WYŚWIETL WERSJE PDF

Zawirowania polityczne w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak

25 października 2021 r. we wczesnych godzinach porannych sudańska armia aresztowała premiera Abdallę Hamdoka[1] oraz innych polityków. Ministerstwo Informacji podało, że premier został aresztowany po odmowie wydania oświadczenia popierającego zamach stanu, a zgodnie z konstytucją przejściową tylko on może ogłosić stan wyjątkowy. Generał Abdel Fattah al-Burhan[2]rozwiązał Radę Suwerenną[3] oraz wprowadził stan wyjątkowy. Władzę w Sudanie tymczasowo przejęło wojsko[4]. Działania podjęte przez przywódców wojskowych zwolennicy Hamdoka potraktowali jako przestępstwo i zamach stanu. Decyzje al-Burhana wywołały jednak powszechne oburzenie w całym kraju, który od kilku lat walczy o demokratyczne przemiany dla Sudanu[5].

Mapa 1. Sudan na mapie Afryki.

Pomimo ograniczenia dostępu do sieci internetowej oraz telekomunikacji, a także zablokowania wszystkich dróg i mostów prowadzących do stolicy Sudańczycy zorganizowali masowe protesty. W Chartumie demonstranci ruszyli w kierunku kwatery głównej wojska, aby wyrazić swoje niezadowolenie i brak przyzwolenia na dokonywanie jakichkolwiek siłowych przemian politycznych przez armię. Wybór miejsca nie był przypadkowy. To tam 11 kwietnia 2019 r. po wielomiesięcznych protestach wojsko, policja i inne agencje bezpieczeństwa na czele z generałem Awadem ibn Aufą dokonały obalenia dotychczasowego reżimu i aresztowały wieloletniego przywódcy Sudanu – Omara al-Bashira[6].

We wtorek 26 października 2021 r. podczas pierwszej od zmiany władzy konferencji prasowej generał al-Burhan przedstawił powody przejęcia władzy przez wojsko. Motywem miało być „uniknięcie wojny domowej” oraz konieczność „zapewnienia bezpieczeństwa”, zachwianego przez konflikty pomiędzy frakcjami cywilnymi oraz podżeganie do konfliktu z siłami zbrojnymi[7].

Warto przypomnieć, że 21 września 2021 r. w Chartumie służby bezpieczeństwa udaremniły próbę zamachu stanu zorganizowaną przez zwolenników rządu Omara al-Bashira. Zatrzymano 40 osób, wśród których znaleźli się oficerowie z Korpusu Pancernego i Sił Powietrznodesantowych oraz osoby cywilne[8]. Po tym zdarzeniu rozpoczęło się szukanie winnych, co odzwierciedliło podziały w Radzie Suwerennej. Sudańscy przywódcy wojskowi oświadczyli, że odpowiedzialność za zaistniałą sytuację spada na polityków cywilnych, którzy skupiają się na szukaniu sposobów utrzymania się przy władzy i w ten sposób zaniedbują potrzeby Sudańczyków. Z kolei premier Sudanu Abdalla Hamdok twierdził, że obecność wojskowych źle wpływa na podejmowane decyzje w Radzie Suwerennej. Sugerował restrukturyzację wojska oraz całkowite oddanie rządów w ręce cywilów[9]. Bezpieczeństwem państwa miały także zachwiać dodatkowe podziały w cywilnej części Rady Suwerennej. Od głównej koalicji cywilnej Forces of Freedom and Change (FFC) odłączyło się bowiem kilka mniejszych frakcji politycznych, głównie z powodu marginalizacji mniejszych partii. Odłamowe frakcje domagały się rozwiązania rządu, przejęcia władzy przez wojsko, a następnie utworzenia nowego rządu kierowanego przez technokratów[10].

16 października 2021 r. przed pałacem prezydenckim w Chartumie zebrali się promilitarni demonstranci, którzy żądali dymisji rządu cywilnego. Obwiniali oni cywilną część rządu o wzrost inflacji (w lipcu osiągnęła ona 422%), obcięcia dotacji paliwowych oraz niedobór towarów (przez brak rzetelnego porozumienia pomiędzy rządem a plemieniem Beja, które blokuje przepływ towarów z wschodniej części Sudanu)[11]. W odpowiedzi na antydemokratyczne protesty FFC zwołało 20 października 2021 r. kontrdemonstrację, która miała popierać rządy cywilne i odsunięcie od władzy przedstawicieli wojskowych. Organizatorzy dwóch protestów wezwali swoich zwolenników do powstrzymania się od przemocy. Apel ten nie znalazł większego poparcia, bo ­– jak poinformował Central Committee of Sudan Doctors (CCSD) – 40 osób zostało rannych, a wiele innych osób miało trudności z oddychaniem po użyciu do stłumienia protestów przez siły bezpieczeństwa gazu łzawiącego[12].

Powyższe wydarzenia i czynniki miały być argumentami do przejęcia władzy przez siły bezpieczeństwa. Generał al-Burhan w trakcie wtorkowej konferencji oświadczył, że wojsko chce dążyć do oddania władzy cywilom oraz przejścia na demokratyczny system polityczny. Przywódcy wojskowi obiecali, że wybory odbędą się zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami w lipcu 2023 r. W skład nowego rządu tymczasowego mieliby wejść pochodzący z różnych środowisk technokraci. W trakcie konferencji poinformowano, że Hamdok był przetrzymywany w domu generała al-Burhana, a następnie przeniesiony do swojego miejsca zamieszkania. Podano do wiadomości, że wkrótce zostaną utworzone organy sprawiedliwości oraz rada legislacyjna, mająca składać się z młodych ludzi niezwiązanych z żadnymi partiami[13]. Rosyjska agencja informacyjna „Sputnik” przeprowadziła wywiad z generałem Abdelem Fattahem al-Burhanem, podczas którego poinformował on, że w ciągu najbliższych kilku dni ma zostać wybrany nowy premier, będący technokratą. Pierwszym zadaniem nowego premiera stanie się powołanie gabinetu. Nazwiska kandydatów nie są jeszcze znane[14]. Generał al-Burhan nie wykluczył współpracy z dotychczasowym premierem, jednak ostateczna decyzja ma należeć do samego Hamdoka[15].

Zdjęcie 1. Chartum – stolica Sudanu.

W środę 27 października 2021 r. rząd wojskowy Sudanu ogłosił, że zwolni sześciu ambasadorów, którzy odrzucają uznanie nowej wojskowej władzy. Będą to: ambasadorzy Stanów Zjednoczonych, Chin, Kataru, Francji, szef misji w Genewie oraz ambasador Sudanu w Unii Europejskiej[16]. Koalicja FFC, pomimo rosnącej przemocy ze strony sił bezpieczeństwa, wzywa do kontynuowania obywatelskiego nieposłuszeństwa i demonstracji. Do strajku przeciwko przejęciu władzy przez wojsko dołączyli pracownicy Banku Centralnego. Ogłoszono, że loty do i z Chartumu zostały odwołane do 30 października 2021 r.[17]. Pomimo ograniczenia w dostępie do internetu i telefonii w sobotę 30 października 2021 r. w całym Sudanie doszło do wielkiego protestu, podczas którego obywatele domagali się oddania władzy przez wojsko w ręce cywilów. W Chartumie zostały rozmieszczone paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia oraz armia w celu stłumienia protestów. W czasie wielotysięcznego marszu zginęły trzy osoby.

Wojskowy zamach stanu w Sudanie wzbudził międzynarodowe zainteresowanie. Poszczególne kraje i organizacje wystosowały apele do władzy wojskowej. Kraje europejskie, jak Wielka Brytania i Niemcy, potępiły przejęcie władzy przez wojsko, rozwiązanie Rady Suwerennej i aresztowanie premiera. Wezwały też do natychmiastowego uwolnienia osób aresztowanych oraz uszanowanie woli narodu, który chce cywilnych rządów demokratycznych. Zarówno Arabia Saudyjska, jak i Egipt uważnie śledzą sytuację w Sudanie. Sąsiednia Etiopia, która pełniła rolę mediatora pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym w 2019 r., wzywa do poszanowania woli narodu, który chce być państwem demokratycznym. Etiopia zwróciła również uwagę, aby zewnętrzne podmioty nie ingerowały w wewnętrzne sprawy Sudanu. Chiny wezwały do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami, aby utrzymać stabilność w kraju. ChRL zobowiązały się uważnie śledzić wydarzenia rozgrywające się w Sudanie i odpowiednio reagować, aby zapewnić chińskim instytucjom i personelowi bezpieczeństwo. Z kolei Liga Arabska, również zaniepokojona obecnymi wydarzeniami w Sudanie, wezwała do przestrzegania deklaracji konstytucyjnej, zawartej w sierpniu 2019 r. pomiędzy przedstawicielami cywilnymi a rządem wojskowym[18].

Zdjęcie 2. Zabytkowe struktury Jebel Barkal, położone około 400 km na północ od Chartumu.

Unia Europejska potępiła zatrzymanie Abdalli Hamdoka, a także innych ministrów i wezwała do ich natychmiastowego uwolnienia aresztowanych. Szef polityki zagranicznej Unii Europejskiej Josep Borell zwrócił uwagę na poszanowania prawa do pokojowego protestu oraz unikania przemocy i rozlewu krwi. Ponadto UE zapowiedziała, że jeżeli wojsko nie przywróci rządu cywilnego, to zawiesi wsparcie finansowe dla Sudanu[19].

Francja potępiła zamach stanu i wyraziła słowa poparcia dla tymczasowego rządu cywilno-wojskowego. Równocześnie francuskie władze zaczęły się zastanawiać, czy nie cofnąć procesu anulowania 5 mld dolarów długu, który Sudan jest winny Francji[20].

Unia Afrykańska wydała oświadczenie, w którym wzywa wojsko Sudanu do przestrzegania praw człowieka i uwolnienia zatrzymanych polityków. UA zaleca powrót do dialogu pomiędzy wojskowym i cywilnym skrzydłem rządu tymczasowego. Zadecydowała także, że do czasu oddania władzy w ręce cywilów Sudan będzie zawieszony w ramach członka organizacji[21].

Organizacja Narodów Zjednoczonych na czele z sekretarzem generalnym Antonio Guterresem potępiła zamach stanu dokonany przez wojsko oraz wezwała do uwolnienia premiera i innych zatrzymanych. ONZ opowiedziała się po stronie Sudańczyków, którzy pragną transformacji politycznej. Volker Perthes, specjalny przedstawiciel ONZ w Sudanie, sugeruje powrót do dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Wysoka komisarz Narodów Zjednoczonych ds. praw człowieka Michelle Bachelet przypomniała sudańskim przywódcom wojskowym, że ograniczanie i pozbawianie społeczności swobodnego dostępu do internetu jest niezgodne z prawem międzynarodowym. Społeczność sudańska powinna mieć możliwość otrzymywania i szukania informacji, których potrzebuje. Michelle Bachelet zwróciła uwagę na poszanowanie prawa do pokojowych zgromadzeń oraz wolności słowa przez wojsko i siły bezpieczeństwa[22].

Stany Zjednoczone potępiły przejęcie rządów przez wojsko i rozwiązanie Rady Suwerennej oraz zapowiedziały, że zatrzymanie władzy będzie miało swoje konsekwencje i odzwierciedlenie w stosunkach amerykańsko-sudańskich. Tymczasem zawiesiły pomoc finansową o wartości 700 mln dolarów, która miała zostać przeznaczona na wsparcie demokratycznych przemian w Sudanie[23]

Turcja wyraziła swoje zaniepokojenie w sprawie przejęcia władzy przez wojsko i usunięciu rządów cywilnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Turcji wezwało sudańskich przywódców, aby uszanowali wolę narodu do przejścia w system demokratyczny. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Kataru wydało oświadczenie podobne do tureckiego, w którym to wyraża swoje zaniepokojenie sprawami w Sudanie. Katar wzywa strony sporu do zachowania powściągliwości oraz działań dążących do „osiągnięcia aspiracji narodu sudańskiego”[24].

W związku z przejęciem władzy w Sudanie przez wojsko Bank Światowy zdecydował się zamrozić 2 mld dolarów dotacji, które miały wesprzeć gospodarkę kraju w przyszłym roku. Przez trzy dekady Sudan był izolowany od międzynarodowego systemu finansowania. Zmieniło się to po wprowadzeniu przez rząd Hamdoka trudnych reform gospodarczych, które doprowadziły do zredukowania zadłużenia, uregulowania zaległości, ustabilizowania waluty oraz odnowienia finansowania z Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego[25]. Premier Abdalla Hamdok wraz ze swoim gabinetem wprowadził reformy gospodarcze, które uderzyły w wysokich rangą oficerów i urzędników. Za czasów rządów Omara al-Bashira generałowie sprawowali kontrolę nad kluczowymi sektorami gospodarki. Prowadzili przedsiębiorstwa, które obracały aktywami wartymi miliardy dolarów. Według nowych reform dotychczasowe firmy prowadzone przez wojsko miały przejść pod zarządzanie cywilne. Próbowano w ten sposób odzyskać mienie państwowe zagarnięte przez byłych wysokich rangą urzędników. W tym celu powołano specjalną komisję, która miała odzyskać zrabowane fundusze. W sumie udało się odzyskać 20 mln m2 gruntów mieszkalnych, ponad 0,5 akrów gruntów rolnych oraz dziesiątki firm i organizacji[26].

Na koniec należałoby zwrócić uwagę na datę dokonania przewrotu przez generała Abdela Fattaha al-Burhana. Zgodnie z porozumieniem wypracowanym w 2019 r. pomiędzy wojskiem a cywilami przez okres 21 miesięcy Radzie Suwerennej miał przewodniczyć przedstawiciel wojskowy, a przez następne 18 – osoba cywilna. Na lipiec 2023 r. przewidziano pierwsze wolne, demokratyczne wybory. Do zamachu stanu doszło pod koniec wojskowego przewodzenia Radzie Suwerennej. 17 listopada 2021 r. przewodniczenie miał objąć cywilny przedstawiciel wybrany przez pięciu cywilnych członków zasiadających w Radzie[27]. Czy jest to przypadek, czy też nie? Trudno jest to jednoznacznie stwierdzić.

4 listopada 2021 r. odbyła się rozmowa telefoniczna pomiędzy generałem al-Burhanem a sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem, po której al-Burhan zdecydował się uwolnić z aresztu czterech ministrów oraz przyśpieszyć rozmowy w sprawie przywrócenia rządów cywilnych. Od momentu przejęcia władzy przez wojsko prowadzone są międzynarodowe działania negocjacyjne i mediacyjne, które mają pomóc wypracować nowe porozumienie pomiędzy rządem wojskowym a cywilnym. W rozmowach z ramienia ONZ pośredniczy Volker Perthes[28].

Sudańczycy nie popierają rozmów, które mają doprowadzić do powtórnych rządów cywilno-wojskowych, ponieważ chcą w pełni cywilnych rządów. Sudanese Professionals Association (SPA), które stało za organizacją protestów przeciwko reżimowi Omara al-Bashira w latach 2018-2019, wezwało do dwudniowych strajków (7-8 listopada 2021 r.) pod hasłem „No negotiations, no compromise, no power-sharing” („Żadnych negocjacji, żadnych kompromisów, żadnego podziału władzy”)[29]. Strajkujący zablokowali drogi i ulice w ramach obywatelskiego nieposłuszeństwa. Siły bezpieczeństwa do rozproszenia tłumu użyły gazu łzawiącego. Aresztowano 87 osób sprzed budynku Ministerstwa Edukacji, gdzie nauczyciele wyrażali swój sprzeciw wobec zmian wprowadzonych przez al-Burhana[30]. Ponieważ od kiedy wojsko przejęło władzę w kraju i rozwiązało Radę Suwerenną przez ponad dwa tygodnie Sudańczycy mieli ograniczony dostęp do sieci internetowej, protestujący wykorzystywali SMS-y i graffiti na murach, aby powiadamiać się o kolejnych demonstracjach. 9 listopada 2021 r. sudański sąd nakazał dostawcom usług internetowych natychmiastowe przywrócenie dostępu do sieci[31].

11 listopada 2021 r. powołano nową Radę Suwerenną, której przywódcą został generał Abdel Fattah al-Burhan, a jego zastępcą Mohamed Hamdan Dagalo. Nowa Rada składać ma się z 14 osób: dowódców armii, byłych przywódców rebeliantów oraz nowych przedstawicieli cywilnych (niepochodzących z FFC). Mianowanie nowej Rady spotkało się z oburzeniem Sudańczyków, którzy od razu wyszli na ulicę, aby wyrazić swoje niezadowolenie. Demonstracje odbyły się nie tylko w stolicy i sąsiednich miastach Omdurman oraz Barhi, ale również w Port Sudan, Kassala, Dongola, Wad Madani i Geneina[32]. Siły bezpieczeństwa ponownie użyły ostrej amunicji i gazu łzawiącego do stłumienia protestów. Zaatakowały jeden ze szpitali w Omdurmanie i zatrzymały kilku rannych. Telewizja państwowa poinformowała, że początkowo pokojowe demonstracje szybko stały się brutalne. Protestujący zaatakowali posterunek policji i zranili 39 policjantów[33]. W sumie w protestach, które odbywały się od 25 października do 20 listopada 2021 r., śmierć poniosło 40 osób (w tym kilkoro nastolatków), a setki osób zostało rannych. Związek lekarzy oświadczył, że „większość ofiar doznała ran postrzałowych głowy, szyi lub tułowia”. Policja zaprzeczyła użyciu ostrej amunicji. W sprawie śmierci protestujących ma się odbyć dochodzenie[34]. Brutalne tłumienie demonstracji przez siły bezpieczeństwa spotkało się z międzynarodowym potępieniem. Zarówno Unia Europejska, jak i komisarz ONZ ds. praw człowieka potępiły użycie ostrej amunicji i gazu łzawiącego przeciwko nieuzbrojonym demonstrantom. Ograniczanie dostępu do internetu zostało uznane za naruszenie prawa człowieka do swobodnego wyrażania myśli oraz uniemożliwianie światu informowanie o wydarzeniach w Sudanie[35].

Prawie miesiąc po przejęciu władzy przez wojsko doszło do porozumienia między generałem al-Burhanem a Hamdokiem. 21 listopada 2021 r. podpisano umowę polityczną, która zakłada przywrócenie na stanowisko premiera Abdallę Hamdoka, deklarację postępowania według konstytucji utworzonej w 2019 r. oraz uwolnienie wszystkich więźniów politycznych zatrzymanych od 25 października br. Hamdok ma utworzyć gabinet składający się z technokratów. FFC i SPA, czyli dwie główne frakcje cywilne, nie akceptują porozumienia wypracowanego przez mediatorów. Nie zamierzają uznawać żadnych porozumień w wojskiem i żądają całkowitego oddania władzy w ręce cywilów[36]. Czy zatem porozumienie, które zostało zawarte, przetrwa? Czy Sudańczycy zgodzą się na odnowienie tymczasowych rządów cywilno-wojskowych? Tego jeszcze nie wiadomo. Zagraniczni przywódcy i media będą uważnie śledzić wydarzenia, które w najbliższym czasie nastąpią w Sudanie.

[1] Abdalla Hamdok – premier Sudanu od sierpnia 2019 r., ekonomista, analityk polityczny. Pracował jako główny ekonomista ds. polityki w Afrykańskim Banku Rozwoju i był głównym ekonomistą Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych dla Afryki (ECA). Pełnił również funkcję dyrektora New Partnership for Africa’s Development (NEPAD) oraz dyrektora regionalnego ds. Afryki i Bliskiego Wschodu w International IDEA. Ma również ponad 30-letnie doświadczenie w dziedzinie reform sektora publicznego, zarządzania, integracji regionalnej i zarządzania zasobami w wielu krajach afrykańskich, w tym w Zimbabwe, RPA i Etiopii. M. Amin, PROFILE – Sudan’s new Prime Minister Abdalla Hamdok,„Anadolu Agency”,22.08.2019, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/profile-sudans-new-prime-minister-abdalla-hamdok/1561921, 2.11.2021.

[2] Abdel Fattah al-Burhan – 61-letni sudański generał, de facto głowa państwa. Studiował w sudańskim college’u wojskowym, a następnie w Jordanii i w egipskiej akademii wojskowej w Kairze. Burhan służył jako attaché obrony Sudanu w Pekinie. Następnie był pułkownikiem wywiadu wojskowego koordynującym ataki armii i milicji na cywilów w stanie Darfur Zachodni w latach 2003-2005. Koordynator sudańskich żołnierzy wysyłanych do Jemenu do walki z rebeliantami Hutsi. Utrzymuje przyjacielskie stosunki z prezydentem Egiptu Abdelem Fattah el-Sisi. Profile: Sudan’s military ruler – General Abdel Fattah al-Burhan, „The African Crime & Conflict Journal”, 1.11.2021, https://theafricancriminologyjournal.wordpress.com/2021/11/01/profile-general-abdel-fattah-al-burhan/, 2.11.2021.

[3] Rada Suwerenna – tymczasowy rząd cywilno-wojskowy, ustanowiony po długich rozmowach w lipcu 2019 r. pomiędzy wojskiem a koalicją cywilnych frakcji politycznych. W skład Rady wchodzi pięciu przedstawicieli wojskowych, pięciu przedstawicieli cywilnych oraz jeden członek cywilny wybrany wspólnie przez obie strony. Przez pierwsze 21 miesięcy suwerennej radzie miało przewodzić wojsko, a przez pozostałe 18 miesięcy – cywilna część rady. Premier został nominowany przez parasolowy ruch protestujący. Jego zadaniem było wyznaczenie 18 ministrów, którzy wraz z ministrem spraw wewnętrznych oraz ministrem obrony (wybranymi przez wojsko) utworzą gabinet.

[4] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudans-abdalla-hamdok-under-arrest-report, 26.10.2021.

[5] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid to Sudan after military seizes power, „Aljzeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/sudan-army-detains-pm-hamdok-for-resisting-coup-live-news, 31.10.2021.

[6] Sudan security forces arrest PM Abdalla Hamdok, ministers…

[7] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM taken back home, military sources say, „Aljazeera”, 26.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/26/protesters-in-sudan-return-to-the-streets-against-military-coup, 31.10.2021.

[8] A. Ibrahim, Sudan’s PM says coup plotters were military, non-military, „Aljazeera”, 21.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/21/sudan-coup-attempt-suspects-arrested-over-failed-plot-live, 7.10.2021.

[9] Sudan military leaders blame coup bid on politicians, „Aljazeera”, 22.09.2021,

https://www.aljazeera.com/news/2021/9/22/sudan-military-blames-politicians-over-failed-coup, 7.10.2021.

[10] Z.M. Salih, Sudan transition at ‘critical juncture’ as power struggle deepens, „Aljazeera”, 20.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/20/sudan-transition-at-critical-juncture-as-power-struggle-deepens, 26.10.2021.

[11] Thousands rally in Sudan’s capital to demand military rule, „The Guardian”, 17.10.2021, https://www.theguardian.com/world/2021/oct/17/thousands-rally-in-sudans-capital-to-demand-military-rule, 1.11.2021.

[12] Crowds take to Sudan’s streets after calls for rival protests, „Aljazeera”, 21.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/21/supporters-of-civilian-rule-in-sudan-kick-off-rally-in-khartoum, 26.10.2021.

[13] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[14] Sudan’s Leader al-Burhan Says New Prime Minister to Be Technocrat, „Sputnik News”, 29.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-leader-al-burhan-says-new-prime-minister-to-be-technocrat-1090301860.html, 31.10.2021.

[15] Sudan’s al-Burhan Wishes to See Prime Minister Hamdok in Politics, But It’s ‘Up to Him’, „Sputnik News”, 30.10.2021, https://sputniknews.com/20211029/sudans-al-burhan-says-wishes-to-see-prime-minister-hamdok-in-politics-but-up-to-him-1090318007.html, 31.10.2021.

[16] Sudan army sacks six envoys as coup condemnation grows, „Aljazeera”, 28.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/28/sudan-army-sacks-six-envoys-as-coup-condemnation-grows, 31.10.2021.

[17] V. Pietromarchi, U. Siddiqui, Sudan’s toppled PM…

[18] ‘Utterly unacceptable’: World reacts to Sudan ‘coup’, „Aljazeera”, 25.10.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/10/25/world-leaders-react-to-sudan-arrests, 26.10.2021.

[19] Declaration by the High Representative on behalf of the EU on Sudan, „European council”, 26.10.2021, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/10/26/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-sudan/#, 26.10.2021.

[20] Coup puts into question Sudan’s debt cancellation, France says, „Reuters”, 6.11.2021, https://www.reuters.com/world/coup-puts-into-question-sudans-debt-cancellation-france-says-2021-11-05/, 6.11.2021.

[21] Statement of the Chairperson of the African Union Commission on the situation in Sudan, „African Union”, 25.10.2021, https://au.int/en/pressreleases/20211025/statement-chairperson-au-commission-situation-sudan, 26.10.2021.

[22] UN chief condemns ‘ongoing military coup’ in Sudan, „United Nations News”, 25.10.2021, https://news.un.org/en/story/2021/10/1103902, 26.10.2021.

[23] T. Varshalomidze, A. Ibrahim, US suspends aid…

[24] Turkey, Qatar express 'concern’ over coup in Sudan, „Al-Monitor”, 25.10.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/turkey-qatar-express-concern-over-coup-sudan#ixzz7B4Knllak, 2.11.2021.

[25] World Bank freezes Sudan aid over coup as civil disobedience grows, „France 24”, 28.10.2021,

https://www.france24.com/en/africa/20211027-world-bank-freezes-sudan-aid-over-coup-as-civil-disobedience-grows, 2.11.2021.

[26] Reversing Sudan’s Dangerous Coup, „International Crisis group”, 26.10.2021, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/reversing-sudans-dangerous-coup, 1.11.2021.

[27] M.Saied, Military coup opens new chapter in Sudan’s regional ties, „Al.-Monitor”, 1.11.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/10/military-coup-opens-new-chapter-sudans-regional-ties#ixzz7BSEXZfsD, 2.11.2021.

[28] Sudan coup leader agrees with US to speed up new gov’t formation, „Aljazeera”, 5.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/5/sudan-coup-leader-us-new-government, 21.11.2021.

[29] Sudan activists announce strikes, reject power-sharing with army, „Aljazeera”, 6.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/6/sudan-activists-announce-strikes-reject-power-sharing-with-army, 21.11.2021.

[30] Sudan security forces fire tear gas at anti-coup protesters, „Aljazeera”, 7.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/7/sudan-anti-coup-civil-disobedience-strikes, 21.11.2021.

[31] Sudan court orders end to internet shutdown, „Aljazeeera”, 9.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/calls-for-strike-and-civil-disobedience-in-sud, 21.11.2021.

[32] Sudan army chief names new governing Sovereign Council, „Alazeera”, 11.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/11/sudan-army-chief-issues-a-decree-for-new-sovereign-council, 21.11.2021.

[33] Sudan security forces kill six anti-coup protesters, medics say, „Aljazeera”, 13.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/13/protests-planned-as-sudan-deploys-military-across-khartoum, 21.11.2021.

[34] Sudan anti-coup protest death toll rises to 40 as teenager dies, „Aljazeera”, 20.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/20/sudan-anti-coup-protest-death-toll-rises, 21.11.2021.

[35] Sudan activists promise escalation after deadliest day since coup, „Aljazeera”, 18.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/18/opposition-in-sudan-calls-for-escalation-against-the-military, 21.11.2021.

[36] Sudan’s Hamdok reinstated as PM after political agreement signed, „Aljazeera”, 21.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/21/sudans-hamdok-reinstated-as-pm-after-political-agreement-signed, 21.11.2021.

WYŚWIETL WERSJE PDF

Analiza konfliktu pomiędzy siłami bezpieczeństwa w Sudanie

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 07.05.2023 r.

15 kwietnia 2023 r. w Sudanie wybuchł konflikt zbrojny pomiędzy dowodzoną przez gen. Abdela Fattaha al-Burhana Armią Sudanu (Sudan Armed Forces, SAF) a paramilitarnymi Siłami Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowanymi przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo, znanego jako Hemedti. Kilkudniowe walki pomiędzy siłami bezpieczeństwa pogłębiły kryzys humanitarny i gospodarczy w tym państwie. Jeśli konflikt w najbliższym czasie nie zostanie rozwiązany, to prawdopodobna jest długoletnia i wyniszczająca wojna domowa.

Strony konfliktu

Zarówno SAF, jak i RSF[1] słyną z długoletniej historii naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego oraz łamania praw człowieka. SAF oraz RSF (wtedy jeszcze pod nazwą Janjaweed) brały udział w brutalnym tłumieniu powstań, co zostało uznane za zbrodnie wojenne, w Darfurze, Kordofanie Południowym i Nilu Błękitnym. W 2019 r. armia oraz paramilitarne odziały przeprowadziły śmiertelne ataki na pokojowo protestujących demonstrantów, nim dołączyli do cywilów i pomogli obalić Omara al-Baszira – dyktatora, który rządził Sudanem przez 30 lat. Po upadku reżimu Baszira władzę w kraju przejęło wojsko, a po okresie rządów przejściowych miało oddać władzę w ręce cywilów. W 2021 r., kiedy Sudan miał już za sobą trudne decyzje gospodarcze i znajdował się na dobrej drodze ku demokracji, siły bezpieczeństwa przeprowadziły zamach stanu. Rozwiązano tymczasowy rząd premiera Hamdoka, a władzę przejęła Rada Suwerenna (Sovereign Council) na czele z Burhanem i jego zastępcą Hemedtim.

Przyczyny konfliktu

Jako główną przyczynę wybuchu konfliktu wskazuje się transformację sił bezpieczeństwa. Według porozumienia podpisanego w grudniu 2022 r. RSF miało zostać rozwiązane, a jej członkowie włączeni w szeregi armii pod jednym, wspólnym dowództwem. Wizje włączenia RSF do SAF były różne. Hemedti chciał, aby okres transformacji trwał dziesięć lat, lecz Burhan zamierzał tego dokonać w ciągu dwóch lat. Różnica poglądów stanowiła jedną z wielu przyczyn wybuchu konfliktu w Sudanie. Innym powodem była chęć wyjścia z cienia Hemedtiego. Od czasów obalenia Baszira zajmował on zawsze drugie miejsce w Tymczasowej Radzie Wojskowej (Transitional Military Council, TMC), a następnie jako zastępca przewodniczącego w Radzie Suwerennej, natomiast najważniejszą postacią pozostawał zawsze Burhan. Z biegiem czasu ambicje Hemedtiego rosły, a wraz z nim RSF, które objęły swoim zasięgiem cały kraj. Rywalizacja między Burhanem a Hemedtim przybrała na sile po obaleniu cywilnego rządu w październiku 2021 r.[2]

Rozpoczęciu walk sprzyjał również pozostawiony przez reżim Baszira pogląd, głoszący, że problemy najlepiej i najłatwiej rozwiązuje się siłą (podobnie wspiera ona również utrzymanie władzy). Baszir podczas swoich rządów celowo podzielił siły bezpieczeństwa na SAF i RSF, aby poprzez konkurencyjność, nieufność, podejrzliwość i rywalizacje utrzymywać w ryzach obie strony. Dodatkowo dawały one Baszirowi dodatkowe zabezpieczenie, gdyby któraś z nich próbowała dokonać zamachu stanu i obalić dyktatora.

Zarówno Burhan, jak i Hemedti pragną zachować jak najwięcej władzy, lecz nie będzie to możliwe, jeśli Sudan przejdzie pod demokratyczne rządy cywilów. Obaj boją się, że po odsunięciu ich od władzy staną przed wymiarem sprawiedliwości za zbrodnie popełnione przeciwko sudańskim cywilom. Dowódcy chcą także chronić swoje interesy, ponieważ w tym momencie czerpią lukratywne korzyści z sektorów, które powinny znaleźć się pod kontrolą państwa, jak rafinerie ropy naftowej czy kopalnie złota.

Na rozpoczęcie konfliktu wpłynęły też działania podmioty zewnętrzne, które wspierały dowódców SAF lub RSF. Środowisko międzynarodowe popełniło błąd, naiwnie wierząc, że junta wojskowa może oddać władzę w ręce cywilów. Sudan pogubił się w liczbie i różnorodności proponowanych strategii przejścia z rządów wojskowych do demokratycznych. W zależności od proponowanych warunków pomysły zewnętrznych aktorów były popierane lub odrzucane przez Burhana, Hemedtiego lub cywilną koalicję.

Przebieg konfliktu

5 grudnia 2022 r. podpisano ramową umowę polityczną dotyczącą transformacji sił bezpieczeństwa. Finalizacja umowy miała nastąpić 1 kwietnia 2023 r., jednak w wyniku braku porozumienia zainteresowane strony przez kolejne kilka dni przesuwały negocjacje. W związku z tym siły bezpieczeństwa postanowiły uciec się do rozwiązania siłowego.

Konflikt zbrojny był spodziewany i obie strony od pewnego czasu przygotowywały się do bitwy, rekrutując nowych członków. 13 kwietnia 2023 r. spory kontyngent członków RSF rozmieszczono w pobliżu bazy lotniczej w północnym mieście Meroe, gdzie stacjonował egipski personel lotniczy, który prowadził wcześniej zaplanowane wspólne ćwiczenia z armią[3]. SAF uznał obecność RSF w pobliżu bazy lotniczej za nieautoryzowane ruchy. Mediatorzy, przy wsparciu ONZ i QUAD (blok złożony z USA, UK, Arabii Saudyjskiej i ZEA), próbowali załagodzić sytuację, ale walki rozpoczęły się dwa dni później[4].

15 kwietnia 2023 r. w godzinach porannych rozpoczął się zbrojny konflikt pomiędzy wewnętrznymi siłami bezpieczeństwa Sudanu. Starcia wybuchły najpierw w stolicy państwa, Chartumie, i szybko rozprzestrzeniły się na inne główne miasta w całym kraju. Nie jest jasne, która ze stron oddała pierwsze strzały[5]. Walczące siły próbują przejąć kontrolę nad strategicznymi miejscami i infrastrukturą krytyczną: szpitalami, lotniskami, budynkami mediów informacyjnych, budynkami rządowymi i bankiem centralnym. Niszczone są szkoły, sklepy, instytucje użyteczności publicznej oraz meczety.

Walki toczą się wokół placu Republikańskiego w centrum Chartumu, a także w Chartumie Północnym (Bahri) oraz sąsiednim Omdurmanie. Samoloty bojowe latają nisko nad Chartumem[6]. Z uwagi na to, że działania prowadzone są w mieście, miliony ludzi znalazły się w ogniu krzyżowym. Produkty pierwszej potrzeby szybko się kończą, a dostawy są ograniczone[7]. Niezliczona liczba osób utknęła we własnych domach w 40-stopniowym upale, bez elektryczności, czasami wody[8]. Brak żywności i zaopatrzenia spowodował wzrost cen dóbr konsumpcyjnych – np. cena wody pitnej wzrosła dwu- lub trzykrotnie w zależności od regionu. Trwające na obszarach miejskich walki ograniczają też możliwość udzielania pomocy osobom potrzebującym[9].

Wiele krajów i organizacji podjęło próby przeprowadzenia mediacji między SAF a RSF. Trzydniowe porozumienie udało się osiągnąć dzięki wysiłkom Międzyrządowego Organu ds. Rozwoju (Intergovernmental Authority on Development, IGAD) oraz Stanów Zjednoczonych i Arabii Saudyjskiej. Do akcji wkroczyły także lokalne organizacje, w skład których wchodzą osoby poważane i szanowane przez społeczeństwo (imamowie, lokalni przywódcy i aktywiści)[10].

24 kwietnia 2023 r. walczące strony zgodziły się na 72-godzinne zawieszenie broni. W ciągu dziewięciu dni walk ogłoszono trzy takie porozumienia, jednak żadnego z nich nie zrealizowano. Prowadzone w dniach 22 i 23 kwietnia mediacje pozwoliły na rozpoczęcie różnych operacji ewakuacyjnych drogą lądową, powietrzną i morską. Od razu rozpoczęto też ewakuację obcokrajowców przebywających w Sudanie. Konwój ONZ wywiózł około 700 osób ze stolicy, gdzie toczyły się ciężkie walki. Konwój musiał przejechać drogę o długości 830 km z Chartumu do nadmorskiego miasta Port Sudan, gdzie nastąpiła ewakuacja przez Morze Czerwone do sąsiedniej Arabii Saudyjskiej. Operacje ewakuacyjne przebiegały w kilku etapach. Egipt ewakuował swoich obywateli drogą lądową, Grecja – drogą powietrzną przez Egiptu, a następnie do Aten. Niemcy przeprowadziły ewakuację do Jordanii i stamtąd do Berlina, a Stany Zjednoczone przetransportowały swoich obywateli do Dżibuti. Arabia Saudyjska przeprowadzała ewakuację drogą lądową do Port Sudan, a następnie drogą powietrzną lub morską do portu w Dżuddzie. Zarówno Port Sudan w Sudanie, jak i port w Dżuddzie były miejscami transferowymi, a saudyjskie siły zbrojne odegrały największą rolę w pomocy ewakuacji obywateli innych krajów. Podczas trwania tych operacji nie obyło się bez incydentów; m m.in. turecki samolot ewakuacyjny został ostrzelany i wymagał naprawy, po tym, gdy doznał uszkodzenia układu paliwowego, zginął też pracownik egipskiej ambasady, który zmierzał w jej kierunku, aby koordynować operację ewakuacyjną[11].

27 kwietnia 2023 r. SAF i RSF zgodziły się na przedłużenie zawieszenie broni o dodatkowe 72 godziny[12]. Pokój nie trwał długo, ponieważ 28 kwietnia 2023 r. doszło do wymiany ognia. Nie jest jasne, która ze stron pierwsza wyłamała się z trwającego rozejmu.

W bezpieczniejszych częściach Chartumu oraz regionie Gezira i Nilu Błękitnego ludzie zorganizowali marsze i czuwania, aby wezwać do zakończenia wojny. Popularny stał się hashtag „No_to_War” w języku arabskim, który szybko rozprzestrzenił się w mediach społecznościowych. Sudańczycy potępiają wojnę, ponieważ w każdej ze stron walczących są ich bliscy, którzy tracą życie i zdrowie[13].

30 kwietnia 2023 r. walczące strony konfliktu oświadczyły, że porozumienie o zawieszeniu broni będzie obowiązywać przez kolejne 72 godziny. Nie dotrzymano w pełni jego warunków, gdyż ponownie doszło do wymiany ognia pomiędzy stronami konfliktu[14].

2 maja 2023 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Sudanu Południowego poinformowało, że Burhan i Hemedti zgodzili się na siedmiodniowe zawieszenie broni – od 4 do 11 maja 2023 r. SAF i RSF mają wyznaczyć przedstawicieli, którzy będą reprezentować skonfliktowane strony w rozmowach pokojowych. Przedłużenie rozejmu zostało osiągnięte dzięki wysiłkom wschodnioafrykańskiego bloku regionalnego IGAD[15]. Jednak pomimo zawieszenia broni dochodziło do strzelanin.

Narracja pojawiająca się podczas konfliktu

Konflikt pomiędzy dwoma największymi siłami bezpieczeństwa w Sudanie tworzy przestrzeń do szerzenia dezinformacji, manipulacji i propagandy, aby „podbić serca i umysły ludzi”. Walka toczy się o władzę i poparcie społeczeństwa, a przywódcy wojskowi odwołują się głównie do przeszłości przeciwnika, aby zniechęcić Sudańczyków do jego osoby i rządów. Hemedti próbuje wykreować siebie jako obrońcę demokracji i cywilów, a Burhana przedstawić jako radyklanego islamistę wiernemu poprzedniemu reżimowi. Hemedti próbował zabiegać o względy cywilnych elit i wykorzystywał negatywne nastawienie społeczeństwa do armii jako historycznego wroga[16]. Ponadto Siły Szybkiego Wsparcia twierdziły, że pomagały w koordynacji i wspierały operacje ewakuacyjne. Doniesienia zostały sprostowane przez podsekretarza stanu ds. zarządzania Johna Bassa, który powiedział, że RSF „współpracowały do tego stopnia, że nie strzelały do naszych żołnierzy w trakcie operacji”[17].

Pojawiały się pogłoski, że armia chce stworzyć historyczną straży granicznej, która w 2000 r. pomagała stłumić rewoltę w Darfurze. Szef plemiennej milicji Musa Hilalem jest długoletnim rywalem Hemedtiego. Rywalizują oni o wpływy polityczne i gospodarcze w Darfurze, gdzie obaj posiadają udziały w wydobyciu złota[18].

Media społecznościowe pełne są sprzecznych informacji dotyczących przejęcia kontroli nad poszczególnymi obszarami. Agencje fact-checkingowe, organizacje prasowe oraz użytkownicy mediów społecznościowych pracują w pocie czoła, aby zweryfikować komunikaty podawane przez SAF i RSF. Przykładowo potwierdzono zniszczenie budynku Dowództwa Generalnego Sił Zbrojnych Sudanu (SAF), ale obalono twierdzenie RSF o zastrzeleniu samolotu należącego do SAF – okazało się, że udostępniony materiał filmowy pochodził z Syrii z 2020 r.[19]

Finansowanie i wyposażenie stron walczących

Sudańska armia dysponuje siłami powietrznymi oraz ciężką bronią. Jednak żołnierze SAF są skromnie wyszkoleni w konwencjonalnych bitwach i tradycyjnych działaniach wojennych[20]. SAF finansowane jest przez państwo, które opiera swoje dochody na sprzedaży ropy naftowej, jednak proces ten zakłócają obecnie toczące się wewnętrzne walki.

W ciągu dwóch dekad liczba członków RSF wzrosła do ponad 100 tys. Członkowie RSF są dobrze wyszkoleni w taktyce partyzanckiej oraz mają doświadczenie wojskowe dzięki wojnie w Jemenie[21]. Cameron Hudson, były urzędnik Departamentu Stanu USA i starszy współpracownik w Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (Center for Strategic and International Studies, CSIS), powiedział, że „Grupa Wagnera dostarcza [RSF – przyp. KW] przenośne systemy obrony powietrznej, rakiety naramienne i działa przeciwpancerne”[22]. RSF posiada środki finansowe dzięki kontroli większości kopalń złota w regonie Darfuru. Zjednoczone Emiraty Arabie oraz Rosja są największymi importerami sudańskiego złota. RSF były utrzymywane przez Arabię Saudyjską i Zjednoczone Emiraty Arabskie m.in. w zamian za ich udział podczas wojny w Jemenie przeciwko Huti.

Wsparcie stron walczących

Obie strony próbują budować wewnętrzne i zewnętrzne sojusze, które mogą przechylić szalę zwycięstwa. SAF ma poparcie przeciwników Hemedtiego z Darfuru: Minniego Minawiego z Armii Wyzwolenia Sudanu (Sudan Liberation Army, SLA) oraz obecnego ministra finansów Jbrila Ibrahima, który jest także liderem Ruchu Sprawiedliwości i Równości (Justice and Equality Movement, JEM). Armii Sudanu sprzyja Egipt, który widzi sąsiada jako sojusznika w sprawie konfliktu o Nil i Wielką Tamę Odrodzenia w Etiopii.

Federacja Rosyjska i Grupa Wagnera wspierają Hemedtiego, który popierał utworzenie rosyjskiej bazy marynarki wojennej na Morzu Czerwonym. Ponadto paramilitarne siły RSF pomagają najemnikom z Grupy Wagnera chronić rosyjskie przetwórstwa złota w Sudanie[23].

W styczniu 2023 r. prezydent Czadu przyjął w Ndżamenie dowódcę SAF, gen. Burhana, a na drugi dzień – dowódcę RSF gen. Dagalo, aby pokazać atmosferę neutralności. Jednak czadyjski rząd tymczasowy skłania się ku SAF, ponieważ przejęcie władzy przez nieregularne siły, w których wielu członków pochodzi z czadyjsko-sudańskiej granicy, zagrażałoby stabilności Czadu. Według francuskiego dziennika „Le Monde” czadyjskie władze obawiają się, że zwycięstwo RSF wzmocni ambicje polityczne i wojskowe czadyjskich Arabów. Należy mieć na uwadze fakt, że kuzyn Hemedtiego jest szefem sztabu prezydenta Czadu. Ponadto klan Rizeigat, z którego pochodzi Hemedti, przeniósł się z Darfuru do Czadu. Tuż po rozpoczęciu konfliktu sąsiedni Czad zamknął granice z Sudanem. Później ogłosił, że przyjął ponad 320 sudańskich dezerterów[24].

Skutki konfliktu

Wystarczyło kilka dni walk, aby zrozumieć, że skutki konfliktu będą długoterminowe. Atakowane i plądrowane są placówki służby zdrowia, porywane karetki pogotowia. Część szpitali nie funkcjonuje, a inne są bliskie zawieszenia swojej działalności z powodu braku czy też zmęczenia pracowników oraz niedoborów w zaopatrzeniu[25]. Światowa Organizacja Zdrowia w Chartumie poinformowała, że ponad 60% placówek opieki zdrowotnej jest zamkniętych, a tylko 16% działa normalnie[26]. Funkcjonującym szpitalom kończą się zapasy leków i żywności. Brakuje też krwi oraz sprzętu do transfuzji, płynów dożylnych i środków medycznych. Szpitale zgłaszają również niedobór wody, energii elektrycznej, paliwa oraz żywności dla pacjentów[27].

Według danych sudańskiego Ministerstwa Zdrowia do 28 kwietnia 2023 r. zginęło co najmniej 512 osób, a ponad 4 tys. zostało rannych[28]. Rzeczywista liczba ofiar śmiertelnych i rannych jest wyższa, ponieważ obecne dane obejmują tylko zgony zgłoszone do placówek służby zdrowia.

W Sudanie jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu trwała epidemia dengi i malarii, a spowodowane konfliktem uszkodzenia infrastruktury wodnej i walki mogą przyczynić się do zaostrzenia epidemii. Okupowane jest Narodowe Laboratorium Zdrowia Publicznego (National Public Health Laboratory), gdzie mieści się także bank krwi. WHO podaje, że „wyszkoleni technicy laboratoryjni nie mają już dostępu do laboratorium, a przy przerwach w dostawie prądu nie jest możliwe właściwe zarządzanie materiałami biologicznymi przechowywanymi w laboratorium do celów medycznych”. W laboratorium znajdują się próbki cholery, polio i odry, które stanowią poważne zagrożenie chemiczne i biologiczne[29]. Nie podano do wiadomości publicznej, która z walczących stron okupuje laboratorium.

Zauważalny jest zwiększony ruch migracyjny. Blisko 100 tys. Sudańczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów i szukania schronienia w bezpieczniejszych miejscach, w tym w sąsiednim Egipcie, Libii, Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie Południowym, Etiopii i Erytrei[30]. W ciągu tygodnia od rozpoczęcia walk 20 tys. Sudańczyków, głównie kobiet i dzieci, uciekło z regionu Darfuru do sąsiedniego Czadu[31]. Natomiast Egipt poinformował, że od 15 do 28 kwietnia 2023 r. granicę przekroczyło co najmniej 14 tys. sudańskich uchodźców i 2 tys. osób z innych krajów[32]. Jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu prawie 16 mln ludzi w Sudanie potrzebowało pomocy humanitarnej. W wyniku obecnych wewnętrznych walk liczba potrzebujących z pewnością wzrośnie[33].

Ograniczany jest dostęp do sieci internetowej i telekomunikacyjnej. 23 kwietnia 2023 r. awarie zaobserwowano u operatorów Sudani, Kanar oraz częściowo Zain. SAF oskarżyła RSF o sabotowanie sieci internetowej oraz próbę kontroli rafinerii naftowej El Jeili we wschodniej części Chartumu Północnego[34].

Duże ryzyko dla bezpieczeństwa wewnętrznego w Sudanie stanowi otwarcie więzień i uwolnienie przetrzymywanych tam osób. Więźniowie z El Huda potwierdzili doniesienia, że zostali wypuszczeni przez członków RSF. Setki kobiet opuściły więzienie w Omdurmanie po jego zbombardowaniu podczas gwałtownych starć w pobliżu budynku krajowego radia i telewizji[35]. Oczy wszystkich zwróciły się też na więzienie Kober w Chartumie Północnym, gdzie przetrzymywano kilku przywódców z byłego reżimu. Lokalne media prasowe donoszą, że 25 kwietnia 2023 r. nastąpiła tam odparta przez strażników próba ataku. Odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo przejęła SAF[36]. Podejrzewa się, że RSF chcą poprzez wypuszczenie więźniów odzyskać część swoich członków, którzy odsiadywali karę pozbawienia wolności, oraz zdestabilizować funkcjonowanie armii, skupionej na walce z RSF.

Z powodu braku dostępu do wody pitnej, żywności, opieki medycznej i elektryczności władze więzienne same decydują się na otwieranie więzień. Uwolniono osadzonych z Shala, Nyala, Ed Daein, Soba oraz Kober. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie wydało żadnych wyjaśnień, czy były to celowe działania ze strony rządu[37]. Uwolnienie więźniów z Kober wywołało poruszenie i obawy społeczeństwa, ponieważ przetrzymywano tam osoby poszukiwane przez Międzynarodowy Trybunał Karny za zbrodnie popełnione w Darfurze, w tym Omara al-Baszira, Harouna i Hussina. Anonimowe źródła wojskowe powiedziały „Associated Press”, że wyżej wymienione osoby przewieziono do szpitala wojskowego ponad trzy miesiące przed rozpoczęciem konfliktu. Szpital wojskowy potwierdził, że jego pacjentem jest Baszir. Natomiast Haroun udzielił komentarza Sudan TV, w którym oświadczył, że więźniów wypuszczono, a on sam zamierza stawić się przed sądem po zakończeniu konfliktu. Dodatkowo Haroun zadeklarował poparcie dla SAF. Wojsko zaprzeczyło uwolnieniu więźniów z Kober i oskarżyło o podszywanie się pod nie RSF, które z kolei odpowiedziały, że SAF uwolnił zwolenników byłego reżimu, aby przywrócić poprzednie rządy.

Pogłębienie kryzysu gospodarczego w Sudanie przyczyni się do wzrostu bezrobocia, który zachęci młode społeczeństwo, zwłaszcza mężczyzn, do przyłączenia się do sił walczących, aby otrzymywać pensję i czerpać zyski z grabieży[38].

Podsumowanie

Środowisko międzynarodowe od upadku Baszira w 2019 r. próbuje poprowadzić Sudan w kierunku rządów demokratycznych. Dotychczasowe próby zawiodły lub funkcjonowały przez krótki czas. Ponownie różne strony, sojusze i organizacje próbują nakłonić Burhana i Hemedtiego do dialogu., mało prawdopodobne jest jednak zawarcie trwałego rozejmu pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Najbardziej niebezpiecznym, ale prawdopodobnym scenariuszem dla Sudanu jest przerodzenie się konfliktu w długoletnią wojnę domową, która może wciągnąć do walki sąsiednie państwa, a zwłaszcza regiony przygraniczne, gdzie obowiązuje podział etniczny i plemienny. Długoletni konflikt będzie miał negatywne skutki dla Sudanu i regionu. Utrudniony zostanie proces przejścia w rządy demokratyczne, wzrośnie łamanie praw człowieka, pogłębi się kryzys humanitarny, migracyjny i gospodarczy. Skonfliktowane strony będą szukały sojuszników, którzy poprą ich działania militarnie i polityczne, dostarczą broń oraz wstawią się za nimi na arenie międzynarodowej. Innym, równie prawdopodobnym scenariuszem jest impas polityczny lub wrócenie do statusu quo ante bellum. Może być to jednak utrudnione, gdyż zarówno Burhan, jak i Hemedti wierzą, że mogą zwyciężyć w tym konflikcie.

[1] Siły Szybkiego Wsparcia (Rapid Support Forces, RSF), kierowane przez gen. Mohameda Hamdana Dagalo znanego jako Hemedti, w 2013 r. wyewoluowały z milicji Janjaweed, która oskarżona jest o zbrodnie wojenne i naruszenie praw człowieka. W 2015 r. uzyskały status regularnych sił zbrojnych, a w 2017 r. uchwalono nową ustawę, dzięki której stały się niezależnymi siłami bezpieczeństwa. M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex than Meets the Eye, „Geopolitial Monitor”, 21.04.2023, https://www.geopoliticalmonitor.com/sudan-conflict-more-complex-than-meets-the-eye/, 3.06.2023.

[2] Stopping Sudan’s Descent into Full-Blown Civil War, „International Crisis Group”, 20.04.2023, https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/sudan/stopping-sudans-descent-full-blown-civil-war, 28.04.2023.

[3] Stopping Sudan’s Descent into…

[4] Tamże.

[5] Tamże.

[6] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan as violence continues and health care collapses,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/usaid-deploys-disaster-team-for-sudan-as-violence-continues-and-health-care-collapses, 29.04.2023.

[7] Stopping Sudan’s Descent into…

[8] Tamże.

[9] Tamże.

[10] Darfur update: clashes in El Geneina, extended truce in El Fasher, and popular initiatives in Nyala, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/darfur-update-clashes-in-el-geneina-extended-truce-in-el-fasher-and-popular-initiatives-in-nyala, 29.04.2023.

[11] Us State Secretary Announces 72-HR Ceasefire,„allAfrica”, 24.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304250007.html, 29.04.2023.

[12] Sudan’s fragile ceasefire extended, IGAD proposes to mediate, „Dabanga”, 28.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/sudans-fragile-ceasefire-extended-igad-proposes-to-mediate, 2.05.2023.

[13] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[14] UN: Sudan Fighting Could Force 800,000 to Flee, „Voice of America”, 1.05.2023, https://www.voanews.com/a/sudan-s-warring-factions-announce-cease-fire-extension/7073182.html, 2.05.2023.

[15] Sudan warring parties agree to 7-day truce from May 4, „Africanews”, 2.05.2023, https://www.africanews.com/2023/05/02/sudan-warring-parties-agree-to-7-day-truce-from-may-4/, 3.05.2023.

[16] Stopping Sudan’s Descent into…

[17] Sudan rivals pledge evacuation help, US diplomats airlifted, „Arab News”, 24.04.2023, https://www.arabnews.com/node/2291491/middle-east, 2.05.2023.

[18] Stopping Sudan’s Descent into…

[19] Hemedti manoeuvres to brand war against Sudan army as fight against former regime Islamists, „Dabanga”, 17.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/hemeti-manoeuvres-to-brand-war-against-sudan-army-as-fight-against-former-regime-islamists, 2.05.2023.

[20] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[21] Tamże.

[22] S. Solomon, Russia’s Wagner Group Could Fuel Conflict in Sudan, Experts Say,„Voice of America”, 26.04.2023, https://www.voanews.com/a/russia-wagner-group-could-fuel-conflict-in-sudan-experts-say/7067192.html, 2.05.2023.

[23] P. Obaji, Sudan: Russia’s Wagner Group and the grab for power and gold, „Deutsche Welle”, 26.04.2023, https://www.dw.com/en/pmc-russias-wagner-group-in-sudan-gold-military-junta/a-65439746, 2.05.2023.

[24] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins, as up to 20,000 Sudanese refugees crossed its border,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/chad-fears-rising-tribal-tensions-if-rsf-wins-as-up-to-20000-sudanese-refugees-crossed-its-border, 29.04.2023.

[24] M. El Doh, Sudan Conflict: More Complex…

[25] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is On the Road’ – WHO Speaks on Emergency Civilian Aid in Sudan,„allAfrica”, 20.04.2023, https://allafrica.com/stories/202304200387.html, 29.04.2023.

[26] UN humanitarians will return to Khartoum ‘as quickly as possible’: UN aid coordinator, „UN News”, 27.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1136147, 2.05.2023.

[27] A. van Wyk, Sudan: 'Worst Place To Be Is…

[28] Fierce fighting rages across Sudan despite ceasefire extension, „Radio France International”, 28.04.2023, https://www.rfi.fr/en/africa/20230428-fierce-fighting-rages-across-sudan-despite-ceasefire-extension, 2.05.2023.

[29] Sudan: UN aid operation continues amid dire humanitarian conditions, „UN News”, 25.04.2023, https://news.un.org/en/story/2023/04/1135992, 29.04.2023.

[30] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[31] Chad fears rising tribal tensions if RSF wins…

[32] Fierce fighting rages across…

[33] USAID deploys ‘disaster team’ for Sudan…

[34] Fighting leads to internet cuts, Sudanese protests against the war,„Dabanga”, 24.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/fighting-leads-to-internet-cuts-sudanese-protests-against-the-war, 29.04.2023.

[35] Attacks on prisons in Sudanese capital free thousands of inmates, „Dabanga”, 25.04.2023, https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/attacks-on-prisons-in-sudanese-capital-free-thousands-of-inmates, 30.04.2023.

[36] Attacks on prisons in Sudanese…

[37] Tamże.

[38] N. Westcott, What Will Happen in Sudan?,„African Arguments”, 19.04.2023, https://africanarguments.org/2023/04/what-will-happen-in-sudan/, 28.04.2023.