Analiza dwóch strzelanin w Serbii. Szkolna strzelanina w Belgradzie i masakra w Mladenovac (wersja .pdf)

Opracował: Mateusz Kabaciński, 26.06.2023 r.

3 maja 2023 r. w belgradzkiej Modelowej Szkole Podstawowej im. Vladislava Ribnikara w Serbii doszło do strzelaniny. Sprawcą był 13-letni Kosta Kecmanović, uczeń siódmej klasy tej szkoły[1]. Śmierć na miejscu poniosło dziewięć osób – ośmioro uczniów w wieku od 13 do 14 lat i ochroniarz – a dziesiąta ofiara zmarła 15 maja w szpitalu[2]. Ponadto siedem osób zostało rannych[3]. Szef belgradzkiej policji Veselin Milić powiedział, że nastolatek planował atak od miesiąca. Przy chłopaku znaleziono listę planowanych ofiar oraz szkice pomieszczeń, w których miały się one znajdować. Trzynastolatek w czasie ataku miał przy sobie cztery koktajle Mołotowa oraz dwa półautomatyczne pistolety, należące do jego ojca[4].

 Strzelanina rozpoczęła się około godziny 8.30. Według ustaleń Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) po wejściu do budynku 13-latek miał natychmiast wyciągnąć broń z torby i rozpocząć masakrę. Najpierw zabił ochroniarza, a gdy zauważył grupkę dzieci i siedzącą przy nich nauczycielkę, zwrócił się w ich kierunku i otworzył ogień[5]. Następnie przeładował broń, w międzyczasie kierując się w stronę jednej z klas. Po wejściu do niej zastrzelił nauczyciela, a potem otworzył ogień do znajdujących się uczniów[6]. Potem udał się korytarzem na dziedziniec, gdzie zadzwonił na policję, by oddać się w ich ręce. Całe zajście trwało około 7 minut. Kecmanović podczas strzelaniny oddał 57 strzałów[7]. Zastrzelił łącznie dziewięć osób i ranił kolejne siedem, w tym nauczyciela i sześciu innych uczniów[8]. Wśród nich była 13-latka, która trafiła do szpitala z raną postrzałową głowy. 15 maja dziewczynka zmarła[9]. 

Po ataku Kecmanović został umieszczony w Klinice Neurologii i Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Prokuratura Wyższa w Belgradzie w oświadczeniu podała, że z uwagi na wiek chłopak nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, gdyż zgodnie z ustawą „o nieletnich i karnej ochronie nieletnich”, aby podlegać odpowiedzialności karnej, w momencie popełniania czynu należy mieć ukończone 14 lat. Z uwagi na to sprawę skierowano do Ośrodka Pomocy Społecznej. Według MSW chłopak planował atak na szkołę od blisko miesiąca. Wybierał konkretnych uczniów, których chciał zabić (sporządził ich listę), oraz przygotował plan szkoły, z uwzględnieniem pomieszczeń, w której miały znajdować się ofiary[10]. Następnego dnia Kecmanović został poddany badaniu na obecność substancji psychoaktywnych. Wynik był negatywny. Chłopak w czasie strzelaniny nie znajdował się pod wpływem żadnych środków psychoaktywnych. W następstwie tego prokuratura zadecydowała o umieszczeniu małoletniego w zakładzie psychiatrycznym[11].

Dochodzenie w toku

W dniu strzelaniny policja zatrzymała Vladimira Kecmanovića, ojca 13-latka, w związku z podejrzeniem popełnienia ciężkiego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu ogólnemu. Mężczyzna spędził w areszcie 48 godzin[12]. Po ich upływie prokuratura wydała akt oskarżenia, dotyczącego podejrzeń o szkolenie syna w posługiwaniu się bronią palną (Kecmanović miał często zabierać 13-latka na strzelnicę). Dodatkowo zarzucono mu naruszenie przepisów ustawy o broni i amunicji, w tym dotyczących warunków bezpiecznego przechowywania broni i amunicji (art. 32 Ustawy o broni i amunicji[13])[14]. Ponieważ mężczyzna nie zastosował odpowiednich środków uniemożliwiających pozyskanie broni przez osobę nieuprawnioną, grozi mu do 12 lat pozbawienia wolności[15].

22 maja 2023 r. wszczęto śledztwo przeciwko matce chłopaka celem ustalenia, czy popełniła przestępstwo zaniedbania i znęcania się nad nieletnim[16]. W trakcie składania zeznań kobieta dokładnie opisała dzieciństwo chłopaka, jego stan zdrowotny oraz relacje z rówieśnikami i rodziną. Opowiedziała również ze szczegółami, jak przebiegał poranek w dniu ataku. Kobieta wstała rano, żeby zrobić śniadanie dla syna i jego siostry. Jej mąż był wtedy w pracy. Zachowanie 13-latka nie wzbudzało żadnych podejrzeń, był jedynie wyraźnie powolny podczas śniadania i przygotowań do wyjścia. Jednak powiedział matce, żeby się tym nie przejmowała, bo nauczycielka również ma się spóźnić. Następnie kobieta zawiozła córkę do szkoły, pozostawiając syna samego w domu. Około godziny później otrzymała wiadomość o strzelaninie. Początkowo myślała, że jej syn może być ranny, o czym poinformowała służby ratunkowe. Po przyjeździe do szkoły dowiedziała się prawdy[17].

23 maja 2023 r. prokuratura wszczęła śledztwo w sprawie odpowiedzialności Klubu Strzeleckiego Partizan, do którego chłopak przychodził z ojcem ćwiczyć strzelanie. Prezes klubu Ratko Ivanović stwierdził, że 13-latek nigdy nie „trenował” strzelania na strzelnicy. Mężczyzna potwierdził, że Władimir Kecmanović przychodził z synem do klubu, ale 13-latek nigdy nie wchodził na strzelnicę ani nie strzelał, natomiast siedział w kawiarni naprzeciwko. „Twierdzę jeszcze raz. Chłopak na pewno nie strzelał. Jako klub współpracujemy z policją i wszystko, o co nas poproszono – informacje lub dokumenty – przekazaliśmy. Nagranie z kamer monitoringu ze strzelnicy, dzienniki strzeleckie, listę amunicji i wszystko to, o co nas proszono. Nagrania z kamer są przechowywane przez minimum cztery miesiące (…). Strzelnica jest pod całodobowym monitoringiem, a każdy wchodzący musi wylegitymować się odpowiednim dokumentem. Następnie jego dane zapisywane są w dzienniczku strzeleckim” – wyjaśnił prezes klubu[18].

Masakra w Mladenovac

Dzień po szkolnej strzelaninie w Belgradzie, 4 maja 2023 r. w godzinach wieczornych, doszło do kolejnej masakry. Dokonał jej 21-letni Serb, który poruszając się samochodem po kilku miejscowościach, otwierał ogień do napotkanych osób. Łącznie zginęło osiem osób, w tym policjant, a co najmniej dwanaście zostało rannych. Sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia, ale został zatrzymany wczesnym rankiem w pobliżu miejscowości Kragujevac.

Około godziny 22.30 21-letni Uroš Blažić wdał się w kłótnię ze znajomymi na stadionie piłkarskim w Mladenovac. Następnie pojechał do swojego domu do Šepšina, skąd zabrał broń, i udał się do Malo Orašje. Około 23.00 otworzył ogień do 11 osób zgromadzonych w centrum wsi, w pobliżu boiska piłkarskiego i pomnika ofiar wojny. Następnie udał się do Dubony, gdzie zastrzelił kilka starszych osób. Opuszczając samochód, poszedł na boisko szkolne przy drodze, gdzie zastrzelił trzech młodych ludzi z karabinu i ranił kilka innych osób strzałami z pistoletu. Następnie zostawił swój samochód, ukradł inny i pojechał nim do wsi Mali Požarevac. Tam zatrzymał taksówkę i grożąc kierowcy granatem ręcznym, zażądał wywiezienia go do innej miejscowości[19].

Taksówkarz w czasie przesłuchania opowiedział ze szczegółami przebieg zdarzenia. Zeznał, że około 23.30 Blažić wszedł do taksówki, pokazując, że ma przy sobie granat. W pojeździe zajął miejsce obok milczącej dziewczyny. Dojeżdżając do punktu poboru opłat, Blažić zaniepokoił się obecnością policji i nakazał taksówkarzowi kontynuowanie jazdy bez zatrzymywania się, z włączonym bezpiecznikiem. Dziewczyna w międzyczasie powiedziała Blažiciowi, że jest w ciąży. Ten spokojnie poprosił taksówkarza, aby udał się do Mladenovac[20]. Kierowcy udało się przekonać Blažicia, aby najpierw zawieźć dziewczynę do Ub. Podczas jazdy taksówkarz odebrał telefon od dyspozytora, który zapytał go o morderstwa, jednak ten odparł, że wie o tym niewiele. Później, na żądanie Blažicia, taksówkarz skontaktował się ponownie z dyspozytorem, aby dowiedzieć się, jakie postępy zostały poczynione w związku z atakiem. Z ich rozmowy wynikało, że dyspozytor nie miał zbyt wielu informacji. Podczas jazdy do dziewczyny zadzwonił jej chłopak. Zanim odebrała, Blažić ostrzegł ją, by uważała na to, co mówi. Taksówkarz próbował przekonać 21-letniego Serba, by wcześniej wysiadł z pojazdu, aby nie wzbudzać podejrzeń ze strony chłopaka dziewczyny, jednak ten odmówił. Gdy zbliżyli się do Ub, Blažić pozwolił dziewczynie wyjść, ale ostrzegł ją, aby „zważała na swoje działania”. Następnie polecił taksówkarzowi wyłączyć licznik i tablet oraz skierować się bocznymi drogami do Vinjište, nieopodal Kragujevaca. Tam udał się do domu swojego krewnego. Policja aresztowała go następnego dnia nad ranem[21].

Wskutek strzelaniny zginęło osiem osób: w Dubonie 22-letni policjant, 19-letnia kobieta i 25-letni mężczyzna, natomiast w Malo Orašje – dwóch 15-latków i trzech mężczyzn w wieku 18, 20 i 21 lat. Według Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 14 innych osób, w tym dzieci, zostało rannych. Przewieziono ich do Centrum Szpitala Uniwersyteckiego dr Dragiša Mišovicia[22].

Napastnik został przywieziony na komisariat policji w Smederevo. Mężczyznę oskarżono o morderstwo, nielegalne posiadanie broni, porwanie i kradzież. 6 maja 2023 r. podejrzany przyznał się do popełnienia czynów. Powiedział, że w trakcie masakry użył karabinu szturmowego i trzech pistoletów. Przyznał, że strzelał do ludzi, których nie znał, aby siać strach. W trakcie przesłuchania stwierdził, że w młodości był prześladowany. W szkole podstawowej rówieśnicy mieli się nad nim znęcać, szydzić i rozsiewać plotki, jakoby jego ojciec był przestępcą. Następnego dnia Sąd Najwyższy zdecydował o zatrzymaniu go w areszcie na 30 dni. Trzy dni później policja odnalazła karabin, z którego strzelał Blažić.

Od 25 maja 2023 r. rozpoczęto przesłuchiwania świadków w związku z masakrą[23]. Tego samego dnia podejrzany został przewieziony do Specjalnego Szpitala Więziennego w Belgradzie. Prokuratura Wyższa wyznaczyła biegłym i psychiatrom termin 30 dni na przeprowadzenie ekspertyzy zabójcy i przekazanie jej ustaleń do prokuratury[24].

Zauważalne symptomy

Analizując przypadki szkolnych strzelanin, można dostrzec pewne symptomy zauważalne u sprawców strzelanin. W przeważającej liczbie przypadków sprawcą ataku jest jednostka będąca uczniem lub byłym uczniem placówki, odznaczająca się złym stanem psychicznym. Zaliczamy do tego przypadki przemocy rówieśniczej, alienację czy problemy w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Ponadto występuje aspekt fascynacji bronią w połączeniu z łatwym dostępem do niej. Krzysztof Danielewicz w swojej książce pt. Przeżyć szkołę wyróżnił indywidualne i społeczne czynniki, występujące u wszystkich zamachowców. Są to:

  • zamachowiec czuje się zmarginalizowany lub wykluczony ze społeczności;
  • zamachowiec ma problemy psychiczne i jest wrażliwy jako jednostka, co tylko zaostrza jego słabe zdolności radzenia sobie z problemami;
  • występuje element fascynacji bronią i atakiem przy jej użyciu jako wyjściem z sytuacji marginalizowania; często kult broni inspirowany jest mediami, brutalnymi filmami czy innymi strzelaninami w szkołach;
  • zamachowiec ma brutalne wizje i tworzy brutalne produkty lub wysyła inne sygnały ostrzegawcze, które nie zostały zauważone wystarczająco wcześnie lub z którymi nie postępowano odpowiednio;
  • zamachowiec ma broń lub łatwy do niej dostęp;
  • wszyscy zamachowcy to mężczyźni, uczniowie lub byli uczniowie szkół, które zaatakowali[25].

W przypadku strzelaniny w Belgradzie i masakry w Mladenovac u napastników można było zauważyć wystąpienie co najmniej czterech symptomów.

Efekt domina, czyli szerzenie nienawiści

            Strzelanina w Belgradzie i masakra w Mladenovac wywołały pewnego rodzaju efekt domina. Już następnego dnia policja interweniowała w związku z otrzymywanymi zgłoszeniami o możliwych próbach naśladownictwa napastników. Oto kilka przykładów:

  1. 5 maja 2023 r. – 13-letni chłopiec z Kruševac opublikował na swoim koncie na Instagramie, że planuje „powtórzyć tę masakrę w piątek”. Chłopiec uczęszcza do szkoły podstawowej „Nada Popović” w Kruševac[26].
  2. 6 maja 2023 r. – trzech nastolatków zostało aresztowanych przez policję w Nowym Sadzie. Zamieścili oni zdjęcia broni wraz z pogróżkami, twierdząc, że zamierzają ją zabrać do szkoły. Podczas przeszukania mieszkania jednego z nich policjanci znaleźli replikę karabinu automatycznego[27]. Również 6 maja 2023 r. policja w Sremskiej Mitrovicy zatrzymała 22-latka, który zamieścił w mediach społecznościowych informację, że kolejna strzelanina będzie w tej miejscowości. Podejrzanego zatrzymano na 48 godzin, a prokuratura wniosła przeciwko niemu akt oskarżenia[28].
  3. 10 maja 2023 r. – policja w Somborze zatrzymała 18-latka, który opublikował post w mediach społecznościowych, informujący o planach zabrania karabinu automatycznego do szkoły. Chłopak również miał to potwierdzić ustnie[29].
  4. 15 maja 2023 r. – policja w Nowym Sadzie zatrzymała 14-latkę, która groziła koleżankom z klasy i otwarcie gloryfikowała działania belgradzkiego strzelca w mediach społecznościowych. Podczas przeszukiwania jej pokoju policja znalazła nabój do karabinu. Dziewczynka została zatrzymana[30]. Tego samego dnia w Zrenjanin doszło do ataku z użyciem noża. Około godziny 10.40 14-letnia uczennica dźgnęła nożem w plecy inną dziewczynkę. Poszkodowaną przewieziono do szpitala w stanie stabilnym. Po otrzymaniu pomocy w Centrum Alarmowym w Zrenjanin została zwolniona do domu. Wobec 14-latki prowadzone jest postępowanie karne z zarzutem usiłowania zabójstwa[31].

Następstwa dwóch ataków

W dniu pierwszego ataku (3 maja) prezydent Serbii Aleksandar Vučić zapowiedział wprowadzenie nowych przepisów dotyczących posiadania broni oraz obniżenie minimalnego wieku odpowiedzialności karnej z 14 do 12 lat[32]. Rząd przyjął program polityczny dotyczący tych kwestii już następnego dnia (4 maja). Nowe środki obejmowały m.in. wprowadzenie moratorium na wydawanie pozwoleń na broń, zwiększenie liczby kontroli lekarskich i psychologicznych dla posiadaczy broni oraz zatrudnienie 1200 policjantów do pracy w szkołach. 8 maja 2023 r. serbskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zaproponowało miesięczną amnestię dla osób, które dobrowolnie złożyły nielegalną lub niezarejestrowaną broń oraz amunicję. Według informacji ministerstwa do 6 czerwca obywatele przekazali 57 651 sztuk broni palnej, 2 692 641 sztuk amunicji oraz 20 451 sztuk amunicji[33].

Zauważalne napięcie i szerząca się agresja doprowadziły do zorganizowania licznych protestów. Zaangażowały się w to partie opozycyjne, takie jak Ujedinjeni, Partia Ludowa, Nie Pozwolimy Belgradowi Utonąć, Razem, Partia Demokratyczna i Dveri. Dzień po masakrze w Mladenovac demonstranci zebrali się przed siedzibą parlamentu, a następnie w ciszy przemaszerowali ulicami w pobliżu serbskich instytucji rządowych. Ich postulaty obejmowały żądanie rezygnacji Vulina, Gašicia, Ružicia oraz rady Organu Regulacyjnego ds. Mediów Elektronicznych. Domagali się również anulowania programów promujących przemoc oraz zamknięcie mediów i tabloidów, które rozpowszechniają fałszywe wiadomości i łamią zasady etyki dziennikarskiej[34].

1 czerwca 2023 r. do Serbii przybył zespół psychoterapeutów z Norwegii. Specjaliści zajmowali się traumą swoich obywateli po masakrze dokonanej przez Andersa Behringa Breivika w 2011 r. Po ataku powołali m.in. Centrum Urazowe, w którym zajmowali się udzielaniem pomocy wszystkim osobom bezpośrednio dotkniętym agresją oraz doświadczającym jej pośrednio[35].

[1] J. Henley, Boy, 13, kills eight children and security guard in Belgrade school shooting, „The Guardian”, 3.05.2023, https://www.theguardian.com/world/2023/may/03/pupil-arrested-after-nine-killed-in-belgrade-school-shooting, 5.05.2023.

[2] Uczennica zmarła w szpitalu wskutek otrzymanych obrażeń – 3 maja trafiła w stanie krytycznym i poważnymi obrażeniami głowy, Girl wounded in Serbian school shooting dies, bringing death toll to 10, „9News”, 16.05.2023, https://www.9news.com.au/world/serbian-shooting-school-girl-dies-bringing-death-toll-to-10/e45ca96a-7768-4746-a72b-895070f3dc92, 16.05.2023.

[3] Ibidem.

[4] CZ-75 Shadow 2 i Ruger 22 LR wariant.

[5] J. Henley, Boy, 13, kills eight children…

[6] B. Picheta, A school shooting has rocked Serbia. Here’s what we know, „CNN”, 4.05.2023, https://edition.cnn.com/2023/05/03/europe/serbia-school-shooting-what-we-know-intl/index.html, 8.05.2023.

[7] Dečak je ispalio 57 metaka i stao; Otkriven ključan detalj zašto, „B92”, 5.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=05&nav_category=16&nav_id=2328464, 17.05.2023.

[8] MUP: Dečak se sam prijavio, imao spisak i plan i molotovljeve koktele, „N1”, 3.05.2023, https://n1info.rs/vesti/mup-osumnjiceni-decak-pozvao-policiju-i-prijavio-da-je-pucao/, 13.05.2023.

[9] Preminula devojčica povređena u pucnjavi u „Ribnikaru”, „N1”, 15.05.2023, https://n1info.rs/vesti/preminula-devojcica-povredjena-u-pucnjavi-u-ribnikaru/, 29.05.2023.

[10] J. Gec D. Stojanovic, Police: Serbia school shooter had list of students to target, „AP News”, 3.05.2023, https://apnews.com/article/serbia-shooting-school-57a13ad01f4ae2377e6a9bbd88cc652f, 19.05.2023.

[11] Zločin i kazna: Šta će biti s maloletnim ubicom, „Vreme”, 8.05.2023, https://www.vreme.com/vesti/zlocin-i-kazna-sta-ce-biti-s-maloletnim-ubicom/, 12.05.2023.

[12] VJT: Ocu određeno zadržavanje, dečak nije krivično odgovoran, „N1”, 3.05.2023, https://n1info.rs/vesti/vjt-ocu-odredjeno-zadrzavanje-decak-nije-krivicno-odgovoran/, 8.05.2023.

[13] Republic of Serbia Law on Weapons and Ammunition, „Seesac”, 13.05.2004, https://www.seesac.org/f/tmp/files/failovi/97.pdf, 20.05.2023.

[14] The detention of the father of the killer from Vračar has been extended, „B92”, 2.06.2023, https://www.b92.net/eng/news/crimes.php?yyyy=2023&mm=06&dd=02&nav_id=116100, 3.06.2023.

[15] Detained father of Serbian school shooting suspect denies blame for attack, „Reuters”, 5.05.2023, https://www.reuters.com/world/europe/detained-father-serbian-school-shooting-suspect-denies-blame-attack-2023-05-05/,18.05.2023.

[16] Tragedija u Beogradu: Školska godina se završava 6. juna za sve osnovce i srednjoškolce u Srbiji, „BBC”, 3.05.2023, https://www.bbc.com/serbian/lat/srbija-65467342, 19.05.2023.

[17] Poznato šta je dečak ubica radio pre masakra? Njegova majka dala detaljan iskaz, „B92”, 27.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=27&nav_category=16&nav_id=2340272, 29.05.2023.

[18] Oglasio se predsednik streljačkog kluba: Dečak K.K. ovde nije pucao, „B92”, 24.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=24&nav_category=16&nav_id=2338820, 29.05.2023.

[19] Ubica iz Mladenovca ne može da dobije doživotnu; Kako je stigao do Kragujevca – Rekonstrukcija, „B92”, 5.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=05&nav_category=16&nav_id=2328441, 12.06.2023.

[20] Ubio osam ljudi, oteo taksista, drijemao u autu i čitao vijesti: Prijetio je i pričao o ubojstvima, „Večernji”, 6.06.2023, https://www.google.com/search?q=vecernji&rlz=1C1ASVC_plPL943PL943&oq=vecernji&aqs=chrome.69i57j69i60l2.841j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8, 17.06.2023.

[21] UBIO OSMORO, PA DREMAO U TAKSIJU I ČITAO VESTI O SEBI Taksista kojeg je oteo ubica iz Mladenovca otkrio ponašanje Blažića u kolima: „Pretio nam je bombom i pričao da je ubio 20 ljudi”, „Blic”, 6.06.2023, https://www.blic.rs/vesti/hronika/taksista-kojeg-je-oteo-uros-blazic-otkrio-ponasanje-ubice-u-taksiju-dremao-je-u/5m0yr5n, 12.06.2023.

[22] Svi ranjeni su još u životnoj opasnosti, Grujičić iznela detalje o pacijentima, „N1”, 5.05.2023, https://n1info.rs/vesti/grujicic-iznela-detalje-o-stanju-ranjenih-svi-su-jos-u-zivotnoj-opasnosti/, 14.06.2023.

[23] 30 maja przesłuchano kobietę, która jechała taksówką tej nocy. Zeznała, że ​​wymyśliła ciążę po tym, jak podejrzany wsiadł do pojazdu, gdyż bała się, że mężczyzna chciałby ją zabić. LAGALA UBICU DA JE TRUDNA DA JE NE BI UBIO Saslušana žena iz taksija koju je oteo Uroš Blažić: „Imao je dve bombe, pretio je da će nas ubiti!”, „Blic”, 30.05.2023, https://www.blic.rs/vesti/hronika/lagala-ubicu-da-je-trudna-da-je-ne-bi-ubio-saslusana-zena-koja-je-bila-u-taksiju-koji/ssk480d, 13.06.2023.

[24] Produžen pritvor ubici iz Mladenovca, „B92”, 2.06.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=06&dd=02&nav_category=16&nav_id=2344260, 17.06.2023.

[25] K. Danielewicz, Przeżyć szkołę, Warszawa 2021, s. 6.

[26] Učenik pretio: „Ja ću da ponovim ovaj masakr”, „B92”, 7.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=07&nav_category=16&nav_id=2329659, 21.06.2023.

[27] Hapšenje maloletnika u Novom Sadu: Objavili fotografije oružja koje su hteli da ponesu u školu, „B92”, 6.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=06&nav_category=16&nav_id=2329138, 21.06.2023.

[28] Pretnja pucnjavom u Sremskoj Mitrovici, „B92”, 6.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=06&nav_category=16&nav_id=2329229, 18.06.2023.

[29] Sombor: Uhapšen osamnaestogodišnji učenik zbog pretnji, „RTV”, 10.05.2023, https://rtv.rs/sr_lat/vojvodina/backa/sombor-uhapsen-osamnaestogodisnji-ucenik-zbog-pretnji_1443532.html, 21.06.2023.

[30] Uhapšena devojčica u Novom Sadu: Pretila učenicima i veličala dečaka-ubicu, „B92”, 15.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=15&nav_category=16&nav_id=2333946, 15.06.2023.

[31] Devojčica nožem posekla drugaricu po leđima: Detalji napada u zrenjaninskoj osnovnoj školi, „B92”, 15.05.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=05&dd=15&nav_category=16&nav_id=2333957, 11.06.2023.

[32] Predsednik Srbije predložio izmene zakona o oružju nakon pucnjave u školi, „Radio Slobodna Evropa”, 3.05.2023, https://www.slobodnaevropa.org/a/vucic-kzn-pucnjava-skola/32392784.html, 10.06.2023.

[33] Gatling mitraljez, zolje, šmajseri, protivtenkovske rakete… I u MUP-u iznenađeni šta su sve građani predali od oružja: Rok produžen do 30. juna, posle toga PRETI ROBIJA, „Blic”, 10.06.2023, https://www.blic.rs/vesti/drustvo/akcija-prikupljanja-ilegalnog-oruzja-u-srbiji-rok-produzen-od-30-juna-preti-i-robij/0qe9meh, 19.06.2023.

[34] Opozicija pozvala građane u šetnju protiv nasilja u ponedeljak, „N1”, 5.05.2023, https://n1info.rs/vesti/opozicija-pozvala-gradjane-u-setnju-protiv-nasilja/, 19.05.2023.

[35] Norveški stručnjaci stižu u Beograd: Imaju isti jezivi zadatak kao i pre 12 godina, „B92”, 1.06.2023, https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2023&mm=06&dd=01&nav_category=12&nav_id=2343506, 9.06.2023.

Atak nożownika na szkołę w Słowacji. Czy musiało do niego dojść?(wersja .pdf)

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

W czwartek 11 czerwca 2020 r. do zespołu szkół w słowackim mieście Vrutky (220 km na północny wschód od Bratysławy) wtargnął uzbrojony w nóż napastnik[1]. Aby dostać się do szkoły, zbił szybę w drzwiach wejściowych, a następnie otworzył sobie od wewnątrz drzwi. Napastnika próbowali zatrzymać pracownik szkoły oraz wicedyrektor, jednak podczas szamotaniny, jaka się wywiązała, obaj zostali ranni, przy czym wicedyrektor śmiertelnie. Następnie napastnik wbiegł do najbliższej sali lekcyjnej, gdzie ciężko ranił nauczycielkę oraz dwoje uczniów – chłopca i dziewczynkę. Po dokonaniu zbrodni opuścił szkołę i próbował uciec. Pobiegł za nim woźny szkoły, który próbował go zatrzymać. W tym czasie na miejsce zdarzenia przybyła już policja. Napastnik ostatecznie został śmiertelnie postrzelony, kiedy próbował nożem zaatakować interweniujących policjantów.

Sprawcą ataku był 22-letni mieszkaniec pobliskiej miejscowości Martin, były uczeń szkoły. Nieznany jest motyw, jaki nim kierował, wiadomo tylko, że prawdopodobnie cierpiał na chorobę psychiczną. W Słowacji tego rodzaju atak na placówkę oświatową zdarzył się po raz pierwszy. Szkoła została otwarta 1 czerwca, po wielotygodniowym zamknięciu związanym z epidemią koronawirusa.

Osoby ranne zostały zabrane do szpitala w Martinie, gdzie jedna z ofiar walczy o życie. Najcięższe obrażenia, klatki piersiowej i brzucha, ma zaatakowana nauczycielka. Jedno z dzieci ma obrażenia szyi, a drugie zostało ugodzone w brzuch i klatkę piersiową. Na miejsce zdarzenia wysłano wsparcie psychologiczne, którzy pracują z uczniami i ich rodzicami.

Czy musiało do tego dojść…?

Pojawia się pytanie, czy musiało do tego dojść i czy szkoła mogła w jakiś sposób przygotować się na tego typu zdarzenie.

Prawdopodobnie tak jak i w Polsce, typowa słowacka szkoła trenuje co roku ewakuację związaną z alarmem przeciwpożarowym, pomimo że przypadki pożarów w szkołach należą do rzadkości. Po reakcji obsługi szkoły jasno widać, że nie było w szkole procedury azyl, która powinna zostać uruchomiona natychmiast po wtargnięciu do szkoły osoby z niebezpiecznym narzędziem. Procedura polega na natychmiastowym zamknięciu lub zabarykadowaniu się wszystkich uczniów i pracowników szkoły w bezpiecznych miejscach oraz powiadomieniu policji. W zaistniałej sytuacji, kiedy napastnik zbijał szybę i został zauważony, był czas, aby uruchomić odpowiednie procedury. Zabarykadowanie się wszystkich w bezpiecznych miejscach odcięłoby napastnika od dostępu do potencjalnych ofiar. W takich jak ta sytuacjach walkę z napastnikiem podejmuje się tylko wtedy, kiedy nie ma możliwości ucieczki i znalezienia bezpiecznego schronienia. Obezwładnienie, bez odpowiedniego przygotowania, uzbrojonego w nóż i zdeterminowanego napastnika jest wyjątkowo trudne. W słowackim przypadku, gdyby napastnik miał wolę kontynuowania ataku, mógłby łatwo zabić lub ranić dziesiątki kolejnych dzieci. W takich krajach jak Stany Zjednoczone, które doświadczyły podobnych lub gorszych sytuacji, wprowadza się na masową skalę zarówno procedury, jak i treningi praktyczne z ich stosowania.

Obecnie już 95% amerykańskich szkół organizuje treningi procedury azyl (lockdown drills), która jest odpowiednia na wypadek wtargnięcia aktywnego strzelca. W latach 2015-2016 szkół takich było 92%, natomiast w latach 2003-2004 – 79%[2]. Polegają one na ucieczce, błyskawicznym zamknięciu się w sali lekcyjnej, jeżeli to możliwe – barykadowaniu drzwi oraz walce, jeżeli nie ma innego wyjścia. Szkolenia z zakresu procedury azyl prowadzi się bez względu na to, czy szkoła znajduje się w dużym mieście czy na terenach wiejskich[3].

Z kolei w Polsce, po kilku podobnych do słowackiego doświadczeniach, nadal nie podchodzi się do procedur bezpieczeństwa w sposób poważny. Można tu przypomnieć tylko dwa tragiczne zdarzenia z ostatniego czasu. 27 maja 2019 r. do Szkoły Podstawowej nr 1 w Brześciu Kujawskim wszedł 18-letni były uczeń szkoły, uzbrojony w rewolwer czarnoprochowy oraz sześć ładunków wybuchowych własnej produkcji, i ciężko ranił dwie osoby. W nocy z 30 na 31 stycznia 2020 r. czterech nastolatków w wieku od 15 do 17 lat, pochodzących z Warszawy i okolic, zostało aresztowanych z związku z podejrzeniem planowania zamachów terrorystycznych na jedną z warszawskich szkół średnich na terenie Warszawy-Pragi[4].

Typowa polska szkoła trenuje co roku ewakuację związaną z alarmem przeciwpożarowym – i to pomimo tego, że długo by szukać przypadku poważnego pożaru w polskiej szkole na przestrzeni wielu lat, o ofiarach nie wspominając. W tym samym czasie mamy dziesiątki sytuacji, kiedy do szkoły wchodzą osoby z niebezpiecznym narzędziem, np. nożem, i dokonują czynnych napadów na nauczycieli i uczniów. Dochodzi także do zabójstw, jak to w szkole podstawowej w Wawrze, gdzie w maju 2019 r. uczeń zabił nożem innego, któremu wcześniej groził pozbawieniem życia.

[1] Opracowano na podstawie: Attacker, one adult killed in Slovakia school stabbing, „Al Jazeera”, 11.06.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/06/attacker-adult-killed-slovakia-school-stabbing-200611102111012.html, 12.06.2020; Slovakia: Deadly knife attack at primary school in Vrutky, „BBC”, 11.06.2020, https://www.bbc.com/news/world-europe-53006785, 12.06.2020; N. Makarewicz, Atak nożownika na Słowacji. 22-latek już wcześniej stwarzał problemy policji, „RMF24.Pl”, 11.06.2020, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-atak-nozownika-na-slowacji-22-latek-juz-wczesniej-stwarzal-p,nId,4548714, 12.06.2020.

[2] Violence prevention, National Center of Educational Statistics, https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=54, 09.04.2020.

[3] E. Shapiro, 20 years after Columbine, what’s changed – and what hasn’t – for school shootings in America, „ABC News”, 20.04.2019, https://abcnews.go.com/US/20-years-columbine-changed-school-shootings-america/story?id=62248885, 09.04.2020.

[4] Warszawa: grupa nastolatków mogła planować zamach na szkołę, „Interia.pl”, 03.02.2020, https://fakty.interia.pl/mazowieckie/news-warszawa-grupa-nastolatkow-mogla-planowac-zamach-na-szkole,nId,4305757?fbclid=IwAR3jqfXw3Hf975k5L773FIdigXBBQ8XlSEVxzCv5Qpehshz7O6QTO2tvz6Q#utm_source=fb&utm_medium=fb_share&utm_campaign=fb_share&iwa_source=fb_share, 03.02.2020; Policja zatrzymała nastolatków. Planowali zamach w szkole w stolicy? „Polskie Radio RDC”, 03.02.2020, https://www.rdc.pl/informacje/czterech-nastolatkow-moglo-planowac-zamach-w-jednej-z-warszawskich-szkol-zatrzymala-ich-policja/, 04.02.2020.

W dniach 21-22 lutego 2020 r. w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych w Kielcach odbyła się I Pedagogiczno-Mundurowa Krajowa Konferencja Naukowa „Bezpieczeństwo a edukacja w świetle współczesnych zagrożeń”. Organizatorami i współorganizatorami konferencji byli: Konsorcjum Naukowo-Edukacyjne, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku (Centrum Edukacji Mundurowej), Wydział Wojskowy Akademii Sztuki Wojennej, Wydział Pedagogiki i Psychologii UMCS oraz Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Podstawowym celem konferencji stało się prowadzenie rozważań na temat naczelny: „Bezpieczeństwo a edukacja w świetle współczesnych zagrożeń”. Na podstawie wystąpień prelegentów można śmiało wyciągnąć wnioski, że zróżnicowane źródła zagrożeń, jakie występują we współczesnym świecie, dotyczą już nie tylko sfery politycznej czy państwowej, ale także w coraz większym zakresie każdego obywatela. Problematyka bezpieczeństwa nie jest już dzisiaj wyłącznie domeną służb mundurowych, ale także środowiska cywilnego i wykracza daleko poza ramy konwencjonalnych zagrożeń oraz stawia zupełnie nowe wyzwania przed polską edukacją.

Szkoły nie są bezpieczne. W Kielcach zastanawiano się, jak to poprawić

Bezpieczeństwo placówek oświatowych – fakty i mity. Zamach na szkołę w Erfurcie, Niemcy, 26.04.2002 r. (wersja .pdf)

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

20 kwietnia 2021 r. minęła 22. rocznica masakry w amerykańskiej szkole Columbine High School w Littleton w stanie Kolorado. Był to jeden z najgłośniejszych zamachów w Stanach Zjednoczonych i najbardziej tragiczny, jeżeli chodzi o placówki oświatowe. W wyniku masakry dokonanej przez dwóch uczniów tej szkoły – Dylana Klebolda (17 lat) i Erica Harrisa (18 lat) – zginęło 13 osób, a 20 zostało rannych[1].

Mogłoby się wydawać, że problem zamachów na placówki oświatowe nie dotyczy Polski, że winne tej sytuacji w USA są powszechna agresja i łatwy dostęp do broni. Niestety fakty temu przeczą, a wydarzenia z polskich szkół tylko z ostatnich dwóch lat pokazują zupełnie inny obraz stanu bezpieczeństwa. Znamienne jest też to, że sam zamach w Columbine High School został na świecie skopiowany już kilkanaście razy. Niewiele brakowało, by doszło także do polskiego Columbine.

Jednym z dwóch najbardziej niebezpiecznych wydarzeń była sytuacja w szkole średniej na warszawskiej Pradze. W nocy z 30 na 31 stycznia 2020 r. czterech nastolatków w wieku od 15 do 17 lat, pochodzących z Warszawy i okolic, zostało aresztowanych z związku z podejrzeniem planowania zamachu bombowego na jedną z warszawskich szkół średnich na terenie Warszawy-Pragi. Zatrzymani – aresztowani dzięki pracy policjantów z wydziału do walki z cyberprzestępczością – byli uczniami szkoły, którą chcieli zaatakować[2].

Ze względu na rosnącą agresję, problemy psychiczne dzieci i młodzieży, powszechny dostęp do broni i innych niebezpiecznych narzędzi liczba zamachów na szkoły stale rośnie i nie należy oczekiwać zatrzymania tego trendu w najbliższym czasie. Negatywny wpływ na to będzie miało także wielomiesięczne izolowanie dzieci i młodzieży w domach z powodu COVID-19. Nie bez znaczenia jest również wzrost zagrożenia terroryzmem na świecie – pojawiają się tezy, że do ataków będzie dochodzić także w szkołach. Różnego rodzaju projekty mają na celu przygotowanie ich na wypadek zaistnienia takiego zdarzenia, chociaż ryzyko to – zarówno w kraju, jak i poza granicami – jest jak na razie hipotetyczne.

W 2016 r. matka jednego z zamachowców z Columbine, Sue Klebold, w pierwszym wywiadzie telewizyjnym na temat zamachu stwierdziła, że nigdy nie myślała, iż jej syn może dokonać czegoś tak strasznego. Zawsze była pewna, że jeśli pojawiłyby się jakiekolwiek symptomy ostrzegawcze, na pewno by je zauważyła. Gdyby dostrzegła, że syn ma problemy psychiczne, pomogłaby mu i nie dopuściła do tego, co się stało. Razem z mężem nie mogą zrozumieć, jak do tego doszło. Ich syn miał dobre dzieciństwo, problemy zaczęły się później[3].

Słowa te są bardzo znamienne. W 2002 r. U.S. Secret Service przedstawił analizę 37 szkolnych strzelanin. Podstawowym wnioskiem tej i innych publikacji jest opinia, że bardzo trudno scharakteryzować jeden profil potencjalnego zabójcy w szkole. Nie udało się też wytypować czy zidentyfikować jednego wspólnego mianownika, który pozwoliłby odpowiednio wcześnie przewidzieć potencjalny zamach. Niemniej jednak wyodrębniano indywidualne i społeczne czynniki łączące wszystkie zamachy, a mianowicie:

● zamachowiec czuje się zmarginalizowany lub wykluczony ze społeczności;

● zamachowiec ma problemy psychiczne i jest wrażliwy jako jednostka, co tylko zaostrza jego słabe zdolności do radzenia sobie z problemami;

● występuje element fascynacji bronią i atakiem przy jej użyciu jako wyjściem z sytuacji marginalizowania; często kult broni inspirowany jest mediami, brutalnymi filmami czy innymi strzelaninami w szkołach;

● zamachowiec ma brutalne wizje i tworzy brutalne produkty lub wysyła inne sygnały ostrzegawcze, które nie zostały zauważone wystarczająco wcześnie lub z którymi nie postępowano odpowiednio;

● zamachowiec ma broń lub łatwy do niej dostęp;

● wszyscy zamachowcy to mężczyźni, uczniowie lub byli uczniowie szkół, które zaatakowali[4].

Zamach w Columbine High School wpłynął na większą dbałość o kwestie bezpieczeństwa w placówkach oświatowych w USA. W wielu szkołach wprowadzono wtedy zasadę zero tolerancji wobec każdego, kto wykazuje destruktywne zachowania lub grozi użyciem jakiejkolwiek przemocy wobec innych uczniów[5]. Dodatkowo na masową skalę prowadzone są treningi i ćwiczenia w zakresie procedur postępowania na wypadek wtargnięcia do szkoły aktywnego strzelca[6]. Obecnie już 95 proc. amerykańskich szkół organizuje treningi procedury Azyl (lockdown drills), która jest odpowiednia w takiej sytuacji. W latach 2015–2016 szkół takich było 92 proc., natomiast w latach 2003–2004 – tylko 79 proc.[7]

Zamach na szkołę w Erfurcie, Niemcy, 26 kwietnia 2002 r.

Grafika 1. Budynek szkoły w Erfurcie.

Przebieg zamachu

Zamach w Erfurcie, który miał miejsce 26 kwietnia 2002 r., różnił się od wszystkich pozostałych opisanych w niniejszej pracy tym, że był skierowany przeciwko konkretnej grupie ludzi – nauczycielom szkoły, w której uczył się Robert Steinhäuser, oskarżający swoje ofiary o zrujnowanie mu życia. W lutym tego samego roku został z niej usunięty, o czym jego rodzice nie wiedzieli, a on codziennie udawał, że wychodzi na lekcje. Z tego powodu na dokonanie zemsty wybrał dzień egzaminów maturalnych, ponieważ ogłoszenie ich wyników ujawniłoby prawdę[8].

Zanim wszedł do szkoły – krótko przed godziną 11.00 – około godziny palił papierosy na boisku szkolnym. Następnie w toalecie przebrał się w strój tzw. nindża – czarny płaszcz i czarną maskę narciarską, podobnie jak zamachowcy z Columbine High School[9]. Był uzbrojony w pistolet 9 mm Glock 17C oraz 12-nabojową strzelbę Mosseberg 590 Mariner. Wcześniej zgromadził ogromne ilości amunicji – około 1000 sztuk. Już po zamachu policja znalazła w szkolnej toalecie jeszcze 500 sztuk amunicji w pozostawionej tam torbie[10].

Przebrany i uzbrojony Steinhäuser udał się do sali 209, gdzie trwał egzamin z matematyki. Po cichu otworzył drzwi akurat w momencie, kiedy nauczyciel kazał odwrócić kartki z testem. Chłopak powiedział, że nie zamierza niczego zdawać i zastrzelił nauczyciela. Po pierwszym wystrzale część uczniów z innych sal myślała i żartowała między sobą, że to sztuczne ognie z okazji zakończenia egzaminu[11]. Tymczasem zamachowiec chodził po szkole od sali do sali i patrząc w oczy uczniom, strzelał do stojących obok nauczycieli. Uczniowie chowali się pod stoły, jeśli tylko mogli, uciekali lub zamykali się w innych pomieszczeniach, np. w magazynkach. Według świadków chłopak miał przekrwione oczy wyrażające nienawiść. W salach nikt nie rozmawiał, a uczniowie wysyłali sobie SMS-y. Uciekając, informowali napotkanych nauczycieli i pracowników sekretariatu o tym, co się dzieje. Napastnik strzelał m.in. do nauczycieli schowanych w toalecie stojących na muszli, w sekretariacie i pokoju nauczycielskim[12].

Policja po otrzymaniu telefonu o strzelaninie o godz. 11.05 wysłała patrol z dwoma policjantami. W trakcie interwencji 42-letnia policjantka została śmiertelnie postrzelona w głowę, kiedy z partnerem chcieli wejść do budynku[13]. Zamachowiec po ostrzelaniu policji przez okno schował się w budynku szkoły. Sekretarka zadzwoniła ponownie na policję i powiedziała, że nastolatek wziął ludzi jako zakładników[14].

Pistolet Glock 17 z dedykowaną amunicją kalibru 9mm x 19.

Kiedy jeden z nauczycieli, Rainer Heise, usłyszał głośny wystrzał i zobaczył uciekających uczniów, pomyślał w pierwszej chwili, że miała miejsce eksplozja w sali chemicznej. Po chwili jednak stanął twarzą w twarz z zamaskowanym zamachowcem. Ten strzelał w powietrze, po czym krzyknął, że musi załadować broń. Wyjął z kieszeni amunicję i zaczął ją ładować. Wtedy nauczyciel wykorzystał szansę i pobiegł do sekretariatu, jednak drzwi były zamknięte. Zaczął pukać i krzyczeć, po chwili dyrektor otworzył mu drzwi i go wpuścił. W środku Heise zobaczył zastrzeloną asystentkę dyrektora i leżącą na ziemi sekretarkę. Zaproponował, że wyjdzie na korytarz zobaczyć, czy wszyscy uczniowie opuścili budynek szkolny. Będąc w jednej z sal, otworzył okno i krzyknął, że potrzebne są cztery karetki, a zamachowiec w dalszym ciągu jest w budynku. Policja kazała mu odsunąć się od okna, więc zamknął się w sali lekcyjnej i czekał. Po około 60 sekundach usłyszał hałas na korytarzu, więc otworzył drzwi, myśląc, że to jakiś zabłąkany uczeń, stanął jednak twarzą w twarz z zamachowcem, który nagle zdjął maskę. Wtedy nauczyciel go rozpoznał i powiedział: „Robert, dlaczego to wszystko? Czy ty strzelasz?”. I dodał, że jeżeli zamierza go zabić, to niech patrzy mu w oczy. W tym momencie chłopak opuścił broń i spokojnie powiedział do nauczyciela: „Nie, panie Heise, wystarczy na dzisiaj”. Wtedy nauczyciel zaproponował, aby weszli do sali, by porozmawiać o tym, co zrobił, i grzecznie puścił chłopaka przodem. Kiedy Steinhäuser przekroczył próg sali lekcyjnej, został wepchnięty do środka i zamknięty. Chwilę później popełnił samobójstwo[15].

W ciągu 20 minut od pierwszego strzału zamachowiec zdążył zastrzelić 12 nauczycieli, 2 uczennice, sekretarkę i policjantkę[16] i ranić 10 innych osób. Świadkowie mówili, że gdy w jakiejś sali nie znalazł nauczyciela, wychodził. Dwie uczennice zginęły przypadkowo, kiedy strzelał przez zamknięte drzwi do sali lekcyjnej[17]. W większości przypadków ranił osoby z bliskiej odległości, a następnie stawał nad rannym i go dobijał. Na nauczycielkę sztuki natknął się w momencie, gdy wyprowadzała uczniów z sali. Na jego widok zaczęła uciekać, wtedy kopnął ją i przewrócił. Błagała, żeby ją zostawił, ponieważ nigdy nie zrobiła mu nic złego, napastnik jednak stanął nad nią i ją zastrzelił.

Podczas strzelaniny napastnik wystrzelił 71[18] sztuk amunicji[19]. Jednostki specjalne policji dotarły dopiero po pół godzinie i zaczęły przeszukiwać szkołę. Uwolniono 180 z 700 osób, reszta uciekła wcześniej w trakcie strzelaniny. Ponieważ napastnik strzelał w twarz, w niektórych przypadkach stan ofiar utrudniał identyfikację[20].

Policja znalazła dwie ofiary przy wejściu do szkoły, następne na korytarzach i w toaletach. Wewnątrz budynku jednostka specjalna przeszukiwała pomieszczenie po pomieszczeniu, co wynikało z obaw, że gdzieś może znajdować się drugi napastnik przetrzymujący zakładników. Stopniowo wyprowadzano z pomieszczeń pozostałe tam jeszcze osoby. W budynku Federal Labor Court ustanowiono centrum informacyjne dla rodzin. Straż pożarna postawiła namiot na boisku, który służył jako punkt pierwszej pomocy medycznej dla zszokowanych uczniów i nauczycieli. Uczniowie płakali, wzajemnie się obejmując, rodzice natomiast szukali swoich dzieci[21]. Według policji atak zakończył się tylko dzięki odwadze nauczyciela historii Rainera Heise[22].

Symptomy

Zamachowiec Robert Steinhäuser urodził się 22 stycznia 1983 r.[23] Mieszkał ze swoją matką (rodzice byli rozwiedzeni) na obrzeżach Erfurtu, na ulicy Ottostrasse 40. Matka pracowała w klinice dermatologicznej, ojciec był dyrektorem departamentu w firmie Siemens[24].

Nastolatek nie odstawał specjalnie od rówieśników, po prostu był uczniem z problemami, jakich wielu w Niemczech. Jego rodzice, pochodzący z Niemiec wschodnich, również niczym się nie wyróżniali. Po zamachu matka powiedziała, że już w dzieciństwie były z nim niewielkie problemy, ale miała nadzieję, że z wiekiem Robert z tego wyrośnie. Później zdarzało się, że godzinami potrafił się nie odzywać, tylko siedział i słuchał ciągle tych samych nagrań heavymetalowych[25].

Robert poszedł do szkoły w roku, w którym upadł mur berliński, a Niemcy wschodnie musiały zderzyć się z wolnym rynkiem, gdzie nie ma już solidarności, a lepszy standard życia osiągają nieliczni (tak było przynajmniej na początku lat 90. XX wieku). Po zjednoczeniu Niemiec wiele się zmieniło, szczególnie dla Niemców ze wschodu. Większość z nich dotknęło bezrobocie lub stali się tanią siłą roboczą. Po ukończeniu szkoły podstawowej Robert rozpoczął naukę w szkole średniej, w której było bardzo dużo przemocy, w związku z czym rodzice przenieśli go razem z bratem do Gutenberg Gymnasium[26]. Robert miał problem z ukończeniem 11 klasy. Ojciec miał mówić synowi, że musi zdać maturę, nieważne, na jaką ocenę, ponieważ to jedyna droga do znalezienia dobrej pracy i lepszego życia. Później matka stwierdziła, że gdyby nie połączenie Niemiec, Robert by tego nie zrobił i prawdopodobnie zostałby elektrykiem. Oboje rodzice swoje stresy i obawy o przyszłość projektowali na syna. Także szkoła była dla niego źródłem presji, której nie wytrzymywał. Dyrektorka szkoły Michaela Seidel miała powiedzieć, że chłopak nie potrafił żyć z poczuciem porażki[27].

Zdaniem trenera piłki ręcznej, w którą chłopak grał, Robert był całkiem cichym dzieciakiem i niespecjalnie się wyróżniał. Jego kolega powiedział o nim, że nie był głupi, ale bardzo leniwy[28]. Według kolegów, nauczycieli i innych osób, które go znały, jest bardzo prawdopodobne, że nastolatek od bardzo dawna planował zamach i ostrzegał SMS-owo kolegów, żeby tego dnia nie szli do szkoły. W ocenie koleżanki z klasy, Isabell Hartung, był inteligentnym i lubianym przez innych uczniów normalnym chłopakiem, jednak bardzo często walczył z nauczycielami i kłócił się z nimi, miał też złe relacje z rodzicami. Miał jej powiedzieć, że pewnego dnia wszyscy będą znali jego imię i że stanie się sławny[29].

Robert miał podobno upodobania do broni, nazizmu i satanizmu. Należał do Blue RoseCult – internetowej grupy skupiającej samotnych młodych ludzi, którzy słuchali muzyki gothic i czcili szatana. Grupa miała związek z 15 samobójstwami nastolatków we wschodnich Niemczech w ciągu dwóch lat. Niektórzy jej członkowie zabijali zwierzęta jako część satanistycznego rytuału. Często nawzajem motywowali się do popełnienia samobójstwa. Uważali się za nieudaczników, a swoje życie – za bezwartościowe, mieli problemy egzystencjalne[30]. Według „Der Spiegel”, Robert bardzo dużo grał w brutalne gry komputerowe. Jego ulubioną była Counter-Strike, w której jednostki antyterrorystyczne używają masek i walczą do śmierci[31]. Policja po zamachu zarekwirowała m.in. komputer, aby ocenić, czy nastolatek nie należał do klubów i organizacji, które mogły mieć wpływ na jego psychikę i decyzję o zamachu[32].

Robert nie ukrywał się ze swoimi poglądami na temat nazizmu i zamiłowaniem do broni. Nie miał dziewczyny, chodził ubrany na czarno i otaczał się znajomymi ubierającymi się w stylu gothic. Interesował się historią i bronią, miał mnóstwo książek o wojnie. Kiedy zapisał się na strzelnicę, znalazł tam akceptację[33]. Planował zamach na rok przed wydarzeniem, zamierzając zabijać nauczycieli strzałem w głowę. Pozwolenie na broń wyrobił sobie kilka miesięcy po niedopuszczeniu go do egzaminu kończącego szkołę w maju 2001 r. Miał pozwolenie na posiadanie czterech sztuk broni palnej: dwóch krótkich i dwóch długich. Treningi strzeleckie odbywał w dwóch klubach[34].

Policja ustaliła, że często chodził na wagary i przedstawiał podrobione zwolnienia lekarskie – w tym czasie często bywał właśnie na strzelnicy. Nieobecności w szkole i fałszywe zwolnienia lekarskie były głównym powodem, dla którego został skreślony z listy uczniów Gutenberg Gymnasium w lutym 2002 r., co ukrył przed rodziną[35]. Wydalenie ze szkoły oznaczało utratę możliwości dalszej nauki i w przyszłości zdobycie zawodu innego niż pracownik fizyczny.

Na początku maja 2002 r. rodzice i starszy brat zamachowca w liście otwartym wyrazili głębokie kondolencje w związku z brutalnym zamordowaniem 16 osób w niemieckiej szkole. Rodzice ponadto napisali, że nigdy nie widzieli w swoim synu tej nienawiści, która doprowadziła do morderstwa i wciąż zadają sobie pytanie, skąd się to wzięło i dlaczego tego wcześniej nie dostrzegli[36].

Konsekwencje

Po zamachu w pracę z uczniami wymagającymi wsparcia psychologicznego zaangażowanych było 16 psychologów. Do 2012 r. Turyngia, której stolicą jest Erfurt, zatrudniała na etatach w szkołach tylko 35 psychologów. Federal Association – Federalne Stowarzyszenie Psychologów – w 2017 r. oświadczyło, że żaden kraj związkowy nie ma wystarczającej liczby psychologów, aby zapewnić niezbędne wsparcie uczniom. Na każdych 1500 uczniów powinien przypadać jeden psycholog[37].

W związku z tym, że zamachowiec w Erfurcie został usunięty ze szkoły przed egzaminami, co w wieku 19 lat pozbawiło go możliwości zdobycia jakichkolwiek kwalifikacji, zmieniono przepisy w zakresie edukacji w Turyngii. Postanowiono, że nawet jeżeli absolwent szkoły średniej nie zda końcowego egzaminu, może zapisać się do kolegium kształcenia zawodowego. Dodatkowo na szkołę nałożono obowiązek natychmiastowego informowania rodziców pełnoletniego ucznia, który przestał chodzić na zajęcia lub ma problemy dyscyplinarne[38].

Tragedia w Erfurcie wywołała także dyskusję na temat dostępu do broni. Ciekawe, że zamach zdarzył się dzień przed wprowadzeniem w Niemczech bardziej restrykcyjnych przepisów w zakresie przyznawania pozwolenia na broń[39]. Według policji zamachowiec uzyskał je nie do końca legalnie. Popełniono błędy przy rejestracji broni i w samej procedurze wydawania pozwolenia. Po zamachu, od 1 kwietnia 2003 r., zaczęto wprowadzać szereg zmian w niemieckich przepisach dotyczących dostępu do broni. Podniesiono m.in. wiek do 21 lat, a w wypadku broni myśliwskiej – z 16 do 18, dodatkowo osoby poniżej 25. roku życia muszą przechodzić badania psychologiczne. Ograniczono także dostęp do broni dużego kalibru i typu shotgun[40]. Każdy chętny musi też odpowiednio uzasadnić swój wniosek oraz przejść wymagające testy. Na wydanie pozwolenia czeka się rok.

Po wprowadzeniu zmian w prawie w zakresie dostępu do broni w związku z zamachami w 2002 r. (Erfurt) i 2009 r. (Winnenden)[41] liczba ofiar spowodowanych użyciem broni palnej spadła w Niemczech o połowę – do około 50 rocznie. Pomimo drakońskich ograniczeń nie było prawie żadnych protestów przeciwników nowych rozwiązań, a ponad 200 tys. sztuk broni zostało dobrowolnie zwrócone władzom. Po zamachu w Winnenden wprowadzono w Niemczech centralny rejestr, w którym każdy posiadacz broni musi ją zarejestrować. Może on też zostać skierowany na badania psychologiczne, jeżeli np. prowadzi samochód pod wpływem alkoholu czy podejrzanie się zachowuje. Policja ma również prawo wejść bez zapowiedzi do jego mieszkania i sprawdzić, czy broń jest prawidłowo przechowywana, a dostęp do klucza ma tylko właściciel. Niemcy zajmują 14. miejsce na świecie pod kątem liczby sztuk broni, z 5,83 mln sztuk broni w rękach 2,31 mln osób[42]. Wprowadzono także oficjalne licencje klubów sportowych dla ich członków, zakazano używania niektórych rodzajów noży i tzw. gwiazdek do rzucania. Sprzedawcy broni muszą zgłosić każdą transakcję w ciągu dwóch tygodni od jej dokonania. Broń musi być składowana w magazynach rządowych, co ma ograniczyć do niej dostęp[43].

Bezpośrednio po zamachu w Erfurcie politycy w Niemczech przyczyn tego zdarzenia doszukiwali się w brutalnych grach komputerowych i programach telewizyjnych. Ówczesny kanclerz Gerhard Schröder spotkał się w tej sprawie z nadawcami, żeby przedyskutować problem[44]. Część polityków domagała się zakazu sprzedaży tzw. killergames – gier, w których można zabijać, a także kontroli miejsc ich sprzedaży. Wnioskowano o wprowadzenie zasady zero tolerancji dla posiadania narkotyków czy broni w szkole, a także dla zjawiska znęcania się nad innymi, tj. bullyingu[45].

Ostatecznie przygotowano m.in. listę zakazanych gier komputerowych i filmów szczególnie negatywnie wpływających na psychikę młodzieży. Nielegalną uczyniono publikację i dystrybucję materiałów pisanych, nadawanych w radio i innych systemach teleinformatycznych, które akceptowały okrucieństwo i nieludzkie zachowania wobec innych ludzi. Karą za łamanie tych ograniczeń jest więzienie lub grzywna. Dodatkowo inicjowano kampanie mające na celu aktywizację rodziców do kontrolowania i wspierania swoich dzieci w zakresie korzystania z internetu i innych mediów[46].

Na podstawie doświadczeń z Erfurtu zmieniono także taktykę działania policji. W trakcie tego zdarzenia siły specjalne otrzymały informację o drugim zamachowcu, przez co przeszukiwano pomieszczenie po pomieszczeniu, co w konsekwencji opóźniło dostęp służb ratowniczych do osób potrzebujących natychmiastowej pomocy. Obecnie nawet zwykła policja w takiej sytuacji powinna natychmiast wejść i zneutralizować zamachowca[47].

[1] Columbine Shooting, „History”, 9.11.2009 r., https://www.history.com/topics/1990s/columbine-high-school-shootings, dostęp: 3.04.2020 r.

[2] Warszawa: grupa nastolatków mogła planować zamach na szkołę, Interia.pl, 3.02.2020 r., https://fakty.interia.pl/mazowieckie/news-warszawa-grupa-nastolatkow-mogla-planowac-zamach-na-szkole, nId,4305757?fbclid=IwAR3jqfXw3Hf975k5L773FIdigXBBQ8XlSEVxzCv5Qpehshz7O6QTO2tvz6Q#utm_source=fb&utm_medium=fb_share&utm_campaign=fb_share&iwa_source=fb_share, 3.02.2020 r.; Policja zatrzymała nastolatków. Planowali zamach w szkole w stolicy?, Polskie Radio RDC, 3.02.2020 r., https://www.rdc.pl/informacje/czterech-nastolatkow-moglo-planowac-zamach-w-jednej-z-warszawskich-szkol-zatrzymala-ich-policja/, dostęp: 4.02.2020 r.

[3] S. Almasy, Mother of Columbine killer Dylan Klebold gives first TV interview, CNN, 13.02.2016 r., https://edition.cnn.com/2016/02/12/us/sue-klebold-diane-sawyer-interview/, dostęp: 3.04.2020 r.

[4] Kauhajoki School Shooting on 23 September 2008, Report of the Investigation Commission Translation of the Finnish original report, Report and Guidelines 39/2010, 17.02.2010 r., https://schoolshooters.info/sites/default/files/Kauhajoki%20School%20Shooting.pdf, 20.03.2020, s. 105–109.

[5] Mark Manes, który sprzedał Harrisowi broń i 100 sztuk amunicji dzień przed zamachem, trafił do więzienia na sześć lat. Inny mężczyzna – Philip Duran – który poznał Harrisa i Klebolda z Manesem, także trafił do więzienia. Columbine Shooting, „History…”

[6] J. Schidkraut, Do lockdown drills do any good?, 22.11.2019 r., https://phys.org/news/2019-11-lockdown-drills-good.html, dostęp: 3.04.2020 r.

[7] Violence prevention, National Center of Educational Statistics, https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=54, dostęp: 9.04.2020 r.

[8] J. Hooper, Killer’s secret behind revenge attack, „The Guardian”, 29.04.2002 r., https://www.theguardian.com/world/2002/apr/29/schools.education, dostęp: 13.06.2020 r.

[9] 15 shootings that changed the law: Erfurt, 2002, „AOAV”, 17.04.2014 r., https://aoav.org.uk/2014/erfurt-2002/, dostęp: 13.06.2020 r.

[10] Tenże, How teacher stopped the school slaughter, „The Guardian”, 28.04.2002 r., https://www.theguardian.com/world/2002/apr/28/schools.education, dostęp: 13.06.2020 r., także: Germany Mourns, „DW”, 27.04.2002 r., https://www.dw.com/en/germany-mourns/a-507765, dostęp: 20.06.2020 r.

[11] Robert Steinhäuser, „Murderpedia”, https://murderpedia.org/male.S/s/steinhauser-robert.htm, dostęp: 19.06.2020 r.

[12]Tamże.

[13] J. Hooper, How teacher stopped…

[14] Robert Steinhäuser, „Murderpedia”…

[15] Tamże, także w: J. Hooper, Killer’s secret behind revenge attack, „The Guardian”, 29.04.2002 r., https://www.theguardian.com/world/2002/apr/29/schools.education, dostęp: 13.06.2020 r.

[16] Erfurt marks 10-year anniversary of school shooting, „DW”, 26.04.2012 r., https://www.dw.com/en/erfurt-marks-10-year-anniversary-of-school-shooting/a-15911284, dostęp: 20.06.2020 r.

[17] Robert Steinhäuser, „Murderpedia…

[18] Niektóre dane mówią o 40 nabojach wystrzelonych tylko z pistoletu. Brave teacher stopped gun rampage, CNN, 27.04.2002 r., https://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/04/27/germany.shooting/, dostęp: 13.06.2020 r.

[19]15 shootings that changed…

[20]Robert Steinhäuser, „Murderpedia…

[21] 17 Killed in High School Shootout in Germany, „DW”, 27.04.2002 r., https://www.dw.com/en/17-killed-in-high-school-shootout-in-germany/a-507221, dostęp: 19.06.2020 r.

[22] J. Hooper, How teacher stopped…

[23] Robert Steinhäuser, „Murderpedia…

[24] J. Hooper, How teacher stopped…

[25] Robert Steinhäuser, „Murderpedia…

[26] W Niemczech funkcjonują trzy rodzaje szkół średnich, w zależności od tego, co kto planuje robić później, tj.: Hauptschule (podstawowa szkoła), Realschule i Gymnasium – dla tych, którzy chcą iść na studia. Natomiast Abitur to końcowy egzamin, upoważniający do pójścia na studia, nasza matura. D. Henning, Germany: Two years since the Erfurt school shooting, WSWS.ORG, 11.05.2004 r., https://www.wsws.org/en/articles/2004/05/erfu-m11.html, dostęp: 13.06.2020 r.

[27] Tamże.

[28] J. Hooper, How teacher stopped…

[29] Brave teacher stopped…

[30] Tamże.

[31] Brave teacher stopped…

[32] Robert Steinhäuser, „Murderpedia…

[33] Robert Steinhäuser, „Murderpedia”…

[34] Family of German killer apologises, CNN, 2.05.2002 r., http://archives.cnn.com/2002/WORLD/europe/05/02/germany.massacre/index.html, dostęp: 13.06.2020 r.

[35] J. Hooper, How teacher stopped…

[36] Family of German killer…

[37] Podczas konferencji prasowej, która odbyła się 28 kwietnia 2002 r., dyrektorka szkoły Michaela Seidel, z trudem powstrzymując łzy, prosiła władze, aby w tych okolicznościach nie zmuszały młodzieży do ponownego zdawania egzaminu. Minister edukacji odpowiedział, że prawo nie przewiduje takiej sytuacji. J. Hooper, Killer’s secret behind…

[38] How a school shooting 15 years ago changed Germany, „The Local”, 26.04.2017 r., https://www.thelocal.de/20170426/how-a-school-shooting-15-years-ago-changed-germany, dostęp: 20.06.2020 r.

[39] Robert Steinhauser, „Criminal Justice”, http://criminal-justice.iresearchnet.com/crime/school-violence/robert-steinhauser/, dostęp: 19.06.2020 r.

[40]15 shootings that changed…

[41] Tim Kretschmer w Winnenden w 2009 r., mając 17 lat, wziął źle zabezpieczoną broń ojca i zastrzelił dziewięciu uczniów, trzech nauczycieli i dwie inne osoby, zanim popełnił samobójstwo. E. Kirschbaum, After its own mass shootings, Germany beefed up gun control laws. The number of shootings dropped, 15.06.2016 r., „Los Angeles Times”, https://www.latimes.com/world/europe/la-fg-germany-gun-control-20160615-snap-story.html, dostęp: 19.06.2020 r.

[42] Tamże. Liczba osób zabita w wyniku użycia broni palnej w Niemczech maleje od lat, a jednym z głównych czynników jest ograniczenie dostępu do broni. Liczba zabójstw przy wykorzystaniu broni spadła z 106 w 2002 r. do 75 w 2009 i 51 w 2010 r., oraz wzrosła do 61 w 2012 r. Dla porównania w USA było to 10 945 w 2014 r.

[43] 15 shootings that changed the law…

[44] Family of German killer…

[45] Robert Steinhauser, „Criminal Justice”…

[46] Jokela School Shooting on 7 November 2007, Report of the Investigation Commission, Ministry of Justice, Finland, Publication 2009:1, Helsinki 2009 r., https://schoolshooters.info/sites/default/files/Jokela%20School%20Shooting%20Official%20Report.pdf, 24.03.2020 r., s. 94–96.

[47] How a school shooting 15 years ago…

26 sierpnia 2022 r., pod patronatem Burmistrza Miasta i Gminy Swarzędz, została zorganizowana konferencja poświęcona zagadnieniom bezpieczeństwa w placówkach oświatowych. Konferencja była wspólnym projektem firmy Security in Practice oraz Szkoły Podstawowej im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Kobylnicy. Wydarzenie skierowane było przede wszystkim do dyrektorów szkół, władz oświatowych oraz nauczycieli. W trakcie swoich wystąpień prelegenci poruszyli takie zagadnienia jak: system bezpieczeństwa w placówkach oświatowych, procedury bezpieczeństwa, problem samobójstw wśród młodzieży, przemoc rówieśnicza, techniczne rozwiązania w zakresie szkolnych systemów bezpieczeństwa oraz wyzwania związane z aklimatyzacją dzieci z Ukrainy w polskich szkołach. Zapraszamy do obejrzenia krótkiej relacji z wydarzenia.

27 lutego 2020 r. Dyrekcja Zespołu Szkół Ponadpodstawowych im. Jana Kasprowicza w Nietążkowie oraz firma Security in practice zorganizowały bardzo ciekawą i ważną społecznie konferencję, dotyczącą kwestii bezpieczeństwa w placówkach oświatowych. Gościli na niej głównie dyrektorzy placówek oświatowych, osoby związane z edukacją oraz lokalni samorządowcy. Do najważniejszych tematów poruszonych w trakcie konferencji należy zaliczyć referaty:

  • „Co jeść, żeby nie chorować? Najczęstsze zagrożenia w żywności” (Żaneta Geltz, prezes stowarzyszenia Happy Evolution Global Association i redaktor naczelna magazynu „Hipoalergiczni”);
  • „Bezpieczeństwo w szkołach, perspektywa historyczna” (płk rez. dr Krzysztof Danielewicz, Security in practice);
  • „Mediacja szkolna – rówieśnicza. Uregulowania prawne warunkujące kwestie bezpieczeństwa w szkołach” (radca prawny Katarzyna Wieczorek-Dubska);
  • „Mankamenty w systemie bezpieczeństwa polskich szkół – fakty i konsekwencje” (płk rez. Maciej Matysiak, Security in practice)
  • „Dzień Bezpieczeństwa w ZSP w Nietążkowie – doświadczenia i wnioski” (płk rez. dr Krzysztof Danielewicz, płk rez. Maciej Matysiak, Security in practice).

Wszystkie poruszone problemy cieszyły się dużym zainteresowaniem zaproszonych gości, którzy aktywnie dzielili się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniami w zakresie poruszanych tematów.

Opracował: dr Krzysztof Danielewicz

24 października 2019 r. w Zespole Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu (ZS nr 1) odbyła się bardzo ciekawa konferencja na temat „Bezpieczeństwo w szkołach – oblicza różne”. Organizatorami konferencji byli ZS nr 1 oraz firma Security in practice, natomiast uczestnikami – dyrektorzy szkół i przedszkoli, nauczyciele oraz młodzież. Wyjątkowość konferencji polegała na połączeniu z pozoru bardzo różnych zagadnień, takich jak bezpieczeństwo żywności oraz bezpieczeństwo fizyczne w szkołach. Po wysłuchaniu prelegentów okazało się, że problemy te idą w parze i świetnie się uzupełniają. Zarówno bez bezpiecznej żywności, jak i realnego bezpieczeństwa w życiu codziennym nie da się funkcjonować. W przypadku młodzieży oba te elementy są kluczowe dla ich zdrowego rozwoju, kondycji psychofizycznej czy realizacji własnych aspiracji w bezpiecznym i przyjaznym środowisku. Dopiero te dwa elementy razem wzięte nie tylko poprawiają jakość życia, ale i jego długość.

Wykład inauguracyjny na temat „Co jeść, żeby nie chorować? Najczęstsze zagrożenia w żywności”, wygłosiła Żaneta Geltz, prezes stowarzyszenia Happy Evolution Global Association i redaktor naczelna magazynu „Hipoalergiczni”. Następnie płk rez. dr Krzysztof Danielewicz z Security in practice przedstawił temat „Bezpieczeństwa w szkołach w perspektywie historycznej”. Zaprezentował także wnioski i doświadczenia z realizacji szkolenia praktycznego z zakresu bezpieczeństwa w ramach tzw. Dnia Bezpieczeństwa, zrealizowanego w ZS nr 1 12 września tego roku. „Uregulowania prawne warunkujące kwestie bezpieczeństwa w szkołach” oraz „Mediacje w środowisku szkolnym” omówiła radca prawny Katarzyna Wieczorek-Dubska. Z kolei płk rez. Maciej Matysiak z Security in practice przedstawił najczęściej spotykane „Mankamenty w systemie bezpieczeństwa polskich szkół oraz ich konsekwencje”.

Treści prezentowane w trakcie konferencji spotkały się z dużym zainteresowaniem ze strony zaproszonych gości, stała się ona także doskonałą okazją do wymiany doświadczeń związanych z problemami bezpieczeństwa w polskich szkołach. Zespół Security in practice szczególne podziękowania składa na ręce Pani Dyrektor Anny Cichockiej-Majchrzak za organizację konferencji oraz otwartość na nowe rozwiązania w zakresie szeroko pojętego bezpieczeństwa.

Japoński komiks inspiracją samobójczej śmierci dwóch 13-latek (wersja .pdf)

Opracował: Mateusz Kabaciński, 03.10.2021 r.

W dniach 30-31 sierpnia 2021 roku w Dobczynie – wsi położonej w województwie mazowieckim koło Wołomina – wydarzyła się tragedia. Dwie 13-latki odebrały sobie życie poprzez powieszenie w pobliskim lesie Dobczyńskim, nieopodal domu jednej z nich[1]. Policja stanowczo zaprzeczyła potencjalnemu udziałowi osób trzecich[2]. Dotychczas ustalono, że ofiary nie były ze sobą spokrewnione, ale się znały. Jedna z tragicznie zmarłych nastolatek to Zuzia, mieszkanka Dobczyna. Druga z nich – Kinga – pochodziła z warszawskiego Targówka. Rówieśnicy Zuzi nie znali Kingi, nie wiedzieli też, że dziewczynki miały ze sobą kontakt[3].

Na ich wiszące ciała natknął się 31 sierpnia przypadkowy spacerowicz. Według jego relacji dziewczynki wyglądały bardzo dziwnie – przypominały manekiny. Świadek opowiedział, że gdy do nich podszedł, nastolatki już nie żyły, a ich ciała były sine. Obydwie miały na sobie czarne ubrania: jedna z nich płaszcz i elegancie spodnie, druga sukienkę. Ich zwłoki wisiały na tej samej gałęzi wierzby[4]. Znacząco przykuwające uwagę były donice leżące pod drzewem. Mężczyzna twierdzi, że to na nich stanęły dziewczynki. Z tymi samymi donicami widziano je około godziny 18, kiedy szły z dworca w Dobczynie, co potwierdza zapis z kamer monitoringu[5].

Zgłoszenie o zaginięciu dziewczynek wpłynęło na policję w poniedziałek 30 sierpnia przed północą[6]. Dziewczynki nie wróciły wieczorem do domu, nie można było nawiązać z nimi telefonicznego kontaktu, więc zaniepokojeni bliscy wszczęli alarm. Matka Zuzi przekazała, że jej córka znajdowała się na Dworcu Wileńskim w Warszawie i miała wrócić stamtąd do Dobczyna[7]. Działania poszukiwawcze objęły rejon całej miejscowości[8]. Informacje o ciałach policja otrzymała około godziny 9 rano[9].

Według ustaleń dziewczyny mogły poznać się w ośrodku, do którego wspólnie uczęszczały. „Prawdopodobnie była chora na anoreksję i depresję i była w jakimś ośrodku. Ona jechała do Warszawy, do tej dziewczyny. O dziewiętnastej mówiła mamie, że jest jeszcze w Warszawie, a była już w Kłębowie na stacji. Na czarno były ubrane, doniczki miały. Zginęły prawdopodobnie kilometr od domu jakoś. Ona miała anoreksję i dlatego tak schudła bardzo, a jak mama mi powiedziała, że anoreksja to jest choroba głowy, więc jeśli jeszcze miała depresję, to tym bardziej” – mówi jeden z mieszkańców Dobczyna[10].

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że to problemy psychiczne skłoniły nastolatki do popełnienia samobójstwa, jednakże jest coś jeszcze. Dziewczynki były zafascynowane mangą Bungou Stray Dogs – Bezpańscy literaci, a dokładniej głównym bohaterem komiksu, Osamu Dazaiem. Na Zuzi profilu w mediach społecznościowych widnieją m.in. rysunki z mangi, na których przewija się ten sam chłopak. Obsesją bohatera jest samounicestwienie, a w jego typie znajduje się „każda kobieta, która chce popełnić z nim podwójne samobójstwo”. Warto też dodać, że Zuzia znacząco różniła się od rówieśniczek – identyfikowała się jako alternatywka, czyli osoba, która nie utożsamia z popularnymi trendami. Tak też była ubrana w dniu swojej śmierci[11].

Dzieła autorstwa Osamu Dazaia naznaczone są dramatycznymi osobistymi doświadczeniami. Pisarz w trakcie tworzenia swoich utworów chętnie korzystał z elementów własnej biografii. Dazai uważany jest za jednego z czołowych przedstawicieli gatunku określanego mianem shishōsetsu lub watakushi-shōsetsu, czyli „powieści o sobie”[12]. W samej Japonii postać Osamu Dazaia, jego życie i twórczość są, pomimo upływu czasu, wciąż obecne w społecznej świadomości. Postacie z jego prozy, ich dylematy i rozterki stanowią ważny punkt odniesienia dla części społeczeństwa, w tym wchodzących w dorosłość kolejnych pokoleń młodzieży. O niesłabnącej popularności jego literackiego dorobku, zwłaszcza powieści Zmierzch i Zatracenie, świadczą liczne wznowienia oraz liczba sprzedanych egzemplarzy książki[13].

Komiks Bungou Stray Dogs jest popularny wśród młodzieży, także w Polsce. Trafia do ludzi zainteresowanych treściami przygodowymi z domieszką fantastyki[14]. Zarówno anime, jak i manga potrafią być bardzo mroczne w skrajny sposób, poruszając przy tym kontrowersyjne zagadnienia. Jego głównymi odbiorcami są nastolatkowie, często przechodzący fazę zainteresowania tematami mistycznymi. Taki etap w terminologii naukowej określany jest mianem „syndromu gimnazjalisty”. Młodego człowieka fascynują wówczas zjawiska nadprzyrodzone, przekonany jest, że sam posiada supermoce. Okres ten zazwyczaj mija wraz z dorastaniem[15].

[1] Zuzia niosła donicę na swoją śmierć. Kamery wszystko nagrały! Kulisy tragicznej śmierci 13-latek w Dobczynie,„se.pl”, 2.09.2021, https://www.se.pl/warszawa/zuzia-niosla-donice-na-swoja-smierc-kulisy-tragedii-z-dobczyna-aa-u2gY-FAnz-HXCE.html, 13.09.2021.

[2] Nie żyją dwie poszukiwane 13-latki. Ciała dziewczynek znaleziono w lesie,„polskieradio24.pl”, 31.08.2021, https://www.polskieradio24.pl/5/1222/Artykul/2798244,Nie-zyja-dwie-poszukiwane-13latki-Ciala-dziewczynek-znaleziono-w-lesie, 13.09.2021.

[3] Ciała dwóch 13-latek znalezione na gałęzi samotnej wierzby. Szykowały się na własną śmierć,„fakt.pl”, 31.08.2021, https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/warszawa/dobczyn-pod-warszawa-ciala-dwoch-13-latek-znalezione-w-lesie/m50481n, 13.09.2021.

[4] K. Maks, Ciała zaginionych 13-latek wisiały na drzewie. „Miały charakterystyczny makijaż i ubiór”,„wiadomosci.radiozet.pl”, 01.09.2021, https://wiadomosci.radiozet.pl/Polska/Dobczyn-k.-Wolomina.-Ciala-13-latek-znalezione-w-lesie.-Nowe-fakty, 13.09.2021.

[5] „Miały mocne makijaże i były ubrane na czarno. Trzymały w rękach donice, z którymi ruszyły w kierunku łąki porośniętej pojedynczymi drzewami”. Tragiczna śmierć dwóch 13-latek. Tak mogła wyglądać ich ostatnia droga,„fakt.pl”, 2.09.2021, https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/warszawa/dobczyn-tragiczna-smierc-13-latek-zuzia-z-kolezanka-odebraly-sobie-zycie/zjw6896, 13.09.2021.

[6] K. Maks, Ciała zaginionych 13-latek…

[7] Tamże.

[8] B. Kwiatkowska, Wołomin. Nie żyją dwie 13-latki. W lesie znaleziono ciała,„wawalove.wp.pl”, 31.08.2021, https://wawalove.wp.pl/mazowieckie-tragiczny-final-nocnych-poszukiwan-dwoch-dziewczynek-znaleziono-ciala-6678175459167040a?nil=&src01=f1e45&src02=isgf, 13.09.2021.

[9] AB, KF, Ciała dwóch 13-latek w lesie pod Wołominem,„tvp.info”, 31.08.2021, https://www.tvp.info/55624918/ciala-dwoch-13-latek-znaleziono-w-lesie-pod-wolominem-zginely-najprawdopodobniej-przez-powieszenie, 13.09.2021.

[10] J. Kasia, Śmierć 13-latek na Mazowszu. Nowe fakty,„interwencja.polsatnews.pl”, 3.09.2021, https://interwencja.polsatnews.pl/reportaz/2021-09-03/smierc-13-latek-na-mazowszu-nowe-fakty/, 13.09.2021.

[11] 13-latki wyglądały jak manekiny. „Śmierć jak z komiksu”, która wydarzyła się naprawdę,„fakt.pl”, 08.09.2021, https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/warszawa/dobczyn-samobojstwo-13-latek-zginely-jak-bohater-ich-ulubionego-komiksu/dg3c8jx, 13.09.2021.

[12] S. Biedrzańska, Kolejne spekulacje na temat samobójstwa 13-latek. Zginęły jak bohater komiksu?,„popularne.pl”, 08.09.2021, https://www.popularne.pl/spekulacje-na-temat-samobojstwa-13-latek/, 19.09.2021.

[13] The Editors of Encyclopedia Britannica, Dazai Osamu,„Britannica.com”, 28.09.2006, https://www.britannica.com/biography/Dazai-Osamu/additional-info#history, 20.09.2021.

[14] SZOKUJĄCE INFORMACJE W SPRAWIE POWIESZONYCH 13-LATEK! ZGINĘŁY JAK BOHATER ICH ULUBIONEGO KOMIKSU!,„warszawawpigulce.pl”, 07.09.2021, https://warszawawpigulce.pl/szokujace-informacje-w-sprawie-powieszonych-13-latek-zginely-jak-bohater-ich-ulubionego-komiksu/, 19.09.2021.

[15] Manga i anime, czyli „klasztorniaccy” wielbiciele japońskiej popkultury – część 1,„1lowagrowiec.eu”, 09.02.2018, http://1lowagrowiec.eu/ogolniak/?p=973, 20.09.2021.

Kolejna masakra w rosyjskiej szkole (wersja .pdf)

Opracował: Mateusz Kabaciński, 29.10.2022 r.

26 września 2022 r. w szkole podstawowej nr 88 przy ulicy Puszkinskiej w Iżewsku (centralna Rosja na wschód od Uralu[1]) miała miejsce strzelanina. 17 osób zostało zabitych, a kolejne 24 odniosły rany. Sprawcą ataku okazał się być Artem Kazantsev – 34-letni mężczyzna urodzony w 1988 r. w Iżewsku, były uczeń placówki[2].

Ok. godziny 10.52 uzbrojony napastnik wszedł do budynku szkoły. Miał przy sobie dwa pistolety i sporą ilość amunicji. Jak stwierdzili śledczy, pistolety zostały „udoskonalone”, aby mogły strzelać ostrą amunicją (według regionalnego biura Gwardii Narodowej broń została zdobyta nielegalnie). Dodatkowo Kazantsev miał na sobie ubranie z widocznymi nazistowskimi symbolami, plecak oraz kominiarkę. Potwierdziło to opublikowane przez śledczych nagranie wideo, przedstawiające ciało mężczyzny leżące w klasie na zakrwawionej podłodze[3]. Do pistoletów napastnik przymocował splecione sznurki z imionami „Dylan” i „Erick”. Nie pozostawia wątpliwości, że Kazantsev wzorował się na masakrze w Columbine z 1999 r. Napisy ze sznurków odnoszą się bezpośrednio do imion sprawców strzelaniny – Dylana Klebolda i Erica Harrisa. W czasie rzezi zabili oni 13 osób i ranili kolejne 24. Agresję zwieńczyli wspólnym aktem samobójstwa. Podobnie było w przypadku agresji na szkołę w Rosji.

W trakcie masakry Kazantsev zastrzelił 17 osób, w tym 11 dzieci. Kolejne 24 zostały ranne (22 z nich są dziećmi). Śmierć poniosło także dwóch ochroniarzy oraz dwie inne osoby dorosłe, prawdopodobnie nauczyciele[4]. Aleksander Brechałow, gubernator regionu, w dniu masakry stwierdził, że poszkodowani zostali przetransportowani do najbliższych szpitali w stanach od dobrego do ciężkiego. Dodał, że większość przeprowadzanych wstępnych operacji została zakończona. Ogłosił również odwołanie zajęć w szkołach. Jak podają lokalne media, w celach udzielenia wsparcia humanitarnego został wysłany samolot z Kazania z dodatkowymi specjalistami, psychologami i środkami pomocy[5].

Napastnik krótko po zakończeniu ataku popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę. Nie posiadał przy sobie żadnych dokumentów. Akt odebrania sobie życia jest prawdopodobnie wynikiem zainspirowania przez mężczyznę agresją na szkołę w USA. „Obecnie śledczy przeszukują jego rezydencję i badają osobowość napastnika, a także jego poglądy i otaczające środowisko”. Sprawdza się jego przywiązanie do poglądów neofaszystowskich i ideologii nazistowskiej” – poinformował rosyjski Komitet Śledczy w dniu ataku[6].

Jednakże co ciekawe, sam Artem Kazantsev nie chciał być postrzegany jako członek ugrupowania terrorystycznego lub grupy faszystowskiej. Jak ujawniono, mężczyzna 20 minut przed rozpoczęciem masakry wysłał wiadomość do innej placówki – szkoły nr 70. W e-mailu napisał: „To, co się wydarzyło, nie jest atakiem terrorystycznym. Jako jedyny powód tego, co się stało, proszę o wskazanie nienawiści. Nie jestem członkiem organizacji ekstremistycznych, nie mam żadnych żądań politycznych”. Ustalono także, że Kazantsev był zarejestrowany jako pacjent ambulatoryjny w zakładzie zdrowia psychicznego z rozpoznaniem schizofrenii[7].

[1] Russia to transfer wounded in school shooting to Moscow, “apnews.com”, 27.09.2022, https://apnews.com/article/russia-ukraine-shootings-education-school-c8780cd2db22ea8016a68764c34690b5, 26.10.2022.

[2] Russia school shooting leaves 13 dead, including children, “mb.com.ph”, 26.09.2022, https://mb.com.ph/2022/09/26/russia-school-shooting-leaves-13-dead-including-children/, 29.09.2022

[3] Swastika-wearing ex-pupil kills 15 in Russian school shooting, “reuters.com”, 26.09.2022, https://www.reuters.com/world/europe/gunman-opens-fire-school-russias-izhevsk-russian-media-cites-local-police-2022-09-26/, 18.10.2022.

[4] J. Riga, What we know about the Russian school shooting, “abc.net.au”, 27.09.2022, https://www.abc.net.au/news/2022-09-27/what-we-know-about-the-russian-school-shooting/101476802, 30.09.2022.

[5] Swastika-wearing ex-pupil kills 15 in Russian school shooting, “arabnews.com”, 26.09.2022, https://www.arabnews.com/node/2169626/world, 18.10.2022.

[6] A. Chernova and R. Gigova, At least 11 children among dead after gunman opens fire at school in Russia, “edition.cnn.com”, 26.09.2022, https://edition.cnn.com/2022/09/26/europe/izhevsk-school-shooting-russia-intl/index.html, 18.10.2022.

[7] Открывший стрельбу в школе Ижевска был ее выпускником (обновлено), “ampravda.ru”, 26.09.2022, https://ampravda.ru/2022/09/26/115993.html, 2.10.2022.

Kolejna strzelanina w amerykańskiej szkole (wersja .pdf)

Opracował: Mateusz Kabaciński, 18.11.2022 r.

24 października 2022 r. doszło do strzelaniny w Central Visual and Performing Arts High School. Placówka położona jest w Southwest Garden, dzielnicy w mieście St. Louis w stanie Missouri. Śmierć poniosły łącznie trzy osoby – napastnik i dwie ofiary. Sprawcą okazał się dziewiętnastoletni Orlando Deshawn Harris, były uczeń szkoły[1].

Na krótko przed atakiem chłopak zaparkował swój pojazd (niebieski dodge avenger) nieopodal szkoły. Pomimo obecności siedmiu ochroniarzy w okolicach i na terenie placówki około godziny 9 wszedł bocznym wejściem i udał się po schodach na czwarte piętro. Napastnik ubrany był w czarny strój i uzbrojony w karabin półautomatyczny typu AR-15, dość popularny wśród amerykańskich szkolnych strzelców. Posiadał przy sobie około 600 sztuk amunicji[2] – ponad tuzin magazynków o pojemności 30 nabojów znajdujących się w czarnej torbie oraz kilkanaście innych przypiętych do klatki piersiowej[3]. Kiedy dotarł na miejsce, oddał kilka strzałów w szklane drzwi i rozpoczął sianie terroru. Sforsował drzwi klasy tanecznej znajdującej się nieopodal głównego wejścia (szklanych drzwi) i krzyknął: „Wszyscy, k***a, umrzecie”. W tym samym momencie jego broń najprawdopodobniej się zacięła, co umożliwiło ucieczkę kilku osobom. Chwilę później Harris odblokował broń i otworzył ogień do uciekających[4].

Mniej więcej w tym samym czasie policja otrzymała wezwanie dotyczące obecności aktywnego strzelca w pobliskiej szkole. Kilka minut później funkcjonariusze przybyli na miejsce i rozpoczęli szybkie przesłuchania osób, którym udało się uciec z budynku, celem ustalenia położenia Harrisa. O 9.15 weszli do budynku i udali się na czwarte piętro. Po zauważeniu napastnika na trzecim piętrze jeden z policjantów nakazał mu odłożyć broń i podnieść ręce do góry. Ten odmówił i wycofał się do jednej z klas. Doszło do wymiany ognia trwającej około ośmiu minut[5]. Około 9.25 funkcjonariuszom udało się obezwładnić Harrisa, którego przetransportowano do najbliższego szpitala. Wskutek odniesionych obrażeń chłopak zmarł krótko po dotarciu na miejsce[6]. W czasie akcji żaden z funkcjonariuszy nie został ranny.

Na skutek działań napastnika podczas zdarzenia zginęły dwie osoby: sześćdziesięciojednoletnia nauczycielka wychowania fizycznego Jean Kirk Kuczka oraz piętnastoletnia uczennica Alexandra ‘Alex’ Bell. Ponadto siedem osób zostało rannych: cztery od postrzałów/draśnięć, a trzy – od obrażeń fizycznych[7]. 16 listopada 2022 r. lekarz sądowy dr Michael Graham przeprowadził autopsję zmarłych. Na wstępie potwierdzono, że dziewiętnastolatek posługiwał się karabinem Palmetto State Armory PA-15, czyli AR-15. Następnie ujawniono, że Jean Kuczka została postrzelona w brzuch. Zgodnie z relacjami świadków stało się to, gdy pomagała kilkorgu uczniom uciec przez okno. Zmarła w szpitalu. Natomiast Alex Bell postrzelono dwukrotnie[8]. Miała wyraźne ślady postrzałowe w okolicach lewej strony klatki piersiowej i przedramienia. Zginęła na miejscu[9]. Nie udało się jednak określić, jaka była odległość strzelca od ofiar w chwili oddawania strzałów. Z kolei podczas autopsji Harrisa dr Graham stwierdził, że chłopak został trafiony przez „kule lub odłamki”[10]. Obrażenia, jakie odniósł, były rozległe i znajdowały się w większości po lewej stronie ciała[11].

W czasie ataku większość uczniów barykadowała się w klasach. Kulili się w kątach, wchodzili pod stoły lub wyskakiwali przez okna, licząc, że napastnik ich nie namierzy[12]. Wyjść ze szkoły pilnowali ochroniarze, aby napastnikowi nie udało się uciec z budynku[13]. Zarówno uczniowie uczęszczający do Central Visual and Performing Arts High School, jak i Collegiate School of Medicine and Bioscience (placówki dzielącej kampus z pierwszą szkołą) zostali przetransportowani do innego pobliskiego liceum – Gateway STEM High School[14].

Policja z St. Louis i władze federalne FBI i ATF współpracowały w celu ustalenia motywów popełnienia zbrodni. W czasie dochodzenia zabezpieczono ślady zarówno w szkole, domu, jak i pozostawionym przez sprawcę samochodzie. W nim właśnie znaleziono jeden z najistotniejszych dowodów w sprawie. Funkcjonariusze zabezpieczyli odręcznie napisany list pożegnalny Harrisa. Opisał w nim swój stan psychiczny i samopoczucie przez dokonaniem masakry. Komisarz policji, Michael Sack, w czasie konferencji przytoczył kilka zdań z notatki: „Nie mam przyjaciół. Nie mam rodziny. Nigdy nie miałem dziewczyny. Nigdy nie miałem życia towarzyskiego. Przez całe życie byłem samotnym samotnikiem”[15]. W notatce wyszczególniono listę innych strzelanin w szkołach w USA. Pojawiły się nazwiska strzelców oraz liczby ofiar. Harris wyraźnie wyraził chęć bycia kolejnym nazwiskiem na liście. Znaleziono również mapę szkoły wraz z manifestem ujawniającym, w jaki sposób zaplanował swój atak[16]. Na potrzebę śledztwa FBI stworzyło stronę internetową przeznaczoną do zbierania danych i dowodów związanych ze zdarzeniem. Wydano także ogłoszenie, aby każdy, kto dysponuje danymi mogącymi wspomóc śledztwo, niezwłocznie je udostępnił[17].

Kim tak naprawdę był sprawca ataku? Orlando Deshawn Harris to dziewiętnastoletni mieszkaniec Carondelet – dzielnicy położonej w południowo-wschodniej części St. Louis. Rok wcześniej ukończył szkołę, w której przeprowadził atak. Zmagał się ze złym stanem psychicznym. Wielokrotnie hospitalizowany i leczony pod kątem psychiatrycznym w poradniach i szpitalach. Około dwa tygodnie przez masakrą Harris próbował kupić broń od licencjonowanego sprzedawcy w St. Charles w stanie Missouri. Wówczas nie przeszedł weryfikacji NICS[18] (National Instant Criminal Background Check System[19])[20]. Mimo początkowych trudności nastolatek nie poddał się. Co prawda odmówiono mu nabycia broni u licencjonowanego sprzedawcy, ale prawo nie wykluczyło jej nabycia u osoby prywatnej. Zakupił więc karabin od nieznanego kupca. Tej samej broni użył później w zamachu[21].

15 października 2022 r. około godziny 17 w domu Harrisów doszło do awantury. Matka chłopaka zadzwoniła na numer alarmowy 911, aby zgłosić, że jej syn pomimo policyjnego zakazu nabył karabin. Zgodnie z tym, co funkcjonariusze zamieścili w sprawozdaniu z interwencji – broń skonfiskowano i „przekazano osobie mającej pełne prawo do jej posiadania”[22]. Nie ujawniono jednak, kto to był. Co więcej, nie ustalono, w jaki sposób dziewiętnastolatek wszedł w ponowne posiadanie karabinu.

W dniu strzelaniny matka Orlando przekazała, że jest załamana całą sytuacją. Ona i krewni od dawna zajmowali się problemami zdrowia psychicznego Harrisa – monitorowali jego pocztę internetową, a nawet przeszukiwali pokój pod jego nieobecność. „Chcieliśmy mieć pewność, że nie posiada żadnych niebezpiecznych narzędzi czy broni”[23]. Komisarz policji Sack powiedział w oświadczeniu, że matka dziewiętnastolatka zachowała się jak przykładny obywatel państwa i dołożyła wszelkich starań, aby zapobiec tragedii. „Zdrowie psychiczne to trudna sprawa. Trudno powiedzieć, kiedy ktoś będzie agresywny i zacznie działać, a może po prostu walczy, jest w stanie depresji i może się samookaleczyć” – stwierdził[24].

Prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden dzień po strzelaninie opublikował wpis na Twitterze. Zaistniałe zdarzenie określił jako „kolejną bezsensowną strzelaninę w szkole”. W oświadczeniu złożył kondolencje wszystkim osobom dotkniętym atakiem oraz ponowił wezwania do wprowadzenia zakazu używania broni szturmowej. „Jill i ja myślimy o wszystkich, których dotknęła bezsensowna strzelanina w St. Louis – zwłaszcza o zabitych i rannych, ich rodzinach i osobach udzielających pierwszej pomocy. Central Visual and Performing Arts, musimy podjąć działania – zaczynając od zakazania broni szturmowej”[25].

[1] N. Salahieh, R. Riess, Rifle used in the St. Louis school shooting had been taken from the gunman about a week before the attack, police say,27.10.2022, https://edition.cnn.com/2022/10/27/us/st-louis-school-shooting-thursday/index.html, 29.10.2022.

[2] Dla porównania – przeciętny żołnierz amerykański w czasie walki posiada przy sobie 210 pocisków, co równa się 7 magazynkom po 30 nabojów każdy. M. Phillis, J. Salter, School gunman had AR-15-style weapon, 600 rounds of ammo, 26.10.2022, https://apnews.com/article/crime-shootings-school-st-louis-00bda97835851e40fd9654a80987b36d, 29.10.2022.

[3] Tamże.

[4] Tamże.

[5] R. Mckay, St. Louis school gunman’s note describes 'perfect storm’ for mass shooting, 25.10.2022, https://www.reuters.com/world/us/st-louis-school-gunmans-note-describes-perfect-storm-mass-shooting-2022-10-25/, 30.10.2022.

[6] E. Wolfe, R. Razek, St. Louis school shooter was flagged in FBI background check but was still able to legally purchase a gun, police say, 28.10.2022, https://edition.cnn.com/2022/10/28/us/st-louis-school-shooting-friday/index.html, 29.10.2022.

[7] H. Yan, R. Riess, N. Salahieh, St. Louis school shooter had an AR-15-style rifle, 600 rounds of ammo and a note saying ‘I don’t have any friends. I don’t have any family,’ police say, 25.10.2022, https://edition.cnn.com/2022/10/25/us/st-louis-school-shooting-tuesday, 30.10.2022.

[8] C. Cesaric, ’Loving’ Teacher Was Shielding Students, Helping Them Escape When She Was Killed in St. Louis School Shooting, 26.10.2022, https://people.com/crime/teacher-helping-students-escape-when-killed-st-louis-school-shooting/, 29.10.2022.

[9] K. Bell, Autopsy: Teacher, student killed in St. Louis school shooting were each shot once, 16.11.2022, https://www.stltoday.com/news/local/crime-and-courts/autopsy-teacher-student-killed-in-st-louis-school-shooting-were-each-shot-once/article_380f183e-7c6b-58ad-9582-4cd0cce6178b.html, 20.11.2022.

[10] Amunicja, której używają funkcjonariusze, jest zaprojektowana w taki sposób, aby roztrzaskiwać się w momencie uderzenia. Zmniejsza to prawdopodobieństwo postrzelenia osoby znajdującej się za ścianą. K. Bell, Autopsy…

[11] Tamże.

[12] M. Alsharif, T. Stelloh, Gunman kills 2 at a St. Louis high school, officials say, 24.10.2022, https://www.nbcnews.com/news/us-news/two-students-injured-shooting-saint-louis-school-rcna53715, 30.10.2022.

[13] S. Gorman, St. Louis high school shooting leaves three dead, including suspect, 25.10.2022, https://www.reuters.com/world/us/three-dead-including-suspect-shooting-st-louis-high-school-six-injured-police-2022-10-24/, 28.10.2022.

[14] A. Watts, P.P. Murphy, C. Alvarado, S. Almasy, Gunman who killed 61-year-old woman and a 16-year-old girl at a St. Louis school brought a long gun and 12 magazines, police say, 24.10.2022, https://edition.cnn.com/2022/10/24/us/st-louis-school-shooting, 28.10.2022.

[15] H. Yan, R. Riess, N. Salahieh, ’I don’t have any friends’: St. Louis school shooter had AR-15-style gun, 600 rounds, chilling note, 25.10.2022, https://6abc.com/school-shooting-central-performing-arts-st-louis-orlando-harris-shooter/12376868/, 29.10.2022.

[16] R. Sharp, Orlando Harris: Police confirm AR-15 used in St Louis school shooting is same gun removed from him days before, 27.10.2022, https://ca.sports.yahoo.com/news/orlando-harris-police-confirm-ar-160748418.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAAa051mRkFEbH8YKuTOkDdO1mA6DL5TpM7uBKs-acck0uXLdMOmLdtfPWsDHEpXvEKltiF7WkoONJj4JkNt07ZPqyBbh-f_IC7ugoUUqVYsm6eZejPGiJp1_SfqPnNIjAOYKl0_y-isLZRRqmSictr33GWu0fiKuWbwjkBwp48uj, 1.11.2022.

[17] Tamże.

[18] J. Salter, FBI background check blocked gun sale to St. Louis shooter, 28.10.2022, https://abcnews.go.com/US/wireStory/police-gun-earlier-school-shooting-92204175, 29.10.2022.

[19] To program przeprowadzający sprawdzanie danych osób, które chcą posiadać broń palną lub materiały wybuchowe zgodnie z wymogami prawa. Kiedy osoba próbuje zakupić broń, sprzedawca, określany w prawie jako federalny licencjobiorca broni palnej (FFL – Federal Firearms Licensee ), kontaktuje się z NICS elektronicznie lub telefonicznie. Potencjalny nabywca wypełnia formularz, a FFL przekazuje te informacje do centrali. Personel NICS przeprowadza sprawdzenie informacji o kupującym. Analizuje, czy kupujący nie jest notowany w rejestrze karnym lub z innych powodów nie kwalifikuje się do zakupu bądź posiadania broni. Firearms Checks (NICS), https://www.fbi.gov/how-we-can-help-you/need-an-fbi-service-or-more-information/nics, 10.11.2022.

[20] Tamże.

[21] A. Salcedo, FBI blocked St. Louis shooter from obtaining gun, police say, 28.10.2022, https://www.washingtonpost.com/nation/2022/10/28/st-louis-school-shooting-orlando-harris-gun/, 30.10.2022.

[22] J. Salter, FBI background check blocked…

[23] R. Sharp, Orlando Harris: Police confirm AR-15…

[24] Tamże.

[25] R. Falconer, White House renews assault weapons ban call after St. Louis school shooting, 25.10.2022, https://www.axios.com/2022/10/25/st-louis-school-shooting-white-house-assault-weapons-ban, 29.10.2022.