Zamach stanu w Gwinei
Opracowała: Maria Nowakowska, 10.10.2021 r.
5 września 2021 r. w pobliżu pałacu prezydenckiego mieszczącego się w stolicy Gwinei – Konakry – rozległy się odgłosy strzałów z broni. W wyniku strzelaniny zginęło co najmniej 11 osób[1]. Kilka godzin później w internecie na portalach społecznościowych pojawiły się filmy, na których prezydent Alpha Condé ukazany jest w pokoju otoczonym przez siły specjalne armii[2].
Oskarżany o podążanie ścieżką autorytaryzmu 83-letni prezydent w październiku 2020 r. został wybrany na trzecią kadencję po tym, gdy zmienił konstytucję, aby móc kolejny raz ubiegać się o to stanowisko[3]. Wywołało to gwałtowne protesty wśród opozycji. Podniesienie podatków przez rząd w ostatnich tygodniach oraz podwyższenie ceny paliwa o 20% wzbudziło powszechne niezadowolenie obywateli[4]. Po wyborach ponad 400 przeciwników politycznych zostało wtrąconych do więzień w Gwinei, w których zginęły co najmniej 4 osoby[5].
Gwinea to 13-milionowy kraj[6], który – choć bogaty w surowce mineralne – przez lata był nękany niestabilnością polityczną, co sprawiło, że stał się jednym z najbiedniejszych narodów na świecie[7]. W latach 1958-1984 krajem rządził dyktator Ahmed Sekou Touré, a po jego śmierci w wyniku zamachu stanu władzę nad krajem na kolejne 24 lat przejął Lansana Conté. Po jego śmierci dokonano kolejnego zamachu stanu. Pierwsze demokratyczne wybory od momentu odzyskania niepodległości odbyły się w 2010 r., w których zwyciężył Alpha Condé[8].
Na czele puczu przeciwko Condé stanął młody oficer – płk Mamady Doumbouya, dobrze wykształcony żołnierz, który wcześniej służył we francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Był absolwentem francuskiej akademii wojskowej École de Guerre, uzyskał też tytuł magistra w dziedzinie obronności i dynamiki przemysłowej na paryskim Uniwersytecie Panteon-Assas. Brał udział między innymi w misjach w Afganistanie oraz Republice Środkowoafrykańskiej[9].
Tuż po przewrocie wojskowym sekretarz generalny ONZ Antonio Guterres oświadczył, że zdecydowanie potępia przejęcie władzy siłą oraz wezwał do natychmiastowego uwolnienia prezydenta Condé. Także Nigeria wyraziła swoje oburzenie tym faktem – Ministerstwo Spraw Zagranicznych tego państwa stwierdziło, że zamach stanu w Gwinei naruszył zasady Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS). W odpowiedzi przywódca zamachowców Mamady Doumbouya oświadczył, że to „ubóstwo i endemiczna korupcja” zmusiły go do usunięcia prezydenta ze stanowiska. W państwowej telewizji Doumbouya wystąpił owinięty flagą narodową Gwinei oraz w otoczeniu ośmiu uzbrojonych żołnierzy, oświadczając: „rozwiązaliśmy rząd i instytucje” oraz „wspólnie napiszemy konstytucję”[10].
W swojej wypowiedzi Mamady odniósł się do krwawego tłumienia protestów przez Condé („Było wiele śmierci za nic, wielu rannych, wiele łez”). Zacytował też byłego prezydenta Rawlingsa, który przejął władzę w wyniku zamachu stanu w 1981 r.: „Jeżeli ludzie zostaną zmiażdżeni przez swoje elity, to od armii zależy zapewnienie im wolności”. W niedzielę 5 września Mamady zadeklarował również, że nie zamierza już powierzać polityki jednemu człowiekowi, lecz ludziom[11].
Gwinejscy żołnierze, którzy wzięli udział w zamachu stanu na prezydenta, byli właśnie w trakcie szkolenia prowadzonego przez siły amerykańskie. Kilkunastoosobowy zespół Amerykańskich Zielonych Beretów przebywał w zachodnioafrykańskim kraju od połowy lipca, aby szkolić około 100 żołnierzy pod dowództwem Doumbouyi. Amerykanie szkolili lokalne siły Gwinei, kiedy ich podopieczni wycofali się z misji i dokonali zamachu na prezydenta. Stany Zjednoczone potępiły atak, z kolei wojsko USA zaprzeczyło, jakoby posiadało jakąkolwiek wcześniejszą wiedzę o nim. Po uzyskaniu informacji o zamachu stanu amerykańskie wojsko udało się do ambasady USA w Konakry, gdzie rzeczniczka amerykańskiego dowództwa ds. Afryki Kelly Cahalan powiedziała, że program szkoleniowy został zawieszony, a zamach stanu jest niezgodny z amerykańskimi zasadami. Stany Zjednoczone brały udział w szkoleniu wojska w wielu krajach afrykańskich i już kilka razy zdarzyło się, że wyszkoleni przez nich oficerowie przejęli władzę w swoich krajach – między innymi gen. Abdel Fattah el-Sisi z Egiptu czy kpt. Sanogo w Mali. Jednak obecnie po raz pierwszy dokonano zamachu jeszcze w trakcie trwania amerykańskiego kursu wojskowego[12].
Zamach stanu w Gwinei jest już czwartym wojskowym przejęciem władzy w Afryce Zachodniej w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaraz po dwóch zamachach w Mali oraz w Czadzie[13]. Można powiedzieć, że mamy tutaj do czynienia z pewnego rodzaju trendem, który cały czas się utrzymuje[14]. Jednym ze skutków, widocznym po dokonaniu puczu w Gwinei, jest wprowadzenie kraju w stan niepewności. Atak na prezydenta spowodował, że blok gospodarczy Afryki Zachodniej zagroził sankcjami, a cena aluminium osiągnęła najwyższy poziom od ponad dekady[15]. Obecnie liderzy odpowiedzialni za dokonanie zamachu stanu rozpoczęli konsultacje z przywódcami politycznymi, religijnymi i biznesowymi, które mają ich zdaniem doprowadzić do utworzenia rządu tymczasowego[16].
[1] D. Walsh, E. Schmitt, U.S. Forces Were Training the Guinean Soldiers Who Took Off to Stage a Coup, „The New York Times”,10.09.2021, https://www.nytimes.com/2021/09/10/world/africa/guinea-coup-americans.html, 13.09.2021.
[2] Elite Guinea army unit says it’s overthrown president, „Club of Mozambique”, 6.09.2021, https://clubofmozambique.com/news/elite-guinea-army-unit-says-its-overthrown-president-200429/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=4e348624ec-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-4e348624ec-237813672, 29.09.2021.
[3] Guinea’s new strongman: combat-hardened ex-Legionnaire, „The African Crime & Conflict Journal”, 7.09.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/09/07/guineas-new-strongman-combat-hardened-ex-legionnaire/, 30.09.2021.
[4] Elite Guinea army…
[5] D. Walsh oraz E. Schmitt, U.S…
[6] Guinea coup: Military arrests president, dissolves government, „Al Jazeera”, 6.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/6/guinea-coup-military-arrest-president-dissolve-government, 4.10.2021.
[7] Guinea: The plunder of Africa’s resources continues, „The African Crime & Conflict Journal”, 12.09.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/09/12/guinea-the-plunder-of-africas-resources-continues/, 4.10.2021.
[8] I. Grzybowski, Zamach stanu w Gwinei i rosyjska ofensywa w Afryce Igor Grzybowski (MKA UW), „YouTube”, 9.09.2021, https://www.youtube.com/watch?v=HQxe6ssekJQ, 31.09.2021.
[9] Guinea’s new strongman …
[10] Elite Guinea army…
[11] Guinea’s new strongman…; D. Lewis, E. Mcallister, S. Samb, 'Unattainable power’: the frustrations that drove Guinea’s coup leader, „Reuters”, 6.09.2021, https://www.reuters.com/world/africa/unattainable-power-frustrations-that-drove-guineas-coup-leader-2021-09-06/, 4.10.2021.
[12] D. Walsh oraz E. Schmitt, U.S…
[13] Tamże.
[14] I. Grzybowski, Zamach stanu…
[15] K. Höije, Uncertainty in Guinea after military coup removes Alpha Conde, „Al Jazeera”,11.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/11/uncertainty-in-guinea-after-military-coup-topples-alpha-conde, 4.10.2021.
[16] Guinea coup leaders begin transitional government talks, „Al Jazeera”,14.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/14/guinea-coup-leaders-begin-transitional-government-talks, 4.10.2021.
Wybory prezydenckie w Gwinei
Opracował Błażej Adamski[1], 22.11.2020 r.
18 października 2020 r. Alpha Condé, obecny prezydent Gwinei, po raz trzeci wygrał wybory prezydenckie wynikiem 59,49% głosów – ogłosiła Narodowa Niezależna Komisja Wyborcza. Jego konkurentem był Cellou Dalein Diallo, który osiągnął wynik 33,5%[2]. Sąd Konstytucyjny Gwinei potwierdził zwycięstwo prezydenta Alpha Condé, odrzucając jednocześnie zarzuty o oszustwo i przyznając mu trzecią kadencję. Opozycja nie ma możliwości odwołania się od tej decyzji – zdaniem sądu nie przedstawiła bowiem żadnych dowodów na nieprawidłowości w trakcie wyborów[3].
Bezpośrednio po ogłoszeniu wyników wyborów w Gwinei doszło do gwałtownych protestów opozycji oskarżającej prezydenta o nieprawidłowości oraz nielegalne sprawowanie trzeciej tury. Do protestów nawoływał m.in. Narodowy Front Obrony Konstytucji – FNDC (Front National pour la Défense de la Constitution). Według Amnesty International 21 października w Kobaya oraz Labé, przedmieściach stolicy Gwinei, siły porządkowe użyły przeciwko demonstrantom broni i ostrej amunicji. Według opozycji tylko od 18 do 21 października zginęło 27 demonstrantów. Rząd potwierdził tylko dziewięciu zabitych, w tym dwóch policjantów[4].
Alpha Condé (urodzony 4 marca 1938 r.) jest gwinejskim politykiem, który od grudnia 2010 r. sprawuje urząd prezydenta Gwinei. Wcześniej przez wiele lat był w opozycji do reżimów w Gwinei, bezskutecznie walcząc z prezydentem Lansaną Conté w wyborach prezydenckich w 1993 i 1998 roku. W 1993 r. Condé zdobył 19,6% poparcia w pierwszych wielopartyjnych wyborach, zaś w 1998 r. zaledwie 17,6%. 6 grudnia 1998 r. Condé został aresztowany i oskarżony o próbę nielegalnego opuszczenia kraju i zwerbowania sił w celu zdestabilizowania rządu, za co otrzymał karę pięciu lat pozbawienia wolności. Jednak Condé został ułaskawiony przez ówczesnego prezydenta Conté w maju 2001 r. pod warunkiem, że nie będzie angażował się w działalność polityczną. Po wyborach w 2010 r. Condé stwierdził, że ustanowi w kraju demokrację i będzie walczył z korupcją. Od tego czasu był jednak zamieszany w szereg skandali, głównie związanych z przemysłem wydobywczym i podejrzany o fałszowanie wyborów[5].
Jeszcze 10 lat temu żaden mieszkaniec Gwinei nie uwierzyłby w to, co obecnie dzieje się w państwie. Wówczas wielu celebrowało zwycięstwo w wyborach kandydata Alphy Condé – pierwszego prezydenta niepodległego państwa od 1958 r., który doszedł do władzy przez wolne, demokratyczne wybory. Zdaniem opozycji nazwisko obecnego prezydenta nie powinno ponownie znaleźć się na kartach do głosowania już ostatnim razem. Mimo tego partia RPG (Rassemblement du Peuple de Guinée)[6] zgłosiła jego kandydaturę po raz trzeci[7].
Drogę do trzeciej kadencji utorowało referendum konstytucyjne, które zostało przeprowadzone w marcu 2020 r. pomimo zagrożenia koronawirusem i bojkotu opozycji. Referendum miało pozwolić prezydentowi Alpha Condé rządzić jeszcze przez 12 lat. Nowa konstytucja wprowadziłaby limit dwóch sześcioletnich kadencji – w porównaniu z obecnymi dwoma pięcioletnimi W trakcie referendum doszło do gwałtownych demonstracji przeciwników referendum i starć z policją. Siły bezpieczeństwa szybko jednak opanowały zarzewia zamieszek[8]. Brutalne tłumienie protestów przeciwko zmianie konstytucji doprowadziło do śmierci 12 osób, w tym 9 od ran postrzałowych[9].
22 października w związku z protestami w Gwinei Antonio Guterres, rzecznik Sekretarza Generalnego ONZ, wydał oświadczenie potępiające akty przemocy, które miały miejsce 18 października po wyborach prezydenckich w Gwinei. Złożył kondolencje rodzinom ofiar i wezwał wszystkie strony do natychmiastowego podjęcia działań w celu zakończenia przemocy. Guterres zachęcił wszystkich do potwierdzenia oficjalnych wyników przez Niezależną Państwową Komisję Wyborczą i rozwiązywania ewentualnych sporów na drodze prawnej. Potwierdził także zobowiązanie ONZ do wspierania wysiłków tego kraju na rzecz szybkiego rozładowania napięć, promowania dialogu i spójności narodowej[10].
Gwinea to państwo w zachodniej Afryce leżące nad Oceanem Atlantyckim. W 1849 r. wybrzeże kraju stało się protektoratem Francji, a w 1904 r. Gwinea znalazła się w granicach Francuskiej Afryce Zachodniej[11]. Kraj uzyskał niepodległość[12] 2 października 1958 r. Posiada największe na świecie pokłady boksytu, słabo zagospodarowane złoża naturalne tytanu, rudy żelaza, magnezu, uranu i złota oraz duże złoża ropy naftowej[13].
[1] Materiał opracowany we współpracy z studentami kierunku Analityka Bezpieczeństwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie.
[2] Narodowy Front Obrony Konstytucji – obywatelski ruch opozycyjny w Gwinei, który zapoczątkował protesty przeciwko zmianie konstytucji w 2020 r.
[3] Guinea top court declares Alpha Conde elected president; „Al Jazeera”; 7.11.2020; https://www.aljazeera.com/news/2020/11/7/guinea-top-court-declares-alpha-conde-elected-president;20.11.2020.
[4] R. Noury, Guinea, Security Forces Open Fire on Post-Election Protesters, „Focus on Africa”, 26.10.2020, https://www.focusonafrica.info/en/guinea-security-forces-open-fire-on-post-election-protesters/, 28.10.2020.
[5] Alpha Condé, „PeoplePill”, 7.02.2020, https://peoplepill.com/people/alpha-conde/, 28.10.2020.
[6] Zgromadzenie Gwinei Ludowej, obecna partia rządząca w Gwinei, na czele której stoi Alpha Condé.
[7] D. Ehl, Gespaltenes Guinea: Alpha Conde die Dritte, „DW”, 2.09.2020, https://www.dw.com/de/gespaltenes-guinea-alpha-condé-die-dritte/a-54796188, 28.10.2020.
[8] Guinea votes on law that could let president stay on for 12 more years; „The Guardian”; 22.03.2020; https://www.theguardian.com/world/2020/mar/22/guinea-votes-on-law-that-could-let-president-stay-on-for-12-more-years; 28.10.2020.
[9] Guinea: At least 50 people killed with impunity during protests in less than a year, amnesty.org, 1.10.2020, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/10/guinee-au-moins-personnes-tues-en-toute-impunite-dans-des-manifestations/, 28.10.2020.
[10] Condemning Post-Election Violence in Guinea, Secretary-General Urges All Sides to Await Official Results from Electoral Commission, „un.org”, 22.10.2020, https://www.un.org/press/en/2020/sgsm20359.doc.htm, 28.10.2020.
[11] Federacja francuskich kolonii w Afryce Zachodniej istniejąca w latach 1904–1958. Powstawała pomiędzy 1895 a 1904 rokiem. W jej skład wchodziły następujące terytoria: Senegal, Mauretania, Sudan Francuski, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Górna Wolta, Dahomej i Niger. W 1958 roku federacja rozpadła się na odrębne republiki autonomiczne w ramach Wspólnoty Francuskiej.
[12] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Gwinea-Historia;4574218.html.
[13] http://www.investafrica.pl/afryka-od-a-do-z/gwinea-rownikowa/.