A może Rwanda…? Stan aktualny oraz perspektywy gospodarcze

Opracowała: Natalia Jurkiewicz, 13.12.2020 r.

Przenieśmy się do środkowo-wschodniej Afryki, gdzie znajduje się niezwykły kraj – niewielki, malowniczy, z uzasadnionymi ambicjami do stania się afrykańskim tygrysem. Z powodu tragicznych wydarzeń z 1994 roku cały świat kojarzył Rwandę z ludobójstwem, jednak władze podejmują szereg inicjatyw mających na celu przełamanie ponurej historii i otwarcie na nową wersję państwa.

Rwanda leży na kontynencie przez wieki bardzo doświadczanym konfliktami zbrojnymi, wojnami domowymi, klęskami naturalnymi czy procesami związanymi z kolonizacją, które często odbijają się echem po dziś dzień. Pomimo napotykanych trudności można z pewnością stwierdzić, że państwo to stanowi jedno z najprężniej rozwijających się pod względem gospodarczym i społecznym w Afryce. Zagraniczni inwestorzy, wsparcie międzynarodowych funduszy i zrównoważone gospodarowanie zasobami przez rząd to podstawowe czynniki, które powodują, że Rwanda nazywana jest przez wielu „Singapurem Afryki”[1] lub „Doliną Krzemową Afryki”[2]. Nie mniej ważne jest także to, że w państwie tym obserwuje się bardzo niski wskaźnik korupcji – który analizuje pod wieloma względami międzynarodowa pozarządowa organizacja antykorupcyjna Transparency International z oddziałem w Rwandzie (TI-RW)[3]. Większość respondentów (78,5%) uważa, że problem korupcji w Rwandzie jest bardzo niski, a 81,9% twierdzi, że działania rządu na rzecz walki z zachowaniami korupcyjnymi odnoszą sukces[4]. W Rwandzie inwestują swoje środki takie kraje, jak: Portugalia, Wielka Brytania, Indie, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz –co oczywiste – Chiny[5]. W dalszej części artykułu okaże się, że są nawet polskie akcenty inwestorskie w tym niewielkim państwie, oddalonym od nas o niemal 8500 km.

Chiny w Afryce

Największą kontrowersję budzi chińska obecność w Afryce. Mówi się, że tak jak niegdyś potęgi kolonialne wykorzystywały Afrykę jako źródło taniej siły roboczej oraz surowców naturalnych, tak teraz postępują Chiny, uzależniając afrykańskie państwa od preferencyjnych pożyczek i inwestycji. Kierując uwagę na dzisiejsze relacje afrykańsko-chińskie, można odnieść wrażenie, że Państwo Środka zdobyło Czarny Ląd. Chińczycy nie zastosowali jednak metod, jakie były skuteczne w epoce kolonialnej – tym razem lepszym sposobem okazały się pieniądze. Ważne jednak jest zauważenie zależności pomiędzy płynącymi z Państwa Środka pieniędzmi a sposobem ich wykorzystywania przez rządy poszczególnych państw. Oczywiste jest, że zauważalna będzie różnica w rozwoju krajów, które inwestują środki rozważnie, na uwadze mając jego przyszłość, a takimi, które rozporządzają nimi nieudolnie, zwiększając tylko poziom zadłużenia, a co za tym idzie – nie poprawiając swojej sytuacji finansowej.
To w głównej mierze chińskie inwestycje w Afryce są dziś przyczyną gospodarczej bonanzy niektórych państw, znacznej poprawy jakości życia ludności, co prognozuje dalszy dynamiczny rozwój regionu. Pamiętać jednak należy cały czas, że chińskie inwestycje stanowią także zagrożenie – wielomilionowe pożyczki uzależniają afrykańskie gospodarki, a niespłacane lub źle zagospodarowane mogą okazać się bardzo niebezpieczne.

Globalny ruch na rzecz zadłużenia – The Jubilee Debt Campaign, który zajmuje się między innymi umarzaniem długów państw rozwijających się – oszacował, że od 2018 roku 20% długu publicznego państw Afryki należy do chińskich wierzycieli[6]. Na poniższej grafice przedstawiono chińskie inwestycje w latach 2005-2020 w wybranych państwach afrykańskich. Największe inwestycje odnotowują kraje, które mają znaczne zasoby surowców naturalnych, takich jak ropa naftowa (Nigeria, Sudan, Algieria), złoto (Ghana, Etiopia, Mali, Rwanda, RPA), diamenty (RPA), miedź (Mauretania, Sudan). Jednymi z najbardziej zadłużonych u Chińczyków państw Afryki są Niger oraz Kongo – ich zadłużenie szacuje się na poziomie 25-100% w stosunku do PKB[7].

Perspektywy gospodarcze Rwandy

Inwestycje napędzają gospodarkę, pozwalają na rozwój i poprawę jakości życia, a odpowiednio wykorzystywane środki finansowe stanowią ogromną szansę na przyszłe dziesięciolecia. Jak na tle chińskich inwestycji przedstawia się Rwanda?

Położone na zielonych wzgórzach państwo centralnej Afryki ze stolicą w Kigali jest uznawane za jedno z najczystszych, najbezpieczniejszych i najlepiej zorganizowanych miast na świecie. Rwanda świetnie przełamuje stereotyp Afryki, który krąży w wyobraźni Amerykanów i Europejczyków. Galopujący przyrost PKB, młode społeczeństwo, zrozumiałe prawo, przychylna obywatelom administracja państwowa, rozwijające się nowoczesne technologie – wszystko to brzmi niezwykle zachęcająco dla inwestorów. Republika o powierzchni 26 338 km² (dla porównania powierzchnia Polski wynosi 312 679 km²) wykazywała średni przyrost wskaźnika PKB na poziomie 7,7% w latach 2010-2015 (w analogicznym czasie Polska wykazała 19,8% wzrostu PKB).

Na poniższej grafice przedstawiono najważniejsze czynniki wpływające na perspektywy gospodarcze tego państwa.

Turystyka

Rwanda, nazywana krainą tysiąca wzgórz, niewątpliwie jest miejscem niezwykle pięknym i wartym zobaczenia przez każdego, kto potrafi cieszyć się pięknem natury. Walory turystyczne można by wymieniać godzinami, jednak najważniejsze z nich to zapierające dech w piersiach parki narodowe, świetna baza obiektów noclegowych, a także doskonale przygotowani przewodnicy. Na terenie Rwandy znajdują się unikalne na skalę światową parki narodowe, które są ostoją dla wielu zagrożonych wymarciem, wyjątkowych i często endemicznych gatunków roślin i zwierząt. Na poniższej grafice wymieniono cztery parki narodowe leżące w Rwandzie, a będące unikatami na skalę światową – zarówno pod względem rosnącej na ich terenie roślinności, jak i żyjących, często zagrożonych i endemicznych gatunków zwierząt.

Krajobrazy z wulkanami i górskimi szczytami w tle, bujnymi lasami deszczowymi, mokradłami i sawannami przyciągają miliony turystów rocznie. Poniżej pokrótce opisane zostaną najciekawsze fakty dotyczące każdego z wyżej wymienionych parków. Planując podróż po Rwandzie, warto zaplanować kilka dni na odwiedzenie tych unikalnych cudów natury.

Mówi się, że Park Narodowy Wulkanów stanowi kulminacyjny punkt podróży większości turystów wybierających się do Rwandy. Żyją w nim zagrożone wyginięciem goryle górskie[8], złote małpy, których krytycznie niskie populacje spowodowane są działalnością kłusowników sprzedających je na trofea oraz rolników, którzy zabijają dla mięsa[9]. Oprócz możliwości zaobserwowania życia zagrożonych gatunków podziwiać można masywne, uśpione wulkany oraz kraterowe jeziora, roztaczające tajemniczą, mglistą atmosferę. Małe grupy obserwatorów są objęte ścisłą kontrolą i monitoringiem, zwiedzanie odbywa się w towarzystwie wykwalifikowanych tropicieli, a pozwolenie kosztuje 1500 dolarów[10]. Ze względu na dobro zwierząt obserwacja goryli w ich naturalnym środowisku nie może trwać dla jednej grupy dłużej niż godzinę. Co istotne, część dochodu z biletów trafia na wspieranie walki o przetrwanie goryli, a 10% ceny każdego wydanego pozwolenia na zwiedzanie – do funduszu lokalnych społeczności i przeznaczane jest na budowę szkół, dróg oraz ośrodków zdrowia[11].

Park Narodowy Akagera obejmuje złociste sawanny, zielone lasy, tętniące życiem mokradła oraz malownicze jeziora. Podczas zwiedzania spotkać można między innymi słonie, nosorożce, bawoły, lamparty, antylopy, żyrafy, a także niemal 500 gatunków ptaków. Park oferuje możliwość nocowania, co pozwala usłyszeć nocne życie sawanny, lasu i mokradeł[12].

Największym parkiem narodowym Rwandy jest Nyungwe, który stanowi dom dla ponad 1000 gatunków roślin, setek gatunków ptaków i 75 gatunków ssaków, w tym 13 odmianach naczelnych[13]. Skierować się do Nyungwe należy, jeśli marzymy o zobaczeniu jednego z najstarszych lasów deszczowych na świecie. Na terenie Nyungwe znajdują się imponujące wodospady oraz obfitujące w roślinność i ptactwo bagna. Park można podziwiać, poruszając się po 15 ścieżkach turystycznych o długości ponad 20 km[14]. W Nyungwe zachwycą się miłośnicy botaniki, ornitologii, wodospadów i wielu innych cudów, jakie stworzyła natura.

Park Narodowy Gishwati Mukura składa się z dwóch kompleksów leśnych – większego Gishwati oraz mniejszego Mukura. Łącznie zajmuje powierzchnię zaledwie 34 km², a zobaczyć w nim można tak unikalne stworzenia, jak złote i niebieskie małpy, szympansy oraz 41 gatunków ptaków, które są endemiczne w obrębie rowu tektonicznego Albertine[15]. W Gishwati Mukura turyści mają także możliwość obserwowania licznych gadów i płazów.

Baza hotelarska Rwandy, szczególnie w okolicach atrakcyjnych dla turystów, może bez wątpienia konkurować z najlepszymi europejskimi hotelami. Co więcej, ze względu na dbałość o ekologię nie spotkamy się tam z marnowaniem jedzenia, wody czy też używaniem jednorazowych produktów z plastiku. Możliwość kosztowania lokalnych potraw, wieczornego słuchania i oglądania lokalnych artystów stanowi dla wielu podróżujących ucztę dla duszy i ciała zarazem. Warto zaznaczyć, że podróżowanie po Rwandzie jest bezpieczne, a jedyne, na co trzeba uważać, to czas, który płynie zbyt szybko.

Sektor turystyczny jest w Rwandzie bardzo ważny pod względem generowania dochodów płynących do lokalnej oraz państwowej kasy. W 2017 roku odnotowano przychód wielkości 438 mln dolarów dzięki odwiedzeniu kraju przez 1,2 mln turystów z całego świata[16]. W 2018 roku z sektora turystycznego pochodziło 12,7% PKB Rwandy[17]! Ponadto rozwój turystyki wiąże się z zatrudnianiem lokalnych pracowników, co pomaga walczyć w ubóstwem. Każdego roku rośnie liczba turystów, a co za tym idzie – pieniędzy, które zostawiają podczas zwiedzania. Pozwala to na ciągły rozwój branży turystycznej, ale także wspieranie lokalnych społeczności, ekologicznych rozwiązań czy ochronę unikalnej przyrody.

Zdjęcie 4. Hotel Kormoran Logde nad jeziorem Kivu w rejonie miasta Kibuye.

W turystykę zaangażowano wiele środków z sektora prywatnego, co świadczyć może jedynie o jego atrakcyjności i gwarancji na pomnażanie zainwestowanych środków[18]. Rząd podkreśla wagę inwestowania środków prywatnych w turystykę, ponieważ Rwandyjczycy mają świadomość atrakcyjności kraju dla zagranicznych gości.

Produkcja i przetwórstwo płodów rolnych

Gałęzią gospodarki, stanowiącą o głównym dochodzie państwa, jest rolnictwo, które rozwija się prężnie dzięki świetnym warunkom klimatycznym, glebowym, wodnym, temperaturze powietrza oraz opadom. Optymalne warunki do rozwoju rolnictwa sprawiają, że aż 75% produkcji rolnej pochodzi od drobnych, lokalnych producentów, co więcej – 70% Rwandyjczyków utrzymuje się z rolnictwa^[19]. Produkcja rolna, a głównie eksport nieprzetworzonych i przetworzonych płodów rolnych, generuje 1/3 krajowego PKB^[20]. Rwandyjskie warzywa, owoce, zboża, produkty mleczne oraz mięso są eksportowane w większości do ościennych państw, co zapewnia ich najwyższą jakość.

Dynamicznie rozwijającymi się obszarami w sektorze gospodarki rolnej są obszary^[21]:

• przetwórstwa mlecznego i mięsnego,
• ogrodnictwa i agroturystyki,
• pozyskiwania żywności ze środowiska wodnego,
• mechanizacji rolnictwa i systemów chłodniczych,
• rozwiązań melioracyjnych i systemów nawadniających.

Wpisując w dowolną przeglądarkę internetową hasło: „produkty Rwanda”, odnajdziemy mnogość esencjonalnych czarnych, białych i zielonych herbat, wysokiej jakości ziaren kawy oraz aromatycznych przypraw. Ponieważ produkcja płodów rolnych prowadzona jest najczęściej przez lokalne spółdzielnie oraz drobnych rolników, a nie wielkopołaciowe molochy gospodarcze, zarobek dla rolników działających indywidualnie lub zrzeszonych w spółdzielniach jest większy i obywa się bez wielu pośredników^[22].

Służba zdrowia

Powszechny dostęp do opieki zdrowotnej jest nieosiągalny dla niemal połowy populacji ludzi zamieszkujących Ziemię. W Rwandzie do opieki zdrowotnej ma dostęp każdy obywatel, bez względu na status majątkowy i społeczny[23]. Dzięki szczepieniom, badaniom profilaktycznym, opiece neonatologicznej i okołoporodowej rośnie długość życia Rwandyjczyków. Bardzo ważnym aspektem jest także edukacja w zakresie ochrony zdrowia[24]. Program społecznych ubezpieczeń zdrowotnych w Rwandzie nazywa się Mutuelles de Sante, czyli „wzajemne zdrowie”[25]. Od czerwca 2018 roku specjalnym rodzajem ubezpieczenia objęte są osoby niepełnosprawne, którym program zapewnia dostęp do wielu specjalistów z zakresu ortopedii i fizjoterapii w szpitalu HVP Gatagara[26]. Rząd stara się wyjść naprzeciw potrzebom osób niepełnosprawnym, obiecując dalsze dotowanie usług, które ułatwią im radzenie sobie z dolegliwościami.

Dane na poniższym wykresie pokazują wzrost długości życia populacji Rwandy, a także prognozowaną wartość wskaźnika w 2032 roku[27]. Nie bez przyczyny wykres zaczyna się w roku ludobójstwa w Rwandzie – masakra miała ogromny wpływ na sytuację demograficzną w kraju (więcej o tym przerażającym wydarzeniu można przeczytać pod adresem: https://securityinpractice.eu/felicien-kabuga-schwytany-sponsor-ludobojstwa-miliona-rwandyjczykow/).

Wraz z dostępem do opieki zdrowotnej z roku na rok spada śmiertelność wśród niemowląt, która na rok 2020 wynosi 32 martwe urodzenia na 100, a w roku 2032 może spaść do 27. Dla porównania należy zwrócić uwagę na przerażający fakt, że 15 lat temu aż 86 kobiet na 100 wydawało na świat martwe dziecko. Rokrocznie spada także śmiertelność matek w trakcie trwania ciąży, podczas porodu i w okresie poporodowym. Zabiegi, jakie podejmuje rwandyjski rząd w zakresie opieki zdrowotnej, pozwalają szacować, że populacja wzrośnie z 12,3 mln w roku 2020 do 16,3 mln w 2032 roku[28]. Rząd Rwandy planuje dalszy rozwój sektora medycznego poprzez zwiększanie liczby specjalistycznych placówek medycznych oraz rozwój tzw. turystyki medycznej[29].

Transport i energetyka

Sektorami, na których rząd rwandyjski skupia dużą uwagę, są transport oraz infrastruktura energetyczna – zarówno dostęp do niej, jak i produkcja energii[30]. Dbałość o rozwój sieci dróg i energii wynika ze zrozumienia ich znaczenia dla obecnych i potencjalnych inwestorów.

Utwardzone, betonowe drogi skupiają się wokół Kigali oraz mniejszych i większych miasteczek. Łączna długość dobrej jakości, betonowych nawierzchni jezdnych wynosi od 1700 do 2600 km[31]. Utwardzone drogi gruntowe o różnej jakości stanowią większość sieci drogowej – ponad 11 tys. km. Inwestycje w infrastrukturę drogową stanowią koło napędowe dla importu i eksportu Rwandy, ponieważ odbywa się on prawie wyłącznie drogami lądowymi.

Ponieważ w Rwandzie nie istnieje kolej szynowa, która w znacznym stopniu usprawniłaby transport pasażerski oraz towarowy[32], rząd planuje utworzenie dwóch głównych linii kolejowych: Dar-es-salaam-Isaka-Kigali oraz Mombasa-Nairobi-Kampala-Południowy Sudan-Kigali[33]. Transport szynowy obniżyłby koszty transportu towarów eksportowanych i importowanych, a także zwiększył mobilność obywateli.

Transport drogą powietrzną odbywa się z nowoczesnego, międzynarodowego portu lotniczego w Kigali oraz mniejszych terminali: Gabiro i Nemba na wschodzie, Gisenyi i Kamembe na zachodzie, Ruhengeri na północy oraz Butare na południu kraju. W celu odciążenie lotniska Kigali rząd powziął budowę drugiego międzynarodowego portu lotniczego. Międzynarodowe lotnisko Bugesera ma zostać otwarte w 2022 roku, a w budowę zaangażowały się katarskie linie lotnicze Qatar Airways, wykupując 60% udziałów inwestycji w grudniu 2019 roku[34]. Koszt budowy portu Bugesera opiewa na 1,3 mld dolarów. Prezes Grupy Qatar Airways Akbar Al Baker ogłosił, że do zainwestowania niespełna 800 mln dolarów zachęciło go strategiczne położenie Rwandy oraz procedury skierowane na pomoc inwestorom i przedsiębiorcom[35].

Rząd dba także o rozwój sektora energetycznego poprzez uruchamianie projektów dofinansowujących energię odnawialną dla gospodarstw wiejskich[36], co ma prowadzić do pochodzenia 48% energii z systemów odnawialnych w 2024 roku. Ponadto każdego roku rośnie moc zainstalowanej energii elektrycznej, moc przesyłowa oraz liczba gospodarstw domowych podłączonych do sieci elektrycznej.

Nieruchomości i budownictwo

Wraz z rozwojem gospodarczym kraju rośnie zapotrzebowanie na mieszkania, budynki handlowo-biurowe, hale produkcyjne, hotele czy obiekty sportowe. W 2019 roku sektor budownictwa i obrotu nieruchomościami wniósł 647 mld franków rwandyjskich do krajowego PKB[37]. Rząd inwestuje pieniądze nie tylko w rozwój stolicy, ale także miast, które mogą mieć znaczenie dla inwestorów, jak Rusizi, Rubavu, Musanze, Huye, Muhanga czy Nyagatare. Prace i inwestycje koncentrują się wokół modernizacji istniejących zabudowań oraz zagęszczania rozproszonej struktury miejskiej. W związku ze wzrostem liczby ludności szacuje się, że do roku 2050 Rwanda będzie potrzebowała 5,5 mln mieszkań.

Luka inwestycyjna obejmuje produkcję i dystrybucję nowoczesnych materiałów budowlanych, brakuje także firm budowlanych, które mogłyby prowadzić intratne przedsięwzięcia. Warto pamiętać, że wraz z rozwojem budownictwa w Rwandzie będzie rosło zapotrzebowanie na usługi związane z kredytowaniem inwestycji – zarówno dla osób fizycznych, chcących zakupić mieszkanie, ale także dla deweloperów, którzy chcą kredytować inwestycje.

Nowoczesne technologie

Rwanda jest krajem niewielkim, ale z ambicjami niejednego kraju rozwiniętego. Rozwój nowoczesnych technologii stanowi więc przepustkę, do stania się kontynentalnym ośrodkiem inwestycyjnym. Aby umożliwić komunikację zarówno wewnątrz kraju, jak i z krajami sąsiednimi, położono ponad 4500 km szerokopasmowego kabla światłowodowego o przepustowości 10 Gb/s[38].

Jack Ma, współzałożyciel i były prezes wykonawczy giganta sprzedaży e-commerce[39] i m-commerce[40], jaką niewątpliwie jest Grupa Alibaba, w 2017 roku odwiedził Rwandę. Rwandyjscy przedsiębiorcy oraz lokalne firmy wywarły na nim na tyle duże wrażenie, że obiecał wspierać tamtejszą gospodarkę[41]. 31 października 2018 roku prezydent Rwandy i Jack Ma podpisali porozumienie Electronic World Trade Platform (eWTP[42]), dotyczące dwustronnego zwiększenia handlu transgranicznego i rwandyjskiego potencjału gospodarczego oraz promowania turystyki. Warto zaznaczyć, że Rwanda jest pierwszym państwem Afryki, które dołączyło do inicjatywy eWTP[43]. Dzięki temu firmy w Rwandzie mogą liczyć na wiele usprawnień w zakresie infrastruktury systemów operacyjnych, płatności za pomocą urządzeń mobilnych, a także szkolenia umiejętności e-commerce i m-commerce. Na liczne pytania dotyczące pomysłu Jacka Ma na inwestycje w Rwandzie miliarder odpowiadał: „Kiedy po raz pierwszy przyjechałem do Rwandy, byłem zszokowany jej zdolnością do przyjęcia zmian. Gdyby każdy kraj był podobny do Rwandy, pomyślcie, jak potężna może być Afryka. Moja odpowiedź brzmi: «Dlaczego nie Rwanda?»”[44]. Sugestywna odpowiedź Jacka Ma jest sygnałem do zastanowienia się nad możliwością prowadzenia inwestycji w Rwandzie – wszakże mężczyzna ten posiada majątek opiewający na około 39 mld dolarów.

Rwanda dąży do bycia krajem neutralnym węglowo, co wiąże się bezpośrednio z promocją transportu napędzanego energią elektryczną. Elektryczne autobusy, motocykle i rowery w Kigali nikogo już nie dziwią. Jedną z firm, która zajmuje się produkowaniem elektrycznym motocykli dla taksówkarzy, jest Ampersand, której partnerami są m.in.: Shell Foundation, UKAid from the British People, StartUpBootCamp, Bluehaven Initiative czy Fonerwa[45].

Przemysł wydobywczy i hutniczy

Górnictwo i przetwarzanie wydobywanych surowców jest traktowane przez rząd jako jedno z priorytetowych zadań. Szacuje się, że zatrudnienie w górnictwie wynosi około 34 tys. pracowników[46]. Sektor górniczy wygenerował dochód opiewający na 373,4 mln dolarów w 2017 roku[47]. Rwanda eksportuje głównie rudy cyny, wolframu i tantalu. Na terenie kraju występują również niewielkie złoża złota oraz kamieni szlachetnych, ciągle trwają poszukiwania nowych złóż. Niestety, rok 2020 przyniósł straty dla sektora górniczego oraz handlu minerałami, co wiąże się z pandemią koronawirusa – eksport spadł o 30,9%.

W Rwandzie działa finansowany przez Wielką Brytanię program Zrównoważony Program Rozwoju Górnictwa w Rwandzie[48]. Na lata 2017-2020 zaplanowany budżet wynosił 4,293 mln funtów i inwestowany był w zakresie[49]:

• poprawy bezpieczeństwa wydobycia,
• zmniejszenia negatywnego wpływu na zdrowie i środowisko,
• zwiększenia wkładu górnictwa dla gospodarki Rwandy,
• zwiększenia inwestycji w sektorze górniczym,
• stworzenia przejrzystego i optymalnego systemu eksploatacji złóż surowców mineralnych,
• reform rozwijających klimat inwestycyjny dla górnictwa,
• programów pilotażowych dotyczących usprawnienia procesu: wydobycie surowców – produkcja – dystrybucja, dla drobnych operatorów wydobywczych.

Na poprawę sytuacji społeczno-środowiskowo-gospodarczej w przemyśle wydobywczym i hutniczym wpływa udział w nim sektora prywatnego. Rząd Rwandy stworzył proste i przejrzyste ramy dla inwestorów chcących poszukiwać złóż, prowadzić wydobycie na skalę rzemieślniczą, małą oraz dużą. Prawo do eksploatacji przysługuje każdej osobie fizycznej lub firmie posiadającej dokumenty poświadczające wiedzę techniczną, odpowiednie środki finansowe do opracowania oraz prowadzenia działalności górniczej[50].

Pole do inwestycji otwiera się szczególnie dla podmiotów chcących prowadzić działalność górniczą na małą i dużą skalę, ponieważ górnictwo w Rwandzie jest zdominowane przez działalność rzemieślniczą. Mało rozwiniętymi gałęziami górnictwa są poszukiwanie, wydobywanie oraz obróbka kamieni szlachetnych, których złoża mogą okazać się bogate w rozmaite kwarce, rubiny, szafiry i turmaliny[51]. Rodzimy oraz regionalny rynek posiada także lukę w zakresie produkcji i dystrybucji zaawansowanych technicznie maszyn wydobywczych[52].

Rynek hutniczy jest bardzo mało rozwinięty. Huty w Rwandzie poszukują wysoko wykwalifikowanych inżynierów produkcji[53], specjalistów ds. zarządzania, techników metalurgii, materiałoznawców, fizyków. Co ciekawe, w hutnictwo w Rwandzie inwestują również Polacy. Firma LuNa Smelter Ltd., która podlega pod fundusz inwestycyjny LuNa Investment (75% udziałów), zarządza jedyną nowoczesną hutą cyny w całej Afryce Wschodniej. Huta, która powstała w Kigali w 1980 roku, została przejęta w 2018 roku przez polski fundusz inwestycyjny w kooperacji z rwandyjską firmą Ngali Holdings Ltd. (25% udziałów)[54].

Podsumowanie

Po wnikliwej analizie danych dotyczących możliwości, jakie oferuje inwestowanie posiadanych środków w państwach Afryki, a szczególnie w Rwandzie, wniosek jest krótki – warto. Młode społeczeństwo, zrównoważone inwestycje, dbałość o środowisko naturalne, bogate zasoby – zachwycające zarówno turystów, jak i poszukiwaczy kamieni szlachetnych, rynek pracy otwarty na wykwalifikowaną kadrę, która wyszkoli podobnych sobie specjalistów. Niewiele państw, mających za sobą tak ciężkie i traumatyczne doświadczenia, może pochwalić się, że dzisiaj znajduje się w tak dobrym punkcie, w jakim jest Rwanda – jest państwem, które daje nadzieję. Rząd Rwandy inwestuje w ludzi, infrastrukturę i działalność gospodarczą, a co najważniejsze – efekty tych inwestycji nie pozostają jedynie mrzonką na papierze. Środki, które są przeznaczane na rozwój, widać na ulicach, w domach i portfelach lokalnych producentów, które z każdym kolejnym rokiem powodują wzrost jakości życia. Cytując Jacka Ma: „Dlaczego nie Rwanda?”[55].

[1] D. Kopiński, A. Polus, W. Tycholiz, Afryka wielu prędkości. Analiza 10 kluczowych procesów i rekomendacje dla przedsiębiorców, Polskie Centrum Studiów Afrykanistycznych, 2017.

[2] B. Popławski, Rwanda: postludobójcza transformacja i jej koszty, „Kultura Liberalna” nr 274 (14/2014), 8.04.2014, https://kulturaliberalna.pl/2014/04/08/rwanda-postludobojcza-transformacja-koszty/, 24.12.2020.

[3] Wskaźnik korupcji analizowany jest przez TI-RW od 2010 roku. W badaniu, do którego w sposób losowy wybrano 11 dystryktów z wszystkich 5 prowincji, uzyskano odpowiedzi od próbki 2459 obywateli. Określili oni prawdopodobieństwo zjawisk korupcyjnych na poziomie 3,7%, przy czym najczęściej korupcja wiązana była z policją drogową i sektorem prywatnym. Rwanda Bribery Index 2019, Transparency International Rwanda, https://www.tirwanda.org/, 24.11.2020.

[4] Ibidem.

[5] Foreign direct investment (FDI) in Rwanda, „Nordetrade”, https://www.nordeatrade.com/en/explore-new-market/rwanda/investment?vider_sticky=oui, 24.11.2010.

[6] J. Sun, China and Africa’s debt: Yes to relief, no to blanket forgiveness, 20.04.2020, https://www.brookings.edu/blog/africa-in-focus/2020/04/20/china-and-africas-debt-yes-to-relief-no-to-blanket-forgiveness/, 3.12.2020.

[7] P. Rajczyk, Wejście Smoka, „Angora” nr 40 (1581) Rok XXXI, 4.10.2020, 24.11.2020.

[8] Wieloletnie badania nad gorylami górskimi były życiowym dziełem dr Diane Fossey, która od 1967 roku prowadziła badania po rwandyjskiej stronie pasma górskiego Virungas. 24 września1967 roku Diane założyła Centrum Badawcze Kariskoke, które wkrótce stało się renomowaną stacją badawczą goryli górskich. Badaczka słynęła z przebywania pośród goryli, które wcześniej musiała przyzwyczaić do swojej obecności, co robiła m.in. poprzez chodzenie w półwyprostowanej postawie oraz żuciu selera, co uspokajało onieśmielone goryle. Przyzwyczajenie do swojej obecności czterech spośród sześciu grup goryli zajęło jej niespełna rok. Diane Fossey nie tylko prowadziła skrupulatne badanie życia goryli górskich w ich naturalnym środowisku, ale także podjęła się działań zmierzających do ochrony tych naczelnych przed kłusownikami oraz zagrożeniem ze strony pasterzy, którzy wypasali bydło na górskich zboczach. Po dramatycznych wydarzeniach rozbicia grupy goryli przez kłusowników Diane wypowiedziała im prawdziwą wojnę. W 1977 roku założyła Digit Found (na cześć goryla o imieniu Digit, który został brutalnie zabity przez kłusowników), przemianowaną później na The Dian Fossey Gorilla Fund International. Organizacje te zajmowały się zbieraniem funduszy na ochronę goryli górskich i przeciwdziałanie kłusownictwu. Diane jest autorką książki Goryle we mgle, która jest zapisem czasu spędzonego wraz z gorylami w lesie deszczowym. Na podstawie książki powstał film, który stał się hitem kinowym. Diane została zamordowana w 1985 roku przez uderzenie maczetą w głowę i twarz, a jej tajemnicza śmierć do dziś budzi wiele kontrowersji oraz jest źródłem teorii spiskowych. W Parku Narodowym Wulkanów znajduje się poświęcony jej pomnik, a The Dian Fossey Gorilla Fund International do dziś zajmuje się aktywną ochroną goryli górskich oraz pomaganiem lokalnej społeczności. Diane Fossey Biography, https://gorillafund.org/who-we-are/dian-fossey/dian-fossey-bio/, 1.12.2020.

[9] Endangered Mountain Gorilla Population Recovers to Over 1,000, 1.06.2018, https://www.reuters.com/article/us-endangered-gorillas-idUSKCN1IX4NG, 25.11.2020.

[10] W 2018 roku wydano 15 132 pozwolenia na śledzenie goryli w Parku Narodowym Wulkanów. Po wzroście ceny pozwolenia, które w 2016 roku kosztowało 750 dolarów, zainteresowanie wzrosło o 25%. Rwanda Gorilla Tourism Revenue Grows By 25%, 21.08.2019, https://www.busiweek.com/rwanda-gorilla-tourism-revenue-grows-by-25/, 26.11.2020.

[11] Gorilla Tracking, https://www.visitrwanda.com/interests/gorilla-tracking/, 25.11.2020.

[12] Akagera National Park, https://www.visitrwanda.com/destinations/akagera-national-park/, 25.11.2020.

[13] Najlepsze parki narodowe i rezerwaty w Rwandzie, 9.02.2017, https://theculturetrip.com/africa/rwanda/articles/the-top-5-national-parks-and-reserves-in-rwanda/, 1.12.2017.

[14] Nyungwe National Park, https://www.visitrwanda.com/destinations/nyungwe-national-park/, 25.11.2020.

[15] Endemic Birds, http://www.albertinerift.org/portals/49/media/file/endemicbirds.PDF, 25.11.2020.

[16] Ecotourism: Rwanda’s responsible revenue, https://www.africaoutlookmag.com/industry-insights/article/1135-ecotourism-rwandas-responsible-revenue, 26.11.2020.

[17] H. Morris, Rwanda, fresh from its deal with Arsenal, announces surge in UK visitors, 29.05.2018, https://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/africa/rwanda/articles/rwanda-increase-uk-visitors-arsenal/, 26.11.2020.

[18] H. Nielsen, A. Spenceley, The success of tourism in Rwanda –Gorillas and more, 04.2010, World Bank and SNV (The Netherlands Development Organisation), 26.11.2020.

[19] Agriculture, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/agriculture/, 24.11.2020.

[20] Ibidem.

[21] Ibidem.

[22] National Agricultural Export Development Board, https://naeb.gov.rw/index.php?id=104, 23.11.2020.

[23] A. Binagwaho, Sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej? Tylko w Rwandzie,18.11.2020,https://krytykapolityczna.pl/swiat/opieka-zdrowotna-rwanda/,25.11.2020.

[24] Rwanda: the beacon of Universal Health Coverage in Africa, 13.12.2020, https://www.afro.who.int/news/rwanda-beacon-universal-health-coverage-africa, 25.11.2020.

[25] Universal Health Coverage: How Rwanda is moving forward with healthcare for all, 13.11.2020, https://www.innovationsinhealthcare.org/universal-health-coverage-how-rwanda-is-moving-forward-with-healthcare-for-all/, 25.11.2020.

[26] D. Mushimiyimana, Mutuelle de Santé rolls out special coverage for people with disability, 22.06.2018, https://www.newtimes.co.rw/news/mutuelle-de-sante-rolls-out-special-coverage-people-disability, 25.11.2020.

[27] Life expectancy of Rwanda increases to 67.8 in 2020 – Official, 17.02.2020, http://apanews.net/en/news/life-expectancy-of-rwanda-increases-to-678-in-2020-official, 25.11.2020.

[28] Ibidem.

[29] Health Services, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/health-services/, 25.11.2020.

[30] Life expectancy of Rwanda increases to 67.8 in 2020…

[31] Źródła podają rozbieżne dane. Infrastructure, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/infrastructure/, 24.11.2020 oraz Rwanda Road Network, https://dlca.logcluster.org/display/public/DLCA/2.3+Rwanda+Road+Network, 24.11.2020.

[32] J. Karuhanga, Rwanda to spend $1.3 billion on railway project, 11.12.2018, https://www.newtimes.co.rw/rwanda/rwanda-spend-13-billion-railway-project, 24.11.2020.

[33] Infrastructure…

[34] Qatar Airways in talks to buy 49% stake in Rwanda’s state carrier, 5.02.2020, https://www.aljazeera.com/economy/2020/2/5/qatar-airways-in-talks-to-buy-49-stake-in-rwandas-state-carrier, 7.12.2020.

[35] Qatari boost for Rwanda’s new airport,27.08.2020, https://www.africanaerospace.aero/qatari-boost-for-rwanda-s-new-airport.html, 25.11.2020.

[36] Projekt o wartości 35 mln dolarów zakłada podłączenie minimum 445 tys. gospodarstw domowych do systemów fotowoltaiki. Government launches US $35 million solar project for rural households, 3.09.2020, reg.rw/media-center/news-details/news/government-launches-us35-million-solar-project-for-rural-households/, 23.11.2020.

[37] Real Estates and Construction, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/real-estates-and-construction/, 1.12.2020.

[38] ICT infrastructure, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/ict/, 1.12.2020.

[39] E-commerce jest pojęciem pochodzącym z języka angielskiego, które oznacza handel odbywający się za pomocą nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych. Najczęściej spotykaną formą działalności e-commerce są platformy sprzedaży internetowej.

[40] M-commerce jest jedną z gałęzi handlu odbywającego się za pośrednictwem internetu za pomocą urządzeń mobilnych.

[41] T. Brennan, Alibaba Extends Trade Partnership with Rwanda, 7.09.2019, https://www.alizila.com/alibaba-extends-trade-and-training-partnership-with-rwanda/, 24.11.2020.

[42] Hsu, J. W., Rwanda First in Africa to Join Alibaba-Led eWTP, 31.10.2018, https://www.alizila.com/rwanda-first-in-africa-to-join-alibaba-led-ewtp/, 24.11.2020.

[43] Ibidem.

[44] Oryginalnie: „When I first came to Rwanda, I was shocked by its ability to embrace change. If every country was like Rwanda, think how powerful Africa could be. My answer is, ‘Why not Rwanda?’”. Ibidem.

[45] https://www.ampersand.solar/, 1.12.2020.

[46] R. Cook, P. Mitchell, Evaluation of Mining Revenue Streamsand Due Diligence Implementation Costsalong Mineral Supply Chains in Rwanda, 10.2014, Estelle Levin Ltd., ELL, https://www.bgr.bund.de/EN/Themen/Min_rohstoffe/CTC/Downloads/rpt_mining_revenues_rwanda_en.pdf?__blob=publicationFile&v=4, 26.11.2020.

[47] Mining, https://www.visitrwanda.com/investment-opportunities/mining/, 26.11.2020.

[48] Sustainable Development of Mining in Rwanda (SMDR), https://sdmr.co.rw/about-us/our-program/, 26.11.2020.

[49] Sustainable Development of Mining in Rwanda, https://www.cardno.com/projects/sustainable-development-of-mining-in-rwanda/, 26.11.2020.

[50] Mining…

[51] Ibidem.

[52] Ibidem.

[53] Według danych ze strony http://www.salaryexplorer.com osoby z wykształceniem inżynierskim zarabiają w Rwandzie około 20 tys. zł miesięcznie – zależy to oczywiście od stanowiska, branży, doświadczenia i wielu innych czynników.

[54] Polski jedynak na rynku hutniczym Rwandy, 7.11.2019, https://wig.today/polski-jedynak-na-rynku-hutniczym-rwandy/, 24.11.2020.

[55] Rwanda First in Africa to Join…