Analiza konfliktu pomiędzy siłami bezpieczeństwa w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 07.05.2023 r.

15 kwietnia 2023 r. w Sudanie wybuchł konflikt zbrojny pomiędzy dowodzoną przez gen. Abdela Fattaha al-Burhana Armią Sudanu (Sudan Armed Forces, SAF) a paramilitarnymi Siłami Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowanymi przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo, znanego jako Hemedti. Kilkudniowe walki pomiędzy siłami bezpieczeństwa pogłębiły kryzys humanitarny i gospodarczy w tym państwie. Jeśli konflikt w najbliższym czasie nie zostanie rozwiązany, to prawdopodobna jest długoletnia i wyniszczająca wojna domowa.

Strony konfliktu

Zarówno SAF, jak i RSF[1] słyną z długoletniej historii naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego oraz łamania praw człowieka. SAF oraz RSF (wtedy jeszcze pod nazwą Janjaweed) brały udział w brutalnym tłumieniu powstań, co zostało uznane za zbrodnie wojenne, w Darfurze, Kordofanie Południowym i Nilu Błękitnym. W 2019 r. armia oraz paramilitarne odziały przeprowadziły śmiertelne ataki na pokojowo protestujących demonstrantów, nim dołączyli do cywilów i pomogli obalić Omara al-Baszira – dyktatora, który rządził Sudanem przez 30 lat. Po upadku reżimu Baszira władzę w kraju przejęło wojsko, a po okresie rządów przejściowych miało oddać władzę w ręce cywilów. W 2021 r., kiedy Sudan miał już za sobą trudne decyzje gospodarcze i znajdował się na dobrej drodze ku demokracji, siły bezpieczeństwa przeprowadziły zamach stanu. Rozwiązano tymczasowy rząd premiera Hamdoka, a władzę przejęła Rada Suwerenna (Sovereign Council) na czele z Burhanem i jego zastępcą Hemedtim.

Przyczyny konfliktu

Jako główną przyczynę wybuchu konfliktu wskazuje się transformację sił bezpieczeństwa. Według porozumienia podpisanego w grudniu 2022 r. RSF miało zostać rozwiązane, a jej członkowie włączeni w szeregi armii pod jednym, wspólnym dowództwem. Wizje włączenia RSF do SAF były różne. Hemedti chciał, aby okres transformacji trwał dziesięć lat, lecz Burhan zamierzał tego dokonać w ciągu dwóch lat. Różnica poglądów stanowiła jedną z wielu przyczyn wybuchu konfliktu w Sudanie. Innym powodem była chęć wyjścia z cienia Hemedtiego. Od czasów obalenia Baszira zajmował on zawsze drugie miejsce w Tymczasowej Radzie Wojskowej (Transitional Military Council, TMC), a następnie jako zastępca przewodniczącego w Radzie Suwerennej, natomiast najważniejszą postacią pozostawał zawsze Burhan. Z biegiem czasu ambicje Hemedtiego rosły, a wraz z nim RSF, które objęły swoim zasięgiem cały kraj. Rywalizacja między Burhanem a Hemedtim przybrała na sile po obaleniu cywilnego rządu w październiku 2021 r.[2]

Rozpoczęciu walk sprzyjał również pozostawiony przez reżim Baszira pogląd, głoszący, że problemy najlepiej i najłatwiej rozwiązuje się siłą (podobnie wspiera ona również utrzymanie władzy). Baszir podczas swoich rządów celowo podzielił siły bezpieczeństwa na SAF i RSF, aby poprzez konkurencyjność, nieufność, podejrzliwość i rywalizacje utrzymywać w ryzach obie strony. Dodatkowo dawały one Baszirowi dodatkowe zabezpieczenie, gdyby któraś z nich próbowała dokonać zamachu stanu i obalić dyktatora.

Zarówno Burhan, jak i Hemedti pragną zachować jak najwięcej władzy, lecz nie będzie to możliwe, jeśli Sudan przejdzie pod demokratyczne rządy cywilów. Obaj boją się, że po odsunięciu ich od władzy staną przed wymiarem sprawiedliwości za zbrodnie popełnione przeciwko sudańskim cywilom. Dowódcy chcą także chronić swoje interesy, ponieważ w tym momencie czerpią lukratywne korzyści z sektorów, które powinny znaleźć się pod kontrolą państwa, jak rafinerie ropy naftowej czy kopalnie złota.

Na rozpoczęcie konfliktu wpłynęły też działania podmioty zewnętrzne, które wspierały dowódców SAF lub RSF. Środowisko międzynarodowe popełniło błąd, naiwnie wierząc, że junta wojskowa może oddać władzę w ręce cywilów. Sudan pogubił się w liczbie i różnorodności proponowanych strategii przejścia z rządów wojskowych do demokratycznych. W zależności od proponowanych warunków pomysły zewnętrznych aktorów były popierane lub odrzucane przez Burhana, Hemedtiego lub cywilną koalicję.

Przebieg konfliktu

5 grudnia 2022 r. podpisano ramową umowę polityczną dotyczącą transformacji sił bezpieczeństwa. Finalizacja umowy miała nastąpić 1 kwietnia 2023 r., jednak w wyniku braku porozumienia zainteresowane strony przez kolejne kilka dni przesuwały negocjacje. W związku z tym siły bezpieczeństwa postanowiły uciec się do rozwiązania siłowego.

Konflikt zbrojny był spodziewany i obie strony od pewnego czasu przygotowywały się do bitwy, rekrutując nowych członków. 13 kwietnia 2023 r. spory kontyngent członków RSF rozmieszczono w pobliżu bazy lotniczej w północnym mieście Meroe, gdzie stacjonował egipski personel lotniczy, który prowadził wcześniej zaplanowane wspólne ćwiczenia z armią[3]. SAF uznał obecność RSF w pobliżu bazy lotniczej za nieautoryzowane ruchy. Mediatorzy, przy wsparciu ONZ i QUAD (blok złożony z USA, UK, Arabii Saudyjskiej i ZEA), próbowali załagodzić sytuację, ale walki rozpoczęły się dwa dni później[4].

15 kwietnia 2023 r. w godzinach porannych rozpoczął się zbrojny konflikt pomiędzy wewnętrznymi siłami bezpieczeństwa Sudanu. Starcia wybuchły najpierw w stolicy państwa, Chartumie, i szybko rozprzestrzeniły się na inne główne miasta w całym kraju. Nie jest jasne, która ze stron oddała pierwsze strzały[5]. Walczące siły próbują przejąć kontrolę nad strategicznymi miejscami i infrastrukturą krytyczną: szpitalami, lotniskami, budynkami mediów informacyjnych, budynkami rządowymi i bankiem centralnym. Niszczone są szkoły, sklepy, instytucje użyteczności publicznej oraz meczety.

Walki toczą się wokół placu Republikańskiego w centrum Chartumu, a także w Chartumie Północnym (Bahri) oraz sąsiednim Omdurmanie. Samoloty bojowe latają nisko nad Chartumem[6]. Z uwagi na to, że działania prowadzone są w mieście, miliony ludzi znalazły się w ogniu krzyżowym. Produkty pierwszej potrzeby szybko się kończą, a dostawy są ograniczone[7]. Niezliczona liczba osób utknęła we własnych domach w 40-stopniowym upale, bez elektryczności, czasami wody[8]. Brak żywności i zaopatrzenia spowodował wzrost cen dóbr konsumpcyjnych – np. cena wody pitnej wzrosła dwu- lub trzykrotnie w zależności od regionu. Trwające na obszarach miejskich walki ograniczają też możliwość udzielania pomocy osobom potrzebującym[9].

Wiele krajów i organizacji podjęło próby przeprowadzenia mediacji między SAF a RSF. Trzydniowe porozumienie udało się osiągnąć dzięki wysiłkom Międzyrządowego Organu ds. Rozwoju (Intergovernmental Authority on Development, IGAD) oraz Stanów Zjednoczonych i Arabii Saudyjskiej. Do akcji wkroczyły także lokalne organizacje, w skład których wchodzą osoby poważane i szanowane przez społeczeństwo (imamowie, lokalni przywódcy i aktywiści)[10].

24 kwietnia 2023 r. walczące strony zgodziły się na 72-godzinne zawieszenie broni. W ciągu dziewięciu dni walk ogłoszono trzy takie porozumienia, jednak żadnego z nich nie zrealizowano. Prowadzone w dniach 22 i 23 kwietnia mediacje pozwoliły na rozpoczęcie różnych operacji ewakuacyjnych drogą lądową, powietrzną i morską. Od razu rozpoczęto też ewakuację obcokrajowców przebywających w Sudanie. Konwój ONZ wywiózł około 700 osób ze stolicy, gdzie toczyły się ciężkie walki. Konwój musiał przejechać drogę o długości 830 km z Chartumu do nadmorskiego miasta Port Sudan, gdzie nastąpiła ewakuacja przez Morze Czerwone do sąsiedniej Arabii Saudyjskiej. Operacje ewakuacyjne przebiegały w kilku etapach. Egipt ewakuował swoich obywateli drogą lądową, Grecja – drogą powietrzną przez Egiptu, a następnie do Aten. Niemcy przeprowadziły ewakuację do Jordanii i stamtąd do Berlina, a Stany Zjednoczone przetransportowały swoich obywateli do Dżibuti. Arabia Saudyjska przeprowadzała ewakuację drogą lądową do Port Sudan, a następnie drogą powietrzną lub morską do portu w Dżuddzie. Zarówno Port Sudan w Sudanie, jak i port w Dżuddzie były miejscami transferowymi, a saudyjskie siły zbrojne odegrały największą rolę w pomocy ewakuacji obywateli innych krajów. Podczas trwania tych operacji nie obyło się bez incydentów; m m.in. turecki samolot ewakuacyjny został ostrzelany i wymagał naprawy, po tym, gdy doznał uszkodzenia układu paliwowego, zginął też pracownik egipskiej ambasady, który zmierzał w jej kierunku, aby koordynować operację ewakuacyjną[11].

27 kwietnia 2023 r. SAF i RSF zgodziły się na przedłużenie zawieszenie broni o dodatkowe 72 godziny[12]. Pokój nie trwał długo, ponieważ 28 kwietnia 2023 r. doszło do wymiany ognia. Nie jest jasne, która ze stron pierwsza wyłamała się z trwającego rozejmu.

W bezpieczniejszych częściach Chartumu oraz regionie Gezira i Nilu Błękitnego ludzie zorganizowali marsze i czuwania, aby wezwać do zakończenia wojny. Popularny stał się hashtag „No_to_War” w języku arabskim, który szybko rozprzestrzenił się w mediach społecznościowych. Sudańczycy potępiają wojnę, ponieważ w każdej ze stron walczących są ich bliscy, którzy tracą życie i zdrowie[13].

30 kwietnia 2023 r. walczące strony konfliktu oświadczyły, że porozumienie o zawieszeniu broni będzie obowiązywać przez kolejne 72 godziny. Nie dotrzymano w pełni jego warunków, gdyż ponownie doszło do wymiany ognia pomiędzy stronami konfliktu[14].

2 maja 2023 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Sudanu Południowego poinformowało, że Burhan i Hemedti zgodzili się na siedmiodniowe zawieszenie broni – od 4 do 11 maja 2023 r. SAF i RSF mają wyznaczyć przedstawicieli, którzy będą reprezentować skonfliktowane strony w rozmowach pokojowych. Przedłużenie rozejmu zostało osiągnięte dzięki wysiłkom wschodnioafrykańskiego bloku regionalnego IGAD[15]. Jednak pomimo zawieszenia broni dochodziło do strzelanin.

Narracja pojawiająca się podczas konfliktu

Konflikt pomiędzy dwoma największymi siłami bezpieczeństwa w Sudanie tworzy przestrzeń do szerzenia dezinformacji, manipulacji i propagandy, aby „podbić serca i umysły ludzi”. Walka toczy się o władzę i poparcie społeczeństwa, a przywódcy wojskowi odwołują się głównie do przeszłości przeciwnika, aby zniechęcić Sudańczyków do jego osoby i rządów. Hemedti próbuje wykreować siebie jako obrońcę demokracji i cywilów, a Burhana przedstawić jako radyklanego islamistę wiernemu poprzedniemu reżimowi. Hemedti próbował zabiegać o względy cywilnych elit i wykorzystywał negatywne nastawienie społeczeństwa do armii jako historycznego wroga[16]. Ponadto Siły Szybkiego Wsparcia twierdziły, że pomagały w koordynacji i wspierały operacje ewakuacyjne. Doniesienia zostały sprostowane przez podsekretarza stanu ds. zarządzania Johna Bassa, który powiedział, że RSF „współpracowały do tego stopnia, że nie strzelały do naszych żołnierzy w trakcie operacji”[17].

Pojawiały się pogłoski, że armia chce stworzyć historyczną straży granicznej, która w 2000 r. pomagała stłumić rewoltę w Darfurze. Szef plemiennej milicji Musa Hilalem jest długoletnim rywalem Hemedtiego. Rywalizują oni o wpływy polityczne i gospodarcze w Darfurze, gdzie obaj posiadają udziały w wydobyciu złota[18].

Media społecznościowe pełne są sprzecznych informacji dotyczących przejęcia kontroli nad poszczególnymi obszarami. Agencje fact-checkingowe, organizacje prasowe oraz użytkownicy mediów społecznościowych pracują w pocie czoła, aby zweryfikować komunikaty podawane przez SAF i RSF. Przykładowo potwierdzono zniszczenie budynku Dowództwa Generalnego Sił Zbrojnych Sudanu (SAF), ale obalono twierdzenie RSF o zastrzeleniu samolotu należącego do SAF – okazało się, że udostępniony materiał filmowy pochodził z Syrii z 2020 r.[19]

Finansowanie i wyposażenie stron walczących

Sudańska armia dysponuje siłami powietrznymi oraz ciężką bronią. Jednak żołnierze SAF są skromnie wyszkoleni w konwencjonalnych bitwach i tradycyjnych działaniach wojennych[20]. SAF finansowane jest przez państwo, które opiera swoje dochody na sprzedaży ropy naftowej, jednak proces ten zakłócają obecnie toczące się wewnętrzne walki.

W ciągu dwóch dekad liczba członków RSF wzrosła do ponad 100 tys. Członkowie RSF są dobrze wyszkoleni w taktyce partyzanckiej oraz mają doświadczenie wojskowe dzięki wojnie w Jemenie[21]. Cameron Hudson, były urzędnik Departamentu Stanu USA i starszy współpracownik w Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (Center for Strategic and International Studies, CSIS), powiedział, że „Grupa Wagnera dostarcza [RSF – przyp. KW] przenośne systemy obrony powietrznej, rakiety naramienne i działa przeciwpancerne”[22]. RSF posiada środki finansowe dzięki kontroli większości kopalń złota w regonie Darfuru. Zjednoczone Emiraty Arabie oraz Rosja są największymi importerami sudańskiego złota. RSF były utrzymywane przez Arabię Saudyjską i Zjednoczone Emiraty Arabskie m.in. w zamian za ich udział podczas wojny w Jemenie przeciwko Huti.

Wsparcie stron walczących

Obie strony próbują budować wewnętrzne i zewnętrzne sojusze, które mogą przechylić szalę zwycięstwa. SAF ma poparcie przeciwników Hemedtiego z Darfuru: Minniego Minawiego z Armii Wyzwolenia Sudanu (Sudan Liberation Army, SLA) oraz obecnego ministra finansów Jbrila Ibrahima, który jest także liderem Ruchu Sprawiedliwości i Równości (Justice and Equality Movement, JEM). Armii Sudanu sprzyja Egipt, który widzi sąsiada jako sojusznika w sprawie konfliktu o Nil i Wielką Tamę Odrodzenia w Etiopii.

Federacja Rosyjska i Grupa Wagnera wspierają Hemedtiego, który popierał utworzenie rosyjskiej bazy marynarki wojennej na Morzu Czerwonym. Ponadto paramilitarne siły RSF pomagają najemnikom z Grupy Wagnera chronić rosyjskie przetwórstwa złota w Sudanie[23].

W styczniu 2023 r. prezydent Czadu przyjął w Ndżamenie dowódcę SAF, gen. Burhana, a na drugi dzień – dowódcę RSF gen. Dagalo, aby pokazać atmosferę neutralności. Jednak czadyjski rząd tymczasowy skłania się ku SAF, ponieważ przejęcie władzy przez nieregularne siły, w których wielu członków pochodzi z czadyjsko-sudańskiej granicy, zagrażałoby stabilności Czadu. Według francuskiego dziennika „Le Monde” czadyjskie władze obawiają się, że zwycięstwo RSF wzmocni ambicje polityczne i wojskowe czadyjskich Arabów. Należy mieć na uwadze fakt, że kuzyn Hemedtiego jest szefem sztabu prezydenta Czadu. Ponadto klan Rizeigat, z którego pochodzi Hemedti, przeniósł się z Darfuru do Czadu. Tuż po rozpoczęciu konfliktu sąsiedni Czad zamknął granice z Sudanem. Później ogłosił, że przyjął ponad 320 sudańskich dezerterów[24].

Skutki konfliktu

Wystarczyło kilka dni walk, aby zrozumieć, że skutki konfliktu będą długoterminowe. Atakowane i plądrowane są placówki służby zdrowia, porywane karetki pogotowia. Część szpitali nie funkcjonuje, a inne są bliskie zawieszenia swojej działalności z powodu braku czy też zmęczenia pracowników oraz niedoborów w zaopatrzeniu[25]. Światowa Organizacja Zdrowia w Chartumie poinformowała, że ponad 60% placówek opieki zdrowotnej jest zamkniętych, a tylko 16% działa normalnie[26]. Funkcjonującym szpitalom kończą się zapasy leków i żywności. Brakuje też krwi oraz sprzętu do transfuzji, płynów dożylnych i środków medycznych. Szpitale zgłaszają również niedobór wody, energii elektrycznej, paliwa oraz żywności dla pacjentów[27].

Według danych sudańskiego Ministerstwa Zdrowia do 28 kwietnia 2023 r. zginęło co najmniej 512 osób, a ponad 4 tys. zostało rannych[28]. Rzeczywista liczba ofiar śmiertelnych i rannych jest wyższa, ponieważ obecne dane obejmują tylko zgony zgłoszone do placówek służby zdrowia.

W Sudanie jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu trwała epidemia dengi i malarii, a spowodowane konfliktem uszkodzenia infrastruktury wodnej i walki mogą przyczynić się do zaostrzenia epidemii. Okupowane jest Narodowe Laboratorium Zdrowia Publicznego (National Public Health Laboratory), gdzie mieści się także bank krwi. WHO podaje, że „wyszkoleni technicy laboratoryjni nie mają już dostępu do laboratorium, a przy przerwach w dostawie prądu nie jest możliwe właściwe zarządzanie materiałami biologicznymi przechowywanymi w laboratorium do celów medycznych”. W laboratorium znajdują się próbki cholery, polio i odry, które stanowią poważne zagrożenie chemiczne i biologiczne[29]. Nie podano do wiadomości publicznej, która z walczących stron okupuje laboratorium.

Zauważalny jest zwiększony ruch migracyjny. Blisko 100 tys. Sudańczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów i szukania schronienia w bezpieczniejszych miejscach, w tym w sąsiednim Egipcie, Libii, Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie Południowym, Etiopii i Erytrei[30]. W ciągu tygodnia od rozpoczęcia walk 20 tys. Sudańczyków, głównie kobiet i dzieci, uciekło z regionu Darfuru do sąsiedniego Czadu[31]. Natomiast Egipt poinformował, że od 15 do 28 kwietnia 2023 r. granicę przekroczyło co najmniej 14 tys. sudańskich uchodźców i 2 tys. osób z innych krajów[32]. Jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu prawie 16 mln ludzi w Sudanie potrzebowało pomocy humanitarnej. W wyniku obecnych wewnętrznych walk liczba potrzebujących z pewnością wzrośnie[33].

Ograniczany jest dostęp do sieci internetowej i telekomunikacyjnej. 23 kwietnia 2023 r. awarie zaobserwowano u operatorów Sudani, Kanar oraz częściowo Zain. SAF oskarżyła RSF o sabotowanie sieci internetowej oraz próbę kontroli rafinerii naftowej El Jeili we wschodniej części Chartumu Północnego[34].

Duże ryzyko dla bezpieczeństwa wewnętrznego w Sudanie stanowi otwarcie więzień i uwolnienie przetrzymywanych tam osób. Więźniowie z El Huda potwierdzili doniesienia, że zostali wypuszczeni przez członków RSF. Setki kobiet opuściły więzienie w Omdurmanie po jego zbombardowaniu podczas gwałtownych starć w pobliżu budynku krajowego radia i telewizji[35]. Oczy wszystkich zwróciły się też na więzienie Kober w Chartumie Północnym, gdzie przetrzymywano kilku przywódców z byłego reżimu. Lokalne media prasowe donoszą, że 25 kwietnia 2023 r. nastąpiła tam odparta przez strażników próba ataku. Odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo przejęła SAF[36]. Podejrzewa się, że RSF chcą poprzez wypuszczenie więźniów odzyskać część swoich członków, którzy odsiadywali karę pozbawienia wolności, oraz zdestabilizować funkcjonowanie armii, skupionej na walce z RSF.

Z powodu braku dostępu do wody pitnej, żywności, opieki medycznej i elektryczności władze więzienne same decydują się na otwieranie więzień. Uwolniono osadzonych z Shala, Nyala, Ed Daein, Soba oraz Kober. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie wydało żadnych wyjaśnień, czy były to celowe działania ze strony rządu[37]. Uwolnienie więźniów z Kober wywołało poruszenie i obawy społeczeństwa, ponieważ przetrzymywano tam osoby poszukiwane przez Międzynarodowy Trybunał Karny za zbrodnie popełnione w Darfurze, w tym Omara al-Baszira, Harouna i Hussina. Anonimowe źródła wojskowe powiedziały „Associated Press”, że wyżej wymienione osoby przewieziono do szpitala wojskowego ponad trzy miesiące przed rozpoczęciem konfliktu. Szpital wojskowy potwierdził, że jego pacjentem jest Baszir. Natomiast Haroun udzielił komentarza Sudan TV, w którym oświadczył, że więźniów wypuszczono, a on sam zamierza stawić się przed sądem po zakończeniu konfliktu. Dodatkowo Haroun zadeklarował poparcie dla SAF. Wojsko zaprzeczyło uwolnieniu więźniów z Kober i oskarżyło o podszywanie się pod nie RSF, które z kolei odpowiedziały, że SAF uwolnił zwolenników byłego reżimu, aby przywrócić poprzednie rządy.

Pogłębienie kryzysu gospodarczego w Sudanie przyczyni się do wzrostu bezrobocia, który zachęci młode społeczeństwo, zwłaszcza mężczyzn, do przyłączenia się do sił walczących, aby otrzymywać pensję i czerpać zyski z grabieży[38].

Podsumowanie

Środowisko międzynarodowe od upadku Baszira w 2019 r. próbuje poprowadzić Sudan w kierunku rządów demokratycznych. Dotychczasowe próby zawiodły lub funkcjonowały przez krótki czas. Ponownie różne strony, sojusze i organizacje próbują nakłonić Burhana i Hemedtiego do dialogu., mało prawdopodobne jest jednak zawarcie trwałego rozejmu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Najbardziej niebezpiecznym, ale prawdopodobnym scenariuszem dla Sudanu jest przerodzenie się konfliktu w długoletnią wojnę domową, która może wciągnąć do walki sąsiednie państwa, a zwłaszcza regiony przygraniczne, gdzie obowiązuje podział etniczny i plemienny. Długoletni konflikt będzie miał negatywne skutki dla Sudanu i regionu. Utrudniony zostanie proces przejścia w rządy demokratyczne, wzrośnie łamanie praw człowieka, pogłębi się kryzys humanitarny, migracyjny i gospodarczy. Skonfliktowane strony będą szukały sojuszników, którzy poprą ich działania militarnie i polityczne, dostarczą broń oraz wstawią się za nimi na arenie międzynarodowej. Innym, równie prawdopodobnym scenariuszem jest impas polityczny lub wrócenie do statusu quo ante bellum. Może być to jednak utrudnione, gdyż zarówno Burhan, jak i Hemedti wierzą, że mogą zwyciężyć w tym konflikcie.

---

[1] Siły Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowane przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo znanego jako Hemedti, w 2013 r. wyewoluowały z milicji Janjaweed, która oskarżona jest o zbrodnie wojenne i naruszenie praw człowieka. W 2015 r. uzyskały status regularnych sił zbrojnych, a w 2017 r. uchwalono nową ustawę, dzięki której stały się niezależnymi siłami bezpieczeństwa. M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex than Meets the Eye, „Geopolitial Monitor”, 21.04.2023, https://www.geopoliticalmonitor.com/sudan-conflict-more-complex-than-meets-the-eye/, 3.06.2023.

[2] Stopping Sudan’s Descent into Full-Blown Civil War, „International Crisis Group”, 20.04.2023, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/stopping-sudans-descent-full-blown-civil-war, 28.04.2023.

[3] Stopping Sudan’s Descent into…

[4] Tamże.

[5] Tamże.

[6] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan as violence continues and health care collapses,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/usaid-deploys-disaster-team-for-sudan-as-violence-continues-and-health-care-collapses, 29.04.2023.

[7] Stopping Sudan’s Descent into…

[8] Tamże.

[9] Tamże.

[10] Darfur update: clashes in El Geneina, extended truce in El Fasher, and popular initiatives in Nyala, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/darfur-update-clashes-in-el-geneina-extended-truce-in-el-fasher-and-popular-initiatives-in-nyala, 29.04.2023.

[11] Us State Secretary Announces 72-HR Ceasefire,„allAfrica”, 24.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304250007.html, 29.04.2023.

[12] Sudan’s fragile ceasefire extended, IGAD proposes to mediate, „Dabanga”, 28.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/sudans-fragile-ceasefire-extended-igad-proposes-to-mediate, 2.05.2023.

[13] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[14] UN: Sudan Fighting Could Force 800,000 to Flee, „Voice of America”, 1.05.2023, https://www.voanews.com/a/sudan-s-warring-factions-announce-cease-fire-extension/7073182.html, 2.05.2023.

[15] Sudan warring parties agree to 7-day truce from May 4, „Africanews”, 2.05.2023, https://www.africanews.com/2023/05/02/sudan-warring-parties-agree-to-7-day-truce-from-may-4/, 3.05.2023.

[16] Stopping Sudan’s Descent into…

[17] Sudan rivals pledge evacuation help, US diplomats airlifted, „Arab News”, 24.04.2023, https://www.arabnews.com/node/2291491/middle-east, 2.05.2023.

[18] Stopping Sudan’s Descent into…

[19] Hemedti manoeuvres to brand war against Sudan army as fight against former regime Islamists, „Dabanga”, 17.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/hemeti-manoeuvres-to-brand-war-against-sudan-army-as-fight-against-former-regime-islamists, 2.05.2023.

[20] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[21] Tamże.

[22] S. Solomon, Russia’s Wagner Group Could Fuel Conflict in Sudan, Experts Say,„Voice of America”, 26.04.2023, https://www.voanews.com/a/russia-wagner-group-could-fuel-conflict-in-sudan-experts-say/7067192.html, 2.05.2023.

[23] P. Obaji, Sudan: Russia’s Wagner Group and the grab for power and gold, „Deutsche Welle”, 26.04.2023, https://www.dw.com/en/pmc-russias-wagner-group-in-sudan-gold-military-junta/a-65439746, 2.05.2023.

[24] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins, as up to 20,000 Sudanese refugees crossed its border,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/chad-fears-rising-tribal-tensions-if-rsf-wins-as-up-to-20000-sudanese-refugees-crossed-its-border, 29.04.2023.

[24] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[25] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is On the Road’ – WHO Speaks on Emergency Civilian Aid in Sudan,„allAfrica”, 20.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304200387.html, 29.04.2023.

[26] UN humanitarians will return to Khartoum ‘as quickly as possible’: UN aid coordinator, „UN News”, 27.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1136147, 2.05.2023.

[27] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is…

[28] Fierce fighting rages across Sudan despite ceasefire extension, „Radio France International”, 28.04.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230428-fierce-fighting-rages-across-sudan-despite-ceasefire-extension, 2.05.2023.

[29] Sudan: UN aid operation continues amid dire humanitarian conditions, „UN News”, 25.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1135992, 29.04.2023.

[30] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[31] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins…

[32] Fierce fighting rages across…

[33] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[34] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[35] Attacks on prisons in Sudanese capital free thousands of inmates, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/attacks-on-prisons-in-sudanese-capital-free-thousands-of-inmates, 30.04.2023.

[36] Attacks on prisons in Sudanese…

[37] Tamże.

[38] N. Westcott, What Will Happen in Sudan?,„African Arguments”, 19.04.2023, https://africanarguments.org/2023/04/what-will-happen-in-sudan/, 28.04.2023.

Wybory prezydenckie w Nigrze

Opracował: Mateusz Kabaciński, 21.04.2021 r.

21 lutego 2021 r. w Nigrze odbyła się druga tura wyborów prezydenckich. Brało w niej udział dwóch kandydatów: 61-letni Mohamed Bazoum oraz 71-letni Mahamane Ousmane. Pierwszy raz od 10 lat mieszkańcy Nigru mogą cieszyć się nową personą obejmującą stanowisko głowy państwa. W wyniku 11,5% przewagi – 55,75% do 44,25% według komisji wyborczej – zwycięstwo odniósł M. Bazoum. Zwolennicy Ousmane zarzucili organowi wyborczemu oszustwo, co doprowadziło do licznych demonstracji ulicznych. Na skutek protestów, które zostały brutalnie stłumione przez siły bezpieczeństwa, zginęły dwie osoby, a kilkaset innych aresztowano[1].

Wygrana w wyborach byłego ministra spraw wewnętrznych wielu okrzyknęło pierwszą przemianą demokratyczną zachodnioafrykańskiego państwa[2]. Jest to bezpośrednie nawiązanie do nieprzerwanych dziesięcioletnich rządów byłego prezydenta Nigru – Mahamadou Issoufou. Kim byli kandydaci biorący udział w kampanii?

Mohamed Bazoum to 61-letni polityk, od początku faworyt wyborców, wspierany w czasie kampanii wyborczej przez ustępującego prezydenta Mahamadou Issoufou. Zanim objął nowy urząd, piastował stanowisko przewodniczącego lewicowej partii – Nigeryjskiej Partii na Rzecz Demokracji i Socjalizmu (PNDS-Tarayya)[3]. Od 2011 r. partia sprawuje władzę w państwie dzięki swojemu długoletniemu liderowi Issoufou, który jednocześnie pełnił funkcję prezydenta kraju. Poza działaniem w organizacjach partyjnych Mohamed Bazoum był również ministrem spraw zagranicznych w latach 1995-1996. W 2011 r. powrócił na to stanowisko, urzędując przez następne cztery lata – do 2015 r. Rok później mianowany został ministrem spraw wewnętrznych. Urząd ten sprawował od 2016 do 2020 r., kiedy zrezygnował, skupiając się na kandydowaniu w wyborach prezydenckich 2020-2021. Od początku swojej kandydatury Bezoum cieszył się dużym poparciem społeczeństwa: w czasie pierwszej tury wyborów udało mu się zdobyć 39,33% poparcia, deklasując tym samym swojego przeciwnika – Mahamane Ousmane – który zyskał jedynie 16,99% głosów[4]. W czasie kampanii Bazoum obiecał kontynuację polityki swojego poprzednika – na dowód tego zatrudnił syna Issoufou na stanowisku szefa swojej kampanii wyborczej[5], jednocześnie dodając, że dołoży wszelkich starań w walce z korupcją[6].

Przeciwnikiem Bazouma był Mahamane Ousmane – 71-letni polityk, były prezydent Nigru w latach 1993-1996. Został wybrany na stanowisko głowy państwa jako czwarty prezydent niepodległej republiki, a także jako pierwszy objął tę funkcję w wyniku demokratycznych wyborów. W styczniu 1996 r. z powodu zamachu stanu utracił prezydenturę na rzecz przywódcy puczu – gen. Ibrahima Baré Maïnassary. Od czasu obalenia nieprzerwanie kandydował na prezydenta w każdych wyborach, ubiegając się o odzyskanie utraconego stanowiska. Od grudnia 1999 r. do maja 2009 r. pełnił funkcję przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Nigru – jedynego organu ustawodawczego w tym kraju. W kwietniu 2020 r. objął stanowisko przewodniczącego Demokratyczno-Republikańskiej Odnowy (RDR Tchanji). Podczas swojej kampanii obiecał zrobić wszystko, aby poprawić bezpieczeństwo w obliczu ataków grup zbrojnych powiązanych z Al-Kaidą i tzw. Państwem Islamskim[7].

W pierwszej turze, która odbyła się 27 grudnia 2020 r., pomimo trudnych warunków sanitarnych związanych z pandemią COVID-19 zagłosowało aż 7,5 miliona ludzi[8]. W pierwszym „starciu” udział wzięło 25 kandydatów. Aby zwyciężyć w pierwszej turze, należało uzyskać 50% głosów plus jeden, co jednak nie udało się żadnemu z pretendentów[9]. W tym samym czasie odbyły się także wybory parlamentarne. W ich rezultacie rządząca Nigeryjska Partia na rzecz Demokracji i Socjalizmu (PNDS-Tarayya) zapewniła sobie 75 mandatów w 171-osobowym parlamencie. Główna partia opozycyjna: Nigeryjski Ruch Demokratyczny na rzecz Federacji Afrykańskiej – Lumana Africa (MODEN/FA) uzyskała 25 mandatów[10]. Dzięki temu zwycięstwu nowy prezydent będzie posiadał wsparcie większości parlamentarnej[11].

Swoją funkcję Mohamed Bazoum pełni od 2 kwietnia 2021 r. po zaprzysiężeniu na stanowisko głowy państwa. Kilka dni wcześniej rząd udaremnił próbę zamachu stanu – 31 marca 2021 r. we wczesnych godzinach porannych żołnierze próbowali przejąć kontrolę nad pałacem prezydenckim, zostali jednak odparci przez jego straż[12]. Rzecznik rządu oznajmił mediom, że w związku z prowadzonym dochodzeniem dokonano wielu aresztowań, a śledczy pracują nad ustaleniem, kto był odpowiedzialny za to zdarzenie. Demokratyczne przekazanie władzy w kraju podatnym na zamachy stanu zyskało międzynarodowe uznanie[13].

Niger w okresie kolonialnym był kolonią francuską, a niepodległość uzyskał dopiero w 1960 r. Nazwa państwa pochodzi od rzeki o tej samej nazwie, mimo że płynie ona jedynie na krótkim odcinku w południowej części kraju[14]. Niger jest państwem słabo rozwiniętym, borykającym się z wieloma problemami – częste susze, powszechna bieda, a ostatnio także problemy z islamistami. Oceniany jest przez ONZ jako jeden z najsłabiej rozwiniętych regionów świata[15]. Wraz z odzyskaniem niepodległości musiał stawić czoło wyzwaniom charakterystycznym dla państw uwalniających się spod „brzemienia” kolonializmu, jak liczne zamachy stanów, których doświadczył aż cztery[16]. Pomimo starań władz w zakresie modernizacji państwa oraz wysiłków w zakresie w poszukiwania złóż ropy naftowej i wydobycie złota nadal zmaga się z wieloma problemami społeczno-gospodarczymi.

---

[1] P. Sandner, Big challenges confront Niger President Mohamed Bazoum, „dw.com”, 31.03.2021, https://www.dw.com/en/big-challenges-confront-niger-president-mohamed-bazoum/a-57068530, 10.04.2021.

[2] Niger election: Mohamed Bazoum wins landmark vote amid protests, 23.02.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56175439, 9.04.2021.

[3] Niger wybiera prezydenta. W kampanii wyborczej zabrakło nowych twarzy, 21.02.2021, https://niezalezna.pl/381682-niger-wybiera-prezydenta-w-kampanii-wyborczej-zabraklo-nowych-twarzy, 9.04.2021.

[4] republique du Niger fraternite-travail-progres cour constitutionnelle, „cour-constitutionnelle-niger.org”, http://cour-constitutionnelle-niger.org/documents/arrets/matiere_electorale/2021/arret_n_06_21_cc_me.pdf.

[5] N. Wires, Candidates for continuity, change compete in Niger’s historic runoff vote, „france24.com”, 18.02.2021, https://www.france24.com/en/africa/20210218-candidates-for-continuity-change-compete-in-niger-s-historic-runoff-vote, 9.04.2021.

[6] Niger heads to polls in search of first democratic transition, „Aljazeera.com”, 27.10.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/27/niger-heads-to-polls-in-search-of-first-democratic-transition, 9.04.2021.

[7] Who is Nigerien presidential candidate Mahamane Ousmane?, „africanews.com”, https://www.africanews.com/2021/02/19/who-is-nigerien-presidential-candidate-mahamane-ousmane//, 15.04.2021.

[8] Vote count under way in Niger’s presidential election, “Aljazeera.com”, 28.12.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/28/ballots-counting-begins-in-niger-presidential-election, 15.04.2021.

[9] Tamże.

[10] Republic of Niger, „electionguide.org”, 27.12.2020, https://www.electionguide.org/elections/id/3633/, 14.04.2021.

[11] Niger country profile, „bbc.com”, 12.04.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-13943662, 15.04.2021.

[12] Niger’s Mohamed Bazoum sworn in as president after failed coup, „bbc.com”, 2.04.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56613931, 10.04.2021.

[13] Niger 'coup’ thwarted days before inauguration, „bbc.com”, 31.03.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-56589168, 14.04.2021.

[14] Niger travel guide, „wordltravelgiude.net”, https://www.worldtravelguide.net/guides/africa/niger/, 10.04.2021.

[15] Niger country profile…

[16] N. Wires, Candidates for continuity…

Wybory prezydenckie – Kenia 2022

Opracował: Mateusz Kabaciński

Wybory prezydenckie – Kenia 2022

9 sierpnia 2022 r. w Kenii odbyły się wybory. Były to trzecie wybory powszechne i czwarte prezydenckie od czasu ogłoszenia konstytucji w 2010 r. Wyborcy wybrali nowego prezydenta, członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu, gubernatorów hrabstw Kenii oraz członków 47 zgromadzeń regionów Kenii[1].

Zwycięstwo w wyborach prezydenckich odniósł William Ruto, uzyskując 50,49% głosów poparcia. Jego głównym przeciwnikiem wyborczym był Raila Odinga, który otrzymał 48,85% głosów. 15 sierpnia 2022 r. zliczono wszystkie głosy oraz ogłoszono wyniki, nie obyło się jednak bez komplikacji. Wyniki miały zostać podane o godz. 15.00, jednak ogłoszono je dopiero o godz. 18.00, czego dokonał Wafula Chebukati, przewodniczący IEBC. Kiedy Chebukati i dwaj inni komisarze udali się do audytorium w Bomas of Kenya, miejscowości w Nairobi, na miejscu wybuchły zamieszki. Przewodniczący wraz z komisarzami zostali eskortowani w ustronne miejsce, a służby bezpieczeństwa stłumiły agresję[2]. Kiedy sytuację opanowano, Chebukati udał się do audytorium, gdzie oficjalnie ogłosił wyniki wyborów i mianował Williama Ruto zwycięzcą oraz nowym prezydentem Kenii[3]. Na ogłoszeniu pojawili się wszyscy kandydaci z wyjątkiem Raila Odinga. Saitabao Ole Kanchory, główny agent Odingi, podał, że Raila nie uzna wyniku wyborów, dopóki jego kampania nie dokona ich weryfikacji[4]. Niedługo potem Odinga wydał oficjalne oświadczenie. Stwierdził, że nie zamierza uznać wyników „sfałszowanych” wyborów, które w późniejszej wypowiedzi określił jako „parodię”[5]. Mówił także, iż wyniki opierały się na działaniach przestępczych i oszustwach. Jego zwolennicy mieli rzekomo mieć zablokowany dostęp do kilku stron wyborczych z informacjami. 22 sierpnia 2022 r. wniósł pozew do sądu o oszustwo wyborcze[6].

Z uwagi na panujące prawo były prezydent Uhuru Kenyatta nie kwalifikował się na trzecią kadencję[7]. Ostatecznie dopuszczono czterech kandydatów do aspiracji na stanowisko głowy państwa[8]. Byli to:

• David Mwaure Waihiga – kenijski polityk i lider skrajnie prawicowej partii Agano. 4 lipca 2022 r. ogłosił on swój 12-punktowy manifest zwany „Badilisha” (co w wolnym tłumaczeniu oznacza – zmiana), w którym przekonywał, że nadszedł czas, by kraj ruszył do przodu i rozpoczął nową historię pod nowymi rządami. W dokumencie zobowiązał się do przestrzegania prawa, poszanowania wobec rodzin, dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych, pracowników, właścicieli firm gospodarczych, instytucji religijnych oraz społeczności międzynarodowej[9]. W czasie kampanii zobowiązał się do odzyskania publicznych pieniędzy ulokowanych w zagranicznych bankach oraz zwiększenia budżetów hrabstw[10].
• George Luchiri Wajackoyah – prawnik z Nairobi w Kenii oraz niezależny działacz polityczny. Po raz pierwszy ogłosił swoją kandydaturę na stanowisko prezydenta w 2012 r., jednak wycofał się bez podania przyczyny. W 2022 r. reprezentował Partię Korzeni Kenii (Roots Party), która popiera legalizację bhangu, czyli leczniczej, jadalnej rośliny. Wajackoyah słynie z licznych kontrowersji[11]. Opowiada się m.in. za legalizacją marihuany w Kenii, powszechną hodowlą jadowitych węży (by używać ich jad w lecznictwie) oraz eksportowaniu psiego mięsa. W czerwcu 2022 r. opublikował on 10-punktowy manifest, który spotkał się z licznymi uwagami ze strony obywateli. Pojawiły się opinie, jakoby jego wdrożenie z zawartymi kontrowersyjnymi racjami miało być niezgodne z konstytucją. W efekcie złożono petycję w sądzie obligującą prawnika do przeprowadzenia badań na „zdrowotność psychiczną”[12].
• Raila Amolo Odinga – kenijski polityk, były członek kenijskiego parlamentu, premier Kenii w latach 2008–2013, członek Pomarańczowego Ruchu Demokratycznego (Orange Democratic Movement, ODM) – centroprawicowej partii politycznej oraz pretendent na stanowisko prezydenta w 2022 r. Odinga pięć razy bezskutecznie startował w wyborach na prezydenta Kenii i choć w każdym przypadku przegrywał, to za każdym razem kwestionował wynik oraz formułował zarzuty o oszustwo wyborcze. 5 czerwca 2022 r. został dopuszczony do kandydowania przez Niezależną Komisję Wyborczą i Granic (Independent Electoral and Boundaries Commission, IEBC). Dzień później ogłosił swój 10-punktowy manifest na stadionie Nyayo, szczegółowo opisujący jego plan na pierwsze 100 dni urzędowania[13]. Przedstawiono w nim kluczowe elementy dla rozwoju kraju nazwane „Programem Ludu”. Zakładał on zagwarantowanie ochrony socjalnej dla najbiedniejszych, powszechną opiekę zdrowotną, rozwój miejsc pracy, większe poszanowanie dla kobiet, inwestowanie w młodzież i edukację, wodę dla wszystkich oraz rozbudowanie przedsiębiorczości[14]. Po zajęciu drugiego miejsca w wyborach prezydenckich złożył pozew podważający wynik wyborczy, jak i same wybory[15].
• William Kipchirchir Samoei Arap Ruto – zwycięzca wyborów i obecny prezydent Kenii, członek Zjednoczonego Sojuszu Demokratycznego (United Democratic Alliance, UDA), były Minister Spraw Zagranicznych (2002 r.), Minister Rolnictwa (2008–2010) oraz Minister Szkolnictwa Wyższego (2010 r.). Ruto pełnił funkcję prezydenta Kenii w okresie od 6 do 8 października 2014 r., gdy prezydent Uhuru Kenyatta przebywał w Międzynarodowym Trybunale Karnym (ICC) w Hadze w Holandii. 4 marca 2013 roku został pierwszym wiceprezydentem Kenii, gdy wraz z Uhuru Kenyattą został ogłoszony zwycięzcą wyborów powszechnych w Kenii w 2013 roku. Duet ten startował z mandatu Jubilee Alliance, czyli koalicji Zjednoczonej Partii Republikańskiej (URP) i Kenyatta’s The National Alliance. W wyborach powszechnych w sierpniu 2017 roku Uhuru i Ruto zostali ogłoszeni zwycięzcami po zebraniu 54% wszystkich oddanych głosów. Jednak Sąd Najwyższy Kenii unieważnił wybory, po tym jak opozycja dokonała bojkotu i w październiku tego samego roku powtórzono głosowanie. Uhuru i Ruto zostali ponownie wybrani, uzyskując 98% wszystkich oddanych głosów, a Sąd Najwyższy podtrzymał wyniki tych drugich wyborów[16].

IEBC w swoim ogłoszeniu z dnia 5 czerwca 2022 odrzuciła kandydaturę w sumie 13 pretendentów[17]. Byli to głównie kandydaci niezależni. Pretendencja Waltera Mong’are została początkowo zatwierdzona przez IEBC, jednakże z uwagi na zaistniałe rozbieżności w kwalifikacjach akademickich odrzucono jego kandydaturę[18].

Wykres 1. Sondaż przedwyborczy z podziałem na grupy wiekowe oraz pytaniem: „Czy zamierzasz głosować w nadchodzących wyborach?”, https://www.geopoll.com/blog/kenya-elections-2022-report/, 1.09.2022.

Konstytucja Kenii

W konstytucji określono, aby wybory powszechne do parlamentu odbywały się w drugi wtorek sierpnia co pięć lat. Stąd data wyborów – wtorek 9 sierpnia. Jeśli w Kenii trwa wojna, wybory mogą zostać opóźnione, jeżeli uchwała zostanie przyjęta w każdej izbie parlamentu przez co najmniej dwie trzecie wszystkich członków tej izby. Taka uchwała może opóźnić wybory nawet o sześć miesięcy i może być podejmowana wielokrotnie pod warunkiem, że łączne opóźnienia nie przekraczają 12 miesięcy[19]. Dokument wymaga, aby wybory prezydenckie odbyły się w tym samym czasie co wybory powszechne. W mało prawdopodobnym przypadku, gdy przed kolejnymi wyborami powszechnymi zwolni się stanowisko prezydenta i stanowisko wiceprezesa (który wówczas obejmuję funkcję prezydenta), wybory prezydenckie zostają przeprowadzone w przyspieszonym terminie. Zgodnie z zasadami tego typu elekcja musi odbyć się w ciągu 60 dni od powstania wakatu na stanowisku prezydenta[20]. Obecny prezydent Uhuru Kenyatta nie był uprawniony do ubiegania się o trzecią kadencję ze względu na ograniczenie dwóch kadencji zgodnie z prawem konstytucji Kenii. Podobnie gubernatorzy hrabstw, którzy piastowali swoje urzędy przez dwie kadencje, również nie klasyfikowali się do reelekcji[21].

Podział władzy w Kenii i system wyborczy

Prezydent w Kenii wybierany jest na zasadzie tzw. systemu dwóch rund, co oznacza, że aby wygrać w pierwszej turze, kandydat musi otrzymać ponad 50% głosów w kraju i 25% głosów w co najmniej 24 z 47 regionów Kenii. Jeśli nie, odbywa się druga tura pomiędzy dwoma najlepszymi kandydatami, w której wygrywa kandydat z największą liczbą głosów[22].

Parlament Kenii składa się z dwóch izb: Senatu (izba wyższa) i Zgromadzenia Narodowego (izba niższa). Posłowie w obu izbach zmieniani są w czasie wyborów co pięć lat[23].

Zgromadzenie Narodowe liczy 350 członków, z których 290 jest wybieranych w okręgach jednomandatowych w głosowaniu „pierwszy po stanowisku”. Jest to metoda określana często mianem „zwycięzca bierze wszystko”. Głównie dlatego, że wyborcy oddają swój głos na wybranego przez siebie kandydata, a ten, który otrzyma najwięcej głosów, wygrywa. Z pozostałych 60 miejsc członkowskich 47 jest zarezerwowanych dla kobiet i wybieranych z jednomandatowych okręgów wyborczych Pozostałe 13 mandatów to 12 nominowanych przez partie polityczne na podstawie liczby mandatów oraz Marszałka wybieranego przez zgromadzenie spoza niego jako członek z urzędu. Nominowani członkowie są zarezerwowani dla młodzieży, osób niepełnosprawnych i pracowników[24].

Senat liczy 68 członków. Z początku wybiera się 47 osób w okręgach jednomandatowych. Następnie partiom przydziela się następnie 16 miejsc dla kobiet, dwa dla młodzieży i dwa dla osób niepełnosprawnych na podstawie ich udziału[25].

Na straży prawa wyborów stoi Niezależna Komisja Wyborcza i Granic (Independent Electoral and Boundaries Commission, IEBC). Jest to niezależna agencja regulacyjna, która została utworzona w 2011 roku na mocy Konstytucji Kenii. Komisja jest odpowiedzialna za przeprowadzanie lub nadzorowanie referendów i wyborów do wszelkich ciał wyborczych czy urzędów ustanowionych przez konstytucję. Kontroluje także wszelkie inne wybory przewidziane przez Ustawę Parlamentarną. Mandat komisji obejmuje:

1. Ciągłą rejestrację wyborców i rewizję spisu wyborców;
2. Wytyczanie okręgów wyborczych i oddziałów;
3. Regulację procesu partii politycznych;
4. Rozstrzyganie sporów wyborczych;
5. Rejestrację kandydatów do wyborów;
6. Edukację wyborców;
7. Ułatwianie obserwacji, monitorowania i oceny wyborów;
8. Regulację pieniędzy wydanych przez kandydata lub partię w odniesieniu do jakichkolwiek wyborów;
9. Opracowanie kodeksu postępowania dla kandydatów i partii;
10. Monitorowanie zgodności z przepisami dotyczącymi nominacji kandydatów przez partie[26].

Ze względu na awarie techniczne w sondażach z 2017 roku, które doprowadziły do podjęcia przez Sąd Najwyższy decyzji o powtórzeniu konkursu prezydenckiego, powrócono do „ręcznego” rejestru wyborców. Specjalne pojemniki na głosy umieszczane są w lokalach wyborczych. Po oddaniu przez wszystkich obywateli głosów pojemniki są pieczętowane i przechowywane we wcześniej wspomnianych lokalach do momentu liczenia. Kiedy przyjdzie pora zliczania głosów, pojemniki są rozpieczętowywane, a wszystkie głosy zliczane. Następnie wypełniane są formularze, w których zestawia się otrzymane wyniki. Ostatnim krokiem jest ich ogłoszenie, czego dokonuje przewodniczący IEBC[27].

---

[1] B. Feleke, L. Madowo, N. Princewill and S. Busari, William Ruto declared winner of Kenyan presidential vote amid chaos at election center,„edition.cnn.com”, 16.08.2022, https://edition.cnn.com/2022/08/15/africa/ruto-wins-kenya-presidency-intl/index.html, 24.08.2022.

[2] N. Mbugua, Chaos at Bomas as Ruto makes political history,„pd.co.ke”, 15.08.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/chaos-at-bomas-as-ruto-makes-political-history-144948/, 26.08.2022.

[3] K. Kimeu, William Ruto declared winner of Kenya presidential election amid dispute,„theguardian.com”, 15.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/15/william-ruto-declared-winner-of-kenya-presidential-election-amid-dispute, 24.08.2022.

[4] B. Nieru, Kanchory Saitabao explains why Raila Odinga is not at Bomas of Kenya,„standardmedia.co.ke”, https://www.standardmedia.co.ke/article/2001453312/why-raila-odinga-did-not-go-to-bomas-of-kenya, 30.08.2022.

[5] G. Obulutsa and A. Mersie, Kenya’s Odinga says presidential election result a ‘travesty’,„cnbafrica.com”, 17.08.2022, https://www.cnbcafrica.com/2022/kenyas-odinga-says-presidential-election-result-a-travesty/, 28.08.2022.

[6] C. Kimeu, Kenya opposition leader files court challenge to election result,„theguardian.com”, 22.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/22/kenya-opposition-leader-files-court-challenge-election-result-raila-odinga, 27.08.2022.

[7] D. Olewe, Kenya elections 2022: Win or lose, why Raila Odinga’s election challenge matters,„bbc.com”,22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62599219, 27.08.2022.

[8] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”, 6.06.2022, https://ntvkenya.co.ke/news/only-four-candidates-passed-the-test-to-contest-the-presidency-in-august-chebukati/, 25.08.2022.

[9] M. Kinyanjui, Waihiga’s 12-point ‘badilisha’ manifesto,„the-star.co.ke”, 5.07.2022, https://www.the-star.co.ke/news/2022-07-05-waihigas-12-point-badilisha-manifesto/, 28.08.2022.

[10] Inside David Mwaure’s Agano Party 12-Point Presidential Manifesto, „citizen.digital”, 4.07.2022, https://www.citizen.digital/news/inside-david-mwaures-agano-party-12-point-presidential-manifesto-n301430, 25.08.2022.

[11] 26 lipca 2022 r. nie zjawił się na debacie prezydenckiej, ponieważ organizatorzy odmówili przyjęcia preferowanego przez niego formatu debaty – prowadzenie debaty dla wszystkich czterech kandydatów na prezydenta w tym samym czasie, bez podziału na dwie części. Pierwotny przebieg debaty miał wyglądać następująco: pierwsza część miała się odbyć z najmniej popularnymi według sondaży kandydatami, w tym przypadku Wajackoya miał zmierzyć się z Wahiga Mwaure. Druga natomiast miała być przeznaczona dla czołowych pretendentów Raila Odinga i William Ruto. Partia Korzeń Kenii niedługo po tym wydała oświadczenie, w którym napisali: „Nasz kandydat nie weźmie udziału w debacie prezydenckiej, ponieważ nie poddamy przyszłego prezydenta żartowi z góry ustalonej debaty”. F. Naliaka, Wajackoyah Pulls Out Of 2022 Presidential Debate, „citizen.digital”, 26.07.2022, https://www.citizen.digital/news/wajackoyah-pulls-out-of-2022-presidential-debate-n302867, 26.08.2022.

[12] I. Mwangi, Petition Filed To Bar Wajackoyah From Vying Over ‘Mental Soundness’, „capitalfm.co.ke”, 13.07.2022, https://www.capitalfm.co.ke/news/2022/07/petition-filed-to-bar-wajackoyah-from-vying-over-mental-soundness/, 30.08.2022,

[13] J. Otieno, Kenya 2022: Raila promises the moon with Azimio manifesto,„theafricareport.com”, 21.06.2022, https://www.theafricareport.com/214005/kenya-2022-raila-promises-the-moon-with-azimio-manifesto/, 27.08.2022.

[14] F. Muli, Azimio promise: Raila’s 10-point manifesto explained,„pd.co.ke”, 7.06.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/azimio-raila-manifesto-explained-130938/, 1.09.2022.

[15] D. Zane, Kenya election: Raila Odinga challenges William Ruto win in Supreme Court, „bbc.com”, 22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62631193, 27.08.2022.

[16] William Kipchirchir Samoei Arap Ruto,„nyongesasande.com”, 15.08.2022, https://www.nyongesasande.com/william-kipchirchir-samoei-arap-ruto-biography/, 30.08.2022.

[17] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”…

[18] C. Omulo, IEBC revokes Nyambane’s certificate for lack of degree,„nation.africa”, 6.06.2022, https://nation.africa/kenya/news/politics/iebc-revokes-nyambane-s-certificate-for-lack-of-degree-3840256, 30.08.2022.

[19] Constitution of Kenya 101. Election of members of Parliament, „klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/123-chapter-eight-the-legislature/part-2-composition-and-membership-of-parliament/269-101-election-of-members-of-parliament, 26.08.2022.

[20] Constitution of Kenya,„kenyalaw.org”, http://kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010#KE/CON/Const2010/chap_4, 26.08.2022.

[21] K. J Kelley, Kenya’s Uhuru Kenyatta pledges to respect term limit in 2022,„theeastafrican.co.ke”, 19.06.2022, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/kenya-s-uhuru-kenyatta-pledges-to-respect-term-limit-in-2022-1443496, 26.08.2022.

[22] 138. Procedure At Presidential Election – Kenya Law Reform Commission (KLRC),„klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/130-chapter-nine-the-executive/part-2-the-president-and-deputy-president/306-138-procedure-at-presidential-election, 26.08.2022.

[23] Kenya elections 2022: Full results of presidential and parliamentary races,„bbc.com”, 15.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62444316, 24.08.2022.

[24] Tamże.

[25] Republic of Kenya, „electionguide.org”, 9.08.2022, https://www.electionguide.org/elections/id/3812/, 28.08.2022.

[26] Our Mandate,„iebc.or.ke”, https://www.iebc.or.ke/iebc/?mandate, 30.08.2022.

[27] E. Egbejule, I. Akello and A. Chughtai, Infographic: How do the Kenyan elections work?,„Aljazeera.com”, 5.08.2022, https://www.aljazeera.com/features/2022/8/5/infographic-how-do-the-kenyan-elections-work, 24.08.2022.

---

[1] Constitution of Kenya 101. Election of members of Parliament, „klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/123-chapter-eight-the-legislature/part-2-composition-and-membership-of-parliament/269-101-election-of-members-of-parliament, 26.08.2022.

[2] Constitution of Kenya,„kenyalaw.org”, http://kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010#KE/CON/Const2010/chap_4, 26.08.2022.

[3] K. J Kelley, Kenya’s Uhuru Kenyatta pledges to respect term limit in 2022,„theeastafrican.co.ke”, 19.06.2022, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/kenya-s-uhuru-kenyatta-pledges-to-respect-term-limit-in-2022-1443496, 26.08.2022.

[4] 138. Procedure At Presidential Election – Kenya Law Reform Commission (KLRC),„klrc.go.ke”, https://www.klrc.go.ke/index.php/constitution-of-kenya/130-chapter-nine-the-executive/part-2-the-president-and-deputy-president/306-138-procedure-at-presidential-election, 26.08.2022.

[5] Kenya elections 2022: Full results of presidential and parliamentary races,„bbc.com”, 15.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62444316, 24.08.2022.

[6] Tamże.

[7] Republic of Kenya, „electionguide.org”, 9.08.2022, https://www.electionguide.org/elections/id/3812/, 28.08.2022.

[8] Our Mandate,„iebc.or.ke”, https://www.iebc.or.ke/iebc/?mandate, 30.08.2022.

[9] E. Egbejule, I. Akello and A. Chughtai, Infographic: How do the Kenyan elections work?,„Aljazeera.com”, 5.08.2022, https://www.aljazeera.com/features/2022/8/5/infographic-how-do-the-kenyan-elections-work, 24.08.2022.

[1] D. Olewe, Kenya elections 2022: Win or lose, why Raila Odinga’s election challenge matters,„bbc.com”,22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62599219, 27.08.2022.

[2] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”, 6.06.2022, https://ntvkenya.co.ke/news/only-four-candidates-passed-the-test-to-contest-the-presidency-in-august-chebukati/, 25.08.2022.

[3] M. Kinyanjui, Waihiga’s 12-point ‘badilisha’ manifesto,„the-star.co.ke”, 5.07.2022, https://www.the-star.co.ke/news/2022-07-05-waihigas-12-point-badilisha-manifesto/, 28.08.2022.

[4] Inside David Mwaure’s Agano Party 12-Point Presidential Manifesto, „citizen.digital”, 4.07.2022, https://www.citizen.digital/news/inside-david-mwaures-agano-party-12-point-presidential-manifesto-n301430, 25.08.2022.

[5] 26 lipca 2022 r. nie zjawił się na debacie prezydenckiej, ponieważ organizatorzy odmówili przyjęcia preferowanego przez niego formatu debaty – prowadzenie debaty dla wszystkich czterech kandydatów na prezydenta w tym samym czasie, bez podziału na dwie części. Pierwotny przebieg debaty miał wyglądać następująco: pierwsza część miała się odbyć z najmniej popularnymi według sondaży kandydatami, w tym przypadku Wajackoya miał zmierzyć się z Wahiga Mwaure. Druga natomiast miała być przeznaczona dla czołowych pretendentów Raila Odinga i William Ruto. Partia Korzeń Kenii niedługo po tym wydała oświadczenie, w którym napisali: „Nasz kandydat nie weźmie udziału w debacie prezydenckiej, ponieważ nie poddamy przyszłego prezydenta żartowi z góry ustalonej debaty”. F. Naliaka, Wajackoyah Pulls Out Of 2022 Presidential Debate, „citizen.digital”, 26.07.2022, https://www.citizen.digital/news/wajackoyah-pulls-out-of-2022-presidential-debate-n302867, 26.08.2022.

[6] I. Mwangi, Petition Filed To Bar Wajackoyah From Vying Over ‘Mental Soundness’, „capitalfm.co.ke”, 13.07.2022, https://www.capitalfm.co.ke/news/2022/07/petition-filed-to-bar-wajackoyah-from-vying-over-mental-soundness/, 30.08.2022,

[7] J. Otieno, Kenya 2022: Raila promises the moon with Azimio manifesto,„theafricareport.com”, 21.06.2022, https://www.theafricareport.com/214005/kenya-2022-raila-promises-the-moon-with-azimio-manifesto/, 27.08.2022.

[8] F. Muli, Azimio promise: Raila’s 10-point manifesto explained,„pd.co.ke”, 7.06.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/azimio-raila-manifesto-explained-130938/, 1.09.2022.

[9] D. Zane, Kenya election: Raila Odinga challenges William Ruto win in Supreme Court, „bbc.com”, 22.08.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-62631193, 27.08.2022.

[10] William Kipchirchir Samoei Arap Ruto,„nyongesasande.com”, 15.08.2022, https://www.nyongesasande.com/william-kipchirchir-samoei-arap-ruto-biography/, 30.08.2022.

[11] Only four candidates passed the test to contest the presidency in August – Chebukati,„ntvkenya.co.ke”…

[12] C. Omulo, IEBC revokes Nyambane’s certificate for lack of degree,„nation.africa”, 6.06.2022, https://nation.africa/kenya/news/politics/iebc-revokes-nyambane-s-certificate-for-lack-of-degree-3840256, 30.08.2022.

[1] B. Feleke, L. Madowo, N. Princewill and S. Busari, William Ruto declared winner of Kenyan presidential vote amid chaos at election center,„edition.cnn.com”, 16.08.2022, https://edition.cnn.com/2022/08/15/africa/ruto-wins-kenya-presidency-intl/index.html, 24.08.2022.

[2] N. Mbugua, Chaos at Bomas as Ruto makes political history,„pd.co.ke”, 15.08.2022, https://www.pd.co.ke/august-9/chaos-at-bomas-as-ruto-makes-political-history-144948/, 26.08.2022.

[3] K. Kimeu, William Ruto declared winner of Kenya presidential election amid dispute,„theguardian.com”, 15.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/15/william-ruto-declared-winner-of-kenya-presidential-election-amid-dispute, 24.08.2022.

[4] B. Nieru, Kanchory Saitabao explains why Raila Odinga is not at Bomas of Kenya,„standardmedia.co.ke”, https://www.standardmedia.co.ke/article/2001453312/why-raila-odinga-did-not-go-to-bomas-of-kenya, 30.08.2022.

[5] G. Obulutsa and A. Mersie, Kenya’s Odinga says presidential election result a ‘travesty’,„cnbafrica.com”, 17.08.2022, https://www.cnbcafrica.com/2022/kenyas-odinga-says-presidential-election-result-a-travesty/, 28.08.2022.

Wybory prezydenckie – Gambia 2021

Opracował: Mateusz Kabaciński, 19.01.2022 r.

4 grudnia 2021 roku odbyły się wybory w Gambii. Zwycięstwo odniósł dotychczasowy prezydent Adama Barrow, reprezentant Narodowej Partii Ludowej (National People’s Party, NPP). Zdobył on 53,23 procent głosów, pokonując przy tym pięciu innych kandydatów[1]. Jego główny rywal – Ousainou Darboe – w wyniku głosowania uzyskał 27,7 procent. Wydarzenie to można nazwać przełomowym, gdyż jest ono pierwszym oficjalnym „eventem” wyborczym Gambii od 2016 roku, kiedy to obalono panującego przez prawie 23 lata dyktatora Yahyi Jammeha[2]. Tegoroczne wybory określono nawet mianem „sprawdzianu dla demokracji w Gambii”.

Gdy w 2016 roku Adama Barrow pokonał urzędującego Yahyę Jammeha, dyktator początkowo uznał swoją porażkę, by niedługo po tym odmówić ustąpienia ze stanowiska. Wywołało to niepokoje społeczne, doprowadzając do kryzysu konstytucyjnego. W tamtym okresie Barrow był członkiem Zjednoczonej Partii Demokratycznej (United Democracy Party, UDP). Startował w wyborach jako lider owego ugrupowania, ale przede wszystkim jako przedstawiciel opozycyjnego sojuszu składającego się z siedmiu partii politycznych – Coalition 2016. Ostatecznie dyktator został zmuszony do ucieczki z kraju w wyniku działań przeprowadzonych przez ECOMIG – misję wojskową, działającą w ramach misji przywrócenia demokracji w Gambii, zainicjowanej przez ECOWAS, czyli Wspólnotę Gospodarczą Państw Afryki Zachodniej[3]. Udał się wtedy na tereny Gwinei Równikowej, w której przebywa do dnia dzisiejszego[4].

Wymagania kandydowania w wyborach

Chcąc ubiegać się o prezydenturę, każdy kandydat musiał spełnić określone warunki zawarte w specjalnym kodeksie dotyczącym wyborów – IECCCE (Independent Electoral Commission’s Code of Campaign Ethics). Są to następujące wymagania:

• posiadanie obywatelstwa Gambii;
• zamieszkiwanie obszaru kraju przez pięć lat poprzedzających dzień wyborów;
• ukończone 30 lat;
• wykształcenie co najmniej średnie;
• nominowanie przez co najmniej 5000 wyborców, w tym co najmniej 200 z każdego z sześciu regionów Gambii;
• przedstawienie zaprzysiężonego oświadczenia majątkowego i zaświadczenia o niezaleganiu z podatkami;
• wpłata 10 000 dalasi gambijskich (około 766 złotych) na konto bankowe Niezależnej Komisji Wyborczej (IEC) podczas składania dokumentów nominacyjnych w siedzibie IEC;
• przedstawienie symbolu partyjnego, koloru i zdjęcia[5].

Zgodnie z prawem wyborczym Gambii każdy, kto nie zostanie wybrany do reprezentowania partii politycznej, może startować jako kandydat niezależny. Wszyscy pretendenci są zobowiązani do przestrzegania IECCCE. Wymaga się również posiadania tzw. manifestu tolerancji i wielokulturowości. Taki dokument jest tworzony przez każdą partię polityczną lub kandydata biorącego udział w wyborach[6].

Kontrkandydaci obecnego prezydenta Gambii

Ousainou Darboe – 73-letni polityk, uważany za ikonę polityki opozycyjnej w Gambii. Jako przywódca Zjednoczonej Partii Demokratycznej (UDP), największej opozycyjnej siły politycznej w kraju, przez dziesięciolecia był nie lada problemem dla rządu Jammeha. Za przewodniczenie protestom przeciwko władzy w 2016 roku trafił on do więzienia na trzy lata. Wraz z zaprzysiężeniem Barrowa na nowego prezydenta Darboe opuścił więzienie i pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych oraz jednego z trzech wiceprezydentów w rządzie Barrowa. W 2019 roku w wyniku różnic poglądowych został zwolniony z pełnienia ostatniej funkcji. Slogan wyborczy Darboe brzmiał: „Sprawiedliwość, Pokój i Rozwój”. W czasie kampanii promował idee wzmocnienia pozycji młodzieży, rolnictwa, edukacji i bezpieczeństwa w kraju.

Mama Kandeh – przywódca Kongresu Demokratycznego Gambii (GDC). Jeden z najbardziej kontrowersyjnych kandydatów ubiegających się o fotel prezydenta. Krótko przed wyborami podpisał protokół ustaleń ze zwolennikami byłego prezydenta Yahyi Jammeha. Zyskał dzięki temu jego m.in. pomoc i poparcie w kampanii wyborczej. Kandydatura Kandeha była początkowo kwestionowana z uwagi na to, że nie ukończył on szkoły średniej. Jednakże w listopadzie Independent Electoral Commission (IEC) zatwierdziła jego kandydaturę. Kluczowe punkty jego manifestu to podwyższenie jakości edukacji, ochrona środowiska i autonomia władz lokalnych. Slogan wyborczy: „Jedna Gambia, jeden naród”. Ostatecznie zajął trzecie miejsce, zyskując poparcie 17,1 procenta.

Halifa Sallah – 68-letni przywódca opozycji, kandydat i współzałożyciel Ludowo-Demokratycznej Organizacji na rzecz Niepodległości i Socjalizmu (People’s Democratic Organisation for Independence and Socialism, PDOIS). Jest on jedną z głównych postaci opozycyjnej koalicji Narodowy Sojusz na rzecz Demokracji i Rozwoju (National Assembly of Democracy and Development, NADD). Mając głęboko zakorzenioną ideologię socjalistyczną, Sallah w swoim manifeście zatytułowanym Program transformacyjny ma nadzieję na zmianę systemu poprzez siedem głównych obszarów: polityczny, gospodarczy, społeczny, obywatelski, kulturowy, ekologiczny i związany ze stosunkami zewnętrznymi filarów rozwoju. Jego slogan wyborczy brzmi: „Wolność, godność i dobrobyt”[7].

Abdoulie Ebrima Jammeh – urodzony w 1969 roku, kandydat na prezydenta reprezentujący Partię Jedności Narodowej (National Unity Part, NUP). Ogłaszając kandydaturę Abdoulie Jammeha, NUP zaznaczyła, że podjęła decyzję o jego kandydaturze po „energicznych i gruntowych poszukiwaniach kompetentnego kandydata”. Abdoulie Jammeh w swoim
24-stronicowym manifeście zaznaczył, że jego wizją jest „promowanie spójności społecznej w celu wspierania i utrzymania jedności narodowej oraz wywołanie transformacji społeczno-gospodarczej w Gambii, w oparciu o zasady demokracji, równości i sprawiedliwości”. Slogan wyborczy Jammeh’a to: „Jedność jest siłą”.

Essa Mbye Faal – urodzony w 1966 r. Faal jest międzynarodowym prawnikiem, który pełnił funkcję głównego oskarżyciela w gambijskiej Komisji Prawdy, Pojednania i Zadośćuczynienia (The Gambia’s Truth, Reconciliation and Reparations Commission, TRRC), komisji powołanej przez prezydenta Barrowa w celu zbadania 22-letnich rządów jego poprzednika. Faal ustąpił z tej pozycji, aby móc wziąć udział wyborach jako kandydat niezależny. Jest on jedynym kandydatem nienależącym do żadnej partii. Z uwagi na wykonywany zawód przypuszcza się, że w przypadku wygranej kładłby największy nacisk na politykę antykorupcyjną. Dodatkowo w czasie kampanii postulował on rozwój gospodarczy i transformację infrastrukturalną. Jego slogan wyborczy brzmiał: „Jedna Gambia, Jeden naród, Jeden lud”[8]. Faal i Jammeh mieli najmniejsze poparcie wśród społeczeństwa – stanowili najmniejsze zagrożenie dla trzech głównych kandydatów[9].

Forma i proces głosowania

Prezydent Gambii jest wybierany w jednej turze w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Zarejestrowani wyborcy otrzymują kartę, którą muszą okazać w wyznaczonym lokalu. Po sprawdzeniu uprawnień urzędnik zaznacza lewy palec wskazujący wyborcy niezmywalnym tuszem[10]. Zamiast papierowych kart do głosowania w Gambii używa się specjalnych kamyczków. Każdy wyborca otrzymuje kamyk i umieszcza go w tubie na zapieczętowanym bębnie, który odpowiada faworyzowanemu przez niego kandydatowi.

Bębenki dla poszczególnych kandydatów są pomalowane na różne kolory, odpowiadające przynależności partyjnej kandydata, a zdjęcie kandydata jest przyklejone do odpowiedniego bębenka. Bębny umieszczane są w kabinie, aby zachować tajność głosowania. Włożenie kamyczka powoduje uruchomienie dzwonka wewnątrz kabiny, aby zasygnalizować, że głos został oddany[11]. Jako środek ostrożności przeciwko COVID-19 na potrzeby tych wyborów przy wejściach i wyjściach z kabiny umieszczono środki odkażające[12].

Podczas procesu liczenia głosów bębenek kandydata jest rozpieczętowywany, a jego zawartość opróżniana partiami na tablicach z otworami o pojemności od 200 do 500 kulek każda. Gdy skrutatorzy uzgodnią liczbę kulek, bęben jest ponownie napełniany i zachowywany do wykorzystania podczas ponownego liczenia głosów, a skrutatorzy przechodzą do urny kolejnego kandydata[13]. Proces ten powtarzany jest w każdym lokalu wyborczym. Wyniki na szczeblu krajowym znane są na ogół następnego dnia po głosowaniu, co pokazuje szybkość, z jaką odbywa się zliczanie. Zaletami systemu są niski koszt i prostota – zarówno jeśli chodzi o zrozumienie sposobu głosowania, jak i liczenia wyników[14]. Według doniesień metoda ta charakteryzuje się wyjątkowo niskim poziomem błędu w przypadku źle oddanych kart do głosowania[15].

---

[1] E. Egbejule, Adama Barrow’s re-election and The Gambia’s long walk to justice, aljazeera.com, 9.12.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/9/adama-barrows-reelection-and-the-gambias-long-walk-to-justice, 14.12.2021.

[2] Gambia elections: Adama Barrow declared presidential election winner, bbc.com, 6.12.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-59542813, 14.12.2021.

[3] R. Maclean and E. Graham-Harrison, The Gambia’s President Jammeh concedes defeat in election,theguardian.com, 2.12.2016, https://www.theguardian.com/world/2016/dec/02/the-gambia-president-jammeh-concede-defeat-in-election, 20.12.2021.

[4] Ex-president Yahya Jammeh’s victims still waiting for justice ahead of Gambia polls, france24.com, 2.12.2021, https://www.france24.com/en/africa/20211202-ex-president-yahya-jammeh-s-victims-still-waiting-for-justice-ahead-of-gambia-polls, 15.12.2021.

[5] Election FAQs: The Gambia. Presidential Elections December 4, 2021, ifes.org, 30.11.2021, https://www.ifes.org/sites/default/files/final_the_gambia_faqs_2021_presidential.pdf, 8.12.2021.

[6] Tamże.

[7] Why Gambians won’t stop voting with marbles,bbc.com, 1.12.2021, https://www.bbc.com/news/world-africa-59476637, 20.12.2021.

[8] O. Olawoyin and K. Busari, #GambiaDecides2021: The six candidates seeking to be Gambia’s president in Saturday’s election, premiumtimesng.com, 3.12.2021, https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/498659-gambiadecides2021-the-six-candidates-seeking-to-be-gambias-president-in-saturdays-election.html, 12.12.2021.

[9] Tamże.

[10] M. Ceesay, Gambia Votes Today,kerrfatou.com”, 4.12.2021, https://www.kerrfatou.com/gambia-votes-today/, 20.12.2021.

[11] The Gambia: Guterres calls for ‘credible and transparent’ election,news.un.org, 3.12.2021, https://news.un.org/en/story/2021/12/1107182, 20.12.2021.

[12] M. Ceesay, Gambia Votes Today…

[13] Counting Procedures,iec.gm, https://iec.gm/voting/counting-procedures/, 25.12.2021.

[14] M. Ceesay, Gambia Votes Today…

[15] Présidentielle en Gambie: fort engouement pour un vote dans le calme, rfi.fr, 4.12.2021, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20211204-pr%C3%A9sidentielle-en-gambie-fort-engouement-pour-un-vote-dans-le-calme, 15.12.2021.

Uchodźcy z Afryki zalewają Wyspy Kanaryjskie

Opracował: Mateusz Kabaciński[1], 04.01.2021 r.

Rok 2020 zostanie zapamiętany na Wyspach Kanaryjskich z czegoś więcej, aniżeli pandemii COVID-19[2]. Pojawił się tam poważny problem związany ze wzrostem uchodźców afrykańskich, którzy przybywają na wyspy, mając nadzieję otrzymać azyl w Unii Europejskiej. Przybycie ponad 16 tys. migrantów, a także fakt, iż blisko połowa przypłynęła w listopadzie, zmusza hiszpański rząd do podjęcia stosownych działań. Mają one na celu przede wszystkim uporanie się z narastającym kryzysem humanitarnym[3].

Problem znacznie przybrał na sile w październiku 2020 r. Na terenie wysp coraz częściej pojawiały się nowe łodzie z imigrantami z Afryki, którzy mają nadzieję na dalszą podróż do Europy. Wielu z próbujących przedostać się na wyspy przypłaca to życiem. Jak podaje Alarm Phone[4], na przełomie października i listopada ok. 150 migrantów utonęło po tym, jak ich drewniana łódź rozbiła się u wybrzeży Senegalu. Niecały tydzień później co najmniej 140 zginęło wskutek pożaru łodzi. Obie łodzie płynęły na Wyspy Kanaryjskie. Siły zbrojne Senegalu donoszą, że od początku października do początku grudnia 2020 r. przechwyciły co najmniej pięć łodzi przewożących prawie 500 osób[5]. Według Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (International Organisation of Migration, IOM) w 2020 r. ponad 500 osób poniosło śmierć podczas podróży szlakiem atlantyckim, z czego większość zginęła w październiku i listopadzie[6].

Nowa fala przybyszów napływających z Afryki staje się prawdziwym wyzwaniem dla mieszkańców archipelagu, którzy słyną z gościnności. Obecnie notowany wzrost imigrantów jest największym od 2006 r., który był znany jako „kryzys cayuco”. Nazwa wywodzi się od długich kajaków cayuco, w których przypływali uchodźcy. Szacuje się, że liczba przybyszów sięgnęła wtedy ponad 36 tys.[7].

Wybór niebezpiecznego szlaku atlantyckiego związany jest z uszczelnieniem granic lądowych oraz lepszą skutecznością służb w krajach Afryki Północnej[8]. Bernard Smith z Al Jazeery, relacjonujący z Gran Canarii, powiedział: „Obecnie znacznie trudniej jest się przeprawić z Libii i Maroka przez Morze Śródziemne do Europy ze względu na zwiększenie finansowania patroli morskich libijskiej i marokańskiej straży przybrzeżnej. Zamiast tego ludzie idą w tę stronę, ponieważ wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki jest mniej patroli, więc łatwiej im się przedostać”[9].

Wyspy Kanaryjskie mocno ucierpiały w związku z pandemią COVID-19. Pandemia w dalszym ciągu pozbawia wyspy turystów, którzy są głównym źródłem dochodów dla milionów ludzi zamieszkujących archipelag siedmiu wysp. Obszarem, który najbardziej ucierpiał wskutek ogromnej liczby przyjazdów uchodźców, jest miejscowość Arguineguin. Ulice tego małego miasteczka położonego na wyspie Gran Canaria są zatłoczone nie turystami, którzy co roku poszukują „zimowego” ciepła, ale policjantami, pracownikami służb medycznych, a także dziennikarzami. W prowizorycznym ośrodku recepcyjnym, wybudowanym parę miesięcy wcześniej, liczba mieszkańców wzrosła do ok. 2,7 tys. w ostatnich tygodniach, pomimo że planowano umieszczenie w nim nie więcej niż 500 osób[10].

W związku z obecną sytuacją rośnie wrogość wobec migrantów ze strony mieszkańców. – Wiele osób nie ma pracy. Niektórzy uważają, że migranci pozbawią ich rządowych świadczeń, dlatego rasizm w ich kierunku wciąż przybiera na sile. W mediach społecznościowych udostępnianych jest wiele materiałów filmowych, pokazujących jakoby przybysze zakażeni wirusem COVID-19 zatrzymywali się w hotelach i korzystali z hotelowych basenów. Jest to nieprawdą. Wszyscy migranci przechodzą testy na obecność wirusa, a baseny są dla nich niedostępne – relacjonuje Alicja Suarez, dziennikarka pracująca w lokalnej stacji telewizyjnej Radiotelevision Canaria[11].

Hiszpania zadeklarowała zwiększenie funduszy oraz innych form wsparcia. Aktualnie pięć hiszpańskich ministerstw jest zaangażowanych w walkę z kryzysem migracyjnym. Sytuacja jest poważna, dlatego Victor Torres, gubernator regionu Wysp Kanaryjskich, naciska na właściwe ministerstwa o jak najszybsze rozwiązanie konfliktu. Pojawiają się obawy, że obecna sytuacja może nasilić antyemigracyjną retorykę skrajnie prawicowej partii Vox. Jose Luis Escriva, minister ds. integracji, zabezpieczenia społecznego i migracji, zasugerował nawet możliwość przeniesienia części migrantów do Hiszpanii kontynentalnej w celu zmniejszenia presji na wyspy. Jednakże pomysł ten został odrzucony przez innych ministrów, którzy twierdzą, że mogłoby to mieć „efekt przyciągania”.

W zamian zaproponowane zostało inne rozwiązanie. Polega ono na zatrzymaniu nowo przybyłych migrantów w obozach znajdujących się wewnątrz obiektów wojskowych, z czego większość zostałaby później odesłana do krajów pochodzenia. Dodatkowo Hiszpania wezwała Unię Europejską do większego zaangażowania się finansowego i dyplomatycznego w rozwiązanie kryzysu[12].

---

[1] Materiał opracowany wspólnie ze studentami kierunku Analityka Bezpieczeństwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie.

[2] S. Jone, ‘This lack of humanity can’t go on’: Canary Island struggle with huge rise in migration, „The Guardian”,29.11.2020, https://www.theguardian.com/world/2020/nov/29/canary-islands-struggle-with-huge-rise-in-migration-arguineguin, 9.12.2020.

[3] M. Martin, C. L. Cue, J. M. Brunet, Growing migrant crisis in Canary Islands pushes Spanish government to action, „El Paris”, 16.11.2020, https://english.elpais.com/spanish_news/2020-11-16/growing-migrant-crisis-in-canary-islands-pushes-spanish-government-to-action.html, 9.12.2020.

[4] Infolinia dla migrantów, którzy utknęli na morzu.

[5] Hundreds Die at Sea Off Senegal’s Coast on a Perilous Route to Europe, „The New York Times”, 2.11.2020, https://www.nytimes.com/2020/11/02/world/africa/senegal-migrants-drown.html, 9.12.2020.

[6] Canary Islands: Concerns grow for thousands of child refugees, „Al-Jazeera”, 8.12.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/8/refugee-crisis-mounts-on-canary-islands-amid-surge-in-arrivals, 9.12.2020.

[7]  M. Wolter, B. Bathke, Migration on the Canary Islands: A convenient scapegoat for social problems (Part I), „InfoMigrants”, https://www.infomigrants.net/en/post/28929/migration-on-the-canary-islands-a-convenient-scapegoat-for-social-problems-part-i, 4.12.2020.

[8] S. Jone, ‘This lack of humanity…

[9] Canary Islands: Concerns grow for…

[10] Tamże.

[11] M. Wolter, B. Bathke, Migration on the…

[12] M. Martin, C. L. Cue, J. M. Brunet, Growing migrant crisis…

Reżim talibów a prawa kobiet w Afganistanie

Opracował: Mateusz Kabaciński, 18.03.2023 r.

15 sierpnia 2021 r. talibowie wkroczyli do stolicy Afganistanu – Kabulu, przejmując tym samym kontrolę w państwie. Z uwagi na to pojawiło się wiele pytań i zagadnień co do przyszłości kraju, struktury państwowej czy ustanowienia oficjalnej flagi. Jednak niemal natychmiast na pierwszy plan wysunęła się kwestia praw kobiet. W czasie pierwszej „ery” rządów talibów[1] afgańskie kobiety i dziewczęta doświadczały licznych dyskryminacji i przemocy. Ich sytuacja zaczęła ulegać poprawie po 2001 r., do czego przyczyniło się m.in. ustanowienie nowej konstytucji w 2004 r., proklamującej równouprawnienie w edukacji i parlamencie. Jednak po ponownym przejęciu władzy przez talibów w 2021 r. sytuacja prawna kobiet znalazła się pod znakiem zapytania. Mimo wcześniejszych zapewnień ze strony władz stopniowo traciły one coraz więcej podstawowych praw. Celem niniejszej analizy jest przedstawienie w sposób chronologiczny i kompleksowy następujących w tym obszarze zmian w latach 2021–2023.

Pierwsze protesty w ramach obrony praw kobiet rozpoczęły się 17 sierpnia 2021 r. Demonstracje uliczne zorganizowali islamscy demokraci i feministki, wspierani przez Narodowy Front Oporu Afganistanu (National Resistance Front of Afghanistan, NRF). Obie grupy sprzeciwiały się sposobowi traktowaniu kobiet przez rząd talibów, uznając je za dyskryminujące i mizoginiczne[2]. Ponadto domagali się także wielokulturowości i równości społecznej[3]. 18 sierpnia 2021 r. odnotowano niewielką demonstrację w Kabulu, w której brały udział cztery Afganki. Mimo obecności talibskiej policji szły ulicą z transparentami, wykrzykując wolnościowe hasła i domagając się praw dla kobiet[4].

2 września 2021 r. około 70 kobiet zorganizowało protest uliczny w Heracie[5], domagając się włączenia kobiet do rządu talibów i umożliwienia wszystkim zdolnym do pracy kobietom powrotu na stanowiska. Hasła na plakatach głosiły: „Edukacja, praca i bezpieczeństwo to nasze niezbywalne prawa”[6]. 3 września 2021 r. podobny protest odbył się w stolicy. Demonstranci wzywali kobiety do obrony swoich praw i walki o poprawę standardów życia[7]. Dzień później również w Kabulu około 100 kobiet, dziennikarzy i aktywistów złożyło wieniec przed Ministerstwem Obrony Afganistanu, aby uczcić afgańskich żołnierzy, którzy zginęli w walce z talibami. Gdy maszerowali w kierunku pałacu prezydenckiego, głosząc hasła na rzecz poprawy sytuacji prawnej kobiet, talibskie siły bezpieczeństwa zablokowały ulicę, a następnie użyły gazu łzawiącego wystrzeliwanego w kierunku tłumu. Ponadto pojawiły się doniesienia o atakowaniu demonstrantów kolbami karabinów i metalowymi przedmiotami[8].

8 września 2021 r. w odpowiedzi na zmiany w afgańskim rządzie doszło do protestów w Kabulu i Fajzabadzie[9]. W składzie Tymczasowego Gabinetu Ministrów nie znalazła się żadna kobieta, ponadto podjęto decyzję o zlikwidowaniu Ministerstwa ds. Kobiet. W protestach w stolicy głoszono hasła: „Gabinet bez kobiet to porażka”, a protestujące Afganki domagały się równouprawnienia w rządzie. Siły bezpieczeństwa rozproszyły demonstracje, używając paralizatorów oraz innych narzędzi, zatrzymano też pięciu dziennikarzy afgańskiej gazety „Etilaatorz”. Dwóch trafiło do szpitala z powodu obrażeń[10]. Tego samego dnia w afgańskiej telewizji minister edukacji Mawlawi Noorullah Munir wydał oświadczenie, w którym zakwestionował sens kształcenia społeczeństwa. „Żaden stopień doktora ani magistra nie jest dziś cenny. Widzicie, że mułłowie i talibowie, którzy są u władzy, nie mają doktoratu, magistra ani nawet stopnia ukończenia szkoły średniej. Ale to oni są najwięksi ze wszystkich”[11]. Tego dnia ogłoszono powołanie rządu tymczasowego, a w oficjalnym oświadczeniu zakazano organizowania demonstracji i protestów, chyba że zostaną zaakceptowane przez rząd tymczasowy po wcześniejszym zapoznaniu[12].

11 września 2021 r. minister szkolnictwa wyższego Afganistanu Abdul Baqi Haqqani stwierdził, że kobiety i dziewczynki będą mogły kontynuować swoją edukację, ale nie w tych samych klasach co mężczyźni i chłopcy. Dodał także, że nastąpi przegląd przedmiotów nauczanych na wszystkich studiach wyższych. Ponadto określono zasady dotyczące ubioru studentek. Wymagano w nich od kobiet noszenia hidżabu[13]. Dzień później rząd tymczasowy zapowiedział ponowne otwarcie liceów, wspominając o możliwości kontynuowania edukacji przez chłopców. Ministerstwo Edukacji poinformowało, że zajęcia w szkołach średnich dla chłopców w klasach od 7 do 12 zostaną wznowione już 12 września 2021 r.[14] Nie wspomniano jednak nic o dziewczynach, których status pozostał nierozwiązany.

17 września 2021 r. wprowadzono w życie postanowienie z dnia 8 września 2021 r. dotyczące likwidacji Ministerstwa ds. Kobiet, a w jego miejsce powołano Ministerstwo Modlitwy i Przewodnictwa oraz Krzewienia Cnót i Zapobiegania Występkom (Ministry for the Propagation of Virtue and the Prevention of Vice)[15]. Dokonano także zmiany tablicy informacyjnej przed budynkiem. Funkcjonariusze nadzorujący zmianę rozpędzali zebrane kobiety, próbujące dostać się do budynku[16]. Trzy dni później talibowie w wydanym oświadczeniu zakazali kobietom i dziewczętom chodzić do szkoły i pracy, nakazując im pozostanie w domu. Pełniący funkcję burmistrza Kabulu Hamdullah Namony stwierdził, że praktycznie każde stanowisko urzędowe zostanie ponownie obsadzone przez mężczyzn. Wyjątkiem są stanowiska, które mogą być sprawowane jedynie przez kobiety. Wymieniono m.in. żeńskie role w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji w dziedzinach technicznych oraz kobiety obsługujące toalety publiczne[17].

22 listopada 2021 r. Ministerstwo Krzewienia Cnót i Zapobiegania Występkom wydało osiem dyrektyw dotyczących tego, co może być transmitowane w telewizji. Zgodnie z tym wszystkie dramaty, telenowele i programy rozrywkowe z udziałem kobiet zostały zabronione. Ponadto wprowadzono wymóg noszenia przez prezenterki telewizyjne chusty w czasie transmisji. Z kolei mężczyzn zobowiązano do występowania w „odpowiednim odzieniu”[18].

Na początku grudnia 2021 r. wiceminister edukacji Abdul Hakim Hemat powiedział w wywiadzie dla BBC, że dziewczęta nie będą mogły uczęszczać do szkoły średniej, dopóki nie zostanie zatwierdzona „nowa polityka edukacyjna”. Wcześniej, 29 września 2021 r., Ministerstwo Edukacji wydało dokument zakazujący kobietom uczęszczania i nauczania na uniwersytecie w Kabulu[19]. Z kolei 21 grudnia 2021 r. dokonano nowelizacji postanowienia, rozszerzając je na obszar całego Afganistanu. Kobiety odtąd nie mogły uczęszczać do żadnej uczelni wyższej ani uniwersytetu na terenie Afganistanu, nie mogły też w nich nauczać[20].

26 grudnia 2021 r. Ministerstwo Krzewienia Cnót wydało dekret zakazujący kobietom przemieszczanie się bez opiekuna oraz przewożenia pasażerek bez hidżabu. Zgodnie z dokumentem kobiety podróżujące na odległość większą niż 72 km (45 mil) powinny być w towarzystwie męskiego członka rodziny, czyli mahrama. „Kobietom podróżującym na odległość większą niż 72 km (45 mil) nie należy proponować podwiezienia, jeśli nie towarzyszy im bliski członek rodziny” – powiedział Sadeq Akif Muhajir. Ponadto zgodnie z dokumentem każdy kierowca jest zobowiązany odmówić kobiecie bez chusty pomocy w transporcie[21]. Dwa dni później aktywistki zorganizowały w Kabulu protest z transparentami, domagając się poszanowania praw kobiet, pracy, edukacji i żywności. Była to reakcja na ustanowione ograniczenia względem Afganek. Protestujący próbowali wejść do budynku Ministerstwa Krzewienia Cnót, jednak talibskie siły bezpieczeństwa, oddając strzały ostrzegawcze w powietrze, rozproszyły tłum[22].

7 stycznia 2022 r. talibowie zakazali wstępu kobietom bez mahrama do kawiarni w afgańskiej prowincji Herat. Azizi Ur Rahman Al-Mohajer, reprezentant Ministerstwa Krzewienia Cnót w Heracie, powiedział, że od 7 stycznia zabronione jest obsługiwanie kobiet niebędących w towarzystwie mahrama. „Właściciele kawiarni są ostrzegani, że jeśli zostaną zgłoszone jakiekolwiek naruszenia instrukcji, zostaną oni postawieni przed sądem”. Ponadto kawiarnie mogą pozostać otwarte do godziny 21.30, gdyż według niego są miejscem dla większości zepsucia moralnego, które zwodzi młodzież w Heracie[23]. 16 stycznia 2022 r. po marszu w ramach protestu w Kabulu talibowie aresztowali dwie aktywistki – Tamanę Zaryabi Paryani i Parwanę Ibrahimkhel. Rzecznik rządu talibów Zabihullah Mujahid podczas wystąpienia w telewizji zaprzeczył, jakoby doszło do takiego incydentu. Jednocześnie stwierdził, że rząd w razie potrzeby będzie dokonywał aresztowań, ponieważ zamieszki zakłócają pokój i porządek[24]. Na realizację tych słów nie trzeba było długo czekać – już 3 lutego 2022 r. talibowie aresztowali kilka aktywistek i demonstrantów w czasie protestów w Kabulu i postawili przed sądem pod zarzutem zakłócania porządku i organizowania zamieszek[25].

2 marca 2022 r. wydano dokument zakazujący kobietom wstępu do ośrodków zdrowia bez mahrama, a szpitalom i klinikom zakazano leczenia kobiet z wszelkiego rodzaju dolegliwości, jeżeli pojawiły się bez mahrama[26]. 13 marca 2022 r. Ministerstwo Zdrowia Publicznego nakazało egzekwowanie segregacji płci w biurach. Zgodnie z nowymi ustaleniami kobiety zobowiązano do stosownego ubioru i posiadania osobnego biura. Dodatkowo podkreślono, że kobiety przychodzące do Ministerstwa Zdrowia Publicznego oraz innych ministerstw i departamentów muszą mieć na sobie hidżab[27].

21 marca 2022 r. talibowie zobowiązali się do ponownego otwarcia wszystkich szkół. Dwa dni później nastąpiło zamknięcie żeńskich placówek. „Całą zimę przygotowywałam się do ostatniej klasy liceum” — powiedziała jedna z uczennic z Kabulu. „Byłam przeszczęśliwa, kiedy wróciłam. 23 marca dyrektorka powiedziała, że właśnie dostała rozkaz odesłania uczniów do domu. Była zapłakana. Ciągle pytałyśmy: «Ale dlaczego?». Jeszcze przed przejęciem kontroli przez talibów naszymi nauczycielkami były kobiety. Byłyśmy w pełni zakryte zgodnie z tym, co talibowie wyznaczyli. Czułam, że niebo spada. To jest historia naszego życia, historia życia afgańskich kobiet”[28]. Już trzy dni po wydaniu decyzji o zakończeniu żeńskiej edukacji rozpoczęły się masowe protesty. Blisko 30 dziewczyn i kobiet zorganizowało protesty przed Ministerstwem Edukacji w Kabulu. Demonstrantki trzymały transparenty z napisem „Edukacja jest naszym podstawowym prawem, a nie planem politycznym” i skandowały: „Otworzyć szkoły! Sprawiedliwość, sprawiedliwość!”. Manifesty nie trwały długo, gdyż kobiety rozeszły się krótko po pojawieniu się pierwszych funkcjonariuszy[29].

27 marca 2021 r. talibowie wydali dokument zakazujący kobietom podróżowania za granicę bez uzasadnionego powodu. Nakazano afgańskim liniom lotniczym: krajowym i międzynarodowym, dogłębne sprawdzanie żeńskich dokumentów tożsamości, paszportów oraz wnikliwą kontrolę powodu wyjazdu za granicę. Ponadto z kobietą musi być obecny mahram[30].

29 kwietnia 2022 r. Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego wprowadziło segregację płciową w dwóch uniwersytetach i politechnikach w Kabulu. W wydanym rozporządzeniu podano, że dziewczęta będą mogły uczęszczać na zajęcia przez trzy pierwsze dni w tygodniu, a chłopcy w pozostałe trzy. Ponadto dla studentek wyznaczono osobne wejścia oraz zakazano wstępu do gabinetów i katedr profesorów[31].

5 maja 2022 r. rząd tymczasowy zaprzestał wydawania praw jazdy kobietom w Kabulu i innych prowincjach[32]. Dwa dni później wydano kolejne dwa postanowienia. Pierwsze zakazywało kobietom korzystania z transportu publicznego, jeżeli podróżują bez mahrama. Drugie stanowiło „rekomendację” odnośnie do ubioru w miejscu publicznym. Dekret wydany przez Ministerstwo Krzewienia Cnót nakazywał przestrzeganie islamskiej skromności i noszenie pełnego hidżabu. Zgodnie z nowymi przepisami kobiety, o ile nie są bardzo młode lub bardzo stare, muszą zakrywać całą twarz z wyjątkiem oczu[33]. 1 czerwca 2022 r. departament Ministerstwa Edukacji w prowincji Ghanzi nakazał wszystkim uczennicom szkół chodzącym od czwartej do szóstej klasy noszenie pełnych hidżabów i zakrywanie twarzy podczas dojazdów do szkoły, pod groźbą wydalenia[34]. 18 lipca 2022 r. talibowie nakazali kobietom zajmującym stanowiska w rządzie zrezygnować z pracy, a w ich miejsce przysłać swoich męskich krewnych. Decyzję uzasadniono tym, że obciążenie w miejscach pracy wzrosło i należy zatrudnić mężczyzn mogących poradzić sobie z taką ilością obowiązków. W zamian za to talibowie zobowiązali się do wypłacania wynagrodzeń kobietom[35].

15 sierpnia 2022 r. w rocznicę przejęcia władzy przez talibów w Kabulu zorganizowano demonstrację uliczną. Około 40 kobiet maszerowało przez centrum miasta w pobliżu Ministerstwa Edukacji, wykrzykując hasła: „15 sierpnia to czarny dzień” oraz „Domagamy się chleba, pracy i wolności”. Manifesty nie trwały długo, gdyż w przeciągu kilkudziesięciu minut na miejscu pojawiła się policja. Krótko po przybyciu funkcjonariusze zaczęli strzelać w powietrze. Użyto także przemocy fizycznej oraz dokonano licznych aresztowań[36].

23 sierpnia 2022 r. Ministerstwo Krzewienia Cnót ogłosiło zamiar powołania kobiecego departamentu – tzw. policji moralnej. Rzecznik ministerstwa Mohammad Sadiq Akif powiedział, że ten departament będzie prowadzić kobiety w dobrą stronę. Do tej pory policja moralna działa jako jednostka nadzorująca ubiór oraz zachowanie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie. W kilkudziesięciu przypadkach policjanci publicznie wymierzali kary cielesne kobietom niebędącym w towarzystwie mahrama. Ponadto organizowano kontrole ceremonii ślubnych oraz aresztowano kobiety pod zarzutem słuchania muzyki na weselach. Odtąd żeńska policja moralna ma „prowadzić kobiety” i „doradzać im noszenie hidżabu oraz burki”[37].

25 sierpnia 2022 r. rzecznik talibów wydał oświadczenie zakazujące kobietom chodzenia do parków, w których władze nie mogą zapewnić segregacji między mężczyznami i kobietami. Wcześniej w styczniu 2022 r. Ministerstwo Krzewienia Cnót określiło w dokumencie godziny, w których kobiety mogą chodzić po parkach, tak aby zachować segregację płci[38].

Na początku września 2022 r. cztery szkoły żeńskie w Gardez[39] oraz jedna w dystrykcie Samkani[40] zaczęły działać bez formalnego zezwolenia Ministerstwa Edukacji. Nie trwało to długo, gdyż 11 września 2022 r. talibowie wydali dekret nakazujący natychmiastowe zamknięcie placówek edukacyjnych. Tego samego dnia odbyła się krótka demonstracja. Kilkanaście uczennic, stojąc pod murami szkoły w Gardez, domagało się otwarcia placówki. Zbiorowisko rozeszło się po przybyciu funkcjonariuszy[41].

 26 września 2022 r. Ministerstwo Krzewienia Cnót i Zapobiegania Występkom ogłosiło nowe ograniczenia dla mediów w Kabulu. Kobietom występującym w programach telewizyjnych nakazano nosić nikaby, czyli chusty zasłaniające całą twarz, a nie tylko włosy. W przeciwnym razie nie będą mogły występować. „Oni wywierają na nas pośrednią presję, aby powstrzymać nas od prezentowania w telewizji” – powiedziała jedna z lokalnych dziennikarek w wywiadzie dla BBC. „Jak mogę czytać wiadomości z zakrytymi ustami? Nie wiem, co mam teraz zrobić – muszę pracować, jestem żywicielem rodziny” – dodała[42]. Menedżerowie ds. dystrybucji kanałów telewizyjnych w Kabulu przekazali BBC, że talibowie wysyłają swoich przedstawicieli do biur, aby skontrolować przestrzeganie nowo ustalonych reguł[43].

6 października 2022 r. talibowie przeprowadzili inspekcje szkół dla dziewcząt w prowincji Kandahar. Odesłano do domów setki uczennic, jako argument podając niedobór żeńskiej kadry pedagogicznej. Warto zaznaczyć, że zgodnie z oświadczeniem z dnia 29 kwietnia 2022 r. dziewczęta, które osiągnęły dojrzałość płciową, muszą być odseparowane od uczniów i nauczycieli płci męskiej. Ponadto tylko kobiety mogą nauczać dziewczynki[44]. Następnego dnia Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego opublikowało listę przedmiotów „zbyt trudnych dla studentek”. Stwierdzono, że kierunki studiów, takie jak geologia, ekonomia, inżynieria lądowa, dziennikarstwo czy medycyna weterynaryjna, są zbyt trudne, więc zostały usunięte z listy wyboru oraz uniemożliwiono przystąpienie przyszłym studentkom do egzaminu na te kierunki[45].

28 października 2022 r. w afgańskich media pojawiła się informacja, jakoby w nowej strukturze Komisji ds. Naruszeń Mediów usunięto mandat kobiecy. Wiceminister informacji i kultury Khairullah Said Wali Khairkhwa potwierdził tę informację. Dodał, że ze względu na rozwiązanie Ministerstwa ds. Kobiet i Niezależnej Komisji Praw Człowieka w Afganistanie ich obecność w ministerstwie nie jest konieczna[46]. 10 listopada 2022 r. talibowie zakazali kobietom korzystania z siłowni w całym Afganistanie. Rzecznik Ministerstwa Krzewienia Cnót powiedział, że zakaz wprowadzono, ponieważ ludzie ignorują nakazy dotyczące segregacji płciowej, a kobiety nie noszą wymaganego hidżabu. Ponadto Afganki mają również zakaz wstępu do parków, co stanowi nowelizację postanowienia z 25 sierpnia 2022 r. o wyznaczonych godzinach kobiecych spacerów. Tego samego dnia Mohammed Akef Mohajer w czasie wywiadu stwierdził, że talibowie w ciągu ostatnich 15 miesięcy „starali się na wszelkie sposoby”, aby uniknąć zamykania parków i siłowni dla kobiet, nakazując oddzielne dni tygodnia dla męskiego i żeńskiego dostępu lub wprowadzając segregację płci. „Ale niestety, rozkazów nie przestrzegano, a zasady były notorycznie naruszane i musieliśmy zamknąć parki oraz siłownie dla kobiet” – powiedział Mohajer[47].

21 listopada 2022 r. w mieście Taloqan w północno-wschodniej prowincji Tachar 19 osób – 10 mężczyzn i 9 kobiet – skazano na karę chłosty za cudzołóstwo i kradzież. Jest to pierwsze oficjalne potwierdzenie, że w Afganistanie wymierzane są kary cielesne od czasu przejęcia władzy przez talibów. Każdy ze skazanych otrzymał 39 batów. Chłosta odbyła się w obecności starszyzny, uczonych i mieszkańców w głównym meczecie miasta po zakończeniu modlitw[48]. Dwa dni później doszło do podobnej sytuacji. Dwanaście osób, w tym trzy kobiety, zostało poddanych karze chłosty na oczach tysięcy obserwujących na stadionie piłkarskim w Logar. Jak stwierdzono, grupa była winna „zbrodni moralnych”, w tym cudzołóstwa, rabunku i stosunków homoseksualnych[49].

20 grudnia 2022 r. talibowie wydali oświadczenie, w którym zakazali studentkom uczęszczania na uniwersytety w Afganistanie. Odtąd najwyższym poziomem wykształcenia dla afgańskich dziewcząt będzie ostatnia klasa szkoły podstawowej, czyli klasa szósta [50]. Dwa dni później Ministerstwo Edukacji wysłało oficjalne pismo do dyrekcji szkół we wszystkich prowincjach Afganistanu, informując, że nauka dziewcząt w szkołach i na kursach powyżej szóstej klasy jest zabroniona do odwołania[51]. Tego samego dnia w Kabulu doszło do protestów kobiet. Nagrania w mediach społecznościowych ukazywały około 20 Afganek ubranych w hidżaby, maszerujących ulicami Kabulu. Niosły transparenty i wykrzykiwały wolnościowe hasła. Z początku grupa planowała zebrać się pod uniwersytetem, jednak liczne służby bezpieczeństwa wysłane w to miejsce spacyfikowały manifesty. Aresztowano pięć kobiet i trzech dziennikarzy[52]. 25 grudnia 2022 r. grupa kobiet wyszła na ulice Heratu, protestując przeciwko zakazowi edukacji i postulując powrót kobiet do szkolnictwa. Nagrania opublikowane w mediach społecznościowych ukazywały uciekające kobiety oraz funkcjonariuszy używających armatek wodnych[53].

28 grudnia 2022 r. 37-letni Ismail Mashal[54] pojawił się w TOLOnews. W czasie swojego przemówienia na żywo okazał solidarność z protestującymi kobietami oraz potępił podejście talibów do edukacji w Afganistanie. „Edukacja jest albo oferowana wszystkim, albo nikomu” – powiedział: „Jeśli moja siostra i moja matka nie mogą się uczyć, to nie akceptuję tej edukacji” – dodał. W geście protestu w czasie wywiadu podarł on jeden ze swoich wcześniej pokazanych dyplomów. Stwierdził, że nie mają już one żadnego znaczenia, tak jak edukacja w Afganistanie[55]. Kilka tygodni później w ramach protestu chodził z drewnianym wózkiem po Kabulu i rozdawał książki edukacyjne. 2 lutego 2023 r. został zatrzymany przez talibskie służby bezpieczeństwa pod zarzutem podburzania tłumu i szerzenia propagandy[56].

8 marca 2023 r. w ramach Międzynarodowego Dnia Kobiet ONZ opublikowało dokument określający Afganistan jako najbardziej represyjny kraj w stosunku do kobiet na świecie. Stwierdzono w nim, że nowi przywódcy Afganistanu wykazali „ponadprzeciętne starania na wprowadzanie zasad i praw sprawiających, że większość Afganek jest zmuszona do pozostania w domach”. „Afganistan pod rządami talibów pozostaje najbardziej represyjnym krajem na świecie w zakresie praw kobiet” – powiedziała w oświadczeniu Roza Otunbajewa, przedstawicielka sekretarza generalnego ONZ i szefowa misji politycznej ONZ w Afganistanie. „Niepokojące było obserwowanie ich metodycznych, przemyślanych i systematycznych wysiłków, by wypchnąć afgańskie kobiety i dziewczęta ze sfery publicznej” – dodała[57].

Wnioski

Pogarszająca się sytuacja prawna kobiet w Afganistanie nie jest zaskoczeniem. Biorąc pod uwagę stosunek talibów do kobiet, można było spodziewać się powtórzenia historii. Od 15 sierpnia 2021 r. do marca 2023 r. odnotowano liczne protesty kobiet na obszarze całego Afganistanu, których skuteczność była jednak w dużej mierze znikoma. Same protesty sukcesywnie tłumiono, a ich ranga ograniczała się jedynie do symbolicznej walki o prawa. Zaskakujący jest jednak fakt małej liczby uczestników w demonstracjach. W większości przypadków liczyły one od kilku do kilkunastu osób. Jedynie nieliczne protesty rozrastały się do kilkudziesięciu, czasami setek protestujących. Prawdopodobnie głównym czynnikiem przemawiającym za biernością jest zastraszanie społeczeństwa oraz obawy o siebie i członków rodziny. Ci, którzy spróbowali swych sił w protestach, domagając się respektowania prawa oraz szacunku do kobiet, nierzadko doznawali przemocy i uświadamiali sobie swoją bezsilność. Siły bezpieczeństwa skutecznie tłumiły demonstracje, używając siły i innych środków. Po upływie zaledwie roku policja zaczęła dokonywać aresztowań protestujących kobiet i wymierzać publiczne chłosty. Mimo widocznego niezadowolenia społeczeństwa talibowie sukcesywnie odbierali podstawowe prawa kobietom – m.in. do wolności słowa, ubioru czy prawa do pracy. Z uwagi na to nie przewiduje się poprawy kwestii praw kobiet. Najprawdopodobniej talibowie będą dążyć do jak największego ograniczenia żeńskiej roli w społeczeństwie, wydając nowe dekrety i tłumiąc przejawy niezadowoleń społecznych.

---

[1] W wyniku wygranej w wojnie domowej zwycięscy talibowie w 1996 r. utworzyli Islamski Emirat Afganistanu. Ich rządy zakończyła interwencja NATO w 2001 r.

[2] B. Kennedy, Watch Afghan women on the streets of Kabul protest against the Taliban,„theweek.com”, 17.08.2021, https://theweek.com/world/1003824/watch-afghan-women-on-the-streets-of-kabul-protest-against-the-taliban, 18.02.2023.

[3] P. Bergen, The leader of the anti-Taliban resistance speaks out,„edition.cnn.com”, 1.09.2021, https://edition.cnn.com/2021/09/01/opinions/leader-anti-taliban-resistance-speaks-bergen/index.html, 20.02.2023.

[4] Watch: Afghan women hold street protest as Taliban fighters look on,„indianexpress.com”, 18.02.2021, https://indianexpress.com/article/world/watch-afghan-women-hold-protest-demanding-equal-rights-and-freedoms-following-taliban-takeover-7459142/, 17.02.2023.

[5] Herat jest trzecim co do wielkości miastem w Afganistanie. Znajduje się w zachodniej części kraju, Afganistan: Trzecie największe miasto wpada w ręce talibów,„rp.pl”, 13.08.2021, https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art18708791-afganistan-trzecie-najwieksze-miasto-wpada-w-rece-talibow, 21.03.2023.

[6] A.M Latifi, Herat women protest against Taliban over right to work,„aljazeera.com”, 2.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/2/women-in-herat-protest-outside-governors, 22.02.2023.

[7] The latest news from Afghanistan. Afghanistan: Pentagon Says Working With Taliban Against ISIS-K Is ‘Possible’,„nytimes.com”, 2.09.2021, https://www.nytimes.com/live/2021/09/02/world/afghanistan-news#dont-be-afraid-women-chant-on-afghanistans-streets-in-protest-against-the-taliban, 27.02.2023.

[8] F. Abbasi, Afghan Women Protest Against Taliban Restrictions,„hrw.org”, 7.09.2021, https://www.hrw.org/news/2021/09/07/afghan-women-protest-against-taliban-restrictions, 19.02.2023.

[9] Miasto w północno-wschodnim Afganistanie, Fajzabad (Badachszan),https://pl.wikipedia.org/wiki/Fajzabad_(Badachszan), 21.03.2023.

[10] Y. Limaye, A. Thapar, Afghanistan: Women beaten for demanding their rights,„bbc.com”, 8.09.2021, https://www.bbc.com/news/world-asia-58491747, 20.02.2023.

[11] K. Joshi, Taliban’s New Education Min Says 'No PhD, Master’s Valuable, Mullahs & Taliban Greatest’,„republicworld.com”, 8.09.2021, https://www.republicworld.com/world-news/rest-of-the-world-news/talibans-new-education-min-says-no-phd-masters-valuable-mullahs-and-taliban-greatest.html, 25.02.2023.

[12] A.M. Makoii, P. Beaumont, P. Wintour, Taliban ban protests and slogans that don’t have their approval,„theguardian.com”, 8.09.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/sep/08/taliban-ban-protests-and-slogans-that-dont-have-their-approval, 22.02.2023.

[13] M. Bunting, Taliban Ban Co-Educational Schooling And Enforce Strict Dress Codes For Women And Girls In Afghanistan,„theowp.org”, 15.09.2021, https://theowp.org/taliban-ban-co-educational-schooling-and-enforce-strict-dress-codes-for-women-and-girls-in-afghanistan/, 28.02.2023.

[14] E. Graham-Harrison, Taliban ban girls from secondary education in Afghanistan,„theguardian.com”, 17.09.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/sep/17/taliban-ban-girls-from-secondary-education-in-afghanistanm, 3.03.2023.

[15] Określane także mianem Ministerstwa Krzewienia Cnót i Zapobiegania Występkom lub w wersji skróconej jako Ministerstwo Krzewienia Cnót.

[16] A. Pal, Taliban replaces women’s ministry with ministry of virtue and vice,„reuters.com”, 17.09.2021, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/taliban-replaces-womens-ministry-with-ministry-virtue-vice-2021-09-17/, 16.02.2023.

[17] Taliban tells women and girls to stay home from work and school,„cbsnews.com”, 20.09.2021, https://www.cbsnews.com/news/afghanistan-taliban-women-girls-work-school-sharia-rules/, 19.02.2023.

[18] E. Popalzai, Women banned from Afghan television dramas under new Taliban media rules,„edition.cnn.com”, 22.11.2021, https://edition.cnn.com/2021/11/22/asia/taliban-women-banned-tv-drama-afghanistan-intl/index.html, 17.02.2023.

[19] Afghanistan: Taliban confirm secondary school ban for girls,„bbc.co.uk”, 8.12.2021, https://www.bbc.co.uk/newsround/59576128, 1.03.2023.

[20] Afghanistan: Taliban ban women from universities amid condemnation,„bbc.com”, 21.12.2021, https://www.bbc.com/news/world-asia-64045497m, 19.02.2023.

[21] No long-distance travel for women without male relative: Taliban,„aljazeera.com”, 26.12.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/26/afghanistan-long-distance-travel-women-without-male-escort-taliban, 21.02.2023.

[22] A. Gul, Witnesses: Taliban Fire Warning Shots on Afghan Female Protesters,„voanews”, 28.12.2021, https://www.voanews.com/a/afghan-women-call-for-rights-to-education-work-/6372511.html, 23.02.2023.

[23] Taliban ban women from coffee shops,„gulftoday.ae”, 7.01.2022, https://www.gulftoday.ae/news/2022/01/07/taliban-bans-women-from-coffee-shops, 2.03.2023.

[24] Taliban warn against dissent, women’s rights activism,„france24”, 22.01.2022, https://www.france24.com/en/live-news/20220122-taliban-warn-against-dissent-women-s-rights-activism, 22.02.2023.

[25] Afghanistan: Taliban takes another women’s rights protester,„bbc.com”, 3.02.2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-60239525, 19.02.2023.

[26] M. Stancati, E. Amiri, New Taliban Rules Impose Chaperones on Afghan Women,„wsj.com”, 25.03.2022, https://www.wsj.com/articles/new-taliban-rules-impose-chaperones-on-afghan-women-11648200600, 28.02.2023.

[27] مکتوب وزارت امر بالمعروف به وزارت صحت طالبان: دفاتر زنان از مردان جدا شوند, „da.azadiradio.com”, 13.03.2022, https://da.azadiradio.com/a/31750810.html, 3.03.2023.

[28] B. Ahmadi, A. Ebadi, Taliban’s Ban on Girls’ Education in Afghanistan,„usip.org”, 1.04.2022, https://www.usip.org/publications/2022/04/talibans-ban-girls-education-afghanistan, 17.02.2023.

[29] Afghan girls stage protest, demand Taliban reopen schools,„aljazeera.com”, 26.03.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/3/26/afghan-girls-protest-demanding-taliban-to-reopen-schools, 15.02.2023.

[30] Taliban ban women in Afghanistan from flying without male chaperone,„reuters.com”, 27.03.2022, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/afghanistans-taliban-ban-women-flying-without-male-chaperone-sources-2022-03-27/, 13.02.2023.

[31] S.K. Saif, Taliban splits university week for gender separation,„universityworldnews.com”, 29.04.2022, 6.03.2023.

[32] S. Dasgupta, Taliban regime stops issuing driving licences to women, reports say,„independent.co.uk”, 5.05.2022, https://www.independent.co.uk/asia/south-asia/taliban-driving-licence-afghan-women-b2072058.html, 17.02.2023.

[33] Taliban Orders Women to Cover Their Faces,„wsj.com”, 7.05.2022, https://www.wsj.com/articles/taliban-orders-women-to-cover-their-faces-11651934565, 3.03.2023.

[34] Taliban in Ghazni: Female Students from 4th Grade to 6th Must Cover Their Faces,„aopnews.com”, 01.06.2022, http://www.aopnews.com/taliban/taliban-in-ghazni-female-students-from-4th-grade-to-6th-must-cover-their-faces/, 2.03.2023.

[35] C. Mondeaux, Man’s work: Taliban direct women to send male relatives to take their jobs,„washingtonexaminer.com”, 18.07.2022, https://www.washingtonexaminer.com/news/mans-work-taliban-directs-women-send-male-relatives-for-their-jobs, 14.02.2023.

[36] L. O’Donnell, Taliban Mark a ‘Black Day’ for Afghanistan With More Violence Against Women,„foreignpolicy.com”, 15.08.2022, https://foreignpolicy.com/2022/08/15/afghanistan-taliban-women-one-year-anniversary-kabul-protest/, 19.02.2023.

[37] The Taliban Establishes Female Moral Police Department,„nimrokhmedia.com”, 23.08.2022, https://nimrokhmedia.com/en/2022/08/23/the-taliban-establishes-female-moral-police-department/, 24.02.2023.

[38] Banned From Public Parks And Bathhouses, Afghan Women Say Life Under Taliban Is Like A 'Prison’,„rferl.org”, 10.11.2022, https://www.rferl.org/a/afghanistan-taliban-women-banned-parks-bathhouses-prison/32124374.html, 16.02.2023.

[39] Miasto położone we wschodnim Afganistanie, na południe od Kabulu, Gardez, https://pl.wikipedia.org/wiki/Gardez, 21.03.2023.

[40] Dystrykt położony w prowincji Paktia w Afganistanie, Tsamkani District, https://en.wikipedia.org/wiki/Tsamkani_District, 21.03.2023.

[41] Taliban close girls’ schools in east Afghanistan after they had briefly opened,„abc.net.au”, 11.09.2022, https://www.abc.net.au/news/2022-09-11/taliban-close-girls-schools-in-east-that-had-briefly-opened/101428054, 22.02.2023.

[42] S. Fraser, Afghanistan’s female TV presenters must cover their faces, say Taliban,„bbc.com”, 19.05.2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-61508072, 19.02.2023.

[43] Taliban Whips Out New Mandatory Mask Rule For Female Guests on TV,„“afintl.com”, 26.09.2022, https://www.afintl.com/en/202209260309, 15.02.2023.

[44] Taliban Inspects Girls’ Schools, Expels Hundreds Of Pubescent Students,„rferl.org”, 6.10.2022, https://www.rferl.org/a/afghanistan-taliban-inspects-girls-schools-expels-pubescents/32068471.html, 18.02.2023.

[45] A. Mukhtar, Taliban blocks women from college entrance exams in subjects deemed „too difficult”,„cbsnews.com”, 14.10.2022, https://www.cbsnews.com/news/taliban-blocks-women-college-entrance-exams-subjects-too-difficult/, 19.02.2023.

[46] M. Muwahed, Women Have No Seat on Media Violations Commission,„tolonews.com”, 28.10.2022, https://tolonews.com/node/180486, 25.02.2023.

[47] Taliban ban women from parks and gyms in Afghanistan,„nbcnews.com”, 10.11.2022, https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-ban-women-parks-gyms-afghanistan-rcna56539, 19.02.2023.

[48] 19 people lashed in northeastern Afghanistan, official says,„nbcnews.com”, 21.11.2022, https://www.nbcnews.com/news/world/afghanistan-taliban-sharia-19-people-lashed-rcna58107, 23.02.2023.

[49] Three women among dozen publicly flogged in Afghanistan – Taliban official,„bbc.com”, 23.11.2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-63736271, 23.02.2023.

[50] D. Hadid, ’The Taliban took our last hope’: College education is banned for women in Afghanistan,„npr.org”, 20.12.2022, https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2022/12/20/1144502320/the-taliban-took-our-last-hope-college-education-is-banned-for-women-in-afghanis, 27.02.2023.

[51] K. Fakhri, Taliban also ban girls from private educational centres,„zantimes.com”, 22.12.2022, https://zantimes.com/2022/12/22/taliban-also-ban-girls-from-private-educational-centres/, 3.03.2023.

[52] J. Gregory, A. Farzan, Afghanistan: Taliban arrest women protesting against university ban,„bbc.com”, 22.12.2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-64065206, 15.02.2023.

[53] S. Akbarzai, S. Kakar, Taliban use water cannon on women protesting education order in Afghanistan,„edition.cnn.com”, 25.12.2022, https://edition.cnn.com/2022/12/25/middleeast/afghan-women-street-protest-taliban-education-intl-hnk/index.html, 2.03.2023.

[54] Afgański profesor, wykładowca i były dziennikarz. Zyskał uznanie na arenie międzynarodowej z uwagi na jawne okazanie poparcia dla roli kobiet w społeczeństwie i wygłoszenie sprzeciwu przeciwko talibom, Ismail Mashal: Family fears for outspoken professor in Taliban custody,„bbc.com”, 14.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-asia-64623868, 21.03.2023.

[55] ‘No place for education’: Afghan professor tears up diplomas on live TV – video,„theguardian.com”, 28.12.2022, https://www.theguardian.com/world/video/2022/dec/28/no-place-for-education-afghan-professor-tears-up-diplomas-on-live-tv-video, 8.03.2023.

[56] Taliban detains Afghan women’s education rights activist,„dw.com”, 2.03.2023, https://www.dw.com/en/taliban-detains-afghan-activist-who-ralied-for-womens-education-rights/a-64608445, 8.03.2023.

[57] R. Faiez, UN: Afghanistan is world’s most repressive country for women,„apnews.com”, 9.03.2023, https://apnews.com/article/taliban-afghanistan-women-rights-united-nations-591c39436d53f83e5a0c423c5e06891c, 9.03.2023.

Konflikt graniczny Kirgistan – Tadżykistan

Opracował: Mateusz Kabaciński, 26.09.2021 r.

28 kwietnia 2021 r. wybuchł spór graniczny między Kirgistanem a Tadżykistanem. Konfrontacja rozpoczęła się wraz z próbą instalacji przez Tadżyków kamer w zakładzie wodociągowym w celu monitorowania dystrybucji wody. Strona kirgiska próbowała zlikwidować filary, na którym zostały one zamontowane, co doprowadziło do konfliktu zbrojnego. Zginęło łącznie ponad 50 obywateli Tadżykistanu i Kirgistanu, ponad 200 zostało rannych, a ok. 40 tys. cywilów zostało przesiedlonych. W obu krajach zniszczono domy, szkoły, liczne sklepy i przejścia graniczne[1]. Władze Kirgistanu oskarżyły Tadżykistan o niesprawiedliwą dystrybucję wody. Wiosną i latem, czyli w trudnym dla rolnictwa okresie, zużycie wody wzrasta aż dziesięciokrotnie, co nierzadko prowadzi do napięcia stosunków pomiędzy sąsiadami. Sytuację dodatkowo pogorszyła budowa większej liczby przygranicznych elektrowni wodnych, utrudniając jednocześnie regulację zaopatrzenia krajów w wodę[2].

Starcia rozpoczęły się 28 kwietnia, kiedy obywatele obu państw wzajemnie zaczęli obrzucać się kamieniami. Walki szybko przerodziły się w bitwę z użyciem ciężkiej broni, w tym karabinów maszynowych i moździerzy. Konflikt rozprzestrzenił się na całej długości granicy (972 km), gdy wojska tadżyckie przejęły kontrolę nad autostradą prowadzącą do Vorukh, enklawy Tadżykistanu całkowicie zamkniętej przez Kirgistan[3]. Jeszcze tego samego dnia ministrowie spraw zagranicznych Tadżykistanu i Kirgistanu zgodzili się na zawieszenie broni na granicy[4]. Pomimo tego jednak walki nie ustały – obie strony kontynuowały ofensywę przez następne dni, zanim doszło do bezpośredniego spotkania premierów obu krajów: Kohira Rasulzody (Tadżykistan) i Ulukbeka Maripowa (Kirgistan). 30 kwietnia Tadżykistan potwierdził decyzję o zawieszeniu broni w oświadczeniu opublikowanym przez państwową służbę informacyjną[5]. Dodatkowo Unia Europejska i szef Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) wezwali Kirgistan i Tadżykistan do przestrzegania zawieszenia broni. Peter Stano, główny rzecznik polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, zakomunikował, że obie strony powinny „podjąć wszelkie niezbędne kroki, aby uniknąć podobnego konfliktu w przyszłości”[6].

1 maja prezydent Kirgistanu Sadyr Japarow podpisał dekret ogłaszający dwudniową żałobę narodową ofiar przemocy, podczas której flagi narodowe zawieszono na połowie masztu w całym kraju i na jego misjach dyplomatycznych za granicą. Instytucje kultury, a także stacje telewizyjne i radiowe zostały poproszone o odwołanie imprez i programów rozrywkowych[7]. Tego samego dnia reporterzy RFE/RL (Radio Free Europe/Radio Liberty)[8] po kirgiskiej stronie granicy złożyli doniesienie o sporadycznych strzałach i siłach tadżyckich rzekomo blokujących drogę łączącą kirgiskie okręgi Batken i Leilek. Natomiast kirgiskie służby graniczne oświadczyły, że zarejestrowały tadżycki sprzęt wojskowy przemieszczający się w kierunku granicy po tym, jak ogłoszono zawieszenie broni pod koniec 29 kwietnia. Jednocześnie oskarżyły tadżyckie oddziały o ostrzelanie domów, które zostały ewakuowane w dzielnicy Leilek. Bobojon Gafurov, najwyższy urzędnik w tadżyckim dystrykcie graniczącym z dystryktem Leilek, zaprzeczył, by tadżyckie oddziały otworzyły ogień w tym rejonie i by jakiekolwiek drogi zostały zablokowane. Akbar Yusufi, dziennikarz RFE, potwierdził słowa urzędnika, mówiąc: „Wszystkie drogi są otwarte, nie ma przeszkód w ruchu”[9]. Od 4 maja zawieszenie broni między Kirgistanem a Tadżykistanem wydawało się utrzymywać. Także siły stacjonujące przy granicy potwierdziły doniesienia od stabilności i spokoju. Wyjątek stanowił przykry incydent zaistniały 9 lipca, w wyniku którego zginął jeden kirgiski żołnierz[10].

Przyczyn długoletniego sporu można doszukiwać się w historii obu krajów. Kirgistan i Tadżykistan, które są członkami Szanghajskiej Organizacji Współpracy i Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, zostały podbite przez Imperium Rosyjskie w XIX wieku. W latach dwudziestych XX w. Związek Sowiecki przeprowadził delimitację[11] wielu państw członkowskich – w tym Tadżykistanu i Kirgistanu, co doprowadziło do powstania enklaw. Oba kraje uzyskały niepodległość po upadku ZSRR w 1991 roku[12]. Od początku XXI wieku uzgodnione warunki dotyczące podziału wody były regularnie łamane. Kirgistan nadal wykazuje niechęć do przestrzegania tradycyjnego reżimu irygacyjnego, polegającego na zmniejszaniu pojemności zbiorników kaskady hydroelektrowni Dolnego Narynu. Przeciwnicy budowy elektrowni regularnie zakłócają również uzgodnione warunki dostaw energii[13]. W ciągu ostatnich 12 lat doszło do ponad 150 starć, z czego 30 miało miejsce w samym 2014 roku. Jednak liczba ofiar i skala zniszczeń w kwietniu 2021 roku oznaczały nasilenie przemocy i agresji w tym regionie[14].

Fakt, że zaangażowano oddziały tadżyckie znajdujące się z dala od pierwotnego miejsca starcia, wskazuje na celowość działań – podaje portal United States Institute of Peace. W porównaniu z poprzednimi konfliktami pojawia się pewna różnica. W mediach społecznościowych tzw. „wojna na memy” tym razem zaskakująco szybko się nasiliła. W bardziej kontrolowanych tadżyckich środkach masowego przekazu informacje były skąpe i nie podawano jednoznacznej liczby ofiar. Natomiast stosunkowo bardziej otwarte kirgiskie media podawały niejasne zestawienia liczb i sprzeczne fakty. Jednakże media społecznościowe „eksplodowały” mieszanką doniesień, tendencyjnych memów i patriotycznych tematów mających na celu zjednanie opinii publicznej. Bardziej przemyślane głosy mogły zostać zagłuszone przez ilość postów i sposób, w jaki platformy przetwarzają informacje. Podczas gdy walki w terenie wydają się być opanowane, „wojna memów” między społecznościami trwała długo po zawieszeniu broni[15].

---

[1] What drove the worst Kyrgyz-Tajik conflict in years?, „thethirdpole.net”, 28.05.2021, https://www.thethirdpole.net/en/regional-cooperation/climate-nationalism-unresolved-borders-and-the-pandemic-drove-kyrgyz-tajik-conflict/, 12.07.2021.

[2] Kyrgyzstan and Tajikistan conflict is a sign of water wars in Central Asia, „lansinginstitute.org”, 4.05.2021, https://lansinginstitute.org/2021/05/04/kyrgyzstan-and-tajikistan-conflict-triggers-water-wars-in-central-asia/, 12.07.2021.

[3] Deadly fighting on Kyrgyzstan-Tajikistan border kills at least 31, „bbc.com”, 30.04.2021, https://www.bbc.com/news/world-asia-56940011, 10.07.2021.

[4] Kyrgyzstan says ceasefire with Tajikistan holding after clashes, „aljazeera.com”, 2.05.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/2/kyrgyzstan-says-ceasefire-with-tajikistan-holding-after-clashes, 10.07.2021.

[5] Kyrgyzstan says ceasefire with Tajikistan holding…

[6] Kyrgyz, Tajik Officials Reach Agreement On Troop Pullback, Truce After Deadly Border Clashes, „rferl.org”, 1.05.2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-tajik-border-troop-pullback-deadly-clashes-ceasefire/31232855.html, 12.07.2021.

[7] Kyrgyz, Tajik Officials Reach Agreement On…

[8] Radio Wolna Europa.

[9] Kyrgyz, Tajik Officials Reach Agreement On…

[10] Kyrgyz border guard killed in shootout with Tajik forces, „timesofindia.indiatimes.com”, 9.07.2021,https://timesofindia.indiatimes.com/world/rest-of-world/kyrgyz-border-guard-killed-in-shootout-with-tajik-forces/articleshow/84260134.cms, 10.07.2021.

[11] Delimitacja – pojęcie z zakresu prawa międzynarodowego oznaczające ustalenie przebiegu granicy państwowej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/delimitacja;3891568.html, 9.09.2021.

[12] I. Sikorskaya, A brief history of conflict in Kyrgyzstan, „peaceinsight.org”, 9.10.2015, https://www.peaceinsight.org/en/articles/a-brief-history-of-conflict-in-kyrgyzstan/?location=kyrgyzstan&theme=, 10.07.2021.

[13] Kyrgyzstan and Tajikistan conflict is a sign…

[14] What drove the worst Kyrgyz-Tajik conflict…

[15] G. Helf, Border Clash Between Kyrgyzstan and Tajikistan Risks Spinning Out of Control, „usip.org”, 4.05.2021, https://www.usip.org/publications/2021/05/border-clash-between-kyrgyzstan-and-tajikistan-risks-spinning-out-control, 10.07.2021.

Analiza wyborów w Nigerii

Opracował: Mateusz Kabaciński, 02.06.2023 r.

25 lutego 2023 r. w Nigerii odbyły się wybory prezydenckie i powszechne. Wyniki opublikowano we wczesnych godzinach porannych 1 marca 2023 r. Zwyciężył Bola Tinubu, którego poparło 36,61 proc. wyborców, co oznacza, że oddano na niego 8 794 726 głosów. Spośród 17 innych kandydatów ubiegających się o fotel prezydenta realnie zagrozić Tinbu mogli jedynie Atiku Abubakar – główny kandydat opozycji i były wiceprezydent, oraz Peter Obi – pretendent cieszący się popularnością wśród młodych wyborców. W wyniku głosowania otrzymali oni odpowiednio 6 984 520 i 6 101 533 głosów (29,07 proc. i 25,4 proc. poparcia). Długi czas oczekiwania na wyniki[1] spowodowały przede wszystkim trudności techniczne i problemy w sektorze bezpieczeństwa w niektórych prowincjach[2]. Pojawiły się także doniesienia o incydentach z użyciem broni palnej w niektórych lokalach wyborczych, gdzie wyborców zaatakowali uzbrojeni mężczyźni[3].

Tego samego dnia przeprowadzono również wybory do Senatu i Izby Reprezentantów, a w połowie marca – wybory gubernatorskie. Powyższe wątki zostaną przybliżone w dalszej części materiału.

Kim byli kandydaci?

Bola Tinubu to 70-letni reprezentant centrolewicowej partii rządzącej Kongres Wszystkich Postępowców (All Progressives Congress, APC), etniczny muzułmanin Joruba pochodzący z Lagos – południowo-zachodniej prowincji Nigerii. Wcześniej pełnił funkcję gubernatora tego regionu[4]. Określany przez swoich zwolenników mianem „Jagaban”[5], Tinubu w czasie kampanii opowiadał się za zwiększeniem poziomu bezpieczeństwa w kraju i poprawieniem infrastruktury. Obiecał również rozwiązać kwestię rosnącego długu publicznego[6].

Atiku Abubakar to natomiast 76-letni muzułmanin z grupy etnicznej Fulani, reprezentujący opozycyjną Ludową Partię Demokratyczną (People’s Democratic Party, PDP). Pełnił funkcję wiceprezydenta kraju w latach 1999–2007. W kampanii wyborczej startował pod hasłem „Moje porozumienie z Nigerią”. Zapowiedział jedność, pokój i poprawę sytuacji gospodarczej kraju. O fotel prezydenta ubiegał się po raz szósty[7].

Peter Obi reprezentuje Partię Pracy (Labour Party, LP), która cieszy się mniejszą popularnością wśród ogółu społeczeństwa, ale większą ze strony młodych. Spośród innych kandydatów wyróżnia się stosunkowo młodym wiekiem, ma bowiem 61 lat. Jest chrześcijaninem, należącym do grupy etnicznej z południowego wschodu Igbo. Przed rozpoczęciem działalności politycznej był gubernatorem stanu Anambra. W czasie swojej kampanii wyborczej proklamował m.in. odbudowę kraju poprzez rozwiązanie problemów braku bezpieczeństwa i zmniejszenie bezrobocia[8].

Komisja wyborcza

Na straży wyborów w Nigerii stoi Niezależna Państwowa Komisja Wyborcza (Independent National Electoral Commission, INEC) – instytucja powołana na mocy konstytucji, mająca za zadanie przeprowadzanie i nadzorowanie wyborów w kraju na urząd prezydenta, wiceprezydenta, członków izb państwowych, gubernatorów, ich zastępców oraz członków Senatu i Izby Reprezentantów[9].

Z danych INEC wynika, że w tegorocznych wyborach zarejestrowano 93 469 008 wyborców, a około 87 mln otrzymało Stałą Kartę Wyborczą (Pernament Voters Card, PVC) – dokument uprawniający do udziału w głosowaniu. Wśród nich 52,5 proc. stanowili mężczyźni, a 47,5 proc. – kobiety. Struktura wiekowa głosujących przedstawia się następująco:

• 39,65 proc. zarejestrowanych wyborców mieści się w przedziale wiekowym od 18 do 34 lat,
• 35,75 proc. to osoby w wieku od 35 do 49 lat,
• 18,94 proc. to osoby w wieku od 50 do 69 lat,
• 5,66 proc. to osoby w wieku 70 lat i więcej[10].

Komisja podała, że frekwencja wyborcza w poprzednich latach, tj. w 2015 i 2019 r., wynosiła od 30 do 35 proc. W tegorocznych wyborach była ona jeszcze niższa, gdyż swój głos oddało około 24,9 mln Nigeryjczyków, co stanowiło zaledwie 29 proc. ogólnej liczby zarejestrowanych wyborców[11].

Nowa technologia

Tegoroczne wybory znacząco różniły się od pozostałych ze względu na zastosowanie nowego sprzętu i technologii. Podczas głosowania wykorzystano bowiem Bimodalny System Akredytacji Wyborców (Bimodal Voter Accreditation System, BVAS) – dwumodalny system rozpoznawania twarzy i odcisków palców, mający poprawić przejrzystość wyborów oraz utrudnić próby fałszowania procesu.

Wraz z BVAS funkcjonuje również IReV (INEC Result Viewing), czyli portal przeglądania wyników. Ma on taką samą rolę co BVAS, jednak działa na innej zasadzie. BVAS jest systemem pobierającym dane, natomiast IReV je odczytuje, kataloguje, a następnie przesyła do centrali INEC. Po weryfikacji wyniki publikowane są na oficjalnej platformie INEC[12]. BVAS przetestowano w wyborach uzupełniających w 2021 i 2022 r., z których ostatnie to wybory na gubernatorów Ekiti i Osun[13].

Według BBC w poprzednich dwóch wyborach zwycięzcę ogłaszano najwcześniej trzeciego dnia po głosowaniu. W tegorocznych wyborach wprowadzono elektroniczny system przekazywania wyników, co skłoniło wielu obywateli do oczekiwania szybszego ogłoszenia rezultatów. Początkowo system miał zwiększyć przejrzystość i zapobiec manipulacjom, umożliwiając publikację cyfrowej wersji wyników na stronie internetowej komisji wyborczej. Jednak wielu wyborców skarżyło się na to, że urzędnicy wyborczy odmawiali przesłania wyników z lokalnych miejsc głosowania, tak jak powinni. Z kolei urzędnicy twierdzili, że w niektórych miejscach nie mieli dostępu do internetu, co uniemożliwiało im przesłanie wyników. W niektórych sytuacjach wyborcy sami udostępniali więc swoje telefony komórkowe urzędnikom, aby ci mogli przekazać konieczne informacje. Ponadto pojawiły się doniesienia o zakłóceniach w centrach INEC w niektórych stanach[14].

26 lutego 2023 r. afrykańska organizacja non profit YAIGA Africa poinformowała, że system BVAS, mimo niewielkich usterek, działał poprawnie w 88 proc. z łącznej liczby 176 606 lokali wyborczych. W 93 proc. lokali przestrzegano procedur wyborczych i dodatkowych ustaleń dotyczących procesu wyborczego, a dane zarejestrowanych wyborców systematycznie sprawdzano w rejestrze. W ponad 9 proc. lokali wyborczych pracowników określono jako „nieprofesjonalnych” i „stronniczych”. Natomiast w 5 proc. lokali nie dochowano tajności głosowania ze względu na brak kabin wyborczych[15].

Jak działa proces wyborczy?

W procesie wyborczym wyróżnia się następujące etapy: etap przedwyborczy, prawybory, nominacje i kampanię.

1. Etap przedwyborczy – obejmuje prezentowanie przez kandydatów partii politycznych manifestów. Na tym etapie oczekuje się, że wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele zarejestrują się w bazie INEC. Ponadto komisja ogłasza datę wyborów, aby proces mógł się rozpocząć.
2. Prawybory – na tym etapie przebiega elekcja wewnątrzpartyjna. Kandydaci przechodzą wewnętrzną weryfikację. Na jej podstawie przeprowadza się nominację.
3. Nominacje – każda partia polityczna nominuje kandydata, który będzie reprezentować ją w czasie wyborów. Musi on spełniać podstawowe wymagania określone w akcie wyborczym, konstytucji krajowej i wytycznych INEC.
4. Kampania – na tym etapie partie polityczne i ich nominowany kandydat prowadzą szeroką kampanię na rzecz poparcia i głosów społeczeństwa w ramach harmonogramu, który podaje komisja. Kampania może być prowadzona w sposób tradycyjny (plakaty, ulotki) oraz za pomocą mediów społecznościowych[16].

Jak wygląda głosowanie?

Przed udaniem się do lokalu wyborczego należy sprawdzić, w którym z nich jesteśmy zarejestrowani. Po przybyciu urzędnik INEC sprawdza nasze dane przy użyciu systemu BVAS. Potwierdza tym samym naszą przynależność do danego lokalu wyborczego oraz autentyczność PVC. Następnie urzędnik prosi nas o przyłożenie palca do czytnika, aby zweryfikować nasze dane biometryczne. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie, czy dane znajdują się w Rejestrze Wyborców. Jeśli nie, zostajemy poproszeni o opuszczenie lokalu bez zakłócania porządku. Jeśli wszystko przebiega pomyślnie, zostajemy dopuszczeni do głosowania. Urzędnik stempluje, podpisuje i zatwierdza naszą kartę do głosowania, a my powinniśmy sprawdzić, czy zostało to wykonane poprawnie, jeżeli bowiem podpis, pieczęć i zatwierdzenie na karcie są niekompletne, karta staje się nieważna. Następnie otrzymujemy kartę do głosowania, zawiniętą w rulon z zadrukowaną stroną wewnątrz. Przechodzimy do kabiny głosowania, gdzie barwimy palec tuszem i zaznaczamy pole partii, której kandydatowi dajemy swój głos. Po oddaniu głosu kartę należy zwinąć i spłaszczyć w określony sposób, a następnie wrzucić do urny. Ten ostatni krok odbywa się publicznie, na oczach innych obecnych głosujących. Następnie opuszczamy lokal i oczekujemy na ogłoszenie wyników, co następuje po zliczeniu głosów i rozstrzygnięciu[17].

Aby wygrać wybory na stanowisko prezydenta, kandydat musi otrzymać największą liczbę głosów oddanych w całym kraju oraz co najmniej jedną czwartą głosów w minimum 24 z 36 stanów kraju. Jeśli pierwsza tura nie wyłoni zwycięzcy, dwóch najlepszych kandydatów zmierzy się w drugiej turze. Zgodnie z konstytucją druga tura musi odbyć się w ciągu 21 dni od ogłoszenia wyników pierwszej[18].

Reakcje powyborcze

Krótko po ogłoszeniu oficjalnych wyników wyborów prezydenckich partie opozycyjne zaczęły formułować przesłanki, jakoby wybory miały zostać sfałszowane. Datti-Baba Ahmad, kandydat partii na wiceprezydenta reprezentujący LP, powiedział: „Wygraliśmy te wybory jako Partia Pracy, zamierzamy ubiegać się o nasz mandat”. Zdaniem Samsona Itodo – szefa YIAGA Africa – istnieją poważne obawy dotyczące procesu wyborczego. Główne problemy, takie jak przemoc i problemy techniczne, osłabiły zaufanie społeczne do procesu wyborczego. Powiedział on także, że największe partie opozycyjne wspólnie skrytykowały wyniki wyborcze, twierdząc, że je sfałszowano i zmanipulowano. Rzecznik kampanii prezydenckiej Partii Pracy Ndi Kato w jednym z oświadczeń stwierdził: „Jesteśmy buntowniczy. Wybory zostały sfałszowane”[19]. Organizacja Narodów Zjednoczonych wezwała wszystkie zainteresowane strony do zachowania spokoju podczas zakończenia procesu wyborczego[20].

Z czym mierzą się Nigeryjczycy?

Głównymi zagadnieniami, na które zwracali uwagę głosujący Nigeryjczycy, były kwestie bezpieczeństwa i problemy gospodarcze. Aktualnym wyzwaniem ekonomicznym jest tzw. kryzys gotówkowy, wywołany decyzją byłego prezydenta Muhammadu Buhariego o wprowadzeniu nowych banknotów naira (₦) krótko przed wyborami. Bank Centralny Nigerii w październiku 2022 r. ogłosił rozpoczęcie przeprojektowywania banknotów o nominale 200 ₦ (43 centy amerykańskie), 500 ₦ (1,08 USD) oraz 1000 ₦ (2, 17 USD) w celu zwalczania inflacji i finansowych fałszerstw. Spowodowało to konieczność wymiany starych banknotów, jednak zdobycie nowych okazało się trudniejsze niż zakładano[21]. Doprowadziło też do długich kolejek przed bankami i protestów w niektórych regionach kraju. Zmiana ta wpłynęła paradoksalnie na wzrost cen żywności i podniesienie inflacji. Wzrósł również dług publiczny który osiągnął 220 mld USD. W celu złagodzenia kryzysu Buhari przedłużył możliwość używania starych banknotów jako prawnego środka płatniczego do 10 kwietnia 2023 r.[22]

Innym wyzwaniem są oszustwa wyborcze i niepokoje społeczne. Na przestrzeni ostatnich lat w Nigerii odnotowano liczne przypadki przekupstwa i kupowania głosów. W odpowiedzi na to INEC wprowadziła zakaz używania telefonów komórkowych w lokalach wyborczych w celu powstrzymania nielegalnych praktyk. W przeszłości wyborcy często fotografowali swoje karty wyborcze jako dowód otrzymania zapłaty za oddanie głosu na odpowiedniego kandydata[23]. W tym roku również doszło do próby przekupstwa. Pod koniec lutego 2023 r. członek Izby Reprezentantów Chinyere Igwe został aresztowany pod zarzutem prania brudnych pieniędzy. W jego samochodzie znaleziono stos pieniędzy o łącznej wartości 498 100 USD oraz listę osób, którym miał je przekazać[24].

W przeciwieństwie do poprzednich wyborów każdy z 18 kandydatów na prezydenta w tym roku podpisał porozumienie, zobowiązujące partie polityczne, kandydatów i ich zwolenników do wyrażania swojego niezadowolenia z wyników w sposób legalny i zgodny z konstytucją, unikając przy tym przemocy. Miało to na celu zapewnienie przeprowadzenia wolnych, uczciwych i uczciwych wyborów oraz uniknięcie niepokojów społecznych po ogłoszeniu wyników. Nigeryjska armia i policja również zadeklarowały zapewnienie bezpieczeństwa podczas wyborów[25].

Wybory parlamentarne

25 lutego 2023 r. wraz z wyborami prezydenckimi odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe w Nigerii jest dwuizbowym parlamentem federalnym, złożonym z Izby Reprezentantów i Senatu. Obie izby wybierane są na czteroletnie kadencje. Pierwsza z nich liczy 360 członków[26], w skład drugiej zaś wchodzi 109 senatorów[27]. Obie izby wybierane są w jednomandatowych okręgach wyborczych, z zastosowaniem ordynacji większościowej. Zasadnicza różnica między izbami polega na odmiennym sposobie rozdziału mandatów między poszczególne stany Nigerii. W Izbie Reprezentantów liczebność delegacji stanu ustala się proporcjonalnie do jego ludności. Z kolei w Senacie każdy stan ma trzech przedstawicieli, niezależnie od swojej wielkości. Dodatkowo jeden senator wybierany jest w okręgu federalnym (stołecznym)[28]. W tegorocznych wyborach parlamentarnych wzięło udział 18 partii politycznych, a spośród nich 1101 kandydatów do Senatu oraz 3122 kandydatów do Izby Reprezentantów[29]. Wyniki ogłoszono 7 marca 2023 r. Osiem partii weszło do Izby Reprezentantów, a siedem do Senatu[30]. Były to:

1. All Progressives Congress, APC – to partia utworzona 6 lutego 2013 r. jako połączenie największych partii opozycyjnych w Nigerii: Action Congress of Nigeria, All Progressives Grand Alliance (frakcja), All Nigeria Peoples Party i Congress for Progressive Change. Partia doszła do władzy po zwycięstwie je kandydata – Muhammadu Buhariego – w wyborach prezydenckich w 2015 r. Jej siedziba znajduje się w stolicy Nigerii – Abudży. W kwestiach ekonomicznych APC jest partią powszechnie uważaną za sprzyjającą polityce gospodarczej opartej na zasadach kontrolowanego rynku. Natomiast w kwestiach społecznych partia opowiada się za socjaldemokracją i antyklasowością. Przewodniczącym APC jest Abdullahi Adamu[31].
2. People’s Democratic Party, PDP – jedna z dwóch głównych partii politycznych funkcjonujących w Nigerii obok APC, założona w 1998 r. PDP ma neoliberalne stanowisko w swojej polityce gospodarczej i utrzymuje konserwatywne stanowisko w niektórych kwestiach społecznych, takich jak np. stosunki osób tej samej płci, zwykle powołując się na argumenty moralności i religijności[32]. W kwestiach ekonomicznych opowiada się za polityką wolnorynkową wspierającą liberalizm gospodarczy i ograniczone regulacje rządowe. Przewodniczącym partii jest Umar Illiya[33].
3. Labour Party, LP – nigeryjska socjaldemokratyczna partia polityczna. Powstała w 2002 r. jako Partia na rzecz Socjaldemokracji (PSD), a rok później zmieniono jej nazwę na Labour Party (LP). LP ma na celu promowanie i obronę socjaldemokratycznych zasad i ideałów dla osiągnięcia sprawiedliwości społecznej, postępu i jedności. Ugrupowanie cieszy się większym zainteresowaniem młodszej części nigeryjskiego społeczeństwa. Przewodniczącym LP jest Julius Abure[34].
4. New Nigeria Peoples Party, NNPP – informacje na temat tej partii są bardzo ograniczone. W czasie ogłoszenia wyników wyborów z 2023 r. INEC podała, że partia NNPP uzyskała 1 496 687 głosów, a jej przedstawicielem był Rabiu Kwankwaso. Ponadto jej pozycję polityczną określono jako synkretyczną lub tzw. catch-all. Oznacza to, że partia łączy w sobie elementy zarówno lewicy, jak i prawicy[35]. Ideologia polityczna nie została określona.
5. Social Democratic Party, SDP – centrolewicowa partia polityczna, utworzona w grudniu 1989 r. wraz z The National Republican Convention (NPC) przez byłego prezydenta Ibrahima Babangidę jako część projektu[36] demokratycznego[37].
6. The Young Progressive Party, YPP – socjaldemokratyczna partia polityczna, konkurent dla APC i PDP. Początkowo działająca od 2016 r. jako stowarzyszenie polityczne. Rok później, 7 czerwca, po spełnieniu wszystkich wymogów formalnych, oficjalnie przekształciła się w partię polityczną[38].
7. All Progressives Grand Alliance, APGA – nigeryjska partia opozycyjna utworzona w 2003 r. W tym samym roku wzięła udział w wyborach parlamentarnych i zdobyła 1,4 proc. głosów oraz 2 z 360 miejsc w Izbie Reprezentantów, ale bez miejsc w Senacie. W ramach ideologii partii określonej w manifeście wyróżnić można: federalizm, pluralizm, panafrykanizm, nacjonalizm oraz progresywizm[39].
8. African Democratic Congress, ADC – nigeryjska partia polityczna utworzona w 2005 r., początkowo pod nazwą Alliance for Democratic Change (ADC). Partia w swoim manifeście opowiada się za silną władzą państwową oraz poprawieniem warunków życia wszystkich Nigeryjczyków. Przewodniczącym partii od 2022 r. jest Ralph Nwosu[40].

Senat (109 miejsc)

Izba Reprezentantów (360 miejsc)

Wybory gubernatorskie

Wybory gubernatorskie odbyły się 18 marca 2023 r. Pierwotnie miały zostać przeprowadzone tydzień wcześniej, jednak 9 marca INEC wydała oficjalne oświadczenie informujące o zmianie terminu[41]. Elekcja odbyła się w 28 z 36 stanów. Wzięło w niej udział 400 kandydatów z 4 partii. Wyniki, ogłoszone 23 marca 2023 r.[42], przedstawiały się następująco:

1. APC wygrał w 16 stanach,
2. PDP wygrała w 10 stanach,
3. NNPP wygrała w stanie Kano (1 019 602 głosy),
4. LP wygrała w stanie Abia (175 464 głosów)[43].

W ośmiu stanach wybory gubernatorskie odbędą się w innym terminie:

• Ekiti: Wybory gubernatorskie przeprowadzono w czerwcu 2022 r. Kolejna tura wyborów odbędzie się dopiero pod koniec czteroletniej kadencji obecnego gubernatora.
• Osun: Podobnie jak w Ekti, wybory gubernatorskie przeprowadzono w lipcu 2022 r. Następne zaplanowano na 2026 r.
• Bayelsa: Wybory odbędą się 11 listopada 2023 r. Ma to związek z opóźnieniem wydania orzeczenia sądowego i mianowaniem obecnego gubernatora w listopadzie 2019 r.
• Edo: Wybory gubernatorskie mają się odbyć we wrześniu 2024 r., ponieważ obecny gubernator uzyskał reelekcję 19 września 2020 r.
• Imo: W 2019 r. orzeczeniem sądu zdyskwalifikowano zwycięzcę tamtejszych wyborów – Emekę Ihedioha. W jego miejsce powołało Hope Uzodinma, który objął stanowisko gubernatora w 2020 r. Następne wybory zaplanowano pod koniec 2023 r.
•  Kogi: Podobnie jak w stanach Imo i Bayelsa, wybory gubernatorskie odbędą się w listopadzie 2023 r.
• Anambra: Wybory na gubernatora w Anambrze odbyły się 6 listopada 2021 r. Kolejne zostaną przeprowadzone w listopadzie 2025 r.
• Ondo: Obecny gubernator Rotimi Akeredolu trzy lata temu uzyskał reelekcję. Ponowne wybory na gubernatora odbędą się w październiku 2024 r.[44]

Podsumowanie

Wybory w Nigerii przebiegły w spokojnej atmosferze, co stanowi pozytywny aspekt tego demokratycznego procesu. Narodowa Komisja Wyborcza Nigerii (INEC) dysponowała wysokim budżetem, co umożliwiło sprawną realizację zarówno wyborów prezydenckich, parlamentarnych, jak i gubernatorskich.

Warto zauważyć, że zastosowano sprawdzoną technologię BVAS, która odnotowała wysoki procent funkcjonalności, przyczyniając się do podwyższenia przejrzystości i uczciwości wyborów. Ponadto podpisane porozumienie zobowiązywało partie polityczne, kandydatów i ich zwolenników do wyrażania swojego niezadowolenia z wyników w sposób legalny i zgodny z konstytucją, unikając przy tym przemocy.

Jednak wybory spotkały się z kilkoma negatywnymi aspektami. Frekwencja wyborcza wyniosła poniżej 30 proc., co jest niepokojącym zjawiskiem i może świadczyć o ograniczonym zaufaniu lub apatii wyborczej wśród mieszkańców Nigerii. Pojawiły się również doniesienia o incydentach z użyciem broni palnej w niektórych lokalach wyborczych, co podkreśla istniejące wyzwania związane z zapewnieniem pełnego bezpieczeństwa podczas procesu wyborczego.

Aktualnie Nigeryjczycy mierzą się również z negatywnymi aspektami, takimi jak próby oszustw wyborczych oraz tzw. kryzys gotówkowy. Przypadki prób manipulacji wynikami wyborów stanowią poważne zagrożenie dla demokratycznego procesu i wymagają skutecznych działań w celu ich zwalczania. Ponadto kryzys gotówkowy oznacza trudności finansowe i braki w dostępie do środków płatniczych, co ma negatywny wpływ na codzienne życie Nigeryjczyków.

Podsumowując, wybory w Nigerii odbyły się w spokojnej atmosferze, z wykorzystaniem zaawansowanej technologię, a podpisane porozumienie miało na celu zapewnienie uczciwości procesu wyborczego. Niemniej niska frekwencja, incydenty z użyciem broni oraz wyzwania związane z próbami oszustw wyborczych i kryzysem gotówkowym stanowią aktualne wyzwania, które muszą zostać skutecznie rozwiązane dla dalszego rozwoju demokracji w Nigerii.    

---

[1] Zwykle wyniki publikowano po upływie dwóch do trzech dni. W tym roku zrobiono to dopiero po pięciu dniach – 1 marca, około 3 w nocy.

[2] C. Macaulay, Nigeria elections 2023: What you need to know, „BBC”, 26.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64187170, 26.02.2023.

[3] N. Orjinmo, J. Winter, Nigeria election results 2023: Bola Tinubu takes strong lead over Atiku Abubakar and Peter Obi, „BBC”, 1.03.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64805024,3.03.2023.

[4] Bola Tinbu był dobrze oceniany jako gubernator stanu Lagos. Niejednokrotnie używał tego argumentu w czasie rozmów na wizji. Jednak ciągną się za nim oskarżenia o unikanie płatności podatków. Co więcej, FBI również zainteresowało się jego osobą, podejrzewając go o pranie brudnych pieniędzy pochodzących z przemytu narkotyków. Sprawę zakończono grzywną w wysokości 450 tysięcy dolarów. Por.: B. Akinloye, We don’t have criminal case against Atiku – US, „Punchng”, 20.11.2016, https://punchng.com/dont-criminal-case-atiku-us/, 16.02.2023.

[5] W języku hausa (używanego w kilku krajach afrykańskich, m.in. w Nigerii, Nigrze i innych) słowo „jagaban” oznacza przywódcę; Jagaban, „Nigeriandictionary”, https://nigeriandictionary.com/jagaban, 1.03.2023.

[6] N. Orjinmo, Bola Tinubu – the 'godfather’ who has been sworn in as Nigeria’s president, „BBC”, 29.05.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-61732548, 31.05.2023.

[7] C. Krippahl, Nigeria election 2023: Who are the presidential candidates?, „DW”, 24.02.2023, https://www.dw.com/en/nigeria-election-2023-who-are-the-presidential-candidates/a-64766561, 2.03.2023.

[8] J. Bwala, E. Ogao, M. Winsor, Nigeria presidential election 2023: Who are the main candidates and what are the key issues?, „ABCNews”, 25.01.2023, https://abcnews.go.com/International/nigeria-presidential-election-2023-main-candidates-key-issues/story?id=97411314, 3.03.2023.

[9] Instytucja jest również dobrze dofinansowana. Na tegoroczne wybory przeznaczono 2 mld dolarów, aby pokryć koszty związane z elekcją, liczeniem głosów oraz funkcjonowaniem INEC; I. Hassan, A. Obe, Nigeria: Trust and turnout define 2023 elections, „Chathamhouse”, 31.03.2023,https://www.chathamhouse.org/2023/03/nigeria-trust-and-turnout-define-2023-elections, 6.05.2023.

[10] Elections in Nigeria: 2023 General Elections, „IFES”, https://www.ifes.org/tools-resources/election-snapshots/elections-nigeria-2023-general-elections, 1.03.2023.

[11] H. Mohamed, E. Melimopoulos, V. Pietromarchi, Nigeria 2023 election: Bola Tinubu declared winner, „Al Jazeera”, 1.03.2023, https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/3/1/nigeria-election-results-live-tinubu-declared-winner, 4.03.2023.

[12] I. Hassan, A. Obe, Nigeria: Trust and turnout…

[13] T. Olasoji, How will voting be conducted in Nigeria?, „QZ”, 24.02.2023, https://qz.com/how-will-voting-be-conducted-in-nigeria-1850153932, 2.03.2023.

[14] N. Orjinmo, Nigeria election results 2023: Opposition PDP and Labour Party accuse APC and Inec, „BBC”, 27.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64783411, 28.02.2023.

[15] W. Musa, Despite glitches, YIAGA Africa scores BVAS over 80%, „The Guardian”, 26.02.2023, https://guardian.ng/news/despite-glitches-yiaga-africa-scores-bvas-over-80/, 2.03.2023.

[16] What to Know About Nigeria’s Election, „VOA News”, 25.02.2023, https://www.voanews.com/a/what-to-know-about-nigeria-s-election/6978758.html, 10.03.2023.

[17] J. Ajani, Voting guide to Nigerians: How BVAS works, „Vanguardngr”, 25.02.2023, https://www.vanguardngr.com/2023/02/voting-guide-to-nigerians-how-bvas-works/, 1.03.2023.

[18] How to poll 93 million voters – the challenge of pulling off Nigeria’s presidential elections, „The Conversation”, 16.02.2023, https://theconversation.com/how-to-poll-93-million-voters-the-challenge-of-pulling-off-nigerias-presidential-elections-199761, 23.02.2023.

[19] S. Busari, N. Princewill, B. Feleke, L. Madowo, J. Yeung, Opposition vows challenge as Tinubu wins Nigerian presidency, 2.03.2023, https://edition.cnn.com/2023/02/28/africa/nigeria-presidential-election-result-intl-hnk/index.html, 8.03.2023.

[20] Ibidem.

[21] Warto zaznaczyć, że około 40 proc. Nigeryjczyków nie posiada kont bankowych, więc przy zakupie podstawowych produktów polegają na gotówce.

[22] J. Bwala, E. Ogao, M. Winsor, Nigeria presidential election 2023…

[23] What to Know About Nigeria’s Election…

[24] C. Macaulay, Chinyere Igwe: Nigerian politician arrested with $500,000 on election eve, „BBC”, 24.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64756612, 27.02.2023.

[25] E. Egbejule, Presidential candidates sign peace pact before Nigeria election, „Al Jazeera”, 23.02.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/23/presidential-candidates-sign-peace-pact-72hrs-to-nigeria-election, 26.02.2023.

[26] Nigeria House of Representatives, „Archive IPU”, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2363_B.htm, 18.03.2023.

[27] Nigeria Senate, „Archive IPU”, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2364_A.htm, 18.03.2023.

[28] Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999, „Nigeria Law”, http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Elections_to_NatAss, 2.02.2023.

[29] How to poll 93 million voters…

[30] Elections in Nigeria: 2023 General…

[31] All Progressives Congress (APC), „APC”, https://apc.com.ng/about.php, 28.02.2023.

[32] W 2007 r. zdominowane przez PDP Zgromadzenie Narodowe wsparło ustawę zakazującą wszelkich form relacji homoseksualnych, zgodnie z którą grozi za to kara do 14 lat więzienia; Nigeria moves to tighten gay laws, „BBC News”, 14.02.2007, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6362505.stm, 9.04.2023.

[33] Peoples Democratic Party (PDP), „Peoples Democratic Party”, https://peoplesdemocraticparty.com.ng/how-it-all-started/, 8.03.2023.

[34] Party Ideology, „Labour Party”, https://labourparty.com.ng/party-ideology/, 8.03.2023.

[35] Nigeria presidential election results 2023 by the numbers, „Al Jazeera”, 28.02.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/28/nigeria-presidential-election-results-2023, 3.03.2023.

[36] Miał on na celu utworzenie dwóch zwerbalizowanych partii politycznych – jednej nieco lewicowej, a drugiej prawicowej; Falae, Shonibare, others re-launch SDP, „Vanguard”, 8.03.2014, https://www.vanguardngr.com/2014/03/falae-shonibare-others-re-launch-sdp/, 15.03.2023.

[37] Ibidem.

[38] In conversation with Kingsley Moghalu: Nigeria’s first technocrat President?, „Stears”, 21.01.2019, https://www.stears.co/article/in-conversation-with-kingsley-moghalu-nigerias-next-technocrat-president/,18.03.2023.

[39] Manifesto of All Progressive Grand Alliance, „INEC Nigeria”, 6.05.2018, https://www.inecnigeria.org/wp-content/uploads/2019/02/APGA-Manifesto.pdf, 16.03.2023.

[40] Our Manifesto, „ADC”, https://adc.org.ng/our-manifesto, 17.03.2023.

[41] D. Ojukwu, FULL TEXT: Why INEC Postponed Governorship Elections, „FIJ”, 9.03.2023, https://fij.ng/article/full-text-why-inec-postponed-governorship-elections/, 3.04.2023.

[42] B. Ikiebe, Governorship Election: Results Of 26 States, „VON”, 23.03.2023, https://von.gov.ng/governorship-election-results-of-26-states/, 15.04.2023.

[43] 2023 Gubernatorial Results, „Liveresults Civichive”, https://liveresults.civichive.org/gubernatorial/2023, 16.03.2023.

[44] O. Lawal, Why 2023 Governorship Election Will Be Held in Only 28 States, „FIJ”, 11.03.2023, https://fij.ng/article/why-2023-governorship-election-will-be-held-in-only-28-states/, 15.04.2023.

Analiza ataków gangsterskich w centralnej Nigerii

Opracował: Mateusz Kabaciński, 01.05.2022 r.

10 kwietnia 2022 roku doszło do ataków zbrojnych w stanie Plateau w Nigerii. Przeprowadzili je członkowie lokalnych gangów, którzy za główny cel obrali cztery wioski. Jak stwierdzono, napastnicy byli bardzo dobrze uzbrojeni – posiadali karabiny AK-47 oraz maczety. Poruszali się na motocyklach w licznych grupach, dzięki czemu mogli w krótkim czasie „zasiać terror” na tak dużym obszarze[1]. Po dotarciu do wyznaczonych punktów zaczynali strzelać do mieszkańców.  Miejscowi twierdzą, że ofiarami byli rolnicy, którzy uprawiali swoje pola w ramach przygotowań do sadzenia. Szacuje się, że łącznie zginęło ponad 100 osób, a 70 zostało porwanych – w większości kobiety i dzieci[2]. Ponadto napastnicy doszczętnie spalili 41 domów, 86 sklepów i 8 motocykli[3]. Jonathan Ishaku, rzecznik Plateau Elders’ Forum, stwierdził: „To niezwykle smutne co zaszło. Stanowczo potępiamy zaistniałą przemoc. Dołożone zostaną wszelkie starania ku odbiciu zakładników”[4].

Takie ataki nie są częste w Plateau. Stan ten, położony w centralnej Nigerii, graniczy jednak od północnego wschodu z prowincją Kaduna, gdzie podejrzane ugrupowania stosunkowo częściej dokonują napadów rabunkowych. Dzieje się tak za sprawą sporów pomiędzy muzułmanami Fulani, którzy są głównie pasterzami, a społecznościami chrześcijańskimi z Hausa, którzy z kolei trudnią się rolnictwem. Konflikt o dostęp do ziemi i wody jeszcze bardziej pogłębił podziały. Przypuszcza się, że członkowie gangów należą głównie do Fulani, Hausa, Kanuri i innych plemion zamieszkujących w regionie[5].  The Centre of Democracy and Development for West Africa (CDD) podaje informację, że w centralno-zachodniej części kraju działa około 100 ugrupowań z ponad 30 tys. członków[6]. Dokonują one licznych napadów, podczas których plądrują domy, zabijają i porywają napotkanych mieszkańców. „Niektóre grupy liczą ponad 1000 członków, chociaż takie grupy są zazwyczaj luźno zorganizowane, dając znaczną autonomię swoim dowódcom” – czytamy w raporcie. Ponadto pojedynczy członkowie ugrupowań mogą utworzyć grupy pod własnym dowodzeniem, po uprzednim otrzymaniu zgody od dowódcy pierwotnego ugrupowania, na odłączenie się i rozpoczęcie własnej działalności[7].

W większości obszarów wiejskich w Nigerii istnieją znaczące problemy w kwestii usług telefonicznych. Utrudnia to nie tylko sprawne komunikowanie się pomiędzy wioskami, ale przede wszystkim – szybkie dostarczenie informacji o przeprowadzanych atakach. Stanowi to główną przyczynę spóźnionych reakcji sił bezpieczeństwa regionu[8]. Ekspert ds. bezpieczeństwa Kabiru Adamu mówi, że władze muszą wziąć odpowiedzialność za brak ochrony społeczeństwa: „Bardzo ważne jest, abyśmy wprowadzili monitorowanie i ocenę w sektorze bezpieczeństwa, dołączając do tego oceny kluczowych wskaźników wydajności, aby osoby, które zawiodły i pozwoliły na te ataki, zostały pociągnięte do odpowiedzialności. Musimy też zwiększyć udział społeczności w operacjach bezpieczeństwa”[9]. W wyniku ataków drastycznie wzrosła liczba osób wewnętrznie przesiedlonych. Według przewodniczącego Obszaru Samorządu Lokalnego Kanam Dayabu Gargi liczba przesiedleńców może przekraczać nawet 5000 osób. „Ci ludzie wymagają przede wszystkim ochrony. Musimy mieć posterunki bezpieczeństwa albo armię, ponieważ jeśli pozostawimy ten stan rzeczy, nie wiedząc, kto porusza się po naszych terenach, z pewnością w przyszłości będzie więcej ataków” – dodał. Po udzieleniu pomocy medycznej poszkodowanym niezwłocznie wysłano artykuły żywnościowe i inne materiały pomocnicze. Lecz, jak stwierdził sam przewodniczący: „To nie wystarczy”[10].

Kanam nie był jedynym obiektem administracyjnym dotkniętym agresją. Napastnicy zaatakowali także około 10 wiosek w stanie Garga: Kukawa, Gyanbawu, Dungur, Kyaram, Yelwa, Dadda, Wanka, Shuwaka, Gwammadaji i Dadin Kowa. Ciała zabitych osób zidentyfikowano i pochowano w płytkim masowym grobie w Kanam. Poszkodowanych natomiast leczono w różnych lokalnych szpitalach[11]. Po tym incydencie gubernator Simon Lalong polecił rozmieszczenie dodatkowych sił bezpieczeństwa, zabezpieczenie terenu, ściganie uciekających sprawców ataków oraz postawienie ich przed wymiarem sprawiedliwości.  Zarządzenie gubernatora podano w oświadczeniu podpisanym we wtorek 12 kwietnia 2022 roku przez dyrektora ds. prasy i spraw publicznych Simona Makuta[12].

16 kwietnia 2022 roku deputowany Yusuf Gagdi wezwał Zgromadzenie Narodowe do uchwalenia prawa zezwalającego Nigeryjczykom na posiadanie broni. Gagdi, reprezentujący federalny okręg wyborczy Pankshin, Kanke i Kanam, podczas rozmowy telefonicznej z dziennikarzami potwierdził, że w minionym czasie obywatele centralnej i północno-zachodniej Nigerii mieli do czynienia ze zbrojnymi atakami bandytów. Według niego zalegalizowanie noszenia broni byłoby dużym krokiem w kierunku rozwiązania fali ataków i zabójstw w społecznościach. Stwierdził jednak, że należy powziąć bardziej rygorystyczne działania w celu prawnego uregulowania tej kwestii. „Jeśli chcemy ograniczyć falę ataków w społecznościach, powinniśmy stworzyć prawa, które pozwolą obywatelom nosić broń. Jeżeli doszłoby do napadu na mieszkańców wiosek, ci wiedzieliby, jak się bronić. Dzięki temu straty w ludziach byłyby niewielkie, w porównaniu do tych, jakie są obecnie. Jednakże muszą istnieć przepisy dotyczące używania broni – każdy, kto dopuści się czynu nadużywającego prawa do jego posiadania, musi zostać osądzony i uwięziony lub ukarany śmiercią przez powieszenie. Ale mówię wam, jeżeli obywatele będą mogli mieć przy sobie broń do samoobrony, wszystkie te agresje się skończą” – powiedział w obszernym ogłoszeniu polityk. Gagdi wezwał agencje bezpieczeństwa, aby zawsze pracowały w oparciu o raporty wywiadowcze, którymi dysponują. Ma to przede wszystkim na celu zminimalizowanie ryzyka incydentów, naruszających bezpieczeństwo. Ponadto stwierdził, że ataków w jego okręgu wyborczym można było uniknąć, gdyby agencje bezpieczeństwa działały w oparciu o rzetelne źródła informacji, jakimi są chociażby wcześniej wspomniane raporty. Pochwalił natomiast lokalną policję za szybką reakcję i wysłanie służb bezpieczeństwa do zaatakowanych społeczności w celu ustabilizowania sytuacji[13].

Kim właściwie są ci bandyci i co ich „napędza” do działania? Otóż bandytyzm i terroryzm, siejące spustoszenie w centrum i na zachodzie kraju, są wynikiem słabego systemu sądownictwa karnego, profilowania etnicznego i pogłębiającego się problemu ubóstwa. Przemoc występująca w regionie przybrała na sile do tego stopnia, że przeprowadzane są coraz to śmielsze i bardziej destrukcyjne ataki na linie kolejowe, punkty wojskowe, społeczności miejskie oraz podróżujących autostradami przyjezdnych. W rozmowach i analizach dotyczących motywacji oraz planu działania grup zbrojnych stanowczo odrzuca się niepotwierdzone doniesienia, jakoby przestępcy mieliby być sponsorowani przez ugrupowanie terrorystyczne Boko Haram. Jak stwierdzono w oficjalnym raporcie CDD: „Konfliktu, ciągnącego się od centrum kraju aż po północny zachód, nie da się sprowadzić do jednego czynnika czy aktora. Kwestia kryzysu jest raczej zakorzeniony w kilku nakładających się na siebie problemach gospodarczych, politycznych i społecznych”[14].

Zdaniem CDD brutalnych przestępców stworzył słaby wymiar sprawiedliwości. Jeden z byłych członków gangów opowiedział historię swojego ojca, który przez siedem lat bezskutecznie szukał sprawiedliwości za skradzione bydło. „Popadliśmy w skrajne ubóstwo w wyniku licznych spraw sądowych. To zmotywowało mnie do chwycenia za broń” – powiedział. W raporcie jako czynniki przyczyniające się do nasilenia przestępczości wskazano również korupcję, nieudolność policji i urzędników sądowych oraz niefrasobliwość służb bezpieczeństwa, a także wszechobecne ubóstwo. Słaby rozwój społeczno-gospodarczy stanowi bowiem podatny grunt dla konfliktów i przemocy kryminalnej[15]. „W 2019 roku każdy stan położony na północnym zachodnie miał wyższy wskaźnik ubóstwa niż średnia krajowa wynosząca 40,1 proc. Konflikty pogarszają i tak już niski poziom edukacji, ponieważ milion nigeryjskich dzieci nie uczęszcza do szkoły z powodu braku bezpieczeństwa”[16]. Innym czynnikiem wzrostu niepokojów są spory o użytkowanie ziemi między rolnikami a pasterzami. Niesnaski nierzadko prowadzą do starć i kłótni pomiędzy dwiema społecznościami[17].

Jak twierdzą analitycy bezpieczeństwa, uzbrojone ugrupowania mają często przewagę liczebną i wyposażeniową. Stanowi to poważne wyzwanie dla sił bezpieczeństwa centralnej i północno-zachodniej Nigerii, chcących zaprowadzić pokój na niespokojnych terenach. Co więcej, nie wystarczy jedynie zabić bądź uwięzić sprawców ataków. Do pełnego rozwiązania konfliktu jest potrzebna cierpliwość rządu, holistyczne spojrzenie na bezpieczeństwo oraz chęć do podjęcia rozmów i kompromisów, jeżeli takowe okażą się potrzebne. „Każde rozwiązanie mające na celu położenie kresu będzie zależało od reformy sektora bezpieczeństwa i poprawy zaufania między agencjami bezpieczeństwa a społecznościami lokalnymi” – zaznaczono w raporcie CDD. Konieczne jest również zintensyfikowanie wysiłków politycznych w walkę z terroryzmem[18].

Nigeria boryka się z licznymi wyzwaniami bezpieczeństwa także w innych częściach kraju. Trwająca od ponad 10 lat na północnym wschodzie kraju rebelia islamskich ekstremistów z Boko Haram doprowadziła do ​​śmierci tysięcy osób. Z uwagi na wysoki poziom niepokojów społecznych, związanych z kwestiami bezpieczeństwa, a także wyzwaniami ekonomicznymi i ubóstwem, nie należy spodziewać się ustabilizowania sytuacji w granicach państwa. Ponadto obecność ugrupowań dżihadystycznych – chociażby wcześniej wspomnianego Boko Haram czy obecnie wypierająca je organizacja zjednoczona z ISIL, bliżej znana jako ISWAP – może zwiastować powielenie takich aktów agresji. Zalecane jest przeprowadzanie dogłębnej analizy potencjału wroga, położenie nacisku na działania wywiadowcze oraz dodatkowe rozmieszczenie struktur bezpieczeństwa w rejonach szczególnie narażonych na potencjalne ataki.

---

[1] C. Asadu, Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,abcnews.go.com, 12.04.2022, https://abcnews.go.com/International/wireStory/gunmen-kill-100-nigerias-north-survivors-84032272, 18.04.2022.

[2] Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,ctvnews.ca, 12.04.2022, https://www.ctvnews.ca/world/gunmen-kill-more-than-100-in-nigeria-s-north-say-survivors-1.5858847, 20.04.2022.

[3] Plateau attack: Rep says 92 residents were killed, 3000 displaced,thecable.ng, 13.04.2022, https://www.thecable.ng/plateau-rep-92-killed-over-3000-displaced-in-sunday-attack-on-kanam-lga, 18.04.2022.

[4] Nigeria: Gunmen attack kills at least 50 in Plateau state,aljazeera.com, 12.04.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/4/12/nigeria-gunmen-attack-kills-at-least-50-in-plateau-state, 16.04.2022.

[5] I. Adeyemi, Unpunished crimes, poverty, others fuel banditry in Nigeria’s northwest – Report,premiumtimesng.com, 4.04.2022, https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/521768-unpunished-crimes-poverty-others-fuel-banditry-in-nigerias-northwest-report.html, 18.04.2022.

[6] Multiple Nodes, Common Causes: National Stocktake of Contemporary Insecurity and State Responses in Nigeria, May 2022, Centre for Democracy and Development (CDD) Abuja, Nigeria, s. 10-20.

[7] Tamże.

[8] Nigeria: Gunmen attack kills…

[9] T. Obiezu, Police Deploy to Villages in Nigeria’s Plateau State After Attacks Kill 70,voanews.com, 11.04.2022, https://www.voanews.com/a/police-deploy-to-villages-in-nigeria-s-plateau-state-after-attacks-kill-70-/6524249.html, 16.04.2022.

[10] E. Egobiambu, Plateau Attacks: We Have Buried 106 People So Far, Says LG Chairman,channelstv.com, 14.04.2022, https://www.channelstv.com/2022/04/14/plateau-attacks-we-have-buried-106-people-so-far-says-lg-chairman/, 18.04.2022.

[11] Victims Of Plateau Attacks Buried In Mass Grave,channelstv.com, 12.04.2022, https://www.channelstv.com/2022/04/12/victims-of-plateau-attacks-buried-in-mass-grave/, 18.04.2022.

[12] Gunmen kill more than 100…

[13] Plateau Attack: Rep wants laws to legalise arms bearing,thenationonlineng.net, 16.04.2022, https://thenationonlineng.net/plateau-attack-rep-wants-laws-to-legalise-arms-bearing/, 20.04.2022.

[14] C. Asadu, Gunmen kill more than 100…

[15] Multiple Nodes, Common Causes: National Stocktake of Contemporary Insecurity and State Responses in Nigeria, May 2022, Centre for Democracy and Development (CDD) Abuja, Nigeria, s. 16-24.

[16] Gunmen kill more than 100 in Nigeria’s north, say survivors,pe.com, 12.04.2022, https://www.pe.com/2022/04/12/gunmen-kill-more-than-100-in-nigerias-north-say-survivors/, 18.04.2022.

[17] I. Adeyemi, Unpunished crimes…

[18] L. Abolade, Nigeria: CDD report identifies causes of insecurity across regions, icirnigeria.org, 2.04.2022, https://www.icirnigeria.org/nigeria-cdd-report-identifies-causes-of-insecurity-across-regions/, 16.04.2022.

Zamach stanu w Gwinei

Opracowała: Maria Nowakowska, 10.10.2021 r.

5 września 2021 r. w pobliżu pałacu prezydenckiego mieszczącego się w stolicy Gwinei – Konakry – rozległy się odgłosy strzałów z broni. W wyniku strzelaniny zginęło co najmniej 11 osób[1]. Kilka godzin później w internecie na portalach społecznościowych pojawiły się filmy, na których prezydent Alpha Condé ukazany jest w pokoju otoczonym przez siły specjalne armii[2].

Oskarżany o podążanie ścieżką autorytaryzmu 83-letni prezydent w październiku 2020 r. został wybrany na trzecią kadencję po tym, gdy zmienił konstytucję, aby móc kolejny raz ubiegać się o to stanowisko[3]. Wywołało to gwałtowne protesty wśród opozycji. Podniesienie podatków przez rząd w ostatnich tygodniach oraz podwyższenie ceny paliwa o 20% wzbudziło powszechne niezadowolenie obywateli[4]. Po wyborach ponad 400 przeciwników politycznych zostało wtrąconych do więzień w Gwinei, w których zginęły co najmniej 4 osoby[5].

Gwinea to 13-milionowy kraj[6], który – choć bogaty w surowce mineralne – przez lata był nękany niestabilnością polityczną, co sprawiło, że stał się jednym z najbiedniejszych narodów na świecie[7]. W latach 1958-1984 krajem rządził dyktator Ahmed Sekou Touré, a po jego śmierci w wyniku zamachu stanu władzę nad krajem na kolejne 24 lat przejął Lansana Conté. Po jego śmierci dokonano kolejnego zamachu stanu. Pierwsze demokratyczne wybory od momentu odzyskania niepodległości odbyły się w 2010 r., w których zwyciężył Alpha Condé[8].

Na czele puczu przeciwko Condé stanął młody oficer – płk Mamady Doumbouya, dobrze wykształcony żołnierz, który wcześniej służył we francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Był absolwentem francuskiej akademii wojskowej École de Guerre, uzyskał też tytuł magistra w dziedzinie obronności i dynamiki przemysłowej na paryskim Uniwersytecie Panteon-Assas. Brał udział między innymi w misjach w Afganistanie oraz Republice Środkowoafrykańskiej[9].

Tuż po przewrocie wojskowym sekretarz generalny ONZ Antonio Guterres oświadczył, że zdecydowanie potępia przejęcie władzy siłą oraz wezwał do natychmiastowego uwolnienia prezydenta Condé. Także Nigeria wyraziła swoje oburzenie tym faktem – Ministerstwo Spraw Zagranicznych tego państwa stwierdziło, że zamach stanu w Gwinei naruszył zasady Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS). W odpowiedzi przywódca zamachowców Mamady Doumbouya oświadczył, że to „ubóstwo i endemiczna korupcja” zmusiły go do usunięcia prezydenta ze stanowiska. W państwowej telewizji Doumbouya wystąpił owinięty flagą narodową Gwinei oraz w otoczeniu ośmiu uzbrojonych żołnierzy, oświadczając: „rozwiązaliśmy rząd i instytucje” oraz „wspólnie napiszemy konstytucję”[10].

W swojej wypowiedzi Mamady odniósł się do krwawego tłumienia protestów przez Condé („Było wiele śmierci za nic, wielu rannych, wiele łez”). Zacytował też byłego prezydenta Rawlingsa, który przejął władzę w wyniku zamachu stanu w 1981 r.: „Jeżeli ludzie zostaną zmiażdżeni przez swoje elity, to od armii zależy zapewnienie im wolności”. W niedzielę 5 września Mamady zadeklarował również, że nie zamierza już powierzać polityki jednemu człowiekowi, lecz ludziom[11].

Gwinejscy żołnierze, którzy wzięli udział w zamachu stanu na prezydenta, byli właśnie w trakcie szkolenia prowadzonego przez siły amerykańskie. Kilkunastoosobowy zespół Amerykańskich Zielonych Beretów przebywał w zachodnioafrykańskim kraju od połowy lipca, aby szkolić około 100 żołnierzy pod dowództwem Doumbouyi. Amerykanie szkolili lokalne siły Gwinei, kiedy ich podopieczni wycofali się z misji i dokonali zamachu na prezydenta. Stany Zjednoczone potępiły atak, z kolei wojsko USA zaprzeczyło, jakoby posiadało jakąkolwiek wcześniejszą wiedzę o nim. Po uzyskaniu informacji o zamachu stanu amerykańskie wojsko udało się do ambasady USA w Konakry, gdzie rzeczniczka amerykańskiego dowództwa ds. Afryki Kelly Cahalan powiedziała, że program szkoleniowy został zawieszony, a zamach stanu jest niezgodny z amerykańskimi zasadami. Stany Zjednoczone brały udział w szkoleniu wojska w wielu krajach afrykańskich i już kilka razy zdarzyło się, że wyszkoleni przez nich oficerowie przejęli władzę w swoich krajach – między innymi gen. Abdel Fattah el-Sisi z Egiptu czy kpt. Sanogo w Mali. Jednak obecnie po raz pierwszy dokonano zamachu jeszcze w trakcie trwania amerykańskiego kursu wojskowego[12].

Zamach stanu w Gwinei jest już czwartym wojskowym przejęciem władzy w Afryce Zachodniej w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaraz po dwóch zamachach w Mali oraz w Czadzie[13]. Można powiedzieć, że mamy tutaj do czynienia z pewnego rodzaju trendem, który cały czas się utrzymuje[14]. Jednym ze skutków, widocznym po dokonaniu puczu w Gwinei, jest wprowadzenie kraju w stan niepewności. Atak na prezydenta spowodował, że blok gospodarczy Afryki Zachodniej zagroził sankcjami, a cena aluminium osiągnęła najwyższy poziom od ponad dekady[15]. Obecnie liderzy odpowiedzialni za dokonanie zamachu stanu rozpoczęli konsultacje z przywódcami politycznymi, religijnymi i biznesowymi, które mają ich zdaniem doprowadzić do utworzenia rządu tymczasowego[16].

---

[1] D. Walsh, E. Schmitt, U.S. Forces Were Training the Guinean Soldiers Who Took Off to Stage a Coup, „The New York Times”,10.09.2021, https://www.nytimes.com/2021/09/10/world/africa/guinea-coup-americans.html, 13.09.2021.

[2] Elite Guinea army unit says it’s overthrown president, „Club of Mozambique”, 6.09.2021, https://clubofmozambique.com/news/elite-guinea-army-unit-says-its-overthrown-president-200429/?utm_source=The+Mozambican+Investor_&utm_campaign=4e348624ec-EMAIL_CAMPAIGN_2017_05_25_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_d3b369a42d-4e348624ec-237813672, 29.09.2021.

[3] Guinea’s new strongman: combat-hardened ex-Legionnaire, „The African Crime & Conflict Journal”, 7.09.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/09/07/guineas-new-strongman-combat-hardened-ex-legionnaire/, 30.09.2021.

[4] Elite Guinea army…

[5] D. Walsh oraz E. Schmitt, U.S…

[6] Guinea coup: Military arrests president, dissolves government, „Al Jazeera”, 6.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/6/guinea-coup-military-arrest-president-dissolve-government, 4.10.2021.

[7] Guinea: The plunder of Africa’s resources continues, „The African Crime & Conflict Journal”, 12.09.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/09/12/guinea-the-plunder-of-africas-resources-continues/, 4.10.2021.

[8] I. Grzybowski, Zamach stanu w Gwinei i rosyjska ofensywa w Afryce Igor Grzybowski (MKA UW), „YouTube”, 9.09.2021, https://www.youtube.com/watch?v=HQxe6ssekJQ, 31.09.2021.

[9] Guinea’s new strongman …

[10] Elite Guinea army…

[11] Guinea’s new strongman…; D. Lewis, E. Mcallister, S. Samb, 'Unattainable power’: the frustrations that drove Guinea’s coup leader, „Reuters”, 6.09.2021, https://www.reuters.com/world/africa/unattainable-power-frustrations-that-drove-guineas-coup-leader-2021-09-06/, 4.10.2021.

[12] D. Walsh oraz E. Schmitt, U.S…

[13] Tamże.

[14] I. Grzybowski, Zamach stanu…

[15] K. Höije, Uncertainty in Guinea after military coup removes Alpha Conde, „Al Jazeera”,11.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/11/uncertainty-in-guinea-after-military-coup-topples-alpha-conde, 4.10.2021.

[16] Guinea coup leaders begin transitional government talks, „Al Jazeera”,14.09.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/9/14/guinea-coup-leaders-begin-transitional-government-talks, 4.10.2021.