: „Nasz kandydat nie weźmie udziału w debacie prezydenckiej, ponieważ nie poddamy przyszłego prezydenta żartowi z góry ustalonej debaty”. F. Naliaka, Wajackoyah Pulls Out Of 2022 Presidential Debate, „citizen.digital”, 26.07.2022, https://www.citizen.digital/news/wajackoyah-pulls-out-of-2022-presidential-debate-n302867, 26.08.2022.

[6] I. Mwangi, Petition Filed To Bar Wajackoyah From Vying Over ‘Mental Soundness’, „capitalfm.co.ke”, 13.07.2022, https://www.capitalfm.co.ke/news/2022/07/petition-filed-to-bar-wajackoyah-from-vying-over-mental-soundness/, 30.08.2022,

[7] J. Otieno, Kenya 2022: Raila promises the moon with Azimio manifesto,„theafricareport.com”, 21.06.2022, https://www.theafricareport.com/214005/kenya-2022-raila-promises-the-moon-with-azimio-manifesto/, 27.08.2022.

[8] F. Muli, Azimio promise: Raila’s 10-point manifesto explained,„pd.co.ke”, 7.06.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/azimio-raila-manifesto-explained-130938/, 1.09.2022.

[9] D. Zane, Kenya election: Raila Odinga challenges William Ruto win in Supreme Court, „bbc.com”, 22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62631193, 27.08.2022.

[10] William Kipchirchir Samoei Arap Ruto,„nyongesasande.com”, 15.08.2022, https://www.nyongesasande.com/william-kipchirchir-samoei-arap-ruto-biography/, 30.08.2022.

[11] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”…

[12] C. Omulo, IEBC revokes Nyambane’s certificate for lack of degree,„nation.africa”, 6.06.2022, https://nation.africa/kenya/news/politics/iebc-revokes-nyambane-s-certificate-for-lack-of-degree-3840256, 30.08.2022.

[1] B. Feleke, L. Madowo, N. Princewill and S. Busari, William Ruto declared winner of Kenyan presidential vote amid chaos at election center,„edition.cnn.com”, 16.08.2022, https://edition.cnn.com/2022/08/15/africa/ruto-wins-kenya-presidency-intl/index.html, 24.08.2022.

[2] N. Mbugua, Chaos at Bomas as Ruto makes political history,„pd.co.ke”, 15.08.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/chaos-at-bomas-as-ruto-makes-political-history-144948/, 26.08.2022.

[3] K. Kimeu, William Ruto declared winner of Kenya presidential election amid dispute,„theguardian.com”, 15.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/15/william-ruto-declared-winner-of-kenya-presidential-election-amid-dispute, 24.08.2022.

[4] B. Nieru, Kanchory Saitabao explains why Raila Odinga is not at Bomas of Kenya,„standardmedia.co.ke”, https://www.standardmedia.co.ke/article/2001453312/why-raila-odinga-did-not-go-to-bomas-of-kenya, 30.08.2022.

[5] G. Obulutsa and A. Mersie, Kenya’s Odinga says presidential election result a ‘travesty’,„cnbafrica.com”, 17.08.2022, https://www.cnbcafrica.com/2022/kenyas-odinga-says-presidential-election-result-a-travesty/, 28.08.2022.

Wybory prezydenckie – Gambia 2021

Opracował: Mateusz Kabaciński, 19.01.2022 r.

4 grudnia 2021 roku odbyły się wybory w Gambii. Zwycięstwo odniósł dotychczasowy prezydent Adama Barrow, reprezentant Narodowej Partii Ludowej (National People’s Party, NPP). Zdobył on 53,23 procent głosów, pokonując przy tym pięciu innych kandydatów[1]. Jego główny rywal – Ousainou Darboe – w wyniku głosowania uzyskał 27,7 procent. Wydarzenie to można nazwać przełomowym, gdyż jest ono pierwszym oficjalnym „eventem” wyborczym Gambii od 2016 roku, kiedy to obalono panującego przez prawie 23 lata dyktatora Yahyi Jammeha[2]. Tegoroczne wybory określono nawet mianem „sprawdzianu dla demokracji w Gambii”.

Gdy w 2016 roku Adama Barrow pokonał urzędującego Yahyę Jammeha, dyktator początkowo uznał swoją porażkę, by niedługo po tym odmówić ustąpienia ze stanowiska. Wywołało to niepokoje społeczne, doprowadzając do kryzysu konstytucyjnego. W tamtym okresie Barrow był członkiem Zjednoczonej Partii Demokratycznej (United Democracy Party, UDP). Startował w wyborach jako lider owego ugrupowania, ale przede wszystkim jako przedstawiciel opozycyjnego sojuszu składającego się z siedmiu partii politycznych – Coalition 2016. Ostatecznie dyktator został zmuszony do ucieczki z kraju w wyniku działań przeprowadzonych przez ECOMIG – misję wojskową, działającą w ramach misji przywrócenia demokracji w Gambii, zainicjowanej przez ECOWAS, czyli Wspólnotę Gospodarczą Państw Afryki Zachodniej[3]. Udał się wtedy na tereny Gwinei Równikowej, w której przebywa do dnia dzisiejszego[4].

Wymagania kandydowania w wyborach

Chcąc ubiegać się o prezydenturę, każdy kandydat musiał spełnić określone warunki zawarte w specjalnym kodeksie dotyczącym wyborów – IECCCE (Independent Electoral Commission’s Code of Campaign Ethics). Są to następujące wymagania:

• posiadanie obywatelstwa Gambii;
• zamieszkiwanie obszaru kraju przez pięć lat poprzedzających dzień wyborów;
• ukończone 30 lat;
• wykształcenie co najmniej średnie;
• nominowanie przez co najmniej 5000 wyborców, w tym co najmniej 200 z każdego z sześciu regionów Gambii;
• przedstawienie zaprzysiężonego oświadczenia majątkowego i zaświadczenia o niezaleganiu z podatkami;
• wpłata 10 000 dalasi gambijskich (około 766 złotych) na konto bankowe Niezależnej Komisji Wyborczej (IEC) podczas składania dokumentów nominacyjnych w siedzibie IEC;
• przedstawienie symbolu partyjnego, koloru i zdjęcia[5].

Zgodnie z prawem wyborczym Gambii każdy, kto nie zostanie wybrany do reprezentowania partii politycznej, może startować jako kandydat niezależny. Wszyscy pretendenci są zobowiązani do przestrzegania IECCCE. Wymaga się również posiadania tzw. manifestu tolerancji i wielokulturowości. Taki dokument jest tworzony przez każdą partię polityczną lub kandydata biorącego udział w wyborach[6].

Kontrkandydaci obecnego prezydenta Gambii

Ousainou Darboe – 73-letni polityk, uważany za ikonę polityki opozycyjnej w Gambii. Jako przywódca Zjednoczonej Partii Demokratycznej (UDP), największej opozycyjnej siły politycznej w kraju, przez dziesięciolecia był nie lada problemem dla rządu Jammeha. Za przewodniczenie protestom przeciwko władzy w 2016 roku trafił on do więzienia na trzy lata. Wraz z zaprzysiężeniem Barrowa na nowego prezydenta Darboe opuścił więzienie i pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych oraz jednego z trzech wiceprezydentów w rządzie Barrowa. W 2019 roku w wyniku różnic poglądowych został zwolniony z pełnienia ostatniej funkcji. Slogan wyborczy Darboe brzmiał: „Sprawiedliwość, Pokój i Rozwój”. W czasie kampanii promował idee wzmocnienia pozycji młodzieży, rolnictwa, edukacji i bezpieczeństwa w kraju.

Mama Kandeh – przywódca Kongresu Demokratycznego Gambii (GDC). Jeden z najbardziej kontrowersyjnych kandydatów ubiegających się o fotel prezydenta. Krótko przed wyborami podpisał protokół ustaleń ze zwolennikami byłego prezydenta Yahyi Jammeha. Zyskał dzięki temu jego m.in. pomoc i poparcie w kampanii wyborczej. Kandydatura Kandeha była początkowo kwestionowana z uwagi na to, że nie ukończył on szkoły średniej. Jednakże w listopadzie Independent Electoral Commission (IEC) zatwierdziła jego kandydaturę. Kluczowe punkty jego manifestu to podwyższenie jakości edukacji, ochrona środowiska i autonomia władz lokalnych. Slogan wyborczy: „Jedna Gambia, jeden naród”. Ostatecznie zajął trzecie miejsce, zyskując poparcie 17,1 procenta.

Halifa Sallah – 68-letni przywódca opozycji, kandydat i współzałożyciel Ludowo-Demokratycznej Organizacji na rzecz Niepodległości i Socjalizmu (People’s Democratic Organisation for Independence and Socialism, PDOIS). Jest on jedną z głównych postaci opozycyjnej koalicji Narodowy Sojusz na rzecz Demokracji i Rozwoju (National Assembly of Democracy and Development, NADD). Mając głęboko zakorzenioną ideologię socjalistyczną, Sallah w swoim manifeście zatytułowanym Program transformacyjny ma nadzieję na zmianę systemu poprzez siedem głównych obszarów: polityczny, gospodarczy, społeczny, obywatelski, kulturowy, ekologiczny i związany ze stosunkami zewnętrznymi filarów rozwoju. Jego slogan wyborczy brzmi: „Wolność, godność i dobrobyt”[7].

Abdoulie Ebrima Jammeh – urodzony w 1969 roku, kandydat na prezydenta reprezentujący Partię Jedności Narodowej (National Unity Part, NUP). Ogłaszając kandydaturę Abdoulie Jammeha, NUP zaznaczyła, że podjęła decyzję o jego kandydaturze po „energicznych i gruntowych poszukiwaniach kompetentnego kandydata”. Abdoulie Jammeh w swoim
24-stronicowym manifeście zaznaczył, że jego wizją jest „promowanie spójności społecznej w celu wspierania i utrzymania jedności narodowej oraz wywołanie transformacji społeczno-gospodarczej w Gambii, w oparciu o zasady demokracji, równości i sprawiedliwości”. Slogan wyborczy Jammeh’a to: „Jedność jest siłą”.

Essa Mbye Faal – urodzony w 1966 r. Faal jest międzynarodowym prawnikiem, który pełnił funkcję głównego oskarżyciela w gambijskiej Komisji Prawdy, Pojednania i Zadośćuczynienia (The Gambia’s Truth, Reconciliation and Reparations Commission, TRRC), komisji powołanej przez prezydenta Barrowa w celu zbadania 22-letnich rządów jego poprzednika. Faal ustąpił z tej pozycji, aby móc wziąć udział wyborach jako kandydat niezależny. Jest on jedynym kandydatem nienależącym do żadnej partii. Z uwagi na wykonywany zawód przypuszcza się, że w przypadku wygranej kładłby największy nacisk na politykę antykorupcyjną. Dodatkowo w czasie kampanii postulował on rozwój gospodarczy i transformację infrastrukturalną. Jego slogan wyborczy brzmiał: „Jedna Gambia, Jeden naród, Jeden lud”[8]. Faal i Jammeh mieli najmniejsze poparcie wśród społeczeństwa – stanowili najmniejsze zagrożenie dla trzech głównych kandydatów[9].

Forma i proces głosowania

Prezydent Gambii jest wybierany w jednej turze w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Zarejestrowani wyborcy otrzymują kartę, którą muszą okazać w wyznaczonym lokalu. Po sprawdzeniu uprawnień urzędnik zaznacza lewy palec wskazujący wyborcy niezmywalnym tuszem[10]. Zamiast papierowych kart do głosowania w Gambii używa się specjalnych kamyczków. Każdy wyborca otrzymuje kamyk i umieszcza go w tubie na zapieczętowanym bębnie, który odpowiada faworyzowanemu przez niego kandydatowi.

Bębenki dla poszczególnych kandydatów są pomalowane na różne kolory, odpowiadające przynależności partyjnej kandydata, a zdjęcie kandydata jest przyklejone do odpowiedniego bębenka. Bębny umieszczane są w kabinie, aby zachować tajność głosowania. Włożenie kamyczka powoduje uruchomienie dzwonka wewnątrz kabiny, aby zasygnalizować, że głos został oddany[11]. Jako środek ostrożności przeciwko COVID-19 na potrzeby tych wyborów przy wejściach i wyjściach z kabiny umieszczono środki odkażające[12].

Podczas procesu liczenia głosów bębenek kandydata jest rozpieczętowywany, a jego zawartość opróżniana partiami na tablicach z otworami o pojemności od 200 do 500 kulek każda. Gdy skrutatorzy uzgodnią liczbę kulek, bęben jest ponownie napełniany i zachowywany do wykorzystania podczas ponownego liczenia głosów, a skrutatorzy przechodzą do urny kolejnego kandydata[13]. Proces ten powtarzany jest w każdym lokalu wyborczym. Wyniki na szczeblu krajowym znane są na ogół następnego dnia po głosowaniu, co pokazuje szybkość, z jaką odbywa się zliczanie. Zaletami systemu są niski koszt i prostota – zarówno jeśli chodzi o zrozumienie sposobu głosowania, jak i liczenia wyników[14]. Według doniesień metoda ta charakteryzuje się wyjątkowo niskim poziomem błędu w przypadku źle oddanych kart do głosowania[15].

[1] E. Egbejule, Adama Barrow’s re-election and The Gambia’s long walk to justice, aljazeera.com, 9.12.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/9/adama-barrows-reelection-and-the-gambias-long-walk-to-justice, 14.12.2021.

[2] Gambia elections: Adama Barrow declared presidential election winner, bbc.com, 6.12.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-59542813, 14.12.2021.

[3] R. Maclean and E. Graham-Harrison, The Gambia’s President Jammeh concedes defeat in election,theguardian.com, 2.12.2016, https://www.theguardian.com/world/2016/dec/02/the-gambia-president-jammeh-concede-defeat-in-election, 20.12.2021.

[4] Ex-president Yahya Jammeh’s victims still waiting for justice ahead of Gambia polls, france24.com, 2.12.2021, https://www.france24.com/en/africa/20211202-ex-president-yahya-jammeh-s-victims-still-waiting-for-justice-ahead-of-gambia-polls, 15.12.2021.

[5] Election FAQs: The Gambia. Presidential Elections December 4, 2021, ifes.org, 30.11.2021, https://www.ifes.org/sites/default/files/final_the_gambia_faqs_2021_presidential.pdf, 8.12.2021.

[6] Tamże.

[7] Why Gambians won’t stop voting with marbles,bbc.com, 1.12.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-59476637, 20.12.2021.

[8] O. Olawoyin and K. Busari, #GambiaDecides2021: The six candidates seeking to be Gambia’s president in Saturday’s election, premiumtimesng.com, 3.12.2021, https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/498659-gambiadecides2021-the-six-candidates-seeking-to-be-gambias-president-in-saturdays-election.html, 12.12.2021.

[9] Tamże.

[10] M. Ceesay, Gambia Votes Today,kerrfatou.com”, 4.12.2021, https://www.kerrfatou.com/gambia-votes-today/, 20.12.2021.

[11] The Gambia: Guterres calls for ‘credible and transparent’ election,news.un.org, 3.12.2021, https://news.un.org/en/story/2021/12/1107182, 20.12.2021.

[12] M. Ceesay, Gambia Votes Today…

[13] Counting Procedures,iec.gm, https://iec.gm/voting/counting-procedures/, 25.12.2021.

[14] M. Ceesay, Gambia Votes Today…

[15] Présidentielle en Gambie: fort engouement pour un vote dans le calme, rfi.fr, 4.12.2021, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20211204-pr%C3%A9sidentielle-en-gambie-fort-engouement-pour-un-vote-dans-le-calme, 15.12.2021.

Analiza wyborów w Nigerii

Opracował: Mateusz Kabaciński, 02.06.2023 r.

25 lutego 2023 r. w Nigerii odbyły się wybory prezydenckie i powszechne. Wyniki opublikowano we wczesnych godzinach porannych 1 marca 2023 r. Zwyciężył Bola Tinubu, którego poparło 36,61 proc. wyborców, co oznacza, że oddano na niego 8 794 726 głosów. Spośród 17 innych kandydatów ubiegających się o fotel prezydenta realnie zagrozić Tinbu mogli jedynie Atiku Abubakar – główny kandydat opozycji i były wiceprezydent, oraz Peter Obi – pretendent cieszący się popularnością wśród młodych wyborców. W wyniku głosowania otrzymali oni odpowiednio 6 984 520 i 6 101 533 głosów (29,07 proc. i 25,4 proc. poparcia). Długi czas oczekiwania na wyniki[1] spowodowały przede wszystkim trudności techniczne i problemy w sektorze bezpieczeństwa w niektórych prowincjach[2]. Pojawiły się także doniesienia o incydentach z użyciem broni palnej w niektórych lokalach wyborczych, gdzie wyborców zaatakowali uzbrojeni mężczyźni[3].

Tego samego dnia przeprowadzono również wybory do Senatu i Izby Reprezentantów, a w połowie marca – wybory gubernatorskie. Powyższe wątki zostaną przybliżone w dalszej części materiału.

Kim byli kandydaci?

Bola Tinubu to 70-letni reprezentant centrolewicowej partii rządzącej Kongres Wszystkich Postępowców (All Progressives Congress, APC), etniczny muzułmanin Joruba pochodzący z Lagos – południowo-zachodniej prowincji Nigerii. Wcześniej pełnił funkcję gubernatora tego regionu[4]. Określany przez swoich zwolenników mianem „Jagaban”[5], Tinubu w czasie kampanii opowiadał się za zwiększeniem poziomu bezpieczeństwa w kraju i poprawieniem infrastruktury. Obiecał również rozwiązać kwestię rosnącego długu publicznego[6].

Atiku Abubakar to natomiast 76-letni muzułmanin z grupy etnicznej Fulani, reprezentujący opozycyjną Ludową Partię Demokratyczną (People’s Democratic Party, PDP). Pełnił funkcję wiceprezydenta kraju w latach 1999–2007. W kampanii wyborczej startował pod hasłem „Moje porozumienie z Nigerią”. Zapowiedział jedność, pokój i poprawę sytuacji gospodarczej kraju. O fotel prezydenta ubiegał się po raz szósty[7].

Peter Obi reprezentuje Partię Pracy (Labour Party, LP), która cieszy się mniejszą popularnością wśród ogółu społeczeństwa, ale większą ze strony młodych. Spośród innych kandydatów wyróżnia się stosunkowo młodym wiekiem, ma bowiem 61 lat. Jest chrześcijaninem, należącym do grupy etnicznej z południowego wschodu Igbo. Przed rozpoczęciem działalności politycznej był gubernatorem stanu Anambra. W czasie swojej kampanii wyborczej proklamował m.in. odbudowę kraju poprzez rozwiązanie problemów braku bezpieczeństwa i zmniejszenie bezrobocia[8].

Komisja wyborcza

Na straży wyborów w Nigerii stoi Niezależna Państwowa Komisja Wyborcza (Independent National Electoral Commission, INEC) – instytucja powołana na mocy konstytucji, mająca za zadanie przeprowadzanie i nadzorowanie wyborów w kraju na urząd prezydenta, wiceprezydenta, członków izb państwowych, gubernatorów, ich zastępców oraz członków Senatu i Izby Reprezentantów[9].

Z danych INEC wynika, że w tegorocznych wyborach zarejestrowano 93 469 008 wyborców, a około 87 mln otrzymało Stałą Kartę Wyborczą (Pernament Voters Card, PVC) – dokument uprawniający do udziału w głosowaniu. Wśród nich 52,5 proc. stanowili mężczyźni, a 47,5 proc. – kobiety. Struktura wiekowa głosujących przedstawia się następująco:

• 39,65 proc. zarejestrowanych wyborców mieści się w przedziale wiekowym od 18 do 34 lat,
• 35,75 proc. to osoby w wieku od 35 do 49 lat,
• 18,94 proc. to osoby w wieku od 50 do 69 lat,
• 5,66 proc. to osoby w wieku 70 lat i więcej[10].

Komisja podała, że frekwencja wyborcza w poprzednich latach, tj. w 2015 i 2019 r., wynosiła od 30 do 35 proc. W tegorocznych wyborach była ona jeszcze niższa, gdyż swój głos oddało około 24,9 mln Nigeryjczyków, co stanowiło zaledwie 29 proc. ogólnej liczby zarejestrowanych wyborców[11].

Nowa technologia

Tegoroczne wybory znacząco różniły się od pozostałych ze względu na zastosowanie nowego sprzętu i technologii. Podczas głosowania wykorzystano bowiem Bimodalny System Akredytacji Wyborców (Bimodal Voter Accreditation System, BVAS) – dwumodalny system rozpoznawania twarzy i odcisków palców, mający poprawić przejrzystość wyborów oraz utrudnić próby fałszowania procesu.

Wraz z BVAS funkcjonuje również IReV (INEC Result Viewing), czyli portal przeglądania wyników. Ma on taką samą rolę co BVAS, jednak działa na innej zasadzie. BVAS jest systemem pobierającym dane, natomiast IReV je odczytuje, kataloguje, a następnie przesyła do centrali INEC. Po weryfikacji wyniki publikowane są na oficjalnej platformie INEC[12]. BVAS przetestowano w wyborach uzupełniających w 2021 i 2022 r., z których ostatnie to wybory na gubernatorów Ekiti i Osun[13].

Według BBC w poprzednich dwóch wyborach zwycięzcę ogłaszano najwcześniej trzeciego dnia po głosowaniu. W tegorocznych wyborach wprowadzono elektroniczny system przekazywania wyników, co skłoniło wielu obywateli do oczekiwania szybszego ogłoszenia rezultatów. Początkowo system miał zwiększyć przejrzystość i zapobiec manipulacjom, umożliwiając publikację cyfrowej wersji wyników na stronie internetowej komisji wyborczej. Jednak wielu wyborców skarżyło się na to, że urzędnicy wyborczy odmawiali przesłania wyników z lokalnych miejsc głosowania, tak jak powinni. Z kolei urzędnicy twierdzili, że w niektórych miejscach nie mieli dostępu do internetu, co uniemożliwiało im przesłanie wyników. W niektórych sytuacjach wyborcy sami udostępniali więc swoje telefony komórkowe urzędnikom, aby ci mogli przekazać konieczne informacje. Ponadto pojawiły się doniesienia o zakłóceniach w centrach INEC w niektórych stanach[14].

26 lutego 2023 r. afrykańska organizacja non profit YAIGA Africa poinformowała, że system BVAS, mimo niewielkich usterek, działał poprawnie w 88 proc. z łącznej liczby 176 606 lokali wyborczych. W 93 proc. lokali przestrzegano procedur wyborczych i dodatkowych ustaleń dotyczących procesu wyborczego, a dane zarejestrowanych wyborców systematycznie sprawdzano w rejestrze. W ponad 9 proc. lokali wyborczych pracowników określono jako „nieprofesjonalnych” i „stronniczych”. Natomiast w 5 proc. lokali nie dochowano tajności głosowania ze względu na brak kabin wyborczych[15].

Jak działa proces wyborczy?

W procesie wyborczym wyróżnia się następujące etapy: etap przedwyborczy, prawybory, nominacje i kampanię.

1. Etap przedwyborczy – obejmuje prezentowanie przez kandydatów partii politycznych manifestów. Na tym etapie oczekuje się, że wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele zarejestrują się w bazie INEC. Ponadto komisja ogłasza datę wyborów, aby proces mógł się rozpocząć.
2. Prawybory – na tym etapie przebiega elekcja wewnątrzpartyjna. Kandydaci przechodzą wewnętrzną weryfikację. Na jej podstawie przeprowadza się nominację.
3. Nominacje – każda partia polityczna nominuje kandydata, który będzie reprezentować ją w czasie wyborów. Musi on spełniać podstawowe wymagania określone w akcie wyborczym, konstytucji krajowej i wytycznych INEC.
4. Kampania – na tym etapie partie polityczne i ich nominowany kandydat prowadzą szeroką kampanię na rzecz poparcia i głosów społeczeństwa w ramach harmonogramu, który podaje komisja. Kampania może być prowadzona w sposób tradycyjny (plakaty, ulotki) oraz za pomocą mediów społecznościowych[16].

Jak wygląda głosowanie?

Przed udaniem się do lokalu wyborczego należy sprawdzić, w którym z nich jesteśmy zarejestrowani. Po przybyciu urzędnik INEC sprawdza nasze dane przy użyciu systemu BVAS. Potwierdza tym samym naszą przynależność do danego lokalu wyborczego oraz autentyczność PVC. Następnie urzędnik prosi nas o przyłożenie palca do czytnika, aby zweryfikować nasze dane biometryczne. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie, czy dane znajdują się w Rejestrze Wyborców. Jeśli nie, zostajemy poproszeni o opuszczenie lokalu bez zakłócania porządku. Jeśli wszystko przebiega pomyślnie, zostajemy dopuszczeni do głosowania. Urzędnik stempluje, podpisuje i zatwierdza naszą kartę do głosowania, a my powinniśmy sprawdzić, czy zostało to wykonane poprawnie, jeżeli bowiem podpis, pieczęć i zatwierdzenie na karcie są niekompletne, karta staje się nieważna. Następnie otrzymujemy kartę do głosowania, zawiniętą w rulon z zadrukowaną stroną wewnątrz. Przechodzimy do kabiny głosowania, gdzie barwimy palec tuszem i zaznaczamy pole partii, której kandydatowi dajemy swój głos. Po oddaniu głosu kartę należy zwinąć i spłaszczyć w określony sposób, a następnie wrzucić do urny. Ten ostatni krok odbywa się publicznie, na oczach innych obecnych głosujących. Następnie opuszczamy lokal i oczekujemy na ogłoszenie wyników, co następuje po zliczeniu głosów i rozstrzygnięciu[17].

Aby wygrać wybory na stanowisko prezydenta, kandydat musi otrzymać największą liczbę głosów oddanych w całym kraju oraz co najmniej jedną czwartą głosów w minimum 24 z 36 stanów kraju. Jeśli pierwsza tura nie wyłoni zwycięzcy, dwóch najlepszych kandydatów zmierzy się w drugiej turze. Zgodnie z konstytucją druga tura musi odbyć się w ciągu 21 dni od ogłoszenia wyników pierwszej[18].

Reakcje powyborcze

Krótko po ogłoszeniu oficjalnych wyników wyborów prezydenckich partie opozycyjne zaczęły formułować przesłanki, jakoby wybory miały zostać sfałszowane. Datti-Baba Ahmad, kandydat partii na wiceprezydenta reprezentujący LP, powiedział: „Wygraliśmy te wybory jako Partia Pracy, zamierzamy ubiegać się o nasz mandat”. Zdaniem Samsona Itodo – szefa YIAGA Africa – istnieją poważne obawy dotyczące procesu wyborczego. Główne problemy, takie jak przemoc i problemy techniczne, osłabiły zaufanie społeczne do procesu wyborczego. Powiedział on także, że największe partie opozycyjne wspólnie skrytykowały wyniki wyborcze, twierdząc, że je sfałszowano i zmanipulowano. Rzecznik kampanii prezydenckiej Partii Pracy Ndi Kato w jednym z oświadczeń stwierdził: „Jesteśmy buntowniczy. Wybory zostały sfałszowane”[19]. Organizacja Narodów Zjednoczonych wezwała wszystkie zainteresowane strony do zachowania spokoju podczas zakończenia procesu wyborczego[20].

Z czym mierzą się Nigeryjczycy?

Głównymi zagadnieniami, na które zwracali uwagę głosujący Nigeryjczycy, były kwestie bezpieczeństwa i problemy gospodarcze. Aktualnym wyzwaniem ekonomicznym jest tzw. kryzys gotówkowy, wywołany decyzją byłego prezydenta Muhammadu Buhariego o wprowadzeniu nowych banknotów naira (₦) krótko przed wyborami. Bank Centralny Nigerii w październiku 2022 r. ogłosił rozpoczęcie przeprojektowywania banknotów o nominale 200 ₦ (43 centy amerykańskie), 500 ₦ (1,08 USD) oraz 1000 ₦ (2, 17 USD) w celu zwalczania inflacji i finansowych fałszerstw. Spowodowało to konieczność wymiany starych banknotów, jednak zdobycie nowych okazało się trudniejsze niż zakładano[21]. Doprowadziło też do długich kolejek przed bankami i protestów w niektórych regionach kraju. Zmiana ta wpłynęła paradoksalnie na wzrost cen żywności i podniesienie inflacji. Wzrósł również dług publiczny który osiągnął 220 mld USD. W celu złagodzenia kryzysu Buhari przedłużył możliwość używania starych banknotów jako prawnego środka płatniczego do 10 kwietnia 2023 r.[22]

Innym wyzwaniem są oszustwa wyborcze i niepokoje społeczne. Na przestrzeni ostatnich lat w Nigerii odnotowano liczne przypadki przekupstwa i kupowania głosów. W odpowiedzi na to INEC wprowadziła zakaz używania telefonów komórkowych w lokalach wyborczych w celu powstrzymania nielegalnych praktyk. W przeszłości wyborcy często fotografowali swoje karty wyborcze jako dowód otrzymania zapłaty za oddanie głosu na odpowiedniego kandydata[23]. W tym roku również doszło do próby przekupstwa. Pod koniec lutego 2023 r. członek Izby Reprezentantów Chinyere Igwe został aresztowany pod zarzutem prania brudnych pieniędzy. W jego samochodzie znaleziono stos pieniędzy o łącznej wartości 498 100 USD oraz listę osób, którym miał je przekazać[24].

W przeciwieństwie do poprzednich wyborów każdy z 18 kandydatów na prezydenta w tym roku podpisał porozumienie, zobowiązujące partie polityczne, kandydatów i ich zwolenników do wyrażania swojego niezadowolenia z wyników w sposób legalny i zgodny z konstytucją, unikając przy tym przemocy. Miało to na celu zapewnienie przeprowadzenia wolnych, uczciwych i uczciwych wyborów oraz uniknięcie niepokojów społecznych po ogłoszeniu wyników. Nigeryjska armia i policja również zadeklarowały zapewnienie bezpieczeństwa podczas wyborów[25].

Wybory parlamentarne

25 lutego 2023 r. wraz z wyborami prezydenckimi odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe w Nigerii jest dwuizbowym parlamentem federalnym, złożonym z Izby Reprezentantów i Senatu. Obie izby wybierane są na czteroletnie kadencje. Pierwsza z nich liczy 360 członków[26], w skład drugiej zaś wchodzi 109 senatorów[27]. Obie izby wybierane są w jednomandatowych okręgach wyborczych, z zastosowaniem ordynacji większościowej. Zasadnicza różnica między izbami polega na odmiennym sposobie rozdziału mandatów między poszczególne stany Nigerii. W Izbie Reprezentantów liczebność delegacji stanu ustala się proporcjonalnie do jego ludności. Z kolei w Senacie każdy stan ma trzech przedstawicieli, niezależnie od swojej wielkości. Dodatkowo jeden senator wybierany jest w okręgu federalnym (stołecznym)[28]. W tegorocznych wyborach parlamentarnych wzięło udział 18 partii politycznych, a spośród nich 1101 kandydatów do Senatu oraz 3122 kandydatów do Izby Reprezentantów[29]. Wyniki ogłoszono 7 marca 2023 r. Osiem partii weszło do Izby Reprezentantów, a siedem do Senatu[30]. Były to:

1. All Progressives Congress, APC – to partia utworzona 6 lutego 2013 r. jako połączenie największych partii opozycyjnych w Nigerii: Action Congress of Nigeria, All Progressives Grand Alliance (frakcja), All Nigeria Peoples Party i Congress for Progressive Change. Partia doszła do władzy po zwycięstwie je kandydata – Muhammadu Buhariego – w wyborach prezydenckich w 2015 r. Jej siedziba znajduje się w stolicy Nigerii – Abudży. W kwestiach ekonomicznych APC jest partią powszechnie uważaną za sprzyjającą polityce gospodarczej opartej na zasadach kontrolowanego rynku. Natomiast w kwestiach społecznych partia opowiada się za socjaldemokracją i antyklasowością. Przewodniczącym APC jest Abdullahi Adamu[31].
2. People’s Democratic Party, PDP – jedna z dwóch głównych partii politycznych funkcjonujących w Nigerii obok APC, założona w 1998 r. PDP ma neoliberalne stanowisko w swojej polityce gospodarczej i utrzymuje konserwatywne stanowisko w niektórych kwestiach społecznych, takich jak np. stosunki osób tej samej płci, zwykle powołując się na argumenty moralności i religijności[32]. W kwestiach ekonomicznych opowiada się za polityką wolnorynkową wspierającą liberalizm gospodarczy i ograniczone regulacje rządowe. Przewodniczącym partii jest Umar Illiya[33].
3. Labour Party, LP – nigeryjska socjaldemokratyczna partia polityczna. Powstała w 2002 r. jako Partia na rzecz Socjaldemokracji (PSD), a rok później zmieniono jej nazwę na Labour Party (LP). LP ma na celu promowanie i obronę socjaldemokratycznych zasad i ideałów dla osiągnięcia sprawiedliwości społecznej, postępu i jedności. Ugrupowanie cieszy się większym zainteresowaniem młodszej części nigeryjskiego społeczeństwa. Przewodniczącym LP jest Julius Abure[34].
4. New Nigeria Peoples Party, NNPP – informacje na temat tej partii są bardzo ograniczone. W czasie ogłoszenia wyników wyborów z 2023 r. INEC podała, że partia NNPP uzyskała 1 496 687 głosów, a jej przedstawicielem był Rabiu Kwankwaso. Ponadto jej pozycję polityczną określono jako synkretyczną lub tzw. catch-all. Oznacza to, że partia łączy w sobie elementy zarówno lewicy, jak i prawicy[35]. Ideologia polityczna nie została określona.
5. Social Democratic Party, SDP – centrolewicowa partia polityczna, utworzona w grudniu 1989 r. wraz z The National Republican Convention (NPC) przez byłego prezydenta Ibrahima Babangidę jako część projektu[36] demokratycznego[37].
6. The Young Progressive Party, YPP – socjaldemokratyczna partia polityczna, konkurent dla APC i PDP. Początkowo działająca od 2016 r. jako stowarzyszenie polityczne. Rok później, 7 czerwca, po spełnieniu wszystkich wymogów formalnych, oficjalnie przekształciła się w partię polityczną[38].
7. All Progressives Grand Alliance, APGA – nigeryjska partia opozycyjna utworzona w 2003 r. W tym samym roku wzięła udział w wyborach parlamentarnych i zdobyła 1,4 proc. głosów oraz 2 z 360 miejsc w Izbie Reprezentantów, ale bez miejsc w Senacie. W ramach ideologii partii określonej w manifeście wyróżnić można: federalizm, pluralizm, panafrykanizm, nacjonalizm oraz progresywizm[39].
8. African Democratic Congress, ADC – nigeryjska partia polityczna utworzona w 2005 r., początkowo pod nazwą Alliance for Democratic Change (ADC). Partia w swoim manifeście opowiada się za silną władzą państwową oraz poprawieniem warunków życia wszystkich Nigeryjczyków. Przewodniczącym partii od 2022 r. jest Ralph Nwosu[40].

Senat (109 miejsc)

Izba Reprezentantów (360 miejsc)

Wybory gubernatorskie

Wybory gubernatorskie odbyły się 18 marca 2023 r. Pierwotnie miały zostać przeprowadzone tydzień wcześniej, jednak 9 marca INEC wydała oficjalne oświadczenie informujące o zmianie terminu[41]. Elekcja odbyła się w 28 z 36 stanów. Wzięło w niej udział 400 kandydatów z 4 partii. Wyniki, ogłoszone 23 marca 2023 r.[42], przedstawiały się następująco:

1. APC wygrał w 16 stanach,
2. PDP wygrała w 10 stanach,
3. NNPP wygrała w stanie Kano (1 019 602 głosy),
4. LP wygrała w stanie Abia (175 464 głosów)[43].

W ośmiu stanach wybory gubernatorskie odbędą się w innym terminie:

• Ekiti: Wybory gubernatorskie przeprowadzono w czerwcu 2022 r. Kolejna tura wyborów odbędzie się dopiero pod koniec czteroletniej kadencji obecnego gubernatora.
• Osun: Podobnie jak w Ekti, wybory gubernatorskie przeprowadzono w lipcu 2022 r. Następne zaplanowano na 2026 r.
• Bayelsa: Wybory odbędą się 11 listopada 2023 r. Ma to związek z opóźnieniem wydania orzeczenia sądowego i mianowaniem obecnego gubernatora w listopadzie 2019 r.
• Edo: Wybory gubernatorskie mają się odbyć we wrześniu 2024 r., ponieważ obecny gubernator uzyskał reelekcję 19 września 2020 r.
• Imo: W 2019 r. orzeczeniem sądu zdyskwalifikowano zwycięzcę tamtejszych wyborów – Emekę Ihedioha. W jego miejsce powołało Hope Uzodinma, który objął stanowisko gubernatora w 2020 r. Następne wybory zaplanowano pod koniec 2023 r.
•  Kogi: Podobnie jak w stanach Imo i Bayelsa, wybory gubernatorskie odbędą się w listopadzie 2023 r.
• Anambra: Wybory na gubernatora w Anambrze odbyły się 6 listopada 2021 r. Kolejne zostaną przeprowadzone w listopadzie 2025 r.
• Ondo: Obecny gubernator Rotimi Akeredolu trzy lata temu uzyskał reelekcję. Ponowne wybory na gubernatora odbędą się w październiku 2024 r.[44]

Podsumowanie

Wybory w Nigerii przebiegły w spokojnej atmosferze, co stanowi pozytywny aspekt tego demokratycznego procesu. Narodowa Komisja Wyborcza Nigerii (INEC) dysponowała wysokim budżetem, co umożliwiło sprawną realizację zarówno wyborów prezydenckich, parlamentarnych, jak i gubernatorskich.

Warto zauważyć, że zastosowano sprawdzoną technologię BVAS, która odnotowała wysoki procent funkcjonalności, przyczyniając się do podwyższenia przejrzystości i uczciwości wyborów. Ponadto podpisane porozumienie zobowiązywało partie polityczne, kandydatów i ich zwolenników do wyrażania swojego niezadowolenia z wyników w sposób legalny i zgodny z konstytucją, unikając przy tym przemocy.

Jednak wybory spotkały się z kilkoma negatywnymi aspektami. Frekwencja wyborcza wyniosła poniżej 30 proc., co jest niepokojącym zjawiskiem i może świadczyć o ograniczonym zaufaniu lub apatii wyborczej wśród mieszkańców Nigerii. Pojawiły się również doniesienia o incydentach z użyciem broni palnej w niektórych lokalach wyborczych, co podkreśla istniejące wyzwania związane z zapewnieniem pełnego bezpieczeństwa podczas procesu wyborczego.

Aktualnie Nigeryjczycy mierzą się również z negatywnymi aspektami, takimi jak próby oszustw wyborczych oraz tzw. kryzys gotówkowy. Przypadki prób manipulacji wynikami wyborów stanowią poważne zagrożenie dla demokratycznego procesu i wymagają skutecznych działań w celu ich zwalczania. Ponadto kryzys gotówkowy oznacza trudności finansowe i braki w dostępie do środków płatniczych, co ma negatywny wpływ na codzienne życie Nigeryjczyków.

Podsumowując, wybory w Nigerii odbyły się w spokojnej atmosferze, z wykorzystaniem zaawansowanej technologię, a podpisane porozumienie miało na celu zapewnienie uczciwości procesu wyborczego. Niemniej niska frekwencja, incydenty z użyciem broni oraz wyzwania związane z próbami oszustw wyborczych i kryzysem gotówkowym stanowią aktualne wyzwania, które muszą zostać skutecznie rozwiązane dla dalszego rozwoju demokracji w Nigerii.    

[1] Zwykle wyniki publikowano po upływie dwóch do trzech dni. W tym roku zrobiono to dopiero po pięciu dniach – 1 marca, około 3 w nocy.

[2] C. Macaulay, Nigeria elections 2023: What you need to know, „BBC”, 26.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64187170, 26.02.2023.

[3] N. Orjinmo, J. Winter, Nigeria election results 2023: Bola Tinubu takes strong lead over Atiku Abubakar and Peter Obi, „BBC”, 1.03.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64805024,3.03.2023.

[4] Bola Tinbu był dobrze oceniany jako gubernator stanu Lagos. Niejednokrotnie używał tego argumentu w czasie rozmów na wizji. Jednak ciągną się za nim oskarżenia o unikanie płatności podatków. Co więcej, FBI również zainteresowało się jego osobą, podejrzewając go o pranie brudnych pieniędzy pochodzących z przemytu narkotyków. Sprawę zakończono grzywną w wysokości 450 tysięcy dolarów. Por.: B. Akinloye, We don’t have criminal case against Atiku – US, „Punchng”, 20.11.2016, https://punchng.com/dont-criminal-case-atiku-us/, 16.02.2023.

[5] W języku hausa (używanego w kilku krajach afrykańskich, m.in. w Nigerii, Nigrze i innych) słowo „jagaban” oznacza przywódcę; Jagaban, „Nigeriandictionary”, https://nigeriandictionary.com/jagaban, 1.03.2023.

[6] N. Orjinmo, Bola Tinubu – the 'godfather’ who has been sworn in as Nigeria’s president, „BBC”, 29.05.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-61732548, 31.05.2023.

[7] C. Krippahl, Nigeria election 2023: Who are the presidential candidates?, „DW”, 24.02.2023, https://www.dw.com/en/nigeria-election-2023-who-are-the-presidential-candidates/a-64766561, 2.03.2023.

[8] J. Bwala, E. Ogao, M. Winsor, Nigeria presidential election 2023: Who are the main candidates and what are the key issues?, „ABCNews”, 25.01.2023, https://abcnews.go.com/International/nigeria-presidential-election-2023-main-candidates-key-issues/story?id=97411314, 3.03.2023.

[9] Instytucja jest również dobrze dofinansowana. Na tegoroczne wybory przeznaczono 2 mld dolarów, aby pokryć koszty związane z elekcją, liczeniem głosów oraz funkcjonowaniem INEC; I. Hassan, A. Obe, Nigeria: Trust and turnout define 2023 elections, „Chathamhouse”, 31.03.2023,https://www.chathamhouse.org/2023/03/nigeria-trust-and-turnout-define-2023-elections, 6.05.2023.

[10] Elections in Nigeria: 2023 General Elections, „IFES”, https://www.ifes.org/tools-resources/election-snapshots/elections-nigeria-2023-general-elections, 1.03.2023.

[11] H. Mohamed, E. Melimopoulos, V. Pietromarchi, Nigeria 2023 election: Bola Tinubu declared winner, „Al Jazeera”, 1.03.2023, https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/3/1/nigeria-election-results-live-tinubu-declared-winner, 4.03.2023.

[12] I. Hassan, A. Obe, Nigeria: Trust and turnout…

[13] T. Olasoji, How will voting be conducted in Nigeria?, „QZ”, 24.02.2023, https://qz.com/how-will-voting-be-conducted-in-nigeria-1850153932, 2.03.2023.

[14] N. Orjinmo, Nigeria election results 2023: Opposition PDP and Labour Party accuse APC and Inec, „BBC”, 27.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64783411, 28.02.2023.

[15] W. Musa, Despite glitches, YIAGA Africa scores BVAS over 80%, „The Guardian”, 26.02.2023, https://guardian.ng/news/despite-glitches-yiaga-africa-scores-bvas-over-80/, 2.03.2023.

[16] What to Know About Nigeria’s Election, „VOA News”, 25.02.2023, https://www.voanews.com/a/what-to-know-about-nigeria-s-election/6978758.html, 10.03.2023.

[17] J. Ajani, Voting guide to Nigerians: How BVAS works, „Vanguardngr”, 25.02.2023, https://www.vanguardngr.com/2023/02/voting-guide-to-nigerians-how-bvas-works/, 1.03.2023.

[18] How to poll 93 million voters – the challenge of pulling off Nigeria’s presidential elections, „The Conversation”, 16.02.2023, https://theconversation.com/how-to-poll-93-million-voters-the-challenge-of-pulling-off-nigerias-presidential-elections-199761, 23.02.2023.

[19] S. Busari, N. Princewill, B. Feleke, L. Madowo, J. Yeung, Opposition vows challenge as Tinubu wins Nigerian presidency, 2.03.2023, https://edition.cnn.com/2023/02/28/africa/nigeria-presidential-election-result-intl-hnk/index.html, 8.03.2023.

[20] Ibidem.

[21] Warto zaznaczyć, że około 40 proc. Nigeryjczyków nie posiada kont bankowych, więc przy zakupie podstawowych produktów polegają na gotówce.

[22] J. Bwala, E. Ogao, M. Winsor, Nigeria presidential election 2023…

[23] What to Know About Nigeria’s Election…

[24] C. Macaulay, Chinyere Igwe: Nigerian politician arrested with $500,000 on election eve, „BBC”, 24.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64756612, 27.02.2023.

[25] E. Egbejule, Presidential candidates sign peace pact before Nigeria election, „Al Jazeera”, 23.02.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/23/presidential-candidates-sign-peace-pact-72hrs-to-nigeria-election, 26.02.2023.

[26] Nigeria House of Representatives, „Archive IPU”, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2363_B.htm, 18.03.2023.

[27] Nigeria Senate, „Archive IPU”, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2364_A.htm, 18.03.2023.

[28] Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999, „Nigeria Law”, http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Elections_to_NatAss, 2.02.2023.

[29] How to poll 93 million voters…

[30] Elections in Nigeria: 2023 General…

[31] All Progressives Congress (APC), „APC”, https://apc.com.ng/about.php, 28.02.2023.

[32] W 2007 r. zdominowane przez PDP Zgromadzenie Narodowe wsparło ustawę zakazującą wszelkich form relacji homoseksualnych, zgodnie z którą grozi za to kara do 14 lat więzienia; Nigeria moves to tighten gay laws, „BBC News”, 14.02.2007, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6362505.stm, 9.04.2023.

[33] Peoples Democratic Party (PDP), „Peoples Democratic Party”, https://peoplesdemocraticparty.com.ng/how-it-all-started/, 8.03.2023.

[34] Party Ideology, „Labour Party”, https://labourparty.com.ng/party-ideology/, 8.03.2023.

[35] Nigeria presidential election results 2023 by the numbers, „Al Jazeera”, 28.02.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/28/nigeria-presidential-election-results-2023, 3.03.2023.

[36] Miał on na celu utworzenie dwóch zwerbalizowanych partii politycznych – jednej nieco lewicowej, a drugiej prawicowej; Falae, Shonibare, others re-launch SDP, „Vanguard”, 8.03.2014, https://www.vanguardngr.com/2014/03/falae-shonibare-others-re-launch-sdp/, 15.03.2023.

[37] Ibidem.

[38] In conversation with Kingsley Moghalu: Nigeria’s first technocrat President?, „Stears”, 21.01.2019, https://www.stears.co/article/in-conversation-with-kingsley-moghalu-nigerias-next-technocrat-president/,18.03.2023.

[39] Manifesto of All Progressive Grand Alliance, „INEC Nigeria”, 6.05.2018, https://www.inecnigeria.org/wp-content/uploads/2019/02/APGA-Manifesto.pdf, 16.03.2023.

[40] Our Manifesto, „ADC”, https://adc.org.ng/our-manifesto, 17.03.2023.

[41] D. Ojukwu, FULL TEXT: Why INEC Postponed Governorship Elections, „FIJ”, 9.03.2023, https://fij.ng/article/full-text-why-inec-postponed-governorship-elections/, 3.04.2023.

[42] B. Ikiebe, Governorship Election: Results Of 26 States, „VON”, 23.03.2023, https://von.gov.ng/governorship-election-results-of-26-states/, 15.04.2023.

[43] 2023 Gubernatorial Results, „Liveresults Civichive”, https://liveresults.civichive.org/gubernatorial/2023, 16.03.2023.

[44] O. Lawal, Why 2023 Governorship Election Will Be Held in Only 28 States, „FIJ”, 11.03.2023, https://fij.ng/article/why-2023-governorship-election-will-be-held-in-only-28-states/, 15.04.2023.

Analiza ataków gangsterskich w centralnej Nigerii

Opracował: Mateusz Kabaciński, 01.05.2022 r.

10 kwietnia 2022 roku doszło do ataków zbrojnych w stanie Plateau w Nigerii. Przeprowadzili je członkowie lokalnych gangów, którzy za główny cel obrali cztery wioski. Jak stwierdzono, napastnicy byli bardzo dobrze uzbrojeni – posiadali karabiny AK-47 oraz maczety. Poruszali się na motocyklach w licznych grupach, dzięki czemu mogli w krótkim czasie „zasiać terror” na tak dużym obszarze[1]. Po dotarciu do wyznaczonych punktów zaczynali strzelać do mieszkańców.  Miejscowi twierdzą, że ofiarami byli rolnicy, którzy uprawiali swoje pola w ramach przygotowań do sadzenia. Szacuje się, że łącznie zginęło ponad 100 osób, a 70 zostało porwanych – w większości kobiety i dzieci[2]. Ponadto napastnicy doszczętnie spalili 41 domów, 86 sklepów i 8 motocykli[3]. Jonathan Ishaku, rzecznik Plateau Elders’ Forum, stwierdził: „To niezwykle smutne co zaszło. Stanowczo potępiamy zaistniałą przemoc. Dołożone zostaną wszelkie starania ku odbiciu zakładników”[4].

Takie ataki nie są częste w Plateau. Stan ten, położony w centralnej Nigerii, graniczy jednak od północnego wschodu z prowincją Kaduna, gdzie podejrzane ugrupowania stosunkowo częściej dokonują napadów rabunkowych. Dzieje się tak za sprawą sporów pomiędzy muzułmanami Fulani, którzy są głównie pasterzami, a społecznościami chrześcijańskimi z Hausa, którzy z kolei trudnią się rolnictwem. Konflikt o dostęp do ziemi i wody jeszcze bardziej pogłębił podziały. Przypuszcza się, że członkowie gangów należą głównie do Fulani, Hausa, Kanuri i innych plemion zamieszkujących w regionie[5].  The Centre of Democracy and Development for West Africa (CDD) podaje informację, że w centralno-zachodniej części kraju działa około 100 ugrupowań z ponad 30 tys. członków[6]. Dokonują one licznych napadów, podczas których plądrują domy, zabijają i porywają napotkanych mieszkańców. „Niektóre grupy liczą ponad 1000 członków, chociaż takie grupy są zazwyczaj luźno zorganizowane, dając znaczną autonomię swoim dowódcom” – czytamy w raporcie. Ponadto pojedynczy członkowie ugrupowań mogą utworzyć grupy pod własnym dowodzeniem, po uprzednim otrzymaniu zgody od dowódcy pierwotnego ugrupowania, na odłączenie się i rozpoczęcie własnej działalności[7].

W większości obszarów wiejskich w Nigerii istnieją znaczące problemy w kwestii usług telefonicznych. Utrudnia to nie tylko sprawne komunikowanie się pomiędzy wioskami, ale przede wszystkim – szybkie dostarczenie informacji o przeprowadzanych atakach. Stanowi to główną przyczynę spóźnionych reakcji sił bezpieczeństwa regionu[8]. Ekspert ds. bezpieczeństwa Kabiru Adamu mówi, że władze muszą wziąć odpowiedzialność za brak ochrony społeczeństwa: „Bardzo ważne jest, abyśmy wprowadzili monitorowanie i ocenę w sektorze bezpieczeństwa, dołączając do tego oceny kluczowych wskaźników wydajności, aby osoby, które zawiodły i pozwoliły na te ataki, zostały pociągnięte do odpowiedzialności. Musimy też zwiększyć udział społeczności w operacjach bezpieczeństwa”[9]. W wyniku ataków drastycznie wzrosła liczba osób wewnętrznie przesiedlonych. Według przewodniczącego Obszaru Samorządu Lokalnego Kanam Dayabu Gargi liczba przesiedleńców może przekraczać nawet 5000 osób. „Ci ludzie wymagają przede wszystkim ochrony. Musimy mieć posterunki bezpieczeństwa albo armię, ponieważ jeśli pozostawimy ten stan rzeczy, nie wiedząc, kto porusza się po naszych terenach, z pewnością w przyszłości będzie więcej ataków” – dodał. Po udzieleniu pomocy medycznej poszkodowanym niezwłocznie wysłano artykuły żywnościowe i inne materiały pomocnicze. Lecz, jak stwierdził sam przewodniczący: „To nie wystarczy”[10].

Kanam nie był jedynym obiektem administracyjnym dotkniętym agresją. Napastnicy zaatakowali także około 10 wiosek w stanie Garga: Kukawa, Gyanbawu, Dungur, Kyaram, Yelwa, Dadda, Wanka, Shuwaka, Gwammadaji i Dadin Kowa. Ciała zabitych osób zidentyfikowano i pochowano w płytkim masowym grobie w Kanam. Poszkodowanych natomiast leczono w różnych lokalnych szpitalach[11]. Po tym incydencie gubernator Simon Lalong polecił rozmieszczenie dodatkowych sił bezpieczeństwa, zabezpieczenie terenu, ściganie uciekających sprawców ataków oraz postawienie ich przed wymiarem sprawiedliwości.  Zarządzenie gubernatora podano w oświadczeniu podpisanym we wtorek 12 kwietnia 2022 roku przez dyrektora ds. prasy i spraw publicznych Simona Makuta[12].

16 kwietnia 2022 roku deputowany Yusuf Gagdi wezwał Zgromadzenie Narodowe do uchwalenia prawa zezwalającego Nigeryjczykom na posiadanie broni. Gagdi, reprezentujący federalny okręg wyborczy Pankshin, Kanke i Kanam, podczas rozmowy telefonicznej z dziennikarzami potwierdził, że w minionym czasie obywatele centralnej i północno-zachodniej Nigerii mieli do czynienia ze zbrojnymi atakami bandytów. Według niego zalegalizowanie noszenia broni byłoby dużym krokiem w kierunku rozwiązania fali ataków i zabójstw w społecznościach. Stwierdził jednak, że należy powziąć bardziej rygorystyczne działania w celu prawnego uregulowania tej kwestii. „Jeśli chcemy ograniczyć falę ataków w społecznościach, powinniśmy stworzyć prawa, które pozwolą obywatelom nosić broń. Jeżeli doszłoby do napadu na mieszkańców wiosek, ci wiedzieliby, jak się bronić. Dzięki temu straty w ludziach byłyby niewielkie, w porównaniu do tych, jakie są obecnie. Jednakże muszą istnieć przepisy dotyczące używania broni – każdy, kto dopuści się czynu nadużywającego prawa do jego posiadania, musi zostać osądzony i uwięziony lub ukarany śmiercią przez powieszenie. Ale mówię wam, jeżeli obywatele będą mogli mieć przy sobie broń do samoobrony, wszystkie te agresje się skończą” – powiedział w obszernym ogłoszeniu polityk. Gagdi wezwał agencje bezpieczeństwa, aby zawsze pracowały w oparciu o raporty wywiadowcze, którymi dysponują. Ma to przede wszystkim na celu zminimalizowanie ryzyka incydentów, naruszających bezpieczeństwo. Ponadto stwierdził, że ataków w jego okręgu wyborczym można było uniknąć, gdyby agencje bezpieczeństwa działały w oparciu o rzetelne źródła informacji, jakimi są chociażby wcześniej wspomniane raporty. Pochwalił natomiast lokalną policję za szybką reakcję i wysłanie służb bezpieczeństwa do zaatakowanych społeczności w celu ustabilizowania sytuacji[13].

Kim właściwie są ci bandyci i co ich „napędza” do działania? Otóż bandytyzm i terroryzm, siejące spustoszenie w centrum i na zachodzie kraju, są wynikiem słabego systemu sądownictwa karnego, profilowania etnicznego i pogłębiającego się problemu ubóstwa. Przemoc występująca w regionie przybrała na sile do tego stopnia, że przeprowadzane są coraz to śmielsze i bardziej destrukcyjne ataki na linie kolejowe, punkty wojskowe, społeczności miejskie oraz podróżujących autostradami przyjezdnych. W rozmowach i analizach dotyczących motywacji oraz planu działania grup zbrojnych stanowczo odrzuca się niepotwierdzone doniesienia, jakoby przestępcy mieliby być sponsorowani przez ugrupowanie terrorystyczne Boko Haram. Jak stwierdzono w oficjalnym raporcie CDD: „Konfliktu, ciągnącego się od centrum kraju aż po północny zachód, nie da się sprowadzić do jednego czynnika czy aktora. Kwestia kryzysu jest raczej zakorzeniony w kilku nakładających się na siebie problemach gospodarczych, politycznych i społecznych”[14].

Zdaniem CDD brutalnych przestępców stworzył słaby wymiar sprawiedliwości. Jeden z byłych członków gangów opowiedział historię swojego ojca, który przez siedem lat bezskutecznie szukał sprawiedliwości za skradzione bydło. „Popadliśmy w skrajne ubóstwo w wyniku licznych spraw sądowych. To zmotywowało mnie do chwycenia za broń” – powiedział. W raporcie jako czynniki przyczyniające się do nasilenia przestępczości wskazano również korupcję, nieudolność policji i urzędników sądowych oraz niefrasobliwość służb bezpieczeństwa, a także wszechobecne ubóstwo. Słaby rozwój społeczno-gospodarczy stanowi bowiem podatny grunt dla konfliktów i przemocy kryminalnej[15]. „W 2019 roku każdy stan położony na północnym zachodnie miał wyższy wskaźnik ubóstwa niż średnia krajowa wynosząca 40,1 proc. Konflikty pogarszają i tak już niski poziom edukacji, ponieważ milion nigeryjskich dzieci nie uczęszcza do szkoły z powodu braku bezpieczeństwa”[16]. Innym czynnikiem wzrostu niepokojów są spory o użytkowanie ziemi między rolnikami a pasterzami. Niesnaski nierzadko prowadzą do starć i kłótni pomiędzy dwiema społecznościami[17].

Jak twierdzą analitycy bezpieczeństwa, uzbrojone ugrupowania mają często przewagę liczebną i wyposażeniową. Stanowi to poważne wyzwanie dla sił bezpieczeństwa centralnej i północno-zachodniej Nigerii, chcących zaprowadzić pokój na niespokojnych terenach. Co więcej, nie wystarczy jedynie zabić bądź uwięzić sprawców ataków. Do pełnego rozwiązania konfliktu jest potrzebna cierpliwość rządu, holistyczne spojrzenie na bezpieczeństwo oraz chęć do podjęcia rozmów i kompromisów, jeżeli takowe okażą się potrzebne. „Każde rozwiązanie mające na celu położenie kresu będzie zależało od reformy sektora bezpieczeństwa i poprawy zaufania między agencjami bezpieczeństwa a społecznościami lokalnymi” – zaznaczono w raporcie CDD. Konieczne jest również zintensyfikowanie wysiłków politycznych w walkę z terroryzmem[18].

Nigeria boryka się z licznymi wyzwaniami bezpieczeństwa także w innych częściach kraju. Trwająca od ponad 10 lat na północnym wschodzie kraju rebelia islamskich ekstremistów z Boko Haram doprowadziła do ​​śmierci tysięcy osób. Z uwagi na wysoki poziom niepokojów społecznych, związanych z kwestiami bezpieczeństwa, a także wyzwaniami ekonomicznymi i ubóstwem, nie należy spodziewać się ustabilizowania sytuacji w granicach państwa. Ponadto obecność ugrupowań dżihadystycznych – chociażby wcześniej wspomnianego Boko Haram czy obecnie wypierająca je organizacja zjednoczona z ISIL, bliżej znana jako ISWAP – może zwiastować powielenie takich aktów agresji. Zalecane jest przeprowadzanie dogłębnej analizy potencjału wroga, położenie nacisku na działania wywiadowcze oraz dodatkowe rozmieszczenie struktur bezpieczeństwa w rejonach szczególnie narażonych na potencjalne ataki.

[1] C. Asadu, Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,abcnews.go.com, 12.04.2022, https://abcnews.go.com/International/wireStory/gunmen-kill-100-nigerias-north-survivors-84032272, 18.04.2022.

[2] Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,ctvnews.ca, 12.04.2022, https://www.ctvnews.ca/world/gunmen-kill-more-than-100-in-nigeria-s-north-say-survivors-1.5858847, 20.04.2022.

[3] Plateau attack: Rep says 92 residents were killed, 3000 displaced,thecable.ng, 13.04.2022, https://www.thecable.ng/plateau-rep-92-killed-over-3000-displaced-in-sunday-attack-on-kanam-lga, 18.04.2022.

[4] Nigeria: Gunmen attack kills at least 50 in Plateau state,aljazeera.com, 12.04.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/4/12/nigeria-gunmen-attack-kills-at-least-50-in-plateau-state, 16.04.2022.

[5] I. Adeyemi, Unpunished crimes, poverty, others fuel banditry in Nigeria’s northwest – Report,premiumtimesng.com, 4.04.2022, https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/521768-unpunished-crimes-poverty-others-fuel-banditry-in-nigerias-northwest-report.html, 18.04.2022.

[6] Multiple Nodes, Common Causes: National Stocktake of Contemporary Insecurity and State Responses in Nigeria, May 2022, Centre for Democracy and Development (CDD) Abuja, Nigeria, s. 10-20.

[7] Tamże.

[8] Nigeria: Gunmen attack kills…

[9] T. Obiezu, Police Deploy to Villages in Nigeria’s Plateau State After Attacks Kill 70,voanews.com, 11.04.2022, https://www.voanews.com/a/police-deploy-to-villages-in-nigeria-s-plateau-state-after-attacks-kill-70-/6524249.html, 16.04.2022.

[10] E. Egobiambu, Plateau Attacks: We Have Buried 106 People So Far, Says LG Chairman,channelstv.com, 14.04.2022, https://www.channelstv.com/2022/04/14/plateau-attacks-we-have-buried-106-people-so-far-says-lg-chairman/, 18.04.2022.

[11] Victims Of Plateau Attacks Buried In Mass Grave,channelstv.com, 12.04.2022, https://www.channelstv.com/2022/04/12/victims-of-plateau-attacks-buried-in-mass-grave/, 18.04.2022.

[12] Gunmen kill more than 100…

[13] Plateau Attack: Rep wants laws to legalise arms bearing,thenationonlineng.net, 16.04.2022, https://thenationonlineng.net/plateau-attack-rep-wants-laws-to-legalise-arms-bearing/, 20.04.2022.

[14] C. Asadu, Gunmen kill more than 100…

[15] Multiple Nodes, Common Causes: National Stocktake of Contemporary Insecurity and State Responses in Nigeria, May 2022, Centre for Democracy and Development (CDD) Abuja, Nigeria, s. 16-24.

[16] Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,pe.com, 12.04.2022, https://www.pe.com/2022/04/12/gunmen-kill-more-than-100-in-nigerias-north-say-survivors/, 18.04.2022.

[17] I. Adeyemi, Unpunished crimes…

[18] L. Abolade, Nigeria: CDD report identifies causes of insecurity across regions, icirnigeria.org, 2.04.2022, https://www.icirnigeria.org/nigeria-cdd-report-identifies-causes-of-insecurity-across-regions/, 16.04.2022.