Zawirowania polityczne w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak

25 października 2021 r. we wczesnych godzinach porannych sudańska armia aresztowała premiera Abdallę Hamdoka[1] oraz innych polityków. Ministerstwo Informacji podało, że premier został aresztowany po odmowie wydania oświadczenia popierającego zamach stanu, a zgodnie z konstytucją przejściową tylko on może ogłosić stan wyjątkowy. Generał Abdel Fattah al-Burhan[2]rozwiązał Radę Suwerenną[3] oraz wprowadził stan wyjątkowy. Władzę w Sudanie tymczasowo przejęło wojsko[4]. Działania podjęte przez przywódców wojskowych zwolennicy Hamdoka potraktowali jako przestępstwo i zamach stanu. Decyzje al-Burhana wywołały jednak powszechne oburzenie w całym kraju, który od kilku lat walczy o demokratyczne przemiany dla Sudanu[5].

Pomimo ograniczenia dostępu do sieci internetowej oraz telekomunikacji, a także zablokowania wszystkich dróg i mostów prowadzących do stolicy Sudańczycy zorganizowali masowe protesty. W Chartumie demonstranci ruszyli w kierunku kwatery głównej wojska, aby wyrazić swoje niezadowolenie i brak przyzwolenia na dokonywanie jakichkolwiek siłowych przemian politycznych przez armię. Wybór miejsca nie był przypadkowy. To tam 11 kwietnia 2019 r. po wielomiesięcznych protestach wojsko, policja i inne agencje bezpieczeństwa na czele z generałem Awadem ibn Aufą dokonały obalenia dotychczasowego reżimu i aresztowały wieloletniego przywódcy Sudanu – Omara al-Bashira[6].

We wtorek 26 października 2021 r. podczas pierwszej od zmiany władzy konferencji prasowej generał al-Burhan przedstawił powody przejęcia władzy przez wojsko. Motywem miało być „uniknięcie wojny domowej” oraz konieczność „zapewnienia bezpieczeństwa”, zachwianego przez konflikty pomiędzy frakcjami cywilnymi oraz podżeganie do konfliktu z siłami zbrojnymi[7].

Warto przypomnieć, że 21 września 2021 r. w Chartumie służby bezpieczeństwa udaremniły próbę zamachu stanu zorganizowaną przez zwolenników rządu Omara al-Bashira. Zatrzymano 40 osób, wśród których znaleźli się oficerowie z Korpusu Pancernego i Sił Powietrznodesantowych oraz osoby cywilne[8]. Po tym zdarzeniu rozpoczęło się szukanie winnych, co odzwierciedliło podziały w Radzie Suwerennej. Sudańscy przywódcy wojskowi oświadczyli, że odpowiedzialność za zaistniałą sytuację spada na polityków cywilnych, którzy skupiają się na szukaniu sposobów utrzymania się przy władzy i w ten sposób zaniedbują potrzeby Sudańczyków. Z kolei premier Sudanu Abdalla Hamdok twierdził, że obecność wojskowych źle wpływa na podejmowane decyzje w Radzie Suwerennej. Sugerował restrukturyzację wojska oraz całkowite oddanie rządów w ręce cywilów[9]. Bezpieczeństwem państwa miały także zachwiać dodatkowe podziały w cywilnej części Rady Suwerennej. Od głównej koalicji cywilnej Forces of Freedom and Change (FFC) odłączyło się bowiem kilka mniejszych frakcji politycznych, głównie z powodu marginalizacji mniejszych partii. Odłamowe frakcje domagały się rozwiązania rządu, przejęcia władzy przez wojsko, a następnie utworzenia nowego rządu kierowanego przez technokratów[10].

16 października 2021 r. przed pałacem prezydenckim w Chartumie zebrali się promilitarni demonstranci, którzy żądali dymisji rządu cywilnego. Obwiniali oni cywilną część rządu o wzrost inflacji (w lipcu osiągnęła ona 422%), obcięcia dotacji paliwowych oraz niedobór towarów (przez brak rzetelnego porozumienia pomiędzy rządem a plemieniem Beja, które blokuje przepływ towarów z wschodniej części Sudanu)[11]. W odpowiedzi na antydemokratyczne protesty FFC zwołało 20 października 2021 r. kontrdemonstrację, która miała popierać rządy cywilne i odsunięcie od władzy przedstawicieli wojskowych. Organizatorzy dwóch protestów wezwali swoich zwolenników do powstrzymania się od przemocy. Apel ten nie znalazł większego poparcia, bo ­– jak poinformował Central Committee of Sudan Doctors (CCSD) – 40 osób zostało rannych, a wiele innych osób miało trudności z oddychaniem po użyciu do stłumienia protestów przez siły bezpieczeństwa gazu łzawiącego[12].

Powyższe wydarzenia i czynniki miały być argumentami do przejęcia władzy przez siły bezpieczeństwa. Generał al-Burhan w trakcie wtorkowej konferencji oświadczył, że wojsko chce dążyć do oddania władzy cywilom oraz przejścia na demokratyczny system polityczny. Przywódcy wojskowi obiecali, że wybory odbędą się zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami w lipcu 2023 r. W skład nowego rządu tymczasowego mieliby wejść pochodzący z różnych środowisk technokraci. W trakcie konferencji poinformowano, że Hamdok był przetrzymywany w domu generała al-Burhana, a następnie przeniesiony do swojego miejsca zamieszkania. Podano do wiadomości, że wkrótce zostaną utworzone organy sprawiedliwości oraz rada legislacyjna, mająca składać się z młodych ludzi niezwiązanych z żadnymi partiami[13]. Rosyjska agencja informacyjna „Sputnik” przeprowadziła wywiad z generałem Abdelem Fattahem al-Burhanem, podczas którego poinformował on, że w ciągu najbliższych kilku dni ma zostać wybrany nowy premier, będący technokratą. Pierwszym zadaniem nowego premiera stanie się powołanie gabinetu. Nazwiska kandydatów nie są jeszcze znane[14]. Generał al-Burhan nie wykluczył współpracy z dotychczasowym premierem, jednak ostateczna decyzja ma należeć do samego Hamdoka[15].

W środę 27 października 2021 r. rząd wojskowy Sudanu ogłosił, że zwolni sześciu ambasadorów, którzy odrzucają uznanie nowej wojskowej władzy. Będą to: ambasadorzy Stanów Zjednoczonych, Chin, Kataru, Francji, szef misji w Genewie oraz ambasador Sudanu w Unii Europejskiej[16]. Koalicja FFC, pomimo rosnącej przemocy ze strony sił bezpieczeństwa, wzywa do kontynuowania obywatelskiego nieposłuszeństwa i demonstracji. Do strajku przeciwko przejęciu władzy przez wojsko dołączyli pracownicy Banku Centralnego. Ogłoszono, że loty do i z Chartumu zostały odwołane do 30 października 2021 r.[17]. Pomimo ograniczenia w dostępie do internetu i telefonii w sobotę 30 października 2021 r. w całym Sudanie doszło do wielkiego protestu, podczas którego obywatele domagali się oddania władzy przez wojsko w ręce cywilów. W Chartumie zostały rozmieszczone paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia oraz armia w celu stłumienia protestów. W czasie wielotysięcznego marszu zginęły trzy osoby.

Wojskowy zamach stanu w Sudanie wzbudził międzynarodowe zainteresowanie. Poszczególne kraje i organizacje wystosowały apele do władzy wojskowej. Kraje europejskie, jak Wielka Brytania i Niemcy, potępiły przejęcie władzy przez wojsko, rozwiązanie Rady Suwerennej i aresztowanie premiera. Wezwały też do natychmiastowego uwolnienia osób aresztowanych oraz uszanowanie woli narodu, który chce cywilnych rządów demokratycznych. Zarówno Arabia Saudyjska, jak i Egipt uważnie śledzą sytuację w Sudanie. Sąsiednia Etiopia, która pełniła rolę mediatora pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym w 2019 r., wzywa do poszanowania woli narodu, który chce być państwem demokratycznym. Etiopia zwróciła również uwagę, aby zewnętrzne podmioty nie ingerowały w wewnętrzne sprawy Sudanu. Chiny wezwały do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami, aby utrzymać stabilność w kraju. ChRL zobowiązały się uważnie śledzić wydarzenia rozgrywające się w Sudanie i odpowiednio reagować, aby zapewnić chińskim instytucjom i personelowi bezpieczeństwo. Z kolei Liga Arabska, również zaniepokojona obecnymi wydarzeniami w Sudanie, wezwała do przestrzegania deklaracji konstytucyjnej, zawartej w sierpniu 2019 r. pomiędzy przedstawicielami cywilnymi a rządem wojskowym[18].

Unia Europejska potępiła zatrzymanie Abdalli Hamdoka, a także innych ministrów i wezwała do ich natychmiastowego uwolnienia aresztowanych. Szef polityki zagranicznej Unii Europejskiej Josep Borell zwrócił uwagę na poszanowania prawa do pokojowego protestu oraz unikania przemocy i rozlewu krwi. Ponadto UE zapowiedziała, że jeżeli wojsko nie przywróci rządu cywilnego, to zawiesi wsparcie finansowe dla Sudanu[19].

Francja potępiła zamach stanu i wyraziła słowa poparcia dla tymczasowego rządu cywilno-wojskowego. Równocześnie francuskie władze zaczęły się zastanawiać, czy nie cofnąć procesu anulowania 5 mld dolarów długu, który Sudan jest winny Francji[20].

Unia Afrykańska wydała oświadczenie, w którym wzywa wojsko Sudanu do przestrzegania praw człowieka i uwolnienia zatrzymanych polityków. UA zaleca powrót do dialogu pomiędzy wojskowym i cywilnym skrzydłem rządu tymczasowego. Zadecydowała także, że do czasu oddania władzy w ręce cywilów Sudan będzie zawieszony w ramach członka organizacji[21].

Organizacja Narodów Zjednoczonych na czele z sekretarzem generalnym Antonio Guterresem potępiła zamach stanu dokonany przez wojsko oraz wezwała do uwolnienia premiera i innych zatrzymanych. ONZ opowiedziała się po stronie Sudańczyków, którzy pragną transformacji politycznej. Volker Perthes, specjalny przedstawiciel ONZ w Sudanie, sugeruje powrót do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Wysoka komisarz Narodów Zjednoczonych ds. praw człowieka Michelle Bachelet przypomniała sudańskim przywódcom wojskowym, że ograniczanie i pozbawianie społeczności swobodnego dostępu do internetu jest niezgodne z prawem międzynarodowym. Społeczność sudańska powinna mieć możliwość otrzymywania i szukania informacji, których potrzebuje. Michelle Bachelet zwróciła uwagę na poszanowanie prawa do pokojowych zgromadzeń oraz wolności słowa przez wojsko i siły bezpieczeństwa[22].

Stany Zjednoczone potępiły przejęcie rządów przez wojsko i rozwiązanie Rady Suwerennej oraz zapowiedziały, że zatrzymanie władzy będzie miało swoje konsekwencje i odzwierciedlenie w stosunkach amerykańsko-sudańskich. Tymczasem zawiesiły pomoc finansową o wartości 700 mln dolarów, która miała zostać przeznaczona na wsparcie demokratycznych przemian w Sudanie[23]

Turcja wyraziła swoje zaniepokojenie w sprawie przejęcia władzy przez wojsko i usunięciu rządów cywilnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Turcji wezwało sudańskich przywódców, aby uszanowali wolę narodu do przejścia w system demokratyczny. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Kataru wydało oświadczenie podobne do tureckiego, w którym to wyraża swoje zaniepokojenie sprawami w Sudanie. Katar wzywa strony sporu do zachowania powściągliwości oraz działań dążących do „osiągnięcia aspiracji narodu sudańskiego”[24].

W związku z przejęciem władzy w Sudanie przez wojsko Bank Światowy zdecydował się zamrozić 2 mld dolarów dotacji, które miały wesprzeć gospodarkę kraju w przyszłym roku. Przez trzy dekady Sudan był izolowany od międzynarodowego systemu finansowania. Zmieniło się to po wprowadzeniu przez rząd Hamdoka trudnych reform gospodarczych, które doprowadziły do zredukowania zadłużenia, uregulowania zaległości, ustabilizowania waluty oraz odnowienia finansowania z Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego[25]. Premier Abdalla Hamdok wraz ze swoim gabinetem wprowadził reformy gospodarcze, które uderzyły w wysokich rangą oficerów i urzędników. Za czasów rządów Omara al-Bashira generałowie sprawowali kontrolę nad kluczowymi sektorami gospodarki. Prowadzili przedsiębiorstwa, które obracały aktywami wartymi miliardy dolarów. Według nowych reform dotychczasowe firmy prowadzone przez wojsko miały przejść pod zarządzanie cywilne. Próbowano w ten sposób odzyskać mienie państwowe zagarnięte przez byłych wysokich rangą urzędników. W tym celu powołano specjalną komisję, która miała odzyskać zrabowane fundusze. W sumie udało się odzyskać 20 mln m² gruntów mieszkalnych, ponad 0,5 akrów gruntów rolnych oraz dziesiątki firm i organizacji[26].

Na koniec należałoby zwrócić uwagę na datę dokonania przewrotu przez generała Abdela Fattaha al-Burhana. Zgodnie z porozumieniem wypracowanym w 2019 r. pomiędzy wojskiem a cywilami przez okres 21 miesięcy Radzie Suwerennej miał przewodniczyć przedstawiciel wojskowy, a przez następne 18 – osoba cywilna. Na lipiec 2023 r. przewidziano pierwsze wolne, demokratyczne wybory. Do zamachu stanu doszło pod koniec wojskowego przewodzenia Radzie Suwerennej. 17 listopada 2021 r. przewodniczenie miał objąć cywilny przedstawiciel wybrany przez pięciu cywilnych członków zasiadających w Radzie[27]. Czy jest to przypadek, czy też nie? Trudno jest to jednoznacznie stwierdzić.

4 listopada 2021 r. odbyła się rozmowa telefoniczna pomiędzy generałem al-Burhanem a sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem, po której al-Burhan zdecydował się uwolnić z aresztu czterech ministrów oraz przyśpieszyć rozmowy w sprawie przywrócenia rządów cywilnych. Od momentu przejęcia władzy przez wojsko prowadzone są międzynarodowe działania negocjacyjne i mediacyjne, które mają pomóc wypracować nowe porozumienie pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym. W rozmowach z ramienia ONZ pośredniczy Volker Perthes[28].

Sudańczycy nie popierają rozmów, które mają doprowadzić do powtórnych rządów cywilno-wojskowych, ponieważ chcą w pełni cywilnych rządów. Sudanese Professionals Association (SPA), które stało za organizacją protestów przeciwko reżimowi Omara al-Bashira w latach 2018-2019, wezwało do dwudniowych strajków (7-8 listopada 2021 r.) pod hasłem „No negotiations, no compromise, no power-sharing” („Żadnych negocjacji, żadnych kompromisów, żadnego podziału władzy”)^[29]. Strajkujący zablokowali drogi i ulice w ramach obywatelskiego nieposłuszeństwa. Siły bezpieczeństwa do rozproszenia tłumu użyły gazu łzawiącego. Aresztowano 87 osób sprzed budynku Ministerstwa Edukacji, gdzie nauczyciele wyrażali swój sprzeciw wobec zmian wprowadzonych przez al-Burhana^[30]. Ponieważ od kiedy wojsko przejęło władzę w kraju i rozwiązało Radę Suwerenną przez ponad dwa tygodnie Sudańczycy mieli ograniczony dostęp do sieci internetowej, protestujący wykorzystywali SMS-y i graffiti na murach, aby powiadamiać się o kolejnych demonstracjach. 9 listopada 2021 r. sudański sąd nakazał dostawcom usług internetowych natychmiastowe przywrócenie dostępu do sieci^[31].

11 listopada 2021 r. powołano nową Radę Suwerenną, której przywódcą został generał Abdel Fattah al-Burhan, a jego zastępcą Mohamed Hamdan Dagalo. Nowa Rada składać ma się z 14 osób: dowódców armii, byłych przywódców rebeliantów oraz nowych przedstawicieli cywilnych (niepochodzących z FFC). Mianowanie nowej Rady spotkało się z oburzeniem Sudańczyków, którzy od razu wyszli na ulicę, aby wyrazić swoje niezadowolenie. Demonstracje odbyły się nie tylko w stolicy i sąsiednich miastach Omdurman oraz Barhi, ale również w Port Sudan, Kassala, Dongola, Wad Madani i Geneina^[32]. Siły bezpieczeństwa ponownie użyły ostrej amunicji i gazu łzawiącego do stłumienia protestów. Zaatakowały jeden ze szpitali w Omdurmanie i zatrzymały kilku rannych. Telewizja państwowa poinformowała, że początkowo pokojowe demonstracje szybko stały się brutalne. Protestujący zaatakowali posterunek policji i zranili 39 policjantów^[33]. W sumie w protestach, które odbywały się od 25 października do 20 listopada 2021 r., śmierć poniosło 40 osób (w tym kilkoro nastolatków), a setki osób zostało rannych. Związek lekarzy oświadczył, że „większość ofiar doznała ran postrzałowych głowy, szyi lub tułowia”. Policja zaprzeczyła użyciu ostrej amunicji. W sprawie śmierci protestujących ma się odbyć dochodzenie^[34]. Brutalne tłumienie demonstracji przez siły bezpieczeństwa spotkało się z międzynarodowym potępieniem. Zarówno Unia Europejska, jak i komisarz ONZ ds. praw człowieka potępiły użycie ostrej amunicji i gazu łzawiącego przeciwko nieuzbrojonym demonstrantom. Ograniczanie dostępu do internetu zostało uznane za naruszenie prawa człowieka do swobodnego wyrażania myśli oraz uniemożliwianie światu informowanie o wydarzeniach w Sudanie^[35].

Prawie miesiąc po przejęciu władzy przez wojsko doszło do porozumienia między generałem al-Burhanem a Hamdokiem. 21 listopada 2021 r. podpisano umowę polityczną, która zakłada przywrócenie na stanowisko premiera Abdallę Hamdoka, deklarację postępowania według konstytucji utworzonej w 2019 r. oraz uwolnienie wszystkich więźniów politycznych zatrzymanych od 25 października br. Hamdok ma utworzyć gabinet składający się z technokratów. FFC i SPA, czyli dwie główne frakcje cywilne, nie akceptują porozumienia wypracowanego przez mediatorów. Nie zamierzają uznawać żadnych porozumień w wojskiem i żądają całkowitego oddania władzy w ręce cywilów^[36]. Czy zatem porozumienie, które zostało zawarte, przetrwa? Czy Sudańczycy zgodzą się na odnowienie tymczasowych rządów cywilno-wojskowych? Tego jeszcze nie wiadomo. Zagraniczni przywódcy i media będą uważnie śledzić wydarzenia, które w najbliższym czasie nastąpią w Sudanie.

---

[1] Abdalla Hamdok – premier Sudanu od sierpnia 2019 r., ekonomista, analityk polityczny. Pracował jako główny ekonomista ds. polityki w Afrykańskim Banku Rozwoju i był głównym ekonomistą Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych dla Afryki (ECA). Pełnił również funkcję dyrektora New Partnership for Africa’s Development (NEPAD) oraz dyrektora regionalnego ds. Afryki i Bliskiego Wschodu w International IDEA. Ma również ponad 30-letnie doświadczenie w dziedzinie reform sektora publicznego, zarządzania, integracji regionalnej i zarządzania zasobami w wielu krajach afrykańskich, w tym w Zimbabwe, RPA i Etiopii. M. Amin, PROFILE – Sudan’s new Prime Minister Abdalla Hamdok,„Anadolu Agency”,22.08.2019, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/profile-sudans-new-prime-minister-abdalla-hamdok/1561921, 2.11.2021.

[2] Abdel Fattah al-Burhan – 61-letni sudański generał, de facto głowa państwa. Studiował w sudańskim college’u wojskowym, a następnie w Jordanii i w egipskiej akademii wojskowej w Kairze. Burhan służył jako attaché obrony Sudanu w Pekinie. Następnie był pułkownikiem wywiadu wojskowego koordynującym ataki armii i milicji na cywilów w stanie Darfur Zachodni w latach 2003-2005. Koordynator sudańskich żołnierzy wysyłanych do Jemenu do walki z rebeliantami Hutsi. Utrzymuje przyjacielskie stosunki z prezydentem Egiptu Abdelem Fattah el-Sisi. Profile: Sudan’s military ruler – General Abdel Fattah al-Burhan, „The African Crime & Conflict Journal”, 1.11.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/11/01/profile-general-abdel-fattah-al-burhan/, 2.11.2021.

[3] Rada Suwerenna – tymczasowy rząd cywilno-wojskowy, ustanowiony po długich rozmowach w lipcu 2019 r. pomiędzy wojskiem a koalicją cywilnych frakcji politycznych. W skład Rady wchodzi pięciu przedstawicieli wojskowych, pięciu przedstawicieli cywilnych oraz jeden członek cywilny wybrany wspólnie przez obie strony. Przez pierwsze 21 miesięcy suwerennej radzie miało przewodzić wojsko, a przez pozostałe 18 miesięcy – cywilna część rady. Premier został nominowany przez parasolowy ruch protestujący. Jego zadaniem było wyznaczenie 18 ministrów, którzy wraz z ministrem spraw wewnętrznych oraz ministrem obrony (wybranymi przez wojsko) utworzą gabinet.

[4] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudans-abdalla-hamdok-under-arrest-report, 26.10.2021.

[5] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid to Sudan after military seizes power, „Aljzeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudan-army-detains-pm-hamdok-for-resisting-coup-live-news, 31.10.2021.

[6] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers…

[7] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM taken back home, military sources say, „Aljazeera”, 26.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/26/protesters-in-sudan-return-to-the-streets-against-military-coup, 31.10.2021.

[8] A. Ibrahim, Sudan’s PM says coup plotters were military, non-military, „Aljazeera”, 21.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/21/sudan-coup-attempt-suspects-arrested-over-failed-plot-live, 7.10.2021.

[9] Sudan military leaders blame coup bid on politicians, „Aljazeera”, 22.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/22/sudan-military-blames-politicians-over-failed-coup, 7.10.2021.

[10] Z.M. Salih, Sudan transition at ‘critical juncture’ as power struggle deepens, „Aljazeera”, 20.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/20/sudan-transition-at-critical-juncture-as-power-struggle-deepens, 26.10.2021.

[11] Thousands rally in Sudan’s capital to demand military rule, „The Guardian”, 17.10.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/oct/17/thousands-rally-in-sudans-capital-to-demand-military-rule, 1.11.2021.

[12] Crowds take to Sudan’s streets after calls for rival protests, „Aljazeera”, 21.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/21/supporters-of-civilian-rule-in-sudan-kick-off-rally-in-khartoum, 26.10.2021.

[13] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[14] Sudan’s Leader al-Burhan Says New Prime Minister to Be Technocrat, „Sputnik News”, 29.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-leader-al-burhan-says-new-prime-minister-to-be-technocrat-1090301860.html, 31.10.2021.

[15] Sudan’s al-Burhan Wishes to See Prime Minister Hamdok in Politics, But It’s ‘Up to Him’, „Sputnik News”, 30.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-al-burhan-says-wishes-to-see-prime-minister-hamdok-in-politics-but-up-to-him-1090318007.html, 31.10.2021.

[16] Sudan army sacks six envoys as coup condemnation grows, „Aljazeera”, 28.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/28/sudan-army-sacks-six-envoys-as-coup-condemnation-grows, 31.10.2021.

[17] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[18] ‘Utterly unacceptable’: World reacts to Sudan ‘coup’, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/world-leaders-react-to-sudan-arrests, 26.10.2021.

[19] Declaration by the High Representative on behalf of the EU on Sudan, „European council”, 26.10.2021, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/10/26/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-sudan/#, 26.10.2021.

[20] Coup puts into question Sudan’s debt cancellation, France says, „Reuters”, 6.11.2021, https://www.reuters.com/world/coup-puts-into-question-sudans-debt-cancellation-france-says-2021-11-05/, 6.11.2021.

[21] Statement of the Chairperson of the African Union Commission on the situation in Sudan, „African Union”, 25.10.2021, https://au.int/en/pressreleases/20211025/statement-chairperson-au-commission-situation-sudan, 26.10.2021.

[22] UN chief condemns ‘ongoing military coup’ in Sudan, „United Nations News”, 25.10.2021, https://news.un.org/en/story/2021/10/1103902, 26.10.2021.

[23] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid…

[24] Turkey, Qatar express 'concern’ over coup in Sudan, „Al-Monitor”, 25.10.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/turkey-qatar-express-concern-over-coup-sudan#ixzz7B4Knllak, 2.11.2021.

[25] World Bank freezes Sudan aid over coup as civil disobedience grows, „France 24”, 28.10.2021,

https://www.france24.com/en/africa/20211027-world-bank-freezes-sudan-aid-over-coup-as-civil-disobedience-grows, 2.11.2021.

[26] Reversing Sudan’s Dangerous Coup, „International Crisis group”, 26.10.2021, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/reversing-sudans-dangerous-coup, 1.11.2021.

[27] M.Saied, Military coup opens new chapter in Sudan’s regional ties, „Al.-Monitor”, 1.11.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/military-coup-opens-new-chapter-sudans-regional-ties#ixzz7BSEXZfsD, 2.11.2021.

[28] Sudan coup leader agrees with US to speed up new gov’t formation, „Aljazeera”, 5.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/5/sudan-coup-leader-us-new-government, 21.11.2021.

[29] Sudan activists announce strikes, reject power-sharing with army, „Aljazeera”, 6.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/6/sudan-activists-announce-strikes-reject-power-sharing-with-army, 21.11.2021.

[30] Sudan security forces fire tear gas at anti-coup protesters, „Aljazeera”, 7.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/7/sudan-anti-coup-civil-disobedience-strikes, 21.11.2021.

[31] Sudan court orders end to internet shutdown, „Aljazeeera”, 9.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/calls-for-strike-and-civil-disobedience-in-sud, 21.11.2021.

[32] Sudan army chief names new governing Sovereign Council, „Alazeera”, 11.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/11/sudan-army-chief-issues-a-decree-for-new-sovereign-council, 21.11.2021.

[33] Sudan security forces kill six anti-coup protesters, medics say, „Aljazeera”, 13.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/13/protests-planned-as-sudan-deploys-military-across-khartoum, 21.11.2021.

[34] Sudan anti-coup protest death toll rises to 40 as teenager dies, „Aljazeera”, 20.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/20/sudan-anti-coup-protest-death-toll-rises, 21.11.2021.

[35] Sudan activists promise escalation after deadliest day since coup, „Aljazeera”, 18.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/18/opposition-in-sudan-calls-for-escalation-against-the-military, 21.11.2021.

[36] Sudan’s Hamdok reinstated as PM after political agreement signed, „Aljazeera”, 21.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/21/sudans-hamdok-reinstated-as-pm-after-political-agreement-signed, 21.11.2021.

Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 01.05.2021 r.

20 kwietnia 2021 r. komisja wyborcza po raz szósty ogłosiła Idrissa Déby’ego prezydentem Czadu. Nie cieszył się zwycięstwem zbyt długo – kilka dni później zginął w walkach na północy kraju.

Szósta nominacja Idrissa Déby’ego na głowę państwa podobnie jak poprzednia wywołała wiele kontrowersji. Kiedy w 2016 r. Déby kandydował na urząd prezydenta, dopuścił się kilku naruszeń: na czas poprzedzający wybory wprowadzono zakaz organizowania protestów, a w samym dniu wyborów wyłączono internet oraz ograniczono możliwości wysyłania wiadomości tekstowych z telefonów komórkowych. Opozycja oskarżyła także Déby’ego o kradzież setek urn wyborczych[1]. Tegoroczne wybory również wzbudziły wiele protestów. Wprowadzenie ograniczeń związanych z rozprzestrzenianiem się COVID-19 od 1 stycznia 2021 r. uznano za ograniczenie swobody prowadzenia kampanii wyborczej przez innych kandydatów. Największy sprzeciw konkurentów wzbudziła kampania wyborcza Déby’ego, przeprowadzona tuż przed wprowadzeniem ograniczeń[2].

W tegorocznych wyborach partie opozycyjne zdecydowały się połączyć siły: dwunastu liderów zawiązało porozumienie i utworzyło wspólny front przeciwko dotychczasowemu prezydentowi[3]. Na ponad miesiąc przed wyborami jeden z nich – Yaya Dillo – został aresztowany. We wczesnych godzinach porannych 28 lutego 2021 r. jego domzostał zaatakowany przez prezydenckie siły bezpieczeństwa z synem czadyjskiego prezydenta na czele. Po napotkaniu zbrojnego oporu ze strony domowników otworzyły ogień. W wyniku ostrzału zginęli matka, syn oraz trzech innych krewnych Dillo. Oficjalnym powodem do przeprowadzenia nalotu na dom kandydata na prezydenta oraz jego aresztowanie był brak odpowiedzi na dwa pozwy sądowe[4] – jeden z nich miał dotyczyć oskarżania pierwszej damy o defraudację funduszy przeznaczonych na walkę z pandemią[5]. Po aresztowaniu Dillo główny opozycjonista i największy rywal Déby’ego – Saleh Kebzabo – ogłosił, że wycofuje się z nadchodzących wyborów prezydenckich, ponieważ obawia o życie i bezpieczeństwo swoje i rodziny[6].

Po tych wydarzeniach Stany Zjednoczone wezwały organy nadzoru wyborczego i sądy Czadu, aby zapewniły sprawiedliwe, przejrzyste i demokratyczne wybory. Natomiast Organizacja Narodów Zjednoczonych zobowiązała rząd czadyjski do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie aresztowania Dillo[7]. 9 kwietnia 2021 r., na trzy dni przed planowanymi wyborami, aresztowano kilku polityków opozycji. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało oświadczenie, w którym poinformowało, że zatrzymane osoby – wśród nich miał być lider jednej z opozycyjnych partii Dinamou Daram[8] – podróżujące samochodami o fałszywych tablicach rejestracyjnych, wypełnionymi bronią, są podejrzane o spisek dotyczący zabójstwa kilku innych polityków oraz członków komisji wyborczych, a także o podłożenie bomb w niektórych lokalach wyborczych.

Ponieważ komisja wyborcza (CENI) nie była w stanie zorganizować wyborów poza granicami Czadu[9], udział w nich mogli wziąć tylko obywatele na stałe zamieszkujący kraj. Po zamknięciu lokali wyborczych rozpoczęło się liczenie głosów. Na ogłoszenie wstępnych wyników urzędnicy mieli czas do 25 kwietnia 2021 r. Wśród sześciu kandydatów na stanowisko prezydenta Czadu znaleźli się były premier Albert Pahimi Padacke oraz była minister produkcji rolnictwa Lydie Beassemda [10]. Pierwsze wyniki wyborów wskazały, że prezydentem zostanie po raz szósty Idriss Déby, ponieważ zdobył ponad 50% głosów[11].

W tym samym czasie Stany Zjednoczone i Wielka Brytania nakazały w trybie natychmiastowym opuścić swoim obywatelom i dyplomatom Czad. Powodem miały być zbliżające się do stolicy dwa konwoje uzbrojonych rebeliantów, należące do FACT (Front for Change and Concord in Chad) – grupy polityczno-wojskowej, założonej w 2016 r. przez byłych oficerów czadyjskiej armii z siedzibą we wschodniej Libii (dokładnie w górach Tibesti przy libijsko-czadyjskiej granicy). Osoby, które dla nich walczą, wywodzą się z plemion Mahadi, Gorana oraz Tubu. Niektórzy pochodzą także z plemienia Zaghawa, do którego należał Déby. FACT wraz z Libyan National Army (LNA) Khalify Haftara zawarli pakt o wzajemnej nieagresji. Owocem wzajemnego porozumienia było uzbrojenie rebeliantów przez Haftara w 400-450 samochodów z ciężkim sprzętem wojskowym. Według nieoficjalnych danych uważa się, że rebelianci zostali przeszkoleni przez wspierające Haftara rosyjskie siły zbrojne[12]. Podobnie jak opozycja, rebelianci dążyli do obalenia Déby’ego.

FACT regularnie prowadzi starcia z czadyjską armią. W dniu wyborów członkowie grupy zdobyli garnizony w pobliżu północnych granic Czadu z Nigrem i Libią, a następnie przesuwali się na południe w kierunku stolicy. Według doniesień rządowych rebelianci zostali zatrzymani przez czadyjskie wojsko ok. 300 km przed N’Djameną (stolicą Czadu)[13]. Osiem dni po wyborach, tj. 19 kwietnia 2021 r., siły bezpieczeństwa poinformowały, że w ciągu tygodnia zabito 300 rebeliantów, a 150 wzięto do niewoli. Wśród aresztowanych osób było trzech wysoko postawionych urzędników FACT. W walce zginęło 5 czadyjskich żołnierzy, a 36 zostało rannych[14].

19 kwietnia komisja wyborcza oficjalnie ogłosiła, że Idriss Déby po raz szósty wygrał wybory, zdobywając 79,3% głosów poparcia. Po ponownej reelekcji prezydent odwiedził czadyjskich żołnierzy, którzy odpierali atak rebeliantów[15]. W trakcie pobytu na linii frontu przejął dowodzenie i podczas jednej z walk odniósł rany, od których zmarł 20 kwietnia. Zgodnie z czadyjskim prawem po śmierci prezydenta władzę przez okres 30-90 dni sprawuje przewodniczący parlamentu – w tym czasie należy przygotować następne wybory. Jednak tym razem stało się inaczej: władzę przejęła rada wojskowa pod dowództwem Mahamata Idrissa Déby’ego, syna zmarłego prezydenta, która rozwiązała rząd i konstytucję. Granice kraju zostały zamknięte, wprowadzono godzinę policyjną[16], ustanowiono 14-dniowy okres żałoby narodowej[17], a prezydentem na okres 18 miesięcy został mianowany Mahamat Déby[18]. W tym czasie mają powstać nowe instytucje, które będą dążyć do przeprowadzenia wolnych, demokratycznych i przejrzystych wyborów, natomiast do czasu utworzenia nowej konstytucji funkcjonować ma karta przejściowa.

Po ogłoszeniu, że władzę w Czadzie przejmuje rada wojskowa, a nowym prezydentem zostaje Mahamat Déby, rebelianci oświadczyli, że będą kierować się na stolicę. FACT uważa, że takie działanie jest zamachem stanu, a mianowanie syna dotychczasowego prezydenta stanowi początek do wprowadzenia monarchistycznych rządów w Czadzie[19].

Mahamat Idriss Déby to 37-letni, czterogwiazdkowy generał o przydomku „Kaka”. Był szefem elitarnej gwardii prezydenckiej (DGSSIE), która nadzorowała bezpieczeństwo prezydenta. Pełnił także funkcję dowódcy czadyjskich sił zbrojnych, które uczestniczyły w misji pokojowej ONZ w północnym Mali. W 2000 r. odbył szkolenia w szkołach wojskowych: czadyjskiej Groupement des Écoles Militaires Interarmées du Tchad oraz francuskim Lycée Militaire w Aix-en-Provence, w której spędził kilka miesięcy. Po powrocie do Czadu szybko zdobywał kolejne stopnie wojskowe. W latach 2013-2014 ściśle współpracował z francuskimi oddziałami w ramach operacji Serval. Od śmierci ojca piastuje urząd głowy państwa, przewodniczy wojskowej radzie przejściowej (15 generałów) i radzie ministrów, którą sam powołał (69 osób)[20].

Czadyjczycy po ogłoszeniu śmierci prezydenta wpadli w panikę i zaczęli masowo wyjeżdżać na peryferia w obawie przed wybuchem zamieszek pomiędzy rebeliantami a wojskiem w miastach. 21 kwietnia 2021 r., na dwa dni przed pogrzebem, bazy FACT w północnej części kraju zostały zbombardowane. Pomimo tego grupy rebeliantów wciąż zbliżają się do stolicy.

W piątek 23 kwietnia 2021 r. na Place de la Nation w N’Djamena odbyła się ceremonia pogrzebowa Idrissa Déby’ego. Uczestniczyli w niej przedstawiciele państw afrykańskich oraz prezydent Francji. Emmanuel Macron przedstawił przy tej okazji swoją propozycję dotyczącą tymczasowego sprawowania władzy – wprowadzenie systemu mieszanego, obejmującego rządy cywilno-wojskowe, czyli cywilny prezydent i wojskowy wiceprezydent. Pomysł poparła częściowo opozycja[21].

Śmierć Idrissa Déby’ego nie pozostanie bez znaczenia dla bezpieczeństwa Sahelu. Wojska czadyjskie mają opinię najlepszych w regionie i wielokrotnie wspierały inne państwa w walce z islamistami. W Nigerii czadyjskie odziały pomagały walczyć z Boko Haram w obszarze jeziora Czad. Teraz ze względu na napiętą sytuację w Czadzie jego żołnierze musieli wrócić do ojczyzny, zostawiając Nigeryjczyków z narastającymi atakami terrorystów z Boko Haram[22]. Idriss Déby był oskarżany przez organizacje międzynarodowe o częste łamanie praw człowieka oraz sprawowanie rządów autorytarnych, jednak państwa afrykańskie, Unia Europejska, ONZ oraz Stany Zjednoczone pozwalały na takie działania ze względu na pomoc udzielaną przez Czad misji MINUSMA. W Mali służyło w niej 1400 czadyjskich żołnierzy, a od 16 lutego 2021 r. wysłano kolejnych 1200[23]. Zaniepokojona śmiercią prezydenta Déby’ego jest Francja, która obawia się utraty tradycyjnie silnych więzi z Czadem. O mocnych związkach obu państw świadczy fakt, że Francja dwa razy pomogła czadyjskiemu prezydentowi zwalczyć rebelie na północy kraju (w 2008 i 2019 r.), Czad jest także miejscem operacji wojskowej Barkhane, która rozmieszcza wojska na całym Sahelu w celu zwalczania islamskiego ekstremizmu[24].

Wygranie wyborów i śmierć Idrissa Déby’ego w ciągu doby wzbudziła światowe zainteresowanie. Środowisko międzynarodowe z uwagą śledzi poczynania rady wojskowej i tymczasowego prezydenta. Pierwszym problemem, z jakim będzie musiała się zmierzyć nowa władza, to niezadowolenie opozycji oraz rebeliantów z FACT, które nie uznają nowo powstałego porządku. Największe obawy wzbudza jednak działalność tzw. Państwa Islamskiego i Al-Kaidy, które na pewno wykorzystają powstałe zamieszanie w Czadzie.

---

[1] Chad’s President Idriss Deby wins fifth term, „BBC News”, 22.04.2016, https://www.bbc.com/news/world-africa-36110158, 24.04.2021.

[2] Z. Salih, The lockdown was political’: Chad under strain ahead of election, „The Guardian”, 25.01.2021,
https://www.theguardian.com/global-development/2021/jan/25/the-lockdown-was-political-chad-under-strain-ahead-of-election, 24.04.2021.

[3] Protests erupt in Chad as Deby nominated to run for sixth term, „Aljazeera”, 6.02.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/2/6/chad-police-confront-protesters-as-deby-nominated-for-sixth-term, 24.04.2021.

[4] Chad opposition leader says several relatives killed in home raid, „Aljazeera”, 28.02.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/2/28/chad-opposition-candidate-says-security-forces-raided-his-home, 24.04.2021.

[5] R. Hoinathy, Chad’s turbulent presidential polls…

[6] Chad opposition leader quits presidential race after shootout, „Nation Africa”, 1.03.2021,
https://nation.africa/kenya/news/africa/chad-opposition-leader-quits-presidential-race-after-shootout-3308504, 24.04.2021.

[7] Chad counts votes as President Deby seeks to extend 30-year rule, „Aljazeera”, 11.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/11/voters-in-chad-head-to-polls-as-leader-debby-seeks-sixth-terms, 24.04.2021.

[8] Chad makes arrests over alleged pre-election bomb and murder plot, „Reuters”,10.04.2021,
https://www.reuters.com/world/middle-east/chad-makes-arrests-over-alleged-pre-election-bomb-murder-plot-2021-04-09/, 24.04.2021.

[9] R. Hoinathy, Chad’s turbulent presidential polls…

[10] Chad counts votes as President Deby seeks to…

[11] US orders non-essential personnel out of Chad over fears of rebel attacks on capital, „The Guardian”, 18.04.2021,
https://www.theguardian.com/world/2021/apr/18/us-orders-non-essential-personnel-out-of-chad-over-fears-of-rebel-attacks-on-capital, 24.04.2021.

[12] Who are Chad’s FACT rebels and what are their goals?, „Aljazeera”, 21.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/who-are-chads-fact-rebels-and-what-are-their-goals, 24.04.2021.

[13] Who are the rebels that killed Chadian president Deby?, „TRT World”, 21.04.2021, https://www.trtworld.com/africa/who-are-the-rebels-that-killed-chadian-president-deby-46068, 24.04.2021.

[14] Chad military says it killed 300 rebels after attempted incursion, „Aljazeera”, 19.04.2021
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/19/over-300-rebels-five-soldiers-killed-in-northern-chad, 24.04.2021.

[15] Chad’s Idriss Deby wins 6th term as army fends off rebel advance, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-idriss-deby-wins-6th-term-as-army-fends-off-rebel-advance, 24.04.2021.

[16] Chad President Idriss Deby has died: Army spokesman, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-president-deby-has-died-of-injuries, 24.04.2021.

[17] Deby’s death and Chad’s next day: This is what the army announced, „Aljazeera”, 20.04.2021,
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/20/chads-military-announces-new-interim-government-after-deby-death, 24.04.2021.
https://www.aljazeera.com/news/2021/4/21/debys-son-named-president-of-the-republic-of-chad, 24.04.2021.

[19] Rebels threaten to march on capital as Chad reels from president’s battlefield death, „Reuters”, 21.04.2021
https://www.reuters.com/world/africa/rebels-threaten-march-capital-chad-reels-presidents-battlefield-death-2021-04-21/, 24.04.2021.

[20] Ze strony ojciec wywodził się z grupy etnicznej Zaghawa, a ze strony matki – z grupy Goran, z której pochodzi również jego żona. M. Olivier, Chad: Who is Mahamat Idriss Déby, son of the late President Idriss Déby Itno?, „The Africa Report”, 21.04.2021,
https://www.theafricareport.com/81876/chad-who-is-mahamat-idriss-deby-son-of-the-late-president-idriss-deby-itno/, 24.04.2021.

[21] E. Mcallister, Ahead of Deby’s funeral, Chad rebels say command hit by air strike, „Reuters”, 23.04.2021, https://www.reuters.com/article/us-chad-deby-rebel-idUSKBN2CA0OR, 24.04.2021.

[22] Nigeria Warily Eyes Border After Chad Leader’s Death, „capitalfm”, 23.04.2021,
https://www.capitalfm.co.ke/news/2021/04/nigeria-warily-eyes-border-after-chad-leaders-death/, 24.04.2021.

[23] Crisis in Chad threatens West Africa counterterrorism efforts, „Critical Threats”, 21.04.2021
https://www.criticalthreats.org/analysis/warning-update-crisis-in-chad-threatens-west-africa-counterterrorism-efforts, 24.04.2021.

[24] Chad Army Says It Has Stopped Rebel Advance Toward Capital, „Voice of America”, 19.04.2021,
https://www.voanews.com/africa/chad-army-says-it-has-stopped-rebel-advance-toward-capital, 24.04.2021.

Zatoka Gwinejska na oku islamistów z Mali: Togo

Opracowała: Katarzyna Woźniak

Islamiści z Group for the Support of Islam and Muslims (z fr. Jama’at Nusrat Al-Islam Wa Al-Muslimeen JNIM)[1] z Mali rozszerzają swoją działalność terrorystyczną poza granice Sahelu. Coraz częściej ich obecność można zauważyć w nadbrzeżnych krajach Afryki Zachodniej. Atakowane są północne tereny m.in. Wybrzeża Kości Słoniowej, Ghany, Togo czy Beninu. Jakich środków zaradczych używają powyższe państwa, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się dżihadu na południe, w kierunku Zatoki Gwinejskiej? Przegląd militarnych rozwiązań zapobiegania atakom terrorystycznym rozpoczniemy od Republiki Togijskiej.

11 maja 2022 r. na północy Togo doszło do ataku „terrorystycznego”. Ok. 60 uzbrojonych mężczyzn na motocyklach dokonało ataku na wojskowy posterunek policji w Kpinkankandi w pobliżu granicy z Burkina Faso. Ośmiu żołnierzy straciło życie, a 13 zostało rannych. Minister bezpieczeństwa Togo poinformował, że 15 napastników zginęło. Do ataku przyznała się grupa JNIM, która sieje spustoszenie w Mali, Burkina Faso i Nigrze. Był to pierwszy śmiertelny atak od ponad pół roku, kiedy to togijscy żołnierze udaremnili atak w listopadzie 2021 r. na wioskę Sanloaga na północy kraju[2].

W związku z majowym atakiem rząd Togo ogłosił wprowadzenie trzymiesięcznego stanu wyjątkowego (z możliwością przedłużenia) na północy kraju w regionie Savannah. Ma to ułatwić podejmowanie szybszych decyzji i działań sił bezpieczeństwa w przeciwdziałaniu grup zbrojnych[3]. Na północne tereny Togo zostało wysłanych 100 dodatkowych osób, które mają wzmocnić miejscowe posterunki bezpieczeństwa. Siły bezpieczeństwa przy granicy z Burkina Faso otrzymały wyposażenie techniczne oraz nową broń, w tym karabiny maszynowe. Jeune Afrique donosi, że do 2025 r. tongijska armia zwiększy zatrudnienie do 22020 osób (w 2020 r. tongijska armia liczyła 17773 żołnierzy) oraz „zostanie wyposażona w dodatkowy sprzęt: 15 lekkich czołgów, 25 transporterów opancerzonych, 127 lekkich pojazdów taktycznych, 4 lekkie wozy dowodzenia, 19 lekkich pojazdów rozpoznawczych i łącznikowych i 59 logistycznych pojazdów transportowych”. Na ten cel rząd przeznaczy 722 mld franków CFA, czyli ponad 1 mld dolarów[4].

W nocy z 9 na 10 lipca 2022 r. w wiosce Margba w prefakturze Tone miała miejsce operacja wojskowa o kryptonimie Koundjoare, która miała powstrzymać rozlanie się dżihadu na północne tereny Togo. Dane wywiadowcze zebrane przez armię wskazywały na groźbę infiltracji miejscowej ludności przez uzbrojone grupy zamierzające przeprowadzić atak terrorystyczny. W wyniku nalotu zginęło siedem osób, a dwie zostały ranne. Wkrótce potem tongijska armia wydała oświadczenie, w którym przyznała się do popełnienia błędu w analizie zagrożeń i zabiciu siedmiu niewinnych osób oraz zranieniu dwóch pozostałych. Szef tongijskiej armii Dadja Maganawe powiedział, że „samolot… pomylił [poruszające się osoby – przyp. włas.] z kolumną islamistów”. Siły zbrojne wyraziły skruchę, głęboki żal oraz przekazały kondolencje rodzinom, a osobom rannym życzyły szybkiego powrotu do zdrowia. Armia poinformowała, że wszczęła dochodzenie „w celu ustalenia okoliczności eksplozji i zidentyfikowania sprawców”[5]. Agencja informacyjna Reuters dotarła do źródła medycznego, które wskazało wiek ofiar na 14-18 lat. Była to młodzież wracająca do domów z obchodów muzułmańskiego święta Edi al-Adha[6].

Choć Togo jest jednym z najsłabiej rozwiniętych krajów na świecie, a ponad 50% ludności Togo żyje poniżej granicy ubóstwa[7], to kraj ten jest celem podróży i schronieniem dla uchodźców z sąsiedniego Burkina Faso. Uchodźcy z miasta Madjoari położonego 100 km od granicy z Togo ryzykują życie, próbując uciec i przedostać się do sąsiedniego kraju. Droga nie jest łatwa, gdyż blokowana jest przez grupy zbrojne, którzy atakują uciekających ludzi lub konwoje z pomocą humanitarną[8]. Od siedmiu lat Burkina Faso zmaga się z działalnością islamskich grup ekstremistycznych. W styczniu 2022 r. w Burkina Faso doszło do zamachu stanu, a władzę przejął podpułkownik Paul-Henri Sandaogo Damiba. Odsunięcie byłego prezydenta Rocha Kaboré spowodowało wzrost przemocy i ataków terrorystycznych w kraju[9].

Błędnie zinterpretowane lub fałszywie dostarczone dane wywiadowcze pokazują, że grupy islamistów stają się coraz bardziej niebezpieczne. Prowadzą działania wywiadowcze, kontrwywiadowcze oraz rozpoznanie, aby zaplanować ataki, które mają wysokie prawdopodobieństwo skuteczności. Wykorzystują słabe strony obywateli (analfabetyzm w Togo wynosi 40%, a ludzie niewykształceni są bardziej podatni na wyzysk i manipulację ideologiczną[10]) oraz trudną sytuację gospodarczą kraju do pozyskania nowych zwolenników, zwłaszcza wśród mniejszości muzułmańskiej. Pogarszająca się sytuacja humanitarna, pandemia COVID-19, światowa inflacja oraz zjawisko bezrobocia sprzyjają rozwojowi ekstremizmu. Młodzi ludzi czują frustrację, bezsens istnienia w państwach „bez jasnej przyszłości”. Zwabieni pieniędzmi i ochroną młodzi ludzie wstępują do grup przestępczych lub terrorystycznych. Choć nie jest to jedyny sposób przyłączenia się do działalności przestępczej. Rząd próbując położyć kres rozprzestrzenianiu się grup zbrojnych, prowadzi krajowe działania militarne oraz zgadza się na udział zagranicznych sił bezpieczeństwa. Podpisanie przez Mali umowy z rosyjską Grupą Wagnera spowodowało wycofanie się Francji i innych państw europejskich z operacji antyterrorystycznych, w tym z operacji Barkhane oraz grupy zadaniowej Task Force Takuba. W zamian państwa europejskie oraz ich sprzymierzeńcy zapowiedzieli, że dalej będą walczyć z ekstremizmem w regionie Sahelu oraz Zatoki Gwinejskie poprzez zwiększenie swojej obecności w Nigrze oraz krajach nadbrzeżnych Afryki Zachodniej[11].

---

[1] JNIM – z ang. Group for the Support of Islam and Muslims, z fr. Jama’at Nusrat Al-Islam Wa Al-Muslimeen to koalicyjna grupa dżihadystyczna sprzymierzona z Al-Kaidą. W jej skład wchodzi: Ansar Dine, Al-Kaida Islamskiego Maghrebu oraz Katibat Macina. Działa głównie na terenie Sahelu (Mali, Burkina Faso oraz Nigrze), ponadto rozszerza działalność o kraje Zatoki Gwinejskiej. Mapping Armed Groups in Mali and the Sahel, „European Council on Foreign Relations”, https://ecfr.eu/special/sahel_mapping/jnim, 22.07.2022.

[2] Togo’s government alleges 15 assailants killed during last week’s attack, „Africa News”, 19.05.2022, https://www.africanews.com/2022/05/19/togo-s-government-alleges-15-assailants-killed-during-last-week-s-attack/, 19.07.2022.

[3] Togo declares state of security emergency in the north, „Africa News”, 19.06.2022, https://www.africanews.com/2022/06/14/togo-declares-state-of-security-emergency-in-the-north/, 19.07.2022.

[4] Ch. Djade, Togo: comment Faure Gnassingbé veut combattre le terrorisme dans le Nord, „Jeune Afrique”, 13.05.2022, https://www.jeuneafrique.com/1346230/politique/togo-comment-faure-gnassingbe-veut-combattre-le-terrorisme-dans-le-nord/, 22.07.2022.

[5] Togolese army admits killing seven civilians by mistake, „Africa News”, 15.07.2022, https://www.africanews.com/2022/07/15/togolese-army-admits-killing-seven-civilians-by-mistake/, 19.07.2022.

[6] Togo’s army says civilians killed by airstrike, mistaken for jihadists, „Reuters”, 15.07.2022, https://www.reuters.com/world/africa/togos-army-says-civilians-were-killed-by-airstrike-mistaken-jihadists-2022-07-14/, 19.07.2022.

[7] F. Aina, Togo looks like West Africa’s new frontier of violent extremism, „The Conversation”, 21.05.2022, https://theconversation.com/togo-looks-like-west-africas-new-frontier-of-violent-extremism-183304, 19.07.2022.

[8] Burkina Faso: Over 600 seek refuge in Togo, fleeing jihadist attacks, „Africa News”, 16.06.2022, https://www.africanews.com/2022/06/16/burkina-faso-over-600-seek-refuge-in-togo-fleeing-jihadist-attacks/, 19.07.2022.

[9] July 2022 Monthly Forecast, West Africa and the Sahel, „Security Council Report”, 1.07.2022, https://www.securitycouncilreport.org/monthly-forecast/2022-07/west-africa-and-the-sahel-8.php, 19.07.2022.

[10] F. Aina, Togo looks like West Africa’s new frontier…

[11] July 2022 Monthly Forecast, West Africa and the Sahel, „Security Council Report”, 1.07.2022, https://www.securitycouncilreport.org/monthly-forecast/2022-07/west-africa-and-the-sahel-8.php, 19.07.2022.

Wybory w Angoli. Wzrasta poparcie dla opozycji

Opracowanie: Katarzyna Woźniak 13.09.2022 r.

24 sierpnia 2022 r. w Angoli odbyły się piąte wybory parlamentarno-prezydenckie. Po raz kolejny większość parlamentarną uzyskała partia Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (Popular Movement for the Liberation of Angola, MPLA), która rządzi państwem od blisko 50 lat. Wiarygodność wyników została poddana w wątpliwość i postawiona przed Trybunał Konstytucyjny. Czy tegoroczne wybory w Angoli były sfałszowane, czy też najbardziej uczciwe od kilkunastu lat?

Na początek przyjrzyjmy się położeniu geograficznemu, strukturze politycznej oraz gospodarce państwa, aby zrozumieć, z jakimi wyzwaniami musi mierzyć się społeczeństwo i rząd. Republika Angoli położona jest w południowo-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. W 1975 r. uzyskała niepodległość od Portugali i pogrążyła się w wojnie domowej, która trwała do 2002 r. Przez ten czas Angola była zwolennikiem poglądów lewicowych i socjalistycznych, które pod 38-letnimi rządami prezydenta Jose Eduarda dos Santosa ewaluowały w system demokratyczny i gospodarkę rynkową.

W Angoli funkcjonuje trójpodział władzy. Władza ustawodawcza sprawowana jest przez „220-osobowe, jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe Angoli, którego członkowie wybierani są na pięcioletnią kadencję”. Angolczycy nie wybierają w bezpośrednich wyborach głowy państwa. Urząd prezydenta przypada kandydatowi, którego partia zdobędzie większość w wyborach parlamentarnych. Konstytucja Angoli z 2010 r. zezwala prezydentowi na pełnienie maksymalnie dwóch pięcioletnich kadencji. Głowa państwa ma możliwość bezpośrednio mianować wiceprezydenta, gabinet oraz gubernatorów prowincji. Sędziowie Sądu Najwyższego powoływani są na dożywotnie kadencje. Niezależność sądów jest poddawana wątpliwości, ponieważ sędziowie są często skorumpowani i naciskani przez MPLA w celu wydania wyroku korzystnego dla dominującej partii politycznej[1].

Angola jest krajem bogatym w zasoby naturalne. Państwo jest drugim co do wielkości producentem ropy naftowej w Afryce oraz zajmuje siódme miejsce na świecie pod względem wydobycia diamentów. Gospodarka kraju przechodzi powolną przemianę prywatyzacji największych przedsiębiorstw państwowych. Według danych Banku Światowego PKB Angoli wzrosło o 0,7% w 2021 r. po pięciu latach recesji. Ministerstwo finansów spodziewa się wzrostu PKB o 2,7% w 2022 r. Inflacja w kraju stopniowo spada, ale wciąż utrzymuje się powyżej 20%[2]. Gospodarka opiera się w głównej mierze na sprzedaży ropy naftowej, co nie przekłada się na lepsze warunki życia obywateli. Spośród 33 mln Angolczyków znaczna część żyje w ubóstwie[3].  Największe państwowe przedsiębiorstwo naftowe Sonangol od kilku lat ma problemy finansowe. Dług przedsiębiorstwa wobec zachodnich firm eksploatujących angolskie pola naftowe wynosi ok. 1 mld dolarów[4].

Angolczycy w tegorocznych wyborach mogli oddawać głosy na kandydatów z ośmiu różnych partii. Największe zwycięstwo spodziewane było wśród dwóch najpopularniejszych partii w kraju. Jedną z nich jest rządząca od blisko 50 lat lewicowa partia Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (Popular Movement for the Liberation of Angola, MPLA). Druga to centroprawicowy Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli (National Union for the Total Independence of Angola, UNITA). Od 2002 r. (zakończenie angolskiej wojny domowej) liczba osób głosujących na MPLA ciągle spada. W 2012 r. poparcie wynosiło 70%, a w 2017 r. 61%. Wzrasta natomiast popularność opozycyjnej partii UNITA[5].

Program wyborczy dwóch głównych partii jest podobny. Jednak MPLA próbuje przekonać do siebie Angolczyków poprzez obietnicę dalszej walki z korupcją i zmniejszenia zależności gospodarki od sprzedaży ropy naftowej. Tegorocznym kandydatem na prezydenta z ramienia MPLA jest João Lourenço. Podczas kampanii w 2017 r. Lourenço obiecał walkę z korupcją, którą częściowo dotrzymał. Osoby blisko powiązane z byłym prezydentem dos Santos zostały zatrzymane i oskarżone o korupcję. Należy zwrócić uwagę, że za panowania poprzedniego prezydenta Lourenço był ministrem obrony Angoli[6]. UNITA wystawiła Adalberto Costa Junior jako kandydata na prezydenta. Opozycja skupiła się na mobilizacji  miliony młodych ludzi do wzięcia udziału w wyborach. UNITA obiecała zwiększyć liczbę miejsc pracy i zreformować edukację[7]. 60% populacji ma 25 lat lub mniej, a ponad połowa jest bezrobotna[8].

Wybory parlamentarno-prezydenckie w Angoli odbyły się 24 sierpnia 2022 r. Udział w nich wzięło 45,65% osób uprawnionych do głosowania. Komisja wyborcza ogłosiła zwycięstwo rządzącej partii MPLA, która zdobyła 51,17% głosów. Drugie miejsce zajęła UNITA z wynikiem 43,95%, a pozostałe 4,88% przypadło mniejszym partiom. Wyniki wyborów zostały odrzucone przez opozycję, która zauważa rozbieżność między wynikami podanymi przez komisję wyborczą, a jej własnymi raportami. Costa Junior – kandydat na prezydenta – wezwał międzynarodową komisję do ponownego przejrzenia wyników głosowania, a Angolczyków niezadowolonych z wyników głosowania do zachowania spokoju[9]. Analitycy i politycy obawiają się protestów i zamieszek po ogłoszeniu powtórnego zwycięstwa MPLA. UNITA złożyła skargę prawną kwestionującą uczciwość wyborów. W pierwszej kolejności skarg trafiła do rozpatrzenia przez Państwową Komisję Wyborczą, a po jej werdykcie skarżący może odwołać się do Trybunału Konstytucyjnego. Wątpliwości opozycji budzi brak czterech podpisów komisarzy wyborczych, którzy nie podpisali się pod ostatecznym wynikiem wyborów[10]. Po wyborach w 2017 r. opozycja również zarzuciła Państwowej Komisji Wyborczej manipulację podczas liczenia głosów oraz sfałszowanie wyników wyborów. Sprawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego, który oddalił pozew opozycji, powołując się na brak dowodów[11].

Czy tegoroczne wybory w Angoli były sfałszowane, czy też najbardziej uczciwe od kilkunastu lat? Wyniki wyborów na przestrzeni lat pokazują, że poparcie dla MPLA maleje, co jest upubliczniane przez Państwową Komisję Wyborczą. Sugeruje to prawdziwość, rzetelność i uczciwość przeprowadzanych wyborów. Od czasu rozpoczęcia kampanii wyborczej analitycy przewidywali, że tegoroczne wybory w Angoli nie będą uczciwe i wolne. W 2021 r. MPLA wykorzystała swoją większość w parlamencie i uchwaliła ustawę, która scentralizowała liczenie głosów. Krytycy ustawy uważają, że przyczyni się ona do zmniejszenia przejrzystości wyborów[12]. Okres przedwyborczy w Angoli cechował się ograniczaniem praw i wolności obywateli. Organizacjom pozarządowym uniemożliwiano zorganizowanie konferencji dotyczącej rozmów o budowaniu pokoju. Aktywiści i grupy społeczne były atakowane i zastraszane – jak podczas poprzednich wyborów. 9 kwietnia 2022 r. policja aresztowała 26 młodych ludzi za chęć zorganizowania marszu domagającego się uwolnienia więźniów politycznych. Dwóch organizatorów zostało skazanych i zmuszonych do zapłacenia kary grzywny, pozostałe osoby zostały zwolnione. 21 maja 2022 r. policja zablokowała wejście do hotelu Maiombe w Cabinda i uniemożliwiła zorganizowanie pokojowej konferencji przez organizację Omunga i ADCDH[13]. Dużą rolę w kampanii wyborczej MPLA odegrały media państwowe, które najwięcej czasu antenowego i nagłówków w prasie poświęcały programowi wyborczemu aktualnie rządzącej partii. Jednak młodzi ludzie, w których najbardziej uderza wysokie bezrobocie, korupcja i tłumienie swobód obywatelskich, są bardziej odporni na polityczną propagandę. Młode społeczeństwo Angoli stanowi 60% populacji kraju. Są to osoby urodzone po wojnie domowej lub jej niepamiętające. To one są bardziej skłonne do głosowania na centroprawicową partię UNITA, co przekłada się na wyniki głosowania[14].

Tegoroczne wybory ponownie zostały wygrane przez lewicową partię MPLA, jednak z mniejszym poparciem niż dotychczas. Prezydentem Republiki Angoli po raz drugi został Joao Lourenço. Opozycja umocniła swoją pozycję w parlamencie i będzie tworzyć podstawy pod kolejne wybory, w których ma szansę zdobyć jeszcze większe poparcie niż dotychczas.

---

[1] 2022 Angola Country Report, „Freedom House”, 2022, https://freedomhouse.org/country/angola/freedom-world/2022, 3.09.2022.

[2] The economy still centre stage ahead of Angola’s elections, „Aljazeera”, 23.08.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/8/23/economic-stakes-stay-centre-stage-ahead-of-angolas-elections, 5.09.2022.

[3] Angola ruling party backs President Joao Lourenco for second term, „Aljazeera”, 11.12.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/11/angola-ruling-party-backs-president-lourenco-for-a-second-term, 5.09.2022.

[4] Angola’s debts to Western oil companies reach $1B: Report, „Aljazeera”, 30.01.2021, https://www.aljazeera.com/economy/2021/6/30/angolas-debts-to-western-oil-companies-reach-1b-report, 5.09.2022.

[5] Angola elections: estimations and scenarios, „Robert Lansing Institute”, 23.08.2022, https://lansinginstitute.org/2022/08/23/angola-elections-estimations-and-scenarios/, 1.09.2022.

[6] 2022 Angola Country Report…

[7] In Angola, the youth look to…

[8] In Angola, the youth look to Wednesday’s elections for change, „Aljazeera”, 23.08.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/8/23/in-angola-youth-look-to-wednesdays-elections-for-change, 5.09.2022

[9] Angola governing party claims victory, opposition rejects results, „Aljazeera’, 26.08.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/8/26/angolas-ruling-party-claims-victory-opposition-rejects-results, 6.09.2022.

[10] Angola: Opposition Files Legal Complaint Over Election Result, „AllAfrica”, 2.09.2022, https://allafrica.com/stories/202209020322.html, 6.09.2022.

[11] 2022 Angola Country Report…

[12] Angola elections: estimations and scenarios…

[13] Angola: Authorities repress civil society organizations ahead of election, „Amnesty International”, 24.05.2022, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/05/angola-authorities-repress-civil-society-organizations-ahead-of-election/, 1.09.2022.

[14] Angola elections: estimations and scenarios, „Robert Lansing Institute”, 23.08.2022, https://lansinginstitute.org/2022/08/23/angola-elections-estimations-and-scenarios/, 1.09.2022.

Terroryści wkraczają na Wybrzeże Kości Słoniowej

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 29.06.2021 r.

Wybrzeże Kości Słoniowej – państwo położone w Afryce Zachodniej nad Zatoką Gwinejską przy Oceanie Atlantyckim. Słynące z importu ziaren kakaowca, pięknych krajobrazów oraz największej bazyliki maryjnej na świecie. Jednak jak długo turyści będą mogli podziwiać jego piękno, a Iworyjczycy cieszyć się rozwijającą gospodarką i bezpieczeństwem swojego kraju?

Na kilka dni przed szczytem G5 Sahel w N’Djamena, który odbył się 15 lutego 2021 r., szef francuskiego wywiadu (DGSE) Bernard Émié zabrał głos w sprawie rosnących wpływów dżihadystów w tym kraju. Podczas konferencji prasowej zaprezentował 40-sekundowy film[1], którzy przedstawiał Iyada Ag Ghaly’ego – lidera JNIM (Group for the Support of Islam and Muslims, Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin in Mar), jego prawą rękę – Amadou Koufę, oraz już nieżyjącego przywódcę AQIM (Al-Qaeda in the Islamic Maghreb) Abdelmaleka Droukdela. Z przedstawionego materiału wynikało, że dżihadyści z Sahelu zamierzają rozszerzyć swoją działalność terrorystyczną właśnie o region Zatoki Gwinejskiej[2].

O obecności ugrupowań terrorystycznych na Wybrzeżu Kości Słoniowej wiadomo od pięciu lat. W 2016 r. doszło do pierwszego ataku terrorystycznego na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w którym zginęło 19 osób[3]. Celem był ośrodek wypoczynkowy w Grand-Bassam (miasto położone ok. 40 km na południowy wschód od Abidżan). Po czterech latach względnej ciszy, 11 czerwca 2020 r., dokonano zbrojnej napaści na posterunek żandarmerii wojskowej w Kafolo. W wyniku ataku zginęło ponad 10 żołnierzy. Rząd uważał, że za zdarzenie odpowiadają grupy powiązane z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[4].

29 marca 2021 r. terroryści przeprowadzili kolejny atak na dwie mniejsze bazy wojskowe w Kafolo i Kolobougou. Obie miejscowości znajdowały się w pobliżu granicy z Burkina Faso. Zginęło sześć osób, w tym trzech terrorystów, dwóch żołnierzy i jeden policjant. Czterech członków sił bezpieczeństwa zostało rannych. Dodatkowo zatrzymano cztery osoby, które brały udział w ataku. Napastnicy zostali odepchnięci do granicy Burkina Faso, a wojsko przejęło pozostawione przez nich broń i sprzęt wojskowy[5]. 6 maja 2021 r. wioska Bole (12 km od Kafalo) została zaatakowana przez 60 terrorystów. Powodem zdarzenia miało być przekazywanie przez wodza wioski informacji do armii o ruchach dżihadystów na tamtejszym obszarze. W wyniku podjętych działań żołnierzy Wybrzeża Kości Słoniowej napastnicy wycofali się na terytorium Burkina Faso[6].

Patrząc na niespokojną sytuację w innych krajach Sahelu, rodzi się kilka pytań – między innymi o to, dlaczego ugrupowania terrorystyczne podbijające Mali i Burkina Faso postanowiły rozszerzyć swój zasięg o państwo Zatoki Gwinejskiej? Co sprawia, że ludzie w tak łatwy sposób dają się przekonać dżihadystom?

Początku układanki należy się doszukiwać w okresie pokolonialnym. Wybrzeże Kości Słoniowej jest państwem, które powstało po uzyskaniu niepodległości od Francji w 1960 r. Przez 33 lata (pomiędzy 1960 a 1993 r.) prezydentem Wybrzeża Kości Słoniowej był Félix Houphouët-Boigny. To dzięki jego kapitalistycznej orientacji i utrzymywaniu dobrych stosunków z byłym państwem kolonialnym Wybrzeże Kości Słoniowej stało się potęgą gospodarczą w regionie Afryki Zachodniej.

Sytuacja zmieniła się po jego śmierci w 1993 r. Wtedy to doszło do zamachu stanu i wybuchu wojny domowej, która trwała do 2011 r. W tym okresie gospodarka Wybrzeża Kości Słoniowej upadła, a kraj pogrążył się w chaosie. Dawną świetność gospodarczą zaczął odzyskiwać dopiero po wybraniu na prezydenta Alassane’a Ouattary’ego. Poprawiająca się sytuacja ekonomiczna jest powodem do migracji ludzi z biedniejszych regionów Afryki Zachodniej, natomiast wewnętrzne podziały państwowe stanowią dobry grunt do działań różnych grup związanych z Al-Kaidą czy tzw. Państwem Islamskim. Wewnętrzne spory na Wybrzeżu Kości Słoniowej wynikają głównie ze zróżnicowania religijnego, które napędzane jest przez politykę i niesprawiedliwy podziału dóbr[7]. Kraj, w którym znajduje się ok. 46,2 % chrześcijan i 40,2 % muzułmanów[8], na południu jest dobrze rozwinięte

i zamieszkiwane przez chrześcijan. Na północy mieszkają w większości wyznawcy islamu, którzy bywają marginalizowani przez rząd. Podział religijny i wynikająca z niego niesprawiedliwość sprzyjają rozpowszechnianiu się radykalnych ideologii, głoszonych przez dżihadystów[9]. Grupy terrorystyczne wykorzystują m.in. konflikt pomiędzy pasterzami a rolnikami osiadłymi, podobnie jak dzieje się to m.in. w Mali. Spór dotyczy dostępu do pastwisk, wody oraz niszczenia upraw rolników przez zwierzęta gospodarcze pasterzy. Terroryści pojawiający się w regionach Parku Narodowego Komoe na północnym wschodzie Wybrzeża Kości Słoniowej popierają kłusownictwo oraz poszukiwanie i wydobycie złota. Aby zyskać uznanie myśliwych i poszukiwaczy złota, oferują im swoją ochronę[10].                                      Z powodzeniem przenoszą rozwiązania przetestowane w innych państwach Sahelu.

Dżihadyści z północy ukrywają się w Parku Narodowym Komoe. Znajduje się on w północno-wschodniej części Wybrzeża Kości Słoniowej i zajmuje ponad 11 500 km², co czyni go największym parkiem narodowym w regionie Afryki Zachodniej.

Duży obszar sprzyja rozwijaniu się przestępczości (kłusownicy, poszukiwacze złota, przemytnicy), z którą siły bezpieczeństwa nie mogą sobie poradzić. Od 2017 r. na terytorium parku pojawiają się uzbrojone bojówki, pochodzące głównie z Mali i Burkina Faso. Grupy działają według określonego schematu. Najpierw przenikają do społeczności muzułmańskiej jako marabouts, czyli nauczyciele, przewodnicy duchowi. Ich celem jest pozyskanie przychylności, a następnie radykalizacja części ludności lokalnej. Inni członkowie ugrupowań zbrojnych mają za zadanie nawiązać znajomości i kontakty z miejscową społecznością, aby pozyskiwać informacje dotyczące sił bezpieczeństwa Wybrzeża Kości Słoniowej. Trzecia grupa otwiera różnego rodzaju interesy (czasami półlegalne), aby budować więzi z ludnością lokalną oraz zbierać informacje pozwalające na kontrolę sytuacji. Przez cały czas trwa jednocześnie rekrutacja nowych członków, nierzadko pod przymusem. W zamian za dołączenie do grupy rekruci mogą liczyć na ok. 846 euro i motocykl, co w tamtych warunkach nie jest małą kwotą. Pojawianie się grup terrorystycznych w północnej części Wybrzeża Kości Słoniowej wskazuje, że kraj ten jest nowym rejonem zainteresowania terrorystów. Zajmowanie kolejnych obszarów utrudnia walkę z islamistami w Afryce, ponieważ zmusza siły lokalne i społeczność międzynarodową do rozdrabniania wysiłków militarnych na wielu frontach. Podobna taktyka została zauważona na obszarze granicznym Mali, Burkina Faso i Nigru[11].

Rząd Wybrzeża Kości Słoniowej dostrzega niebezpieczeństwo i podejmuje wysiłki, aby zatrzymać ten niebezpieczny trend. Po czerwcowym ataku w Kafolo
w 2020 r. zwiększono liczbę żołnierzy stacjonujących w bazach położnych na północy kraju. W 2021 r. iworyjski rząd postanowił skupić się na polepszeniu stosunków z sąsiadami na północy i wschodzie, tj. z Mali, Burkina Faso i Ghaną, co ma poprawić bezpieczeństwo w rejonach przygranicznych. Zwiększono także wydatki na opiekę zdrowotną i edukację na północy kraju, co ma przywrócić zaufanie społeczeństwa do rządu i wyrównać nierówności ekonomiczne[12].

---

[1] Według oficjalnych informacji film miał pochodzić od jednego ze źródeł osobowych DGSE. Jednak eksperci twierdzą, że jest to niemożliwe, aby dżihadyści w tak bezpośredni sposób pozwalali nagrywać swoje spotkanie. Specjaliści uważają, że film może pochodzić z sprzętu komputerowego, przechwyconego przez francuskie siły specjalne po ataku na Abdelmaleka Droukdela 30 czerwca 2020 r. B. Roger, Côte d’Ivoire – Benin: French intelligence warn of jihadist expansion, „The raport Africa”, 9.02.2021,

https://www.theafricareport.com/63807/cote-divoire-benin-why-french-intelligence-released-footage-of-a-jihadist-meeting/, 29.06.2021.

[2] Tamże.

[3] Two soldiers killed in attacks on Ivory Coast military camps, „Aljazeera”, 29.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/29/two-soldiers-killed-in-raid-on-ivory-coast-military-camp, 29.06.2021.

[4] Terrorist attack in northern Ivory Coast kills 10 soldiers – govt, „Africa News”, 12.06.2020, https://www.africanews.com/2020/06/12/terrorist-attack-in-northern-ivory-coast-kills-10-soldiers-govt/, 29.06.2021.

[5] Two soldiers killed in attacks on Ivory Coast…

[6] Cote d’Ivoire thwarts incursion attempt by 60 terrorists, „JournalduCameroun.com”, 7.05.2021, https://www.journalducameroun.com/en/cote-divoire-thwarts-incursion-attempt-by-60-terrorists/, 29.06.2021.

[7] J. Campbell, Concern Grows About Jihadi Activity in Ivory Coast, „Council on foreign relations”, 31.03.2021,

https://www.cfr.org/blog/concern-grows-about-jihadi-activity-ivory-coast, 29.06.2021.

[8] Religious Beliefs In Ivory Coast, „World Atlas”, https://www.worldatlas.com/articles/religious-beliefs-in-ivory-coast.html, 29.06.2021.

[9] J. Campbell, Concern Grows About Jihadi…

[10] W. Assanvo, Terrorism and violence in Côte d’Ivoire spark fears of home-grown extremism, „The african crime and conflict journal”, 15.06.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/06/15/terrorism-and-violence-in-cote-divoire-spark-fears-of-home-grown-extremism/, 29.06.2021.

[11] P. Pinto, Jihadisme en Côte d’Ivoire: Il y a une dynamique de recrutement en cours, „Radio France Internationale”, 9.06.2021, https://www.rfi.fr/fr/podcasts/invit%C3%A9-afrique/20210609-jihadisme-en-c%C3%B4te-d-ivoire-il-y-a-une-dynamique-de-recrutement-en-cours?ref=tw, 29.06.2021.

[12] W. Assanvo, Terrorism and violence in Côte d’Ivoire…

Senegal – zamieszki w najbardziej stabilnym regionie Afryki Zachodniej

Opracowała Katarzyna Woźniak, 18.03.2021 r.

Senegal jest uważany za najbardziej stabilne państwo w regionie Afryki Zachodniej. Jednak od 4 marca 2021 r. w Dakarze oraz innych miastach trwają protesty. Punktem zapalnym do rozpoczęcia demonstracji było aresztowanie popularnego polityka oskarżonego o gwałt. Dlaczego Senegalczycy bronią gwałciciela? Powody protestów są inne niż można przypuszczać.

3 marca 2021 r. policja aresztowała Ousmane Sonko, lidera partii opozycyjnej Pastef, pod pretekstem zachęcania Senegalczyków do zakłócania porządku publicznego. Ousmane Sonko (46 lat) to były kandydat na prezydenta Senegalu, który w wyborach prezydenckich w 2019 r. zdobył trzecie miejsce z poparciem 15%[1]. W lutym tego roku polityk został oskarżony o gwałt przez jedną z pracownic gabinetu masażu. Polityk był stałym klientem Sweet Beauty, w którym korzystał z masażów leczniczych. Oskarżony o napaść seksualną i grożenie bronią, Ousmane Sanko stracił poselski immunitet[2].

Aresztowanie polityka stało się iskrą zapalną do wybuchu ogólnokrajowych protestów, w których uczestniczyły szczególnie osoby młode z różnych warstw społecznych. Powodem było nie tylko aresztowanie Sanko, ale również wiele innych czynników. Globalny kryzys gospodarczy spowodowany pandemią COVID-19 dotknął także Senegal. Małe, lokalne przedsiębiorstwa upadają. Ludzie tracą pracę. Wzbogacają się natomiast duże, zagraniczne firmy. Jedną z nich jest francuska sieć Auchan – w samej stolicy Senegalu jest 14 sklepów tej marki. Zdaniem Ousmane Sanko supermarkety przyczyniają się do bankructwa lokalnych przedsiębiorstw, zajmujących się sprzedażą mięsa, warzyw i owoców, ponieważ klienci zamiast nich wybierają duże sklepy, gdzie wszystkie produkty są w jednym miejscu. W trakcie protestów jeden z supermarketów Auchan został podpalony i splądrowany[3]. Ludzie, sfrustrowani złym stanem ekonomicznym gospodarki, wprowadzaniem nowych obostrzeń, czują niezadowolenie i okazują je poprzez demonstracje.

Innym czynnikiem, który wywołał protesty, jest rosnące bezrobocie. Według danych sporządzonych przez Międzynarodową Organizację Pracy w 2020 r. 8,61% senegalskiej młodzieży nie miało pracy, gdy rok wcześniej odsetek bezrobotnych wśród nich wynosił 8,21%. Młodzi Senegalczycy są niezadowoleni z powodu swojej sytuacji życiowej, braku pracy i różnic społecznych. Szukając lepszych warunków życia, często wybierają emigrację – najczęstszym kierunkiem są Wyspy Kanaryjskie. Wielu z tych, którzy podjęli taką decyzję, traci życie, podróżując nielegalnymi szlakami w środkach transportu wodnego o złym stanie technicznym[4].

Dlaczego jednak Senegalczycy bronią człowieka oskarżonego o napaść seksualną? Ponieważ nie wierzą, że Ousmane Sanko dokonał gwałtu. Protestujący w tym zarzucie doszukują się pobudek politycznych. Ich zdaniem obecny prezydent Macky Sall próbuje znaleźć powód, aby wyeliminować potencjalnego, groźnego konkurenta na stanowisko głowy państwa w wyborach w 2024 r. Ousmane Sanko jest mocnym kandydatem, popularnym wśród młodych ludzi. To energiczny człowiek, który wcześniej ujawniał przestępstwa korupcyjne w rządzie. Zdaniem protestujących Senegalczyków Macky Sall nie po raz pierwszy próbuje uniemożliwić kandydowanie w wyborach prezydenckich swoim konkurentom. W 2013 r. oskarżony o korupcję został Karim Wade, syn byłego prezydenta Abdoulaye Wade, w którym wielu ludzi upatrywało kandydata na prezydenta Senegalu. Musiał jednak odbyć trzyletnią karę więzienia pod zarzutem korupcji. Na wolność wyszedł po wyborach prezydenckich. Inną osobą, której postawiono zarzuty korupcji przed wyborami, był burmistrz Dakaru Khalifa Sall. W 2017 r. został aresztowany i zwolniony z więzienia dopiero po wyborach w 2019 r.[5] Konstytucja Senegalu pozwala na sprawowanie urzędu głowy państwa przez dwie kadencje. Macky Sall w 2016 r. rozpoczął przegląd konstytucji, co może oznaczać, że próbuje znaleźć możliwość ponownego kandydowania na prezydenta[6].

Protesty rozpoczęły się 4 marca 2021 r., czyli dzień po aresztowaniu polityka Ousmane Sanko. W mieście Bignona, w południowym regionie Casamance w starciu protestujących z policją zginęła jedna osoba, a czterech funkcjonariuszy policji zostało rannych. Krajowa Rada Regulacji Audiowizualnych (CNRA) zawiesiła na 72 godziny działanie dwóch prywatnych stacji telewizyjnych: Sen TV i Walf z powodu cyklicznego nadawania obrazów z zamieszek trwających w Senegalu, co miało nawoływać i zachęcać do dalszych protestów. Na Uniwersytecie Cheikh Anta Diop w Dakarze studenci wyłamali bramę do uczelni i rzucali kamieniami w służby bezpieczeństwa. W celu opanowania sytuacji policja użyła gazu łzawiącego, granatów ogłuszających i gumowych kul[7]. Protesty także miały miejsce w dzielnicy Pikine i Guédiawaye w Dakarze[8]. 6 marca potwierdzono, że w starciach z policją zginęło dotychczas pięć osób. Wśród nich był 17-letni chłopak, który zginął od strzałów z broni palnej. W sobotę demonstranci podpalili posterunek policji wojskowej w południowym mieście Diaobe. Splądrowali także budynki rządowe i sklepy[9].

Sojusz opozycyjny wezwał do dalszych protestów, które miały potrwać trzy dni, zaczynając od poniedziałku 8 marca 2021 r.[10] W środę 10 marca państwo do stłumienia protestów zaangażowało wojsko. W celu zaprowadzenia porządku publicznego doszło do aresztowań uczestników zamieszek i użycia ostrej amunicji. Potwierdzono śmierć kolejnych pięciu osób[11]. W sumie na dzień 10 marca 2021 r. zginęło dziesięć osób. Tego też dnia prezydent Macky Sall ogłosił dzień żałoby narodowej ku pamięci osób zabitych w trakcie protestów, natomiast na piątek 19 marca zapowiedział zniesienie obostrzeń nałożonych w związku z COVID-19[12]. Według doniesień strony rządowej zawodnicy wrestlingu mieli brać czynny udział w protestach. Odmienne stanowisko mają demonstranci, którzy uważają, że zapaśnicy byli wynajmowani do pomocy w tłumieniu protestów przez rząd. Klub zapaśniczy w Dakarze wydał oświadczenie, w którym zaprzecza jakiemukolwiek uczestnictwu swoich zawodników wrestlingu w protestach[13].

Zamieszki w Senegalu trwają nadal. Wydarzenia z niepokojem i rosnącym oczekiwaniem są obserwowane przez wiele krajów Afryki Zachodniej i nie tylko. Rodzą się pytania: Kiedy skończą się protesty? Czy dojdzie do porozumienia między obecnym rządem a protestującymi? Jak długo Senegal utrzyma tytuł najbardziej stabilnego państwa Afryki Zachodniej? Odpowiedzi na nie otrzymamy wkrótce, wraz z rozwojem sytuacji.

---

[1] Senegal President Sall calls for day of mourning after unrest,„Al Jazeera”, 11.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/11/senegal-president-calls-for-day-of-mourning-after-unrest, 14.03.2021.

[2] N. Haque, Reporter’s Notebook: Protests in Senegal ‘took me by surprise’, „Al Jazeera”, 12.03.2021, https://www.aljazeera.com/features/2021/3/12/reporters-notebook, 14.03.2021.

[3] Tamże.

[4] C. Mwakideu, Senegal: Why Senegal Protesters Back Ousmane Sonko Despite Rape Charges, „All Africa”, 10.03.2021, https://allafrica.com/stories/202103110047.html, 14.03.2021.

[5] Senegal President Sall calls…

[6] ‘Descend on streets’: Senegal opposition calls for mass protests, „Al Jazeera”, 6.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/6/west-africa-bloc-urges-restraint-amid-unrest-in-senegal, 14.03.2021.

[7] Senegal clashes kill one after opposition leader arrested, „Al Jazeera”, 4.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/4/senegal-clashes-kill-one-after-opposition-leader-arrest, 16.032021.

[8] M. Tantoh, Senegal: Clashes Between Police and Protesters Continue in Dakar,„All Africa”, 5.03.2021, https://allafrica.com/stories/202103050617.html, 16.03.2021.

[9] ‘Descend on streets’: Senegal…

[10] Senegal protests: The country is ‘on the verge of an apocalypse’, „BBC News”, 7.03.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56311673, 16.03.2021.

[11] B.B. Diop, M.S. Absa, Senegal: Impunity for Macky Sall’s regime must end,„Al Jazeera”, 10.03.2021, https://www.aljazeera.com/opinions/2021/3/10/senegal-impunity-for-macky-salls-regime-must-end, 16.03.2021.

[12] Senegal President Sall calls…

[13] Rumours of wrestler involvement in Senegal protests stoke anger, „France24”, 17.03.2021, https://www.france24.com/en/live-news/20210317-rumours-of-wrestler-involvement-in-senegal-protests-stoke-anger, 17.03.2021.

Referendum przeciw legalizacji używania marihuany dla celów rekreacyjnych w Nowej Zelandii

Opracowała: Katarzyna Woźniak[1], 12.12.2020 r.

Temat legalizacji marihuany powraca co jakiś czas nie tylko na pierwsze strony gazet (zwykle brukowców), ale również projektów sejmowych. Tym razem przed wyborem zatwierdzenia hodowli marihuany w celach rekreacyjnych stanęła Nowa Zelandia. Nie możemy wykluczyć, że Polacy także w przyszłości staną przed podobnym wyborem. Warto dowiedzieć się kilku faktów o konopi indyjskiej, a także tego, jak z jej wprowadzeniem poradziły sobie inne kraje.

Obecnie w większości krajów hodowla, posiadanie czy nawet zażywanie marihuany jest nielegalne. Jednak nie zawsze tak było. Konopie wykorzystywano jako produkt włókienniczy, a następnie leczniczy już ok. 8 tys. lat temu. Dopiero w 1932 r. w Stanach Zjednoczonych zaczęło się stopniowe rozpowszechnianie negatywnych opinii o marihuanie. Głosicielem tej propagandy był Harry J. Anslinger – szef Federalnego Biura ds. Narkotyków.

Te propagandowe słowa mają jednak swoje drugie dno: hodowla konopi w wielu krajach była bardzo tania, co nie przyczyniało się do rozpowszechniania bardziej dochodowych sztucznych materiałów i substancji chemicznych. Dużo tracił finansowo na tym Éleuthère Irénée du Pont de Nemours, założyciel największego koncernu chemicznego na świecie „DuPont”. Du Pont pomagał w rozpowszechnianiu opinii o negatywnym działaniu marihuany. Chciał zastąpić konopie nylonem oraz zdobyć jak największy udział w rynku. W konsekwencji w 1937 r. 46 stanów USA zdelegalizowało marihuanę. Krótkie jej ożywienie nastąpiło w czasie drugiej wojny światowej: próbowano użyć psychoaktywnej właściwości konopi indyjskiej jako „serum prawdy”. Badania nad tym aspektem przyniosły jednak negatywne efekty i eksperyment został zakończony. Ostatecznie w 1961 r. 60 państw podpisało „JednolitąKonwencję o środkach odurzających”[2], w której kraje zobowiązały się do wyeliminowania konopi indyjskiej w ciągu 25 lat. Równocześnie zakończono uprawę innych rodzajów konopi[3].

Wielu konopie kojarzą się wyłącznie z narkotykami wywołującymi halucynacje, urojenia czy zmiany w myśleniu – są to skutki uboczne substancji THC. Jednak poziom THC różni się w zależności od rodzaju konopi. Konopia indyjska zawiera najwięcej THC i jest bardziej szkodliwa. Konopia siewna posiada bardzo niewiele THC i to ona jest wykorzystywana w medycynie i przemyśle.

Czym jest THC i co odróżnia je od CBD? THC (tetrahydrokannabinol) to kannabinoidy (substancje chemiczne), które wpływają na układ endokannabinoidowy[4]. W połączeniu z receptorami mózgu i ciała wywołują niepożądane efekty, odurzają i uzależniają. Z kolei CBD (kannabidiol) nie ma działania psychoaktywnego: ma za to właściwości zdrowotne[5].

W ciągu kilkudziesięciu lat narosło wiele negatywnych mitów na temat konopi indyjskiej. Z biegiem czasu część z nich jest obalana, wzrasta też świadomość społeczeństwa na temat marihuany, jej zalet i wad. Coraz bardziej dostrzegalne są nie tylko lecznicze właściwości, ale również przemysłowe. Obecnie największe zastosowanie marihuana ma w medycynie. Łagodzi dolegliwości w takich chorobach, jak zespół Tourette’a, stwardnienie rozsiane, nowotwory, jaskra, glejak, epilepsja, miażdżyca, atopowe zapalenie skóry czy choroba Leśniowskiego-Crohna[6]. Konopia siewna posiada szerokie zastosowanie w przemyśle: włókienniczym, papierniczym, meblarskim, energetycznym, kosmetycznym i chemicznym czy nawet motoryzacyjnym. Produkty wytworzone z konopi siewnej są bardziej ekologiczne i przyjazne środowisku niż tworzywa sztuczne. Wyprodukowane z niej materiały są bardziej wytrzymałe i szybciej ulegają biodegradacji[7].

17 października 2020 r. w Nowej Zelandii odbyły się wybory powszechne. Na karcie do głosowania znalazły się również dwa pytania referendalne. Jedno z nich dotyczyło legalizacji marihuany. Obywatele w trakcie referendum mogli wybrać, czy chcą zalegalizować marihuanę, sposób jej stosowania oraz sprzedaż w celach rekreacyjnych. Obejmowałoby to produkcję i sprzedaż świeżych i suszonych konopi indyjskich, w tym roślin i nasion, dla osób powyżej 20 roku życia. Aktualnie Nowa Zelandia zezwala na sprzedaż marihuany leczniczej[8].

Wstępne wyniki referendum pokazały, że 53,1% Nowozelandczyków sprzeciwia się legalizacji konopi, natomiast 46,1% ją popiera. Wyniki te nie obejmowały głosów specjalnych (głosy z zagranicy, ze szpitali czy więzień)[9]. 6 listopada 2020 r. podano ostateczne wyniki wyborów parlamentarnych i referendum. Obywatele Nowej Zelandii nie zdecydowali się zalegalizować konopi indyjskiej w celach rekreacyjnych. Za legalizacją zagłosowało 48,4% obywateli, natomiast przeciwko 50,7%. Osób niezdecydowanych było 0,9 %. Nowa Zelandia nie dołączy więc do nielicznych państw na świecie, w których dopuszczalne jest posiadanie oraz hodowla marihuany w celach rekreacyjnych[10]. Aktualnie na świecie hodowla konopi indyjskiej w celach rekreacyjnych jest legalna w czterech krajach, ale pod pewnymi ograniczeniami. Dotyczą one ilości uprawianych roślin, sprzedaży i zażywania[11].

Pierwszym krajem, który zalegalizował marihuanę w celach rekreacyjnych, jest Urugwaj. Dokonał tego w 2014 r., a na przestrzeni trzech lat dostosował regulacje prawne związane z uprawą, sprzedażą i zażywaniem. Turyści przyjeżdżający do Urugwaju nie mogą legalnie nabyć marihuany. Mogą to zrobić tylko zarejestrowani obywatele kraju pod pewnymi, określonymi warunkami[12]. W wielu krajach dekryminalizuje się posiadanie czy hodowlę marihuany. Oznacza to, że pod pewnymi warunkami organy rządowe i prawne nie kierują oskarżeń przeciwko osobom korzystającym z konopi. W Holandii można kupić marihuanę w tzw. coffeeshopach, ale obowiązują limity w zakupie, a konopie należy spożyć na miejscu. Turyści powinni wiedzieć, że zakupów w coffeeshopach mogą dokonać tylko osoby oficjalnie zamieszkujące na terenie Holandii[13]. W Czechach produkty z charakterystycznym liściem można znaleźć na straganach czy w sklepach. Jednak produkty te nie zawierają psychoaktywnego THC. Czeski rząd precyzyjnie uregulował kwestię dotyczącą posiadania oraz hodowli marihuany. W aptekach jest dostępna marihuana lecznicza wydawana na receptę. Obywatelowi zezwala się na uprawę pięciu roślin na własny użytek oraz posiadanie przy sobie do 15 g suszu lub 5 g haszyszu. Po przekroczeniu tych ilości można zostać ukaranym karą grzywny[14].

Niewiele osób wie, że marihuana medyczna jest dostępna także w Polsce (została zalegalizowana 22 czerwca 2017 r.). Jest ona wydawana przez lekarza na receptę tylko przy specjalnych schorzeniach[15]. Od kilku lat wzrasta również zainteresowanie uprawą konopi siewnej w celach przemysłu włókienniczego, budowlanego czy kosmetycznego[16].

Istnieją również negatywne skutki zażywania konopi. Marihuana może pogłębiać lub uaktywniać choroby psychiczne. Palenie marihuany powoduje problemy z układem oddechowym, w szczególności gardłem i oskrzelami. Należy uważać, aby nie przedawkować THC, który powoduje halucynacje i paranoje. Naukowo potwierdzono, że spożywanie marihuany powoduje trudności w zapamiętywaniu, koncentracji czy nauce. U niektórych osób może występować zaburzenie percepcji oraz równowagi, dlatego po zażyciu marihuany nie należy prowadzić samochodów oraz obsługiwać maszyn. Najczęstszymi negatywnymi skutkami ubocznymi są podwyższone tętno, zwiększony apetyt oraz suchość w jamie ustnej[17].

Czy my, Polacy, staniemy kiedyś jak Nowozelandczycy przed podobnym wyborem? Jeśli tak, to jakiego dokonamy wyboru? Znając zalety i wady płynące z hodowli i spożywania konopi indyjskiej oraz siewnej, łatwiej będzie podjąć odpowiednią decyzję.

---

[1] Materiał opracowany we współpracy ze studentami kierunku Analityka Bezpieczeństwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie.

[2]Jednolita Konwencja o Środkach Odurzających z 1961 r. sporządzona w Nowym Jorku dnia 30 marca 1961 r. (załącznik do Dziennika Ustaw Nr 45 poz. 277 z dnia 5 listopada 1966 r.; zmiana: Dz. U. z 25 marca

1996 r. Nr 35 poz. 149).

[3] J. Gajewski, Historia Delegalizacji Konopi, „Wolne konopie”, 10.2011, https://wolnekonopie.org/2011/10/historia-delegalizacji-konopi/, 31.10.2020.

[4] Co to jest układ endokannabinoidowy i na jakie choroby działają konopie?, 20.02.2020, https://www.cannabismed.pl/pl/n/26, 31.10.2020.

[5] Właściwości terapeutyczne kannabidiolu CBD, https://biokonopia.pl/blog/post/2-wlasciwosci-terapeutyczne-kannabidiolu-cbd, 31.10.2020.

[6] K. Augustyn, Medyczne zastosowanie marihuany, https://www.doz.pl/czytelnia/a12011Medyczne_zastosowania_marihuany, 1.11.2020.

[7] Wykorzystanie konopi w przemyśle,28.01.2020 r., https://konopteka.pl/blog/konopteka-pl-blog/wykorzystanie-konopi-w-przemysle, 1.11.2020.

[8] E. Ainge Roy, New Zealand counts down to verdicts on cannabis and euthanasia votes, „The Guardian”,28.10.2020, https://www.theguardian.com/world/2020/oct/28/new-zealand-counts-down-to-verdicts-on-cannabis-and-euthanasia-votes, 1.11.2020.

[9] E. Ainge Roy New Zealand votes to legalise euthanasia in referendum, „ The Guardian”, 30.10.2020, https://www.theguardian.com/world/2020/oct/30/new-zealand-votes-to-legalise-euthanasia-but-against-legalising-cannabis-in-referendum?ref=hvper.com,1.11.2020.

[10] REFERENDUM RESULTS- Cannabis Referendum, „Elections. Elektoral commission”,6.11.2020, https://www.electionresults.govt.nz/electionresults_2020/referendums-results.html, 4.12.2020.

[11] Legalna marihuana do celów rekreacyjnych, „Hemp.pl”, https://www.hemp.pl/legalna-marihuana-do-celow-rekreacyjnych, 04.11.2020.

.[12] M. Okraszewski Jak w Urugwaju państwo zarabia na marihuanie, „Polityka”, 26.09.2017, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1720860,1,jak-w-urugwaju-panstwo-zarabia-na-marihuanie.read, 1.11.2020.

[13] D. Peters Posiadanie marihuany w Holandii, „dpstalen”, http://www.dpstalen.nl/pl/posiadanie-marihuany-holandii/, 1.11.2020.

[14] A. Serwiński, Legalna marihuana w Czechach to mit, ich prawo jest podobne do naszego, „Bezprawnik”, 28.02.2019, https://bezprawnik.pl/legalna-marihuana-w-czechach/, 1.11.2020.

[15] https://www.stonerchef.pl/gdzie-kupic-medyczna-marihuane-marihuana-na-recepte-w-polsce/, 1.11.2020.

[16] M. Tabaka, Polscy rolnicy idą w konopie siewne. Szkoda, że ich tropem nie podążają przepisy, 15.06.2020, https://spidersweb.pl/bizblog/buty-skorki-jablek-startup/, 1.11.2020.

[17] Zofia, 10 negatywnych skutków ubocznych palenia marihuany, „Wolnekonopie.pl”, 4.11.2020, http://wolnekonopie.org/2020/04/10-negatywnych-skutkow-ubocznych-palenia-marihuany/, 1.11.2020.

Ochrona danych funkcjonariuszy policji we Francji

Opracowała: Katarzyna Woźniak[1], 14.12.2020 r.

5 grudnia 2020 r. we Francji doszło do kolejnych protestów przeciwko projektowi nowej ustawy o globalnym bezpieczeństwie. Protestujący sprzeciwiają się uchwaleniu projektu nowej ustawy, która m.in. chroniłaby wizerunek policjanta pełniącego służbę oraz pozwoliłaby nagrywać wolne (spontaniczne) zgromadzenia. Projekt ustawy o globalnym bezpieczeństwie został złożony w Zgromadzeniu Narodowym 20 listopada 2020 r. i przyjęty cztery dni później. Senat ma rozpatrzyć projekt ustawy w styczniu 2021 r.[2].

Według nowej ustawy o globalnym bezpieczeństwie zakazane byłoby udostępnianie materiałów filmowych i zdjęć, na których można zidentyfikować funkcjonariusza policji. Inny zapis ustawy zezwalałby na monitorowanie z dronów oraz kamer noszonych przez policję miejsc publicznych. Nowy projekt ustawy o bezpieczeństwie zdaniem władz ma pomóc w ochronie wizerunku funkcjonariuszy przed nadużyciami w Internecie i zapobieganiu atakom terrorystycznym[3]. Przeciwnicy ustawy uważają, że ogranicza ich wolność słowa, prasy oraz wolność osobistą: przestępcami czyni osoby udostępniające filmy, na których pokazana jest brutalność policjantów. Ponadto krytycy twierdzą, że ustawa zmniejszy odpowiedzialność policji oraz pozwoli na nadużycia fizyczne ze strony funkcjonariuszy w czasie demonstracji i protestów. Przewidywaną karą za udostępnianie wizerunku policjanta w Internecie w celu zaszkodzenia jego zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu ma być rok pozbawienia wolności oraz grzywna w wysokości do 45 tys. euro[4].

 Szacuje się, że udział w protestach brało ok. 50 tys. osób, w tym 5 tys. w samej stolicy. W trakcie trwania protestów zatrzymano 95 osób, w tym dwie osoby nieletnie. 67 funkcjonariuszy zostało rannych[5]. Protesty miały charakter ogólnokrajowy. Poza Paryżem Francuzi protestowali prawie w 100 innych miastach, m.in. Bordeaux, Lille, Montpellier czy Nantes[6].

W Paryżu doszło do groźnych starć między policją a chuliganami, którzy zastosowali strategię „czarny blok” [7]. Wandale wtargnęli na pobliską budowę, zbudowali barykadę z ogrodzenia, a następnie podpalili. Żwir z budowy został użyty jako pociski, które wymierzono w policję. Uczestnicy czarnego bloku próbowali oślepić funkcjonariuszy policji wiązkami światła laserowego. Porozbijane zostały witryny sklepowe, bankowe i agencji nieruchomości. Zdewastowano wiaty przystankowe oraz podpalono kilkanaście samochodów. Policja użyła gazu łzawiącego w celu rozproszenia grupy agresywnych demonstrantów[8].

Protesty nasiliły się po opublikowaniu materiału filmowego, na którym trzech francuskich policjantów bije i znęca się nad Michelem Zeclerem, czarnoskórym producentem muzycznym. Powodem do zatrzymania miał być brak maseczki ochronnej na twarzy[9]. Zdarzenie miało miejsce 21 listopada 2020 r., a film został udostępniony pięć dni później przez serwis Loopsider[10]. Brutalne pobicie Michela Zeclera wzbudziło dodatkowe wątpliwości dotyczące artykułu 24. projektu ustawy o bezpieczeństwie. Zgodnie z nową ustawą producent muzyczny nie mógłby udostępnić filmu z pobicia w żadnym serwisie internetowym. Jeżeli by tego dokonał, mógłby zostać posądzony o narażenie na zidentyfikowanie tożsamości funkcjonariuszy policji, którzy go pobili. Gdyby ustawa już obowiązywała, producent muzyczny zostałby ukarany za publiczne udostępnienie filmu.

            Wzburzenie społeczeństwa wywołała wypowiedź Emmanuela Macrona dla internetowego serwisu informacyjnego Brut. Prezydent Francji odnosił się w niej do pobicia czarnoskórego producenta muzycznego oraz ostatnich protestów. Macron przyznał, że niektórzy policjanci zachowują się brutalnie w czasie interwencji oraz przyznał, że takie osoby należy karać. Zwrócił uwagę, że podczas marszów służby porządkowe także stają się ofiarami przemocy. Najbardziej kontrowersyjnym zdaniem było stwierdzenie, że osoby o ciemnym odcieniu skóry są częściej zatrzymywane przez policję, ponieważ uważa się, że takie osoby częściej są sprawcami różnych problemów[11].

Według sprawozdania przygotowanego przez niezależnych reporterów dla Organizacji Narodów Zjednoczonych, nowa ustawa o bezpieczeństwie jest niezgodna z prawem międzynarodowym oraz prawami człowieka. Wątpliwości budzi zapis w artykule 22. zezwalający na monitorowanie tłumów za pomocą dronów oraz rozpoznawanie twarzy. Kontrowersyjny jest również artykuł 24., który ogranicza upowszechnianie filmów i zdjęć funkcjonariuszy, a tym samym zmniejsza możliwość kontrolowania przez społeczeństwo instytucji publicznych[12]. Michell Bacheleta, szefowa ONZ do spraw praw człowieka, zaproponowała Francji całkowite wycofanie artykułu 24. projektu nowej ustawy o bezpieczeństwie, który budzi wiele wątpliwości[13].

Prezydent Francji zapowiedział zwołanie rady konsultacyjnej w styczniu 2021 r. Jej zadaniem będzie dojście do porozumienia w sprawie reform między policją a rządem. Konsultacje mają być prowadzone przez przedstawicieli policji, innych reprezentantów oraz liderów społecznych. Od dawna oczekiwane reformy policji dotyczą takich kwestii, jak poprawa warunków pracy i zatrudnienia, szkolenia policji, wykorzystywanie kamer na ciele i innego potrzebnego sprzętu oraz relacje na linii policja-społeczeństwo. Według pomysłu Emmanuela Macrona w czerwcu przyszłego roku ma zostać utworzona strona internetowa, na której będzie można zgłaszać skargi na funkcjonariuszy policji. Skargi będą mogli składać obywatele, którzy doznali dyskryminacji lub nadużyć prawa ze strony policji [14].

---

[1] Materiał opracowany we współpracy ze studentami Analityki Bezpieczeństwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie.

[2] M. Darame, Texte de loi sur la «sécurité globale» : le feu vert des députés à un texte controversé, „La Monde”, 25.11.2020, www.lemonde.fr/politique/article/2020/11/25/securite-globale-le-feu-vert-des-deputes-a-un-texte-controverse_6061060_823448.html, 8.12.2020.

[3] C. Meheut, Protests Over Security Bill in France Draw Tens of Thousands, „The New York Times”, 28.11.2020, https://www.nytimes.com/2020/11/28/world/europe/france-protests-security-bill.html, 7.12.2020.

[4] E. Baswick, Why is France’s new national security bill controversial?, „Euronews”, 28.1.2020, https://www.euronews.com/2020/11/28/why-is-france-s-new-national-security-bill-controversial, 7.12.2020.

[5] Nearly 100 arrested during another anti-security law protest in France, „Euronews”, 6.12.2020, https://www.euronews.com/2020/12/05/dozens-of-rallies-to-march-through-france-against-security-bill, 7.12.2020.

[6] France police security bill: Protests turn violent again, „BBC”, 6.12.2020, https://www.bbc.com/news/world-europe-55201993, 7.12.2020.

[7] „Czarny blok” – strategia zwrócenia na siebie uwagi poprzez przemoc i wandalizm. Uczestnicy tej taktyki ubierają się na czarno w celu zatajenia swojej tożsamości. Naukowcy twierdzą, że „Czarny blok” został po raz pierwszy zastosowany w Niemczech w 1980 r. przed obaleniem muru berlińskiego. S. Amiel, Yellow vests, Black Blocs, casseurs: what’s the difference? Euronews explains, „Euronews”, 3.05.2019, https://www.euronews.com/2019/05/02/yellow-vests-black-blocs-casseurs-what-s-the-difference-euronews-explains, 9.12.2020.

[8] Francja: protesty przeciw ustawie o „globalnym bezpieczeństwie”. W Paryżu doszło do starć z policją, „Polsat News”, 5.12.2020, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2020-12-05/francja-protesty-przeciw-ustawie-o-globalnym-bezpieczenstwie-w-paryzu-doszlo-do-starc-z-policja/, 7.12.2020.

[9] N. Makarewicz, Francja: Policjanci z zarzutami po brutalnym pobiciu czarnoskórego mężczyzny, „RMF24”, 30.11.2020, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-francja-policjanci-z-zarzutami-po-brutalnym-pobiciu-czarnosk,nId,4886738, 8.12.2020.

[10] Producteur tabassé à Paris: Macron dénonce une „honte” et demande au gouvernement d’agir, „Sud Ouest”, 27.11.2020, https://www.sudouest.fr/2020/11/27/producteur-de-musique-tabasse-a-paris-ce-que-l-on-sait-8124495-11066.php, 9.12.2020.

[11] In Pictures: Violent anti-security bill protests in France, „Al Jazeera”, 6.12.2020, https://www.aljazeera.com/gallery/2020/12/6/in-pictures-violence-erupts-at-new-paris-protest/, 9.12.2020.

[12] K. Willsher, France security law incompatible with human rights, say UN experts, „The Guardian”, 4.12.2020, https://www.theguardian.com/world/2020/dec/04/france-security-law-incompatible-human-rights-un-experts, 7.12.2020.

[13] UN rights chief urges France to scrap part of draft security law, „Al Jazeera”, 9.12.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/9/un-rights-chief-urges-france-to-scrap-part-of-draft-security-law, 11.12.2020.

[14] K. Willsher, Emmanuel Macron announces police reform consultation, „The Guardian”, 9.12.2020, https://www.theguardian.com/world/2020/dec/09/emmanuel-macron-announces-police-reform-consultation, 11.12.2020.

Jaki ojciec, taki syn. Czad pod rządami Déby’ego juniora

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 11.11.2022 r.

Niespodziewana śmierć Idrissa Déby’ego, wieloletniego prezydenta Czadu, wywołała międzynarodowe poruszenie. Władzę w kraju przejęło wojsko pod dowództwem Mahamata Idrissa Déby’ego, syna zmarłego prezydenta. Zarówno Stany Zjednoczone, Europa, jak i UE oraz kraje G5 Sahel z niepokojem zaczęły patrzyć w przyszłość regionu subsaharyjskiego i Sahelu. Czad, najsilniejszy i najskuteczniejszy militarnie kraj w tym obszarze, walczący z terrorystami z Mali i Bako Haram, zaczął mieć własne problemy wewnętrzne. Rada Wojskowa obiecała, że po 18 miesiącach odda władzę w ręce cywilnego rządu. Jak ten czas wyglądał w praktyce?

Kwiecień 2021 r. przeminął w Czadzie pod znakiem walk, buntów, protestów. FACT[1] połączył siły z innymi grupami zbrojnymi, aby wspólnie obalić radę wojskową i Mahamata Déby’ego, opozycjoniści zaś wezwali ludzi do demonstracji przeciwko nielegalnemu przejęciu władzy przez wojsko[2]. Protesty trwały nie tylko w stolicy, ale także w Moundou, Dobie i innych miastach. Domagano się oddania władzy w ręce cywilne, zaprzestania wspierania rządów wojskowych przez Francję oraz jakiejkolwiek ingerencji byłego kolonizatora w sprawy polityczne państwa[3]. W trakcie protestów dochodziło do aktów wandalizmu – demonstranci podpalali opony i atakowali stacje benzynowe. Policja użyła gazu łzawiącego, aby rozproszyć tłum. W wyniku strać z siłami bezpieczeństwa kilkanaście osób straciło życie, dziesiątki zostały ranne, a ponad 700 aresztowano. Część zatrzymanych zgłosiła nadużycia i tortury[4].

Początkowo Francja jako zwolennik władzy Déby’ego zaproponowała mieszany (cywilno-wojskowy) system rządzenia. Po protestach, które przetoczyły się przez Czad, zmieniła swoje stanowisko. Byłe imperium kolonialne wezwało czadyjskie wojsko do całkowitego oddania władzy społeczeństwu[5]. Unia Afrykańska wydała oświadczenie, w którym bezwzględnie podkreśliła, że nie wyraża zgody na przedłużenie reżimu wojskowego, a Czad w ciągu obiecanych 18 miesięcy musi przejść w system demokratyczny, rządzony przez przedstawicieli cywilnych. Mimo to nie nałożyła sankcji na Czad po przejęciu władzy przez wojsko, tak jak uczyniła to w przypadku Mali czy Burkina Faso. Działalnie UA i wyróżnienie Czadu spotkało się z dezaprobatą ze strony innych państw afrykańskich, które uważają, że Unia straciła swoją pozycję i moc oddziaływania[6].

2 maja 2021 r. Tymczasowa Rada Wojskowa (Transitional Military Council, TMC) podjęła decyzję dotyczącą utworzeniu rządu. Powołano 40 ministrów i wiceministrów. Nowością było stworzenie Ministerstwa Pojednania Narodowego, którego pierwszym ministrem został Acheick Ibn Oumar – były szef rebeliantów oraz doradca dyplomatyczny prezydenta Idrissa Déby’ego w 2019 r. Warta uwagi jest także postać ministra sprawiedliwości, którym został opozycjonista Mahamat Ahmat Alhabo[7]. Na stanowisko premiera powołano Alberta Pahimi Padackego, który sprawował tę funkcję w latach 2016-2018. Padacke startował w wyborach prezydenckich w 2021 r. i zajął drugie miejsce z wynikiem 10,32% głosów[8]. Z wyborem Padackego na tymczasowego premiera nie zgodziła się opozycja. Albert Padacke był bliskim sojusznikiem Idrissa Déby’ego, więc jest z podejrzliwością obserwowany przez partie opozycyjne[9].

Rada Wojskowa, próbując zdobyć zaufanie i poparcie dla przejęcia władzy, wysłała swojego przedstawiciela – Abdelkerima Déby’ego, drugiego syna Idrissa Déby’ego – do krajów środkowoafrykańskich, aby przedstawił sposób funkcjonowania rządów wojskowych oraz pomysł przejścia do rządów cywilnych. Abdelkerim Déby odwiedził kraje członkowskie Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej (Economic Community of Central African States, ECCAS). Podczas podróży szczególny nacisk starano się położyć na stosunki czadyjsko-kameruńskie. W 2020 r. prezydent Czadu Idriss Déby oraz prezydent Kamerunu Paul Biya podpisali porozumienie dotyczące wzajemnego bezpieczeństwa, w którym państwa zobowiązały się do militarnego wsparcia w przypadku zaatakowania któregoś z nich. Na mocy tej umowy Abdelkerim Déby chciał, aby Kamerun pomógł czadyjskim siłom bezpieczeństwa w walce z rebeliantami FACT[10]. Czad, szukając sojusznika, poprosił Angolę o wsparcie polityczne i dyplomatyczne. Minister spraw zagranicznych Czadu Mahamat Zene Cherif udał się z wizytą do Luandy, aby przedstawić angolskiej stronie sytuację polityczno-militarną w swoim kraju. Wsparcie Angoli jako czołowego lidera ECCAS i Międzynarodowej Konferencji nt. Regionu Wielkich Jezior (International Conference on the Great Lakes Region, ICGLR) miało znaczenie dla uprawomocnienia rządów TMC w Czadzie. Spotkanie było okazją do omówienia wzmocnienia czadyjsko-angolskiej współpracy gospodarczej w dziedzinie rolnictwa, hodowli zwierząt, infrastruktury, telekomunikacji i energii[11]. Wysiłki TMC do zdobycia poparcia i uznania na arenie międzynarodowej okazały się skuteczne, ponieważ podczas szczytu ECCAS, który odbył się 4 czerwca 2021 r. w Brazzaville w Republice Konga, kraje członkowskie postanowiły udzielić wsparcia procesowi transformacji politycznej na rzecz stabilności Czadu. ECCAS wezwał Czad do stworzenia przestrzeni do dialogu narodowego, który wsparłby tworzenie fundamentów pod przejście do rządów cywilnych[12].

Instytucją odpowiedzialną za stworzenie dialogu narodowego było Ministerstwo Pojednania Narodowego, które podjęło szereg współprac z instytucjami międzynarodowymi poproszonymi o pomoc w tworzeniu procesu przejściowego. Unię Afrykańską reprezentował Basile Ikouébé[13]. Mahamat Déby wielokrotnie oświadczał, że nie zamierza negocjować z rebeliantami, jednak zgodnie z instrukcją rady instytucji międzynarodowych otworzył się na dialog. Grupy zbrojne zostały wezwane do inkluzywnego dialogu narodowego[14]. Stworzenie podwalin pod rozmowy trwało kilka miesięcy. Po ponad pięciu miesiącach negocjacji 8 sierpnia 2022 r. w Doha 40 grup rebelianckich podpisało porozumienie z TMC o zawieszeniu broni i włączeniu się do dialogu narodowego. TMC obiecała bezpieczeństwo i amnestię dla bojowników po powrocie do Czadu oraz zwrot skonfiskowanego mienia, natomiast ruchy rebelianckie zobowiązały się nie rekrutować nowych członków. Porozumienia nie podpisały natomiast dwa najsilniejsze ugrupowania opozycyjne – FACT oraz Wojskowa Rada Dowodzenia dla Ocalenia Republiki (Conseil de commandement militaire pour le salut de la République, CCMSR). Powodem tego miała być odmowa zwolnienia z więzienia wszystkich członków powyższych organizacji[15]. Rozdrobnione grupy opozycyjne oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zjednoczone w koalicji znanej jako Wakit Tama (co z języka czadyjskiego można tłumaczyć jako „nadszedł czas”)[16], miały wątpliwości do dialogu narodowego. Uważały, że klan Débych oraz wyżsi rangą generałowie nie zechcą odsunąć się od władzy. Potwierdzeniem tego miało być milczenie Mahamata Déby’ego w sprawie kandydowania w przyszłych wyborach na urząd prezydenta. Opozycja polityczna i Wakit Tama planowały demonstracje na dzień przed rozpoczęciem dialogu narodowego, jednak TMC zakazała demonstracji[17].

Początkowo rozpoczęcie dialogu narodowego miało odbyć się pod koniec lipca 2022 r., ale z powodu bojkotu przesunięto datę spotkania. Setki aktywistów aresztowano, a budynki opozycji zostały zablokowane przez siły bezpieczeństwa. Kościół katolicki w Czadzie zawiesił swój udział w rozmowach, ponieważ uznał dialog narodowy za kampanię wyborczą, zatem uczestnictwo w nim może oznaczać opowiedzenie się za jedną z partii. Stowarzyszenia praw człowieka wystosowały ultimatum do wszczęcia dialogu, w którym znalazł się postulat uwolnienia aresztowanych aktywistów oraz wycofanie pojazdów wojskowych spod siedziby partii Transformers (koalicji partii opozycyjnych). Ultimatum zostało spełnione[18]. Pod koniec sierpnia 2022 r. około 1400 osób zebrało się, aby wspólnie rozpocząć dialog narodowy. Uczestnicy w pierwszej kolejności pracowali nad ustanowieniem organów dialogu, regulaminie wewnętrznym i ustanowieniu prezydium, które miało kierować pracami dialogu narodowego. Po jego ogłoszeniu kilku uczestników spotkania zaprotestowało i wycofało się z rozmów. Przyczyną było pojawienie się na liście prezydium Gali Ngote – przeciwniczki zmarłego prezydenta Idrissa Déby’ego. Część uczestników uznała to za oszustwo i podstęp. Osoby, które wycofały się z rozmów, dołączyły do Transformers i Wakit Tama, które odmówiły udziału w rozmowach[19]. 28 września 2022 r. Komisja ds. Dialogu Narodowego przedstawiła raport, w którym zaleciła przedłużenie okresu przejściowego o 24 miesiące[20]. Przyjęto także kilka rezolucji rozszerzających uprawnienia prezydenta o tworzenie i odwoływanie rządu oraz dopuszczających kandydaturę członków TMC w przyszłych wyborach cywilnych[21].

17 października 2022 r. Mahamat Déby został zaprzysiężony na prezydenta Czadu – tym samym dokonała się długo wyczekiwana „transformacja polityczna” i odejście od Tymczasowych Rządów Wojskowych na rzecz Tymczasowego Rządu Cywilnego. Déby ma sprawować urząd głowy państwa przez następne dwa lata, do października 2024 r., kiedy to przewidziano wybory. Premierem został Saleh Kebzabo, który będzie kierował rządem przejściowym przez dwa lata. Kraje Basenu Jeziora Czad (Lake Chad Basin Commission, LCBC), czyli Kamerun, Niger i Nigeria, z zadowoleniem przyjęły proces transformacji politycznej w Czadzie. Muhammad Buhari jako prezydent Nigerii i przewodniczący Komisji LCBC pochwalił Mahamata Déby’ego za wysiłki mające ustabilizować sytuacje w Czadzie po śmierci Idrissa Déby’ego oraz przeprowadzenie dialogu narodowego[22].

Decyzja o utworzeniu rządu przejściowego i mianowanie Mahamata Déby’ego na prezydenta spotkało się z oburzeniem opozycji i niezadowoleniem Czadyjczyków. 20 października 2022 r. prodemokratyczni demonstranci wyszli na ulicę Ndżameny, aby wyrazić swój sprzeciw. Podczas jednodniowych protestów splądrowano i podpalono siedzibę nowo mianowanego premiera Kebzabo. Policja użyła gazu łzawiącego i ostrej amunicji, aby rozproszyć tłum. Szef opozycyjnej partii Transformers Succes Masra na Twitterze opublikował krótki materiał filmowy, w którym powiedział, że siły bezpieczeństwa strzelają w kierunku karetek pogotowia. Podczas starć z policją zginęło 50 demonstrantów, prawie 300 osób zostało rannych i co najmniej 500 aresztowano. UE i UA skrytykowały brutalne tłumienie protestów. ONZ ds. praw człowieka potępiła użycie siły i wezwała do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie zgonów oraz zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony praw człowieka, w tym do wolności słowa i pokojowych zgromadzeń. Francja nie tylko potępiła tłumienie demonstracji, ale także musiała odrzucić pogłoski o swoim udziale w represjach[23].

Historia Czadu zatacza koło. W wyniku zamachu stanu w 1990 r. Idriss Déby został prezydentem Czadu. Przez kolejne 30 lat sprawował urząd głowy państwa. W czasie trwania jego rządów zniesiono limit kadencji prezydenckiej, wprowadzono system wielopartyjny, jednak przez całą jego prezydenturę Patriotyczny Ruch Zbawienia (Patriotic Salvation Movement) był partią dominującą. Powszechne stały się korupcja, kumatorstwo, patronaty. Główne stanowiska polityczne, biznesowe i wojskowe były obsadzane przez krewnych i sojuszników z grupy etnicznej Zaghawa. W środowisku międzynarodowym Idriss Déby zasłynął jako gorący przeciwnik terroryzmu. Członkostwo Czadu w G5 Sahel, MNJFT, LCBC oraz udzielenie pozwolenia francuskim wojskom na założenie bazy w Czadzie przyczyniły się do „przymknięcia oka” przez ONZ, UE, UA i USA na autorytarne rządy Déby’ego. Mahamat Déby przejął władzę po śmierci ojca, wprowadził godzinę policyjną, rozwiązał rząd i konstytucję, wprowadził Tymczasowe Rządy Wojskowe. Obietnicami oddania władzy w ręce cywilów w ciągu 18 miesięcy oraz wyrażeniem chęci przyjęcia pomocy w stabilizacji sytuacji politycznej i bezpieczeństwa „ugłaskał” opinię międzynarodową[24].

Środowisko międzynarodowe (zwłaszcza afrykańskie) zgodziło się na warunki polityczne stawiane przez Mahamata Déby’ego i jego rząd z obawy przed utratą silnego i wykwalifikowanego sojusznika w walce z terroryzmem. W ramach kontyngentu G5 Sahel przebywało 1200 czadyjskich żołnierzy. W sierpniu 2021 r. postanowiono o wycofaniu połowy żołnierzy z niespokojnego regionu trójgranicznego – tj. Mali, Burkina Faso i Nigru. Powodem redukcji wojsk miał być wzrost przemocy w regionie jeziora Czad oraz rosnące problemy z grupami opozycyjnymi po śmieci Idrissa Déby’ego. Boko Haram oraz inne grupy terrorystyczne zmniejszyły swoją aktywność w granicznym regionie Nigerii, Nigru, Kamerunu i Czadu[25]. Republika Czadu od 1998 r. jest członkiem Wielonarodowej Wspólnej Grupy Zadaniowej (Multinational Joint Task Force, MNJTF), która prowadzi działania zbrojne i humanitarne w transgranicznym regionie basenu jeziora Czad. W MNJTF służy 3 tys. czadyjskich żołnierzy, wyszkolonych przez francuskich specjalistów. Kwatera główna MNJTF znajduje się w Ndżamenie. Wycofanie się czadyjskich żołnierzy z MNJTF przyczyniłoby się do zmniejszenia bezpieczeństwa w regionie jeziora Czad i zwiększenia działania Boko Haram. Stąd też aprobata części państw afrykańskich dla rządów Déby’ego juniora.

Czy rządy Mahamata Déby’ego będą podobne do rządów jego ojca? Wstępnie można uznać, że jest wiele podobieństw w sposobie prowadzenia polityki. Trudno jednak określić, na ile decydujące dla Czadu będą najbliższe 24 miesiące. Wysoce prawdopodobne jest zwiększenie liczby protestów i demonstracji przeciwko obecnej władzy, lecz szanse na oddanie władzy przez Tymczasowy Rząd Cywilny z Mahamatem Débym na czele są niewielkie. Możliwy jest scenariusz oddalenia wyborów lub wyborcza farsa po upływie dwóch lat.

---

[1] Front for Change and Concord in Chad (FACT) to grupa polityczno-wojskowa, założona w 2016 r. przez byłych oficerów czadyjskiej armii w celu obalenia dotychczasowej władzy. Ich siedziba znajduje się we wschodniej Libii (dokładnie w górach Tibesti przy libijsko-czadyjskiej granicy). Rebelianci FACT wywodzą się z plemion Mahadi, Gorana, Tubu oraz częściowo z plemienia Zaghawa, do którego należał Déby. K. Woźniak, Czad – turbulencje ważnego gracza na Sahelu, „Security in Practice”, 1.05.2021, https://securityinpractice.eu/czad-turbulencje-waznego-gracza-na-sahelu/, 11.11.2022.

[2] We won’t negotiate’, says new Chad regime, as armed rebels regroup, „The Guardian”, 26.04.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/apr/26/we-wont-negotiate-says-new-chad-regime-as-armed-rebels-regroup, 11.11.2022.

[3] Chad: Post-Déby Crackdown, Abuses,„Human Rights Watch”, 24.06.2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/24/chad-post-deby-crackdown-abuses, 11.11.2022.

[4] At Least 2 Killed During Protests in Chad, „Voice of America”, 27.04.2021, https://www.voanews.com/africa/least-2-killed-during-protests-chad, 11.11.2022.

[5] Chad protests turn deadly as demonstrators demand civilian rule, „Aljazeera”, 27.04.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/27/protests-erupt-in-chads-capital-protesters-demand-civilian-rule, 11.11.2022.

[6] African Union calls for ‘democratic transition’ in Chad, „Aljazeera”, 20.05.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/20/african-union-calls-for-democratic-transition-in-chad, 11.11.2022.

[7] Chad military council names transitional government, „Aljazeera”, 2.05.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/2/chad-military-council-lifts-curfew-imposed-after-deby-death, 11.11.2022.

[8] N.E. Ndi, Chad military names Albert Padacke as head of transitional government, „The Nation Africa”, 26.04.2021, https://nation.africa/kenya/news/africa/chad-military-names-albert-padacke-as-head-of-transitional-government-3377628, 11.11.2022.

[9] Chad – Junta Names Presidential Runner-Up As Transitional PM, „AllAfrica”, 26.04.2021, https://allafrica.com/stories/202104270002.html, 11.11.2022.

[10] M. E. Kindzeka, Chad’s Military Council Seeks Central African States Support, „Voice of America”, 8.05.2021, https://www.voanews.com/africa/chads-military-council-seeks-central-african-states-support, 11.11.2022.

[11] Chad wooing Angola’s support for political-military stability, „Angola Press News Agency”, 2.06.2021, https://www.angop.ao/en/noticias/politica/tchad-solicita-apoio-de-angola-para-estabilidade-politico-militar-no-pais/, 11.11.2022.

[12] President back from ECCAS Summit on Chad, „Angola Press News Agency”, 4.06.2021, https://www.angop.ao/en/noticias/politica/presidente-joao-lourenco-ja-em-luanda/, 11.11.2022.

[13] E. Agbortogo, Chad: TMC 100 Days After…, „Cameroon Tribune”, 2.08.2021, https://www.cameroon-tribune.cm/article.html/41457/en.html/chad-tmc, 11.11.2022.

[14] AFRICA/CHAD – Interim president invites rebels to „Inclusive National Dialogue”, „Agenzia Fides”, 11.08.2021, http://www.fides.org/en/news/70644-AFRICA_CHAD_Interim_president_invites_rebels_to_Inclusive_National_Dialogue, 11.11.2022.

[15] H. Dickow, Chad is making a huge effort to find peace: Chadians aren’t convinced it will work, „The Conversation”, 25.08.2022, https://theconversation.com/chad-is-making-a-huge-effort-to-find-peace-chadians-arent-convinced-it-will-work-189268, 11.11.2022.

[16] Chad: Post-Déby Crackdown…

[17] H. Dickow, Chad is making a huge effort to…

[18] M. Tantoh, Chad: Will The National Dialogue Resume?, „All Africa”, 5.09.2022, https://allafrica.com/stories/202209050491.html, 11.11.2022.

[19] Idem, Chad: National Dialogue Hits a Snag In Chad, „All Africa”, 30.08.2022, https://allafrica.com/stories/202208300444.html, 11.11.2022.

[20] Chad’s National Dialogue Commission Report, „U.S. Department of State”, 1.10.2022, https://www.state.gov/chads-national-dialogue-commission-report/, 11.11.2022.

[21] B. Dariustone, G.I. Tounkara, K. Harisine, Chad’s President Delays Elections and Expands His Powers, „All Africa”, 13.10.2022, https://allafrica.com/stories/202210140013.html, 11.11.2022.

[22] Buhari in Chad, asks for...

[23] Chad: Protests in Chad Amid Anger At Junta’s Rule, 50 Dead, „All Africa”, 20.10.2022, https://allafrica.com/stories/202210210021.html, 11.11.2022.

[24] B. Dariustone, G.I. Tounkara, K. Harisine, Chad’s President Delays Elections…

[25] Chad says will withdraw half its troops from G5 Sahel force, „Aljazeera”, 21.08.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/8/21/chad-says-will-withdraw-half-its-troops-from-g5-sahel-force, 11.11.2022.

Dwa oblicza Paula Rusesabaginy

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 6.10.2021 r.

Prawdziwy kinomaniak powinien kojarzyć wyreżyserowany przez Terry’ego George’a film Hotel Rwanda – oparty na faktach dramat historyczny, przez krytyków nazywany afrykańską Listą Schindlera. Opowiada historię dyrektora czterogwiazdkowego hotelu Mille Collines w Kigali – Paula Rusesabaginy, należącego do plemienia Hutu, który wiele ryzykował, aby pomóc ofiarom ludobójstwa w Rwandzie w 1994 r. W trakcie makabrycznych wydarzeń ośrodek noclegowy stał się miejscem schronieniem dla ludzi z plemienia Tutsi i umiarkowanych Hutu. Rusesabagina został w filmie przedstawiony jako bohater, który nie zgadzał się z poglądami głoszonymi przez swoje plemię i nie stosował się do Dekalogu Hutu stworzonego przez czasopismo „Kangura”, które w swoich treściach forsowało retorykę anty-Tutsi. Po pierwsze, jego żona była Tutsi. Po drugie, współpracował na co dzień z wieloma członkami tego plemienia. Kiedy rozpoczęły się czystki etniczne, dyrektor hotelu Mille Collines przyjmował każdą osobę, która potrzebowała się ukryć przed opętanymi żądzą zemsty Hutu. Dzięki jego postawie i znajomościom udało się uratować 1268 uchodźców.

Po premierze filmu Paul Rusesabagina stał się znany na całym świecie. Na zaproszenie różnych instytucji i organizacji zaczął przyjeżdżać i opowiadać ludziom historię swoją i Rwandy z 1994 r. Za bohaterską postawę w 2005 r. prezydent USA George W. Bush odznaczył go Prezydenckim Medalem Wolności.

Powtórną popularność medialną Paul Rusesabagina zyskał w 2020 r. Stało się to po tym, jak został podstępem sprowadzony do Rwandy i aresztowany. W sierpniu 2020 r. Paul Rusesabagina wsiadł na pokład samolotu Emirates lecącego z Chicago do Dubaju. Tam przesiadł się do prywatnego odrzutowca obsługiwanego przez grecką firmę czarterową GainJet. Prywatny odrzutowiec miał go zabrać do Burundi na zaproszenie lokalnego pastora, gdzie miał spotkać się z ludźmi i opowiadać im o wydarzeniach z 1994 r. Zamiast tego wylądował na lotnisku w Kigali, gdzie wczesnym rankiem 28 sierpnia został aresztowany[1]. Pastor Constantin Niyomwungere miał być rwandyjskim agentem wywiadu, którego zadaniem było zwabienie Rusesabaginy do Rwandy w odrzutowcu wynajętym przez państwo[2].

O tym fakcie trzy dni później prezydent Rwandy Paul Kagame poinformował w państwowej telewizji. Kagame zaprzecza oskarżeniu uprowadzenia Rusesabaginy, jednak akcję tę nazywa „bezbłędną”. Obecnie Rusesabagina znajduje się w więzieniu Mageragere w Kigali – opisywanego przez niego jako „rzeźnię”[3] – w osobnej celi[4]. Jego prawnicy przekazali, że aresztowany ma ograniczony dostęp do elektryczności, na świeżym powietrzu może przebywać godzinę dziennie oraz kontaktować się z bliskimi raz w tygodniu przez pięć minut. Rodzina poinformowała, że martwi się o zdrowie i życie Rusesabaginy, ponieważ choruje on na nadciśnienie tętnicze, nowotwór oraz ma problemy z sercem. Poprzez belgijską ambasadę w Kigali wysyłają mu leki, które jednak nie docierają do zatrzymanego. Dodatkowe obawy wzbudzają przypadki COVID-19 wśród więźniów. Jeden z trzech prawników przekazał, że służby więzienne uniemożliwiają odbycie prywatnych rozmów z klientem i konfiskują poufne dokumenty[5]. Rodzina próbowała zwolnić Paula Rusesabaginę za kaucją, jednak bezskutecznie[6].

Zatrzymanie Paula Rusesabaginy wywołało niemałe zamieszanie wśród państw zachodnich i organizacji międzynarodowych. Human Rights Watch stwierdziło, że aresztowanie to było „wymuszonym zniknięciem”, porwaniem, bez poszanowania przyjętych norm ekstradycji[7], a 37 członków Kongresu USA w grudniu 2020 r. wysłało list do prezydenta Kagame, w którym wzywają go do natychmiastowego uwolnienia Rusesabagina. Natomiast Parlament Europejski 11 lutego 2021 r. przyjął rezolucję, która krytykuje rząd i postępowanie Rwandy w sprawie uprowadzenia Paula Rusesabaginy, a także wezwał rząd Rwandy do stosowania prawa należnego obywatelowi UE (Rusesabagina w 1999 r. otrzymał belgijskie obywatelstwo)[8]. Na odpowiedź rządu Rwandy nie trzeba było długo czekać. W trakcie wirtualnego spotkania senatu i parlamentu, podczas którego omawiano rezolucję przyjętą przez Parlament Europejski, rwandyjski rząd stwierdził, że europejska rezolucja podważa suwerenność Rwandy i próbuje ingerować w krajowe sądownictwo[9].

17 lutego 2021 r. w Sądzie Najwyższym w Izbie des. Przestępstw Międzynarodowych i Transgranicznych odbyło się pierwsze posiedzenie sądowe w sprawie Paula Rusesabaginy i 20 innych osób[10]. Oskarżonym postawiono zarzuty przynależności do organizacji terrorystycznej FLN oraz przeprowadzenie aktów terroru w latach 2018-2019 w Rwandzie, w wyniku których zginęło dziewięć osób. Członkowie grupy są sądzeni za strzelanie i bicie cywili, a także niszczenie cudzego mienia poprzez podpalenia i grabieże w dystrykcie Rusizi, Nyamagabe, Nyaruguru. Paul Rusesabagina, chociaż nie brał czynnego udziału w napaściach, jest sądzony jako założyciel partii MRCD[11], której oddział milicji (FLN) terroryzował południowe i południowozachodnie dystrykty Rwandy. Dodatkowo postawiono mu zarzut finansowania organizacji terrorystycznej[12]. Oskarżony przyznał się do prywatnego wsparcia finansowego Callixte Nsabimany (dowódcy FLN, który został zatrzymany w 2018 r.). Kwota wsparcia miała wynosić 20 000 euro[13].

W trakcie pierwszego posiedzenia sądowego Rusesabagina oświadczył, że Rwanda nie ma jurysdykcji do sądzenia obywatela innego kraju. Oskarżony motywuje to tym, że zrzekł się rwandyjskiego obywatelstwa i jest naturalizowanym Belgiem. Prawnik oskarżonego poprosił o odesłanie Rusesabaginy do Belgii, gdzie zostanie osądzony przez tamtejszy wymiar sprawiedliwości. Jednak odmiennego zdania była prokuratura Rwandy, która współpracuje z prokuraturą w Belgii i otrzymała od niej dokumenty dochodzenia w sprawie Rusesabaginy. Ponadto rwandyjski sąd ma prawo sądzić obywateli innych państw, jeśli ci popełnili przestępstwo na terytorium Rwandy. Ostatecznie wynikły problemy, aby udowodnić zrzeknięcie się obywatelstwa rwandyjskiego przez Rusesabaginę, ponieważ nie dostarczył on na to wystarczających dowodów. Jego współpracownik Callixte Nsabimana zaprzecza, aby Rusesabagina nie miał rwandyjskiego obywatelstwa. Zeznał, że Paulowi Rusesabaginie, kiedy zakładał grupę rebeliantów, przyświecał cel zostania prezydentem Rwandy, czego nie mógłby dokonać bez rwandyjskiego obywatelstwa[14].

Następne posiedzenie sądowe odbyło się w marcu. Rusesabagina odmówił udziału w rozprawie. Postawę swoją bronił odmową sądu o odroczenie postępowania o sześć miesięcy oraz przeświadczeniem, że bez względu na składane przez niego zeznania wyrok jest przesądzony. Od tego czasu Rusesabagina postanowił notorycznie wykorzystywać przysługujące mu prawo odmowy brania udziału w posiedzeniach sądowych. W czerwcu jego prawnicy oświadczyli, że ich klient otrzymywał groźby odmowy wody, pożywienia i leków, jeśli dalej będzie bojkotował kolejne rozprawy. Władze Rwandy zaprzeczyły tym oskarżeniom[15].

W lipcu 2021 r. wyszło na jaw, że rząd Rwandy używał izraelskiego oprogramowania szpiegowskiego Pegasus do śledzenia poczynań Carine Kanimby, adoptowanej córki Paula Rusesabaginy, która od momentu aresztowania ojca w sierpniu ubiegłego roku rozpoczęła kampanię na rzecz jego uwolnienia. Kanimba kontaktowała się z amerykańskimi, belgijskimi, brytyjskimi i unijnymi dyplomatami w celu uzyskania pomocy i sprowadzenia Rusesabaginy do Belgii. Okazało się, że jej rozmowy były przez pół roku (do 3 lipca 2021 r.) podsłuchiwane. O obecności szkodliwego oprogramowania dowiedziano się przypadkowo, gdy rodzina Rusesabaginy omawiała z prawnikami możliwość podpisania przez zatrzymanego oświadczenia, w którym składa zawiadomienie o torturowaniu w trakcie przebywania w więzieniu. Był to tylko niewiążący pomysł, jedna z możliwości, która nie została przekazana rwandyjskiemu prawnikowi. Jednak w czasie wizyty u Paula Rusesabaginy prawnik został przeszukany i poproszony o formularz, który miał podpisać jego klient, co wzbudziło podejrzenia o śledzenie poczynań rodziny Rusesabaginy[16].

20 września 2021 r. zapadł wyrok. Dwudziestu oskarżonych dostało wyroki od 3 do 20 lat więzienia. Rwandyjska prokuratura opowiadała się za karą dożywocia dla Paula Rusesabaginy, jednak otrzymał on karę 25 lat pozbawienia wolności, co według rodziny dla schorowanego 67-latka jest równoznaczne z dożywociem. Zdaniem bliskich wydany wyrok jest niesprawiedliwy, zapowiedzieli więc, że dalej będą walczyć o uwolnienie oskarżonego. Paul Rusesabagina został skazany m.in. za założenie partii MRCD oraz militarnego skrzydła FLN i wsparcie finansowe terroryzmu. Według sądu jest odpowiedzialny za śmierć dziewięciu osób w atakach terrorystycznych w latach 2018-2019 oraz utrudnianie procesu poprzez niestawianie się na kolejne rozprawy sądowe. Rusesabagina ma 30 dni na odwołanie się od wyroku sądu[17].

Od momentu aresztowania Rusesabaginy pomiędzy mediami krajowymi, tzn. rwandyjskimi, a mediami zagranicznymi trwa walka informacyjna. Zachodnie media są oburzone aresztowaniem i sądzeniem Paula Rusesabaginy – bohatera, który uratował ponad 1200 istnień ludzkich w czasie dokonywania ludobójstwa w Rwandzie w 1994 r. Według nich Rusesabagina został bezprawnie uprowadzony, a stawiane mu zarzuty nie mają potwierdzenia w dowodach. Sugeruje się, że „prawdziwym” powodem zatrzymania jest krytyka rządu Rwany i jej wieloletniego prezydenta Paula Kagame. Światowa prasa twierdzi, że w czasie procesu sąd wyda z góry przesądzony, niesprawiedliwy wyrok. Inną narrację przyjęły media krajowe. Nie zaprzeczają bohaterskiej roli Rusesabaginy 27 lat temu, jednak popierają aresztowanie i postępowanie sądowe, przedstawiając Rusesabaginę jako sprawcę ataków terrorystycznych i sponsora grupy terrorystycznej FLN[18]. Joseph Rwagatare, jeden z rwandyjskich dziennikarzy, uważa, że zwolennicy i obrońcy Paula Rusesabaginy prowadzą masową kampanię w światowych mediach, takich jak: „The New York Times”, „The Washington Post”, „Foreign Policy” oraz „Aljazeera”, aby odwrócić uwagę od przewinień dokonanych przez byłego dyrektora hotelu Mille Collines[19]. Rwandyjscy dziennikarze odwołują się od oszczerstw rzucanych przez m.in. amerykańskie media, takie jak „The New York Times” czy „The Wall Street Journal” i udowadniają nienaganność swoich sądów. Powołują się na raport 2017-2018 ze Światowego Forum Ekonomicznego, w którym to Rwanda zajęła 1. miejsce w Afryce i 23. miejsce na świecie z najlepszym system sądownictwa[20].

W zależności od tego, w jakich mediach i czasopismach szukamy informacji na temat Paula Rusesabaginy, czytelnikowi trudno zająć jednoznaczne stanowisko w sprawie. Z jednej strony Rusesabagina jest przedstawiany jako bohater, który nie mógł się dopuścić tak haniebnych czynów. Z drugiej strony oskarżenia wysuwane przez Rwandę nie są błahostką, którą można zignorować. Dodatkowo dochodzą jeszcze obustronne oskarżenia wobec państw. A głównym z nich jest mieszanie się byłych mocarstw kolonialnych w sprawy niezależnych już państw afrykańskich oraz ciągłe przeświadczenie o nadrzędność opinii Zachodu nad opinią krajową.

---

[1] Abdi Latif Dahir, He was the hero of ‘Hotel Rwanda’. Now he is in prison facing trial for terrorism, „The Irish Times”, 17.02.2021, https://www.irishtimes.com/news/world/africa/he-was-the-hero-of-hotel-rwanda-now-he-is-in-prison-facing-trial-for-terrorism-1.4487532, 26.09.2021.

[2] Tenże, From Hero of ‘Hotel Rwanda,’ to Dissident, to 25-Year Prison Sentence, „The New York Times”, 20.09.2021, https://www.nytimes.com/2021/09/20/world/africa/hotel-rwanda-guilty.html, 26.09.2021.

[3] Tamże.

[4] Tenże, He was the hero of ‘Hotel Rwanda’…

[5] Tamże.

[6] Paul Rusesabagina of Hotel Rwanda film denied bail, „Aljazeera”, 17.09.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/9/17/paul-rusesabagina-of-hotel-rwanda-film-denied-bail, 26.09.2021.

[7] Arrest of Hotel Rwanda hero an ‘enforced disappearance’: HRW, „Aljazeera”, 11.09.2020,

https://www.aljazeera.com/news/2020/9/11/arrest-of-hotel-rwanda-hero-an-enforced-disappearance-hrw, 26.09.2021.

[8] Abdi Latif Dahir, He was the hero of ‘Hotel Rwanda’…

[9] E. Ntirenganya, EU parliament resolution an affront to Rwanda’s sovereignty, MPs say, „The New Times”, 16.02.2021, https://www.newtimes.co.rw/news/eu-parliament-resolution-affront-rwandas-sovereignty-mps-say, 26.09.2021.

[10] F. Kimenyi, FLN-MRCD trial: Nsabimana pins Rusesabagina on wasting time, „The New Times”, 17.02.2021, https://www.newtimes.co.rw/news/fln-mrcd-trial-nsabimana-pins-rusesabagina-wasting-time, 26.09.2021.

[11] MRCD (Rwanda Movement for Democratic Change ) to koalicja opozycyjna zawiązana w 2012 r. pomiędzy partiami utworzonymi przez Rwandyjczyków za granicą. Należą do niej: partia CNRD-Ubwiyunge Wilsona Irategeka, który wcześniej przewodził odłamowej grupie z FDLR, partia PDR-Ihumure, założona przez Rusesabagina w 2009 r., oraz RRM Callixta Nsabimana. MRCD wyraża nastroje pro-Hutu oraz krytykuje rząd, który od czasów ludobójstwa jest zdominowany przez Tutsi. Partia rządząca oskarżana jest o autorytaryzm i nastroje anty-Hutu. Koalicja ma zbrojne skrzydło FLN, które ma docelowo pomagać uchodźcom. F. Kimenyi, VIDEO – Curtains fall on Nyabimata terror trial: How it unfolded, „The New Times”, 21.09.2021, https://www.newtimes.co.rw/news/curtains-fall-nyabimata-terror-trial-how-it-unfolded, 27.09.2021.

[12] H. Kuteesa, Prosecution pins Rusesabagina on terror acts of battery, arson, „The New Times”, 21.04.2021

https://www.newtimes.co.rw/news/prosecution-pins-rusesabagina-terror-act-battery-arson, 26.09.2021.

[13] Paul Rusesabagina of Hotel Rwanda film denied bail…

[14] F. Kimenyi, FLN-MRCD trial: Nsabimana pins…

[15] Abdi Latif Dahir, From Hero of ‘Hotel Rwanda’,…

[16] Israeli Spy Tech Used Against Daughter of Man Who Inspired “Hotel Rwanda”, „Organized Crime and Corruption Reporting Project”, 19.07.2021, https://www.occrp.org/en/the-pegasus-project/israeli-spy-tech-used-against-daughter-of-man-who-inspired-hotel-rwanda, 27.09.2021.

[17] 'Hotel Rwanda’ hero sentenced to 25 years on terror charges, „Arficanews”, 20.09.2021, https://www.africanews.com/2021/09/20/hotel-rwanda-hero-s-daughter-denounces-terror-conviction/, 27.09.2021.

[18] O. Mushimire, WSJ story shows US and Belgian should come clean on Rusesabagina’s terrorism, „The New Times”, 23.06.2021, https://www.newtimes.co.rw/opinions/wsj-story-shows-us-and-belgian-should-come-clean-rusesabaginas-terrorism, 26.09.2021.

[19] J. Rwagatare, Objections, obstacles, demands and delays: what are Rusesabagina’s backers afraid of?, „The New Times”, 2.03.2021, https://www.newtimes.co.rw/opinions/objections-obstacles-demands-and-delays-what-are-rusesabaginas-backers-afraid, 26.09.2021.

[20] O. Mushimire, WSJ story shows US and…

Pobierz pdf