Burkina Faso: analiza sytuacji i perspektywa rozwoju po wrześniowym zamachu stanu

Katarzyna Woźniak

15 listopada 2022 Analizy Burkina Faso Raporty

Opracowała: Katarzyna Woźniak, 24.10.2022 r.

Seria zamachów stanu w pasie Sahelu wydaje się nie mieć końca. Pod koniec września 2022 r. doszło do drugiego w tym roku zamachu stanu w Burkina Faso. Przewrotu dokonała ponownie junta wojskowa, tym razem pod przewodnictwem 34-letniego kpt. Ibrahima Traore[1]. Na obecną chwilę sytuacja polityczna, gospodarcza i bezpieczeństwa pozostaje niestabilna i mało prawdopodobna jest jej poprawa. Kryzys żywnościowy, migracyjny i humanitarny w Burkina Faso dalej będzie się rozwijał. Spodziewany jest wpływ obcych państw i podmiotów w politykę krajową, a także zagraniczną. Zauważalny będzie dalszy wzrost działalności terrorystycznej w kraju oraz jej rozwój w kierunku Zatoki Gwinejskiej.

30 września 2022 r. miał miejsce drugi w ciągu roku wojskowy zamach stanu w Burkina Faso. Główne ulice Wagadugu (stolicy Burkina Faso) prowadzące do pałacu prezydenckiego, parlamentu i sądu konstytucyjnego zostały zablokowane przez żołnierzy. Krajowa stacja telewizyjna została zamknięta i przestała nadawać programy. Do wymiany ognia doszło m.in. w okolicy koszar wojskowych w stolicy. Po kilku godzinach w telewizji publicznej oficjalnie ogłoszono zamach stanu i przejęcie władzy przez wojsko[2]. Nowi przywódcy szybko zawiesili konstytucję, uszczelnili granice, rozwiązali rząd tymczasowy i zgromadzenie ustawodawcze oraz ustanowili godzinę policyjną od godz. 21.00 do 5.00. Dzień później kpt. Ibrahim Traore w oświadczeniu telewizyjnym poinformował, że poprzedni prezydent ppłk. Dambia schronił się we francuskiej bazie w Kamboinsin, aby zaplanować kontrofensywę. Francuska ambasada już na godzinę przed telewizyjnymi komentarzami Traore wydała oświadczenie, w którym to zaprzeczyła jakiemukolwiek zaangażowaniu francuskiej armii w sprawowaniu władzy przez Dambię, a także jego ochrony. Francuskie oświadczenie nie zapobiegło zdewastowaniu ambasady francuskiej w Wagadugu czy Instytutu Francuskiego w Bobo-Dioulasso przez Burkińczyków[3]. Siły bezpieczeństwa zdecydowały się użyć gazu łzawiącego, aby rozproszyć tłum ludzi dewastujący francuską ambasadę. Nowi rządzący wezwali obywateli do zaprzestania aktów wandalizmu skierowaną we francuskie instytucje, mimo że wcześniej oskarżyli francuską ambasadę o współpracę z Dambią i jego rządem[4].

Wpływowi przywódcy religijni i społeczni przeprowadzili rozmowy mediacyjne pomiędzy Dambią a Traore, aby znaleźć rozwiązanie z kryzysu, który powstał po kolejnym zamachu stanu. W wyniku porozumienia 2 października Paul-Henri Sandaogo Dambia złożył oficjalną rezygnację z pełnienia obowiązków głowy państwa, chcąc uniknąć kolejnych konfrontacji i zamieszek. Według doniesień agencji prasowych Dambia opuścił kraj i udał się do sąsiedniego Togo, jednak nie jest pewne, czy był to jego ostateczny cel wygnania[5].

Wrześniowy zamach stanu spotkał się z aprobatą obywateli podobnie jak ten styczniowy. 24 stycznia 2022 r. w Burkina Faso doszło do wojskowego zamachu stanu. Dotychczasowy prezydent Roch Marco Christian Kabore został aresztowany przez juntę wojskową, a jego miejsce jako głowy państwa zajął ppłk. Paul Henri Sandaogo Dambia. Dambia obiecał odbudowę kraju i jego suwerenności, a także zwiększenie bezpieczeństwa. Jednak założony cel nie przyniosły oczekiwanego efektu. Od stycznia do lipca 2022 r. liczba ataków terrorystycznych w Burkina Faso wzrosła o ponad 23%, co udowodniło słabość rządzących[6]. W wywiadzie udzielonym VOA News kpt. Ibrahim Traore podał przyczynę zamachu stanu: rosnąca przemoc ze strony islamskich dżihadystów. Traore powiedział: „Czekamy na forum narodowe, które wybierze prezydenta. Nie jesteśmy tu po władzę”[7]. Kilka miesięcy wcześniej Traore był jednym z wielu żołnierzy i obywateli, którzy poparli styczniowe przejęcie władzy przez wojsko. Jednak poziom niezadowolenia obywateli i zmiany w strukturach armii mogły być kolejnymi argumentami do obalenia ppłk. Dambi. Ostatecznie powyższe forum narodowe dość szybko wybrało na prezydenta Ibrahima Traore. Jego zaprzysiężenie na głowę państwa odbyło się już 21 października. Podczas uroczystości nowy prezydent obiecał podjąć bardziej skuteczną i zdecydowaną walkę z terrorystami oraz przeprowadzić wybory[8] w lipcu 2024 r.

Unia Afrykańska oraz Unia Europejska potępiły kolejny zamach stanu. Podobnie uczyniła Organizacja Narodów Zjednoczonych, która wezwała do dialogu i zaprzestania przemocy[9]. Przedstawiciele ECOWAS udali się do Burkina Faso, by osobiście przyjrzeć się sytuacji. Na delegację zachodnioafrykańskiego bloku politycznego czekał tłum protestujących, głoszących antyfrancuskie i anty-ECOWAS hasła[10]. Jedną z osób, która poparła przejęcie władzy przez Traore, był Jewgienij Prigożyn, bliski współpracownik Władimira Putina i założyciel najemniczej Grupy Wagnera. Prigożyn w swoim oświadczeniu skierowanym do obywateli Burkina Faso odniósł się do przeszłości kolonialnej i byłych kolonialistów, aby podsycić antyfrancuskie nastroje. Równocześnie w Afryce Zachodniej tworzone są prorosyjskie treści, które mają przedstawić Federację Rosyjską w jak najlepszym świetle. Wykorzystywane są popularne serwisy społecznościowe takie jak Facebook czy WhatsApp, aby manipulować opinią społeczną oraz szerzyć dezinformację[11]. Podobnie jak Malijczycy, obywatele Burkina Fasą wierzą, że Kreml pomoże im pokonać grupy terrorystyczne – AQIM i Asnar Dine.

W sierpniu 2022 r. Francja ostatecznie wycofała swoje wojska z Mali, które stacjonowały tam od 2013 r., aby pomóc Malijczykom odsunąć islamskich ekstremistów od władzy. Francuscy żołnierze zostali przeniesieni do sąsiednich krajów. Podobnie postąpiła UE, wycofując z Mali wojskową grupę zadaniową Takuba. Powodem wycofania był zamach stanu w 2020 i 2021 r. przez juntę wojskową, która zdecydowała się skorzystać z pomocy prywatnej grupy najemników z Rosji, mając nadzieję na większe efekty w zwalczaniu terrorystów. Spowodowało to konflikt z Francją oraz Unią Europejską, która oskarża Grupę Wagnera o podżeganie do przemocy i łamanie praw człowieka w Afryce[12].

Burkińczycy popierający wrześniowe przejęcie władzy przemaszerowali ulicami Wagadugu, trzymając w rękach flagi. Nie byłoby w tym nic niepokojącego, gdyby nie to, że znacząca liczba flag zawierała barwy rosyjskie. Nie ma bezpośrednich dowodów łączących wrześniowy zamach stanu z Grupą Wagnera, lecz wypowiedzi Prigożyna oraz poparcie Burkińczyków dla Kremla wskazuje, że Rosja jest gotowa, aby wmieszać się w politykę Burkina Faso – podobnie jak zrobiła to w Mali, Mozambiku, Sudanie czy Madagaskarze. Pośpieszne oskarżenie Treore skierowane w stronę francuskiej ambasady o oddzieleniu schronienia Dambie wywołało i podsyciło antyfrancuskie nastroje, doprowadziło do wandalizmu i agresji skierowanej we francuskie instytucje. Takie podejście zgadza się z działaniami świadczonymi przez rosyjskie służby zajmującymi się szerzeniem antyzachodniej propagandy. Przewidywane jest pogorszenie się ogólnej sytuacji humanitarnej oraz zwiększenie łamania praw człowieka przez członków Grupy Wagnera. Słaba i niestabilna sytuacja polityczna i gospodarcza będzie sprzyjać dalszemu rozwojowi kampanii dżihadystycznej. Skutki tego będą odczuwane przez kraje Zatoki Gwinejskiej, które w ostatnich latach doświadczyły wzmożonej aktywności grup terrorystycznych.

[1] Ibrahim Traore – ur. w 1988 r. w Burkina Faso. Absolwent uniwersytetu w Wagadugu. W 2009 r. wstąpił do armii i szybko piął się po szczeblach kariery. W Maroku przeszedł szkolenie przeciwlotnicze, a następnie został przeniesiony do jednostki piechoty. W 2014 r. dołączył do pokojowych sił Organizacji Narodów Zjednoczonych MINUSMA w Mali. Ibrahim Traore, „Wikipedia”, 17.10.2022, https://en.wikipedia.org/wiki/Ibrahim_Traor%C3%A9, 23.10.2022.

[2] Heavy gunfire, soldiers on the streets in Burkina Faso capital, „Aljazeera”, 30.09.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/9/30/heavy-gunfire-heard-in-burkina-faso-capital, 9.10.2022.

[3] Burkina coup-makers accuse France of supporting counterattack, „Aljazeera”, 1.10.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/10/1/burkina-putschists-accuse-france-of-supporting-counterattack, 9.10.2022.

[4] Situation under control,’ Burkina Faso coup leader says, „Aljazeera”, 2.10.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/10/2/tear-gas-fired-at-burkina-protesters-from-inside-french-embassy, 9.10.2022.

[5] Burkina Faso coup: Ousted military leader Damiba ‘resigns’, „Aljazeera”, 2.10.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/10/2/ousted-leader-damiba-agrees-to-resign-after-burkina-faso-coup, 9.10.2022.

[6] M. Durmaz, Burkina Faso’s military government struggles to contain violence, „Aljazeera”, 11.07.2022, https://www.aljazeera.com/features/2022/7/11/burkina-fasos-military-government-struggles-to-contain-violence, 6.10.2022.

[7] Burkina Faso’s Traore: ‘The Fight We Are Engaged in Is Not About Power’, „Voice of America”, 2.10.2022, https://www.voanews.com/a/bukina-faso-s-traore-the-fight-we-are-engaged-in-is-not-about-power/6772326.html, 9.10.2022.

[8] Ibrahim Traore sworn in as Burkina Faso interim president, „Aljazeera”, 21.10.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/10/21/ibrahim-traore-sworn-in-as-interim-president-in-burkina-faso, 23.10.2022.

[9] Burkina coup-makers accuse France…

[10] H. Wilkins, ECOWAS Delegation Arrives in Burkina Faso in Wake of Coup, „Voice of America”, 5.10.2022, https://www.voanews.com/a/ecowas-delegation-arrives-in-burkina-faso-in-wake-of-coup/6776535.html, 23.10.2022.

[11] Burkina Faso coup raises questions about growing Russian involvement in west Africa, „The Conversation”, 11.10.2022, https://theconversation.com/burkina-faso-coup-raises-questions-about-growing-russian-involvement-in-west-africa-191909, 23.10.2022.

[12] France completes withdrawal from Mali as last army unit pulls out, „EuroNews”, 16.08.2022, https://www.euronews.com/2022/08/16/france-completes-withdrawal-from-mali-as-last-army-unit-pulls-out, 23.10.2022.