Opracowała: Wiktoria Cybula, 22.09.2024 r.
Zaniedbania ze strony rodziców i niedopatrzenia szkolnego personelu stały się wspólnym mianownikiem dla dwóch tragedii w amerykańskich szkołach.
Strzelanina w Oxford High School
Przebieg wydarzeń
30 listopada 2021 r. Jennifer i James Crumbley zostali wezwani do Oxford High School (Oxford, Michigan, USA). Spotkanie zostało zainicjowane przez władze szkoły w związku z niepokojącymi rysunkami i zapiskami, które znaleziono na arkuszu z zadaniami ich 15-letniego syna, Ethana Crumbleya[1]. Rysunki przedstawiały między innymi pistolet i naboje, a odręczne zapiski: „Wszędzie krew”, „Moje życie jest bezużyteczne” czy „Myśli nie ustają, pomóż mi”. Zapisy na arkuszu zostały zmienione przez nastolatka jeszcze zanim został wywołany z klasy na spotkanie – Ethan spodziewał się, że mogą stać się dla niego problemem – na arkuszu zdążył dopisać „OHS [Oxford High School] rządzi!”, „Wszyscy jesteśmy tu przyjaciółmi” i „Kocham moje życie tak bardzo!!!!”[2]. W gabinecie, do którego uczeń został wezwany z trwających zajęć tłumaczył, że planuje zostanie projektantem gier wideo w przyszłości, a pierwotne rysunki były pomysłami do gry, nad którą pracuje. Pracownicy szkoły zarekomendowali rodzicom natychmiastowe zabranie syna do odpowiedniej placówki, której profil pomoże rozwiązać problemy psychiczne chłopaka. Jennifer i James Crumbley odrzucili propozycję, pozostawiając syna w szkole, a sami wrócili do pracy. Zapewnili jednak dyrekcję, że Ethan znajdzie się pod opieką lekarską w ciągu najbliższych 48 godzin. Pracownicy szkoły stwierdzili po namyśle, iż rysunki nie były wystarczającym powodem do uznania nastolatka za zagrożenie dla własnego oraz innych uczniów bezpieczeństwa, ponieważ nigdy wcześniej nie generował problemów. Chłopiec wrócił na zajęcia, gdyż uznano, że pozostawienie go w szkole będzie dla niego lepsze niż odesłanie do pustego domu[3]. Wracając do klasy Ethan miał przerzucony przez ramię plecak, w którym znajdowała się zabrana wcześniej z domu broń i amunicja – żaden z pracowników szkoły ani rodzice nie zajrzeli do środka[4].
Około godziny 12:51 Ethan wyszedł ze szkolnej łazienki z załadowaną bronią, gotów do wcielenia swojego planu w życie. Przemierzając szkolne korytarze zaglądał do mijanych sal lekcyjnych i oddawał strzały do napotkanych tam osób. Ok. 12:54 nastolatek wszedł do łazienki, w której znajdowało się dwóch uczniów. Jednego z nich zastraszył, a drugiego zabił. Ok. 12:57 dwóch przedstawicieli służb rozpoczęło przeszukiwanie budynku, przechwytując sprawcę kilka minut później. Sprawca został usunięty z budynku ok. 13:04[5]. Gdy informacje o zaistniałej sytuacji zaczęły docierać do rodziców, Jennifer Crumbley wysłała synowi wiadomość „Ethan, nie rób tego”. Około 13:37 James Crumbley wykonał telefon pod numer 911, zgłaszając, iż jego syn jest prawdopodobnym sprawcą zdarzenia, gdyż z ich domu zniknęła broń[6].
W wyniku ataku zginęło czterech uczniów: 14-letnia Hana St. Juliana, 16-letni Tate Myre oraz 17-letni Justin Shilling i 17-letnia Madisyn Baldwin. Siedem osób zostało rannych[7].
Wydarzenia prowadzące do tragedii
26 listopada 2021 r. James Crumbley zakupił pistolet Sig Sauer kal. 9 mm jako wczesny prezent świąteczny dla syna. Ethan opublikował na Instagramie swoje zdjęcie z bronią, emotikonką z oczami w kształcie serc i dopiskiem „Właśnie dziś dostałem moją nową piękność. SIG SAUER 9mm. Odpowiem na wszelkie pytania”. Następnego dnia Jennifer zabrała syna na strzelnicę, na social mediach umieszczając wpis „mama i syn testują jego nowy prezent świąteczny”[8].
Dzień przed strzelaniną, podczas zajęć szkolnych Ethan został przyłapany przez nauczyciela na poszukiwaniu różnych rodzajów amunicji, korzystając z wyszukiwarki w telefonie. Nastolatek wytłumaczył zainteresowanie strzelectwem jako „rodzinne hobby” i niedawną wizytą na strzelnicy z matką. Ethan wymienił z matką wiadomości dotyczące zaistniałej sytuacji – jedna z jej odpowiedzi brzmiała: „Lol. Nie jestem na ciebie zła. Musisz nauczyć się jak nie dać się przyłapać” [9]. Pracownicy szkoły próbowali poinformować matkę o wydarzeniu za pomocą wiadomości elektronicznej i głosowej, nie uzyskali jednak odpowiedzi. Noc przed tragedią Ethan nagrał film, w którym omówił planowaną zbrodnię, powiedział również, że myśl o dokonaniu takiego aktu „nieustannie” była obecna e jego myślach.[10].
Dochodzenie w sprawie wykazało, że rodzice nastoletniego sprawcy byli świadomi jego pogarszającego się stanu psychicznego. W przeciągu miesięcy poprzedzających strzelaninę, Ethan miał być „smutniejszy niż zwykle”, a jego jedyny przyjaciel się przeprowadził, co pogorszyło jego samopoczucie. Wysyłał matce niepokojące wiadomości dotyczące swojego stanu psychicznego i doświadczanych halucynacji. Nastolatek znęcał się także nad zwierzętami – głowę jednego z zabitych ptaków przechowywał w słoiku, na podłodze swojej sypialni. Jennifer i James cały swój wolny czas poświęcali opiece nad końmi, przez co Ethan mógł czuć się zaniedbany. Podczas śledztwa wykazano problemy finansowe państwa Crumbley, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz utrzymywanie relacjami pozamałżeńskich, co nie wpływało pozytywnie na dynamikę rodziny[11].
3 grudnia 2021 r. Jennifer i James’owi przedstawione zostały zarzuty nieumyślnego spowodowania śmierci, małżeństwo zostało znalezione dopiero następnego dnia ukrywając się w studiu artystycznym ok. 50 km od Detroit, próbując uciec przez wymiarem sprawiedliwości[12]. Policjanci, którzy przeszukali studio, zabezpieczyli ponad 6 000 USD w gotówce i nowe telefony małżonków. W wyniku takich okoliczności, na obu nałożona została kaucja w wysokości 500 000 USD[13].
Konsekwencje
8 grudnia 2023 r., 17-letni już Ethan Crumbley został skazany na dożywotnie pozbawienie wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego. Przed poznaniem werdyktu przeprosił i stwierdził, iż otrzymaną karą chce zadowolić poszkodowanych. Na szczególną surowość wymierzonej kary wpłynęło zaplanowanie zbrodni z wyprzedzeniem, brak zawahania w trakcie popełniania czynu oraz brutalność, okazana szczególnie wobec dwóch z ofiar[14]. Ethan przyznał się do 24 postawionych mu zarzutów, wycofując wcześniejszy zamiar podjęcia obrony opartej na niepoczytalności[15].
Kary nie uniknęli również rodzice szkolnego zabójcy – 9 kwietnia 2024 r. Jennifer i James Crumbley usłyszeli wyroki od 10 do 15 lat pozbawienia wolności, stając się pierwszymi rodzicami w Stanach Zjednoczonych pociągniętymi do odpowiedzialności karnej za szkolną strzelaninę, której sprawcą było ich dziecko[16]. Zarzucone zostało im zignorowanie potrzeb leczenia psychiatrycznego syna oraz zakup i ułatwienie mu dostępu do niezabezpieczonej broni. Według prokuratorów Crumbleyowie „Stworzyli środowisko, w którym agresywne tendencje ich syna rozkwitły. Wiedzieli, że ich syn jest zakłopotany, po czym kupili mu broń”[17].
Do przeprowadzenia niezależnego dochodzenia w sprawie Oxford High School zatrudniona została zewnętrzna instytucja. Sporządzony na jej podstawie raport zawierał następujące treści: „Pomyłki wystąpiły na każdym szczeblu […] narastały lawinowo, tworząc sytuację, w której komunikacja i zachowanie ucznia powinny wywołać ocenę zagrożenia i interwencję […] Żaden z tych błędów nie był celowy. Ale były to kosztowne błędy”[18].
Strzelanina w Apalachee High School
4 września 2024 r., licząca około 1 900 uczniów Apalachee High School w stanie Georgia stała się miejscem tragedii.
Przebieg wydarzeń
Rankiem szkoła otrzymała anonimowy telefon dotyczący planowanych strzelanin w pięciu szkołach, z czego pierwszą miała być Apalachee (Winder, Georgia, USA)[19] – uczniowie nie zostali jednak odesłani do domów, a lekcje w szkole rozpoczęły się zgodnie z harmonogramem. Nie był to ostatni niepokojący telefon tego poranka – nadawczynią drugiego była zaniepokojona matka jednego z uczniów Marcee Gray, która otrzymała od syna Colta Graya niepokojąco brzmiącą wiadomość „Przepraszam mamo.” Pani Gray zadzwoniła do szkoły ok. 9:50 i nakazała natychmiastowe znalezienie i sprawdzenie jej 14-letniego syna, wskazując, iż jest to nagły i pilny przypadek. Po wykonaniu telefonu matka i dziadek Colta, Charles Polhamus, udali się w 200 kilometrową trasę do miejscowości Winder, w której nastolatek chodził do szkoły i mieszkał ze swoim ojcem, Colinem Grayem[20].
Około godziny 9:45 Colt Gray opuścił salę lekcyjną, co jednak nie było odstępstwem od normy – uczeń często wychodził z lekcji. Krótko po tym, chłopiec o podobnym do niego imieniu i nazwisku został wywołany z klasy, polecono mu, aby zabrał ze sobą plecak. Wywołany chłopiec po chwili wrócił na lekcję i oznajmił, iż nastąpiła pomyłka i nie jego szukano (Apalachee High School odmawia komentarza w sprawie tego wydarzenia). Colt powrócił przed drzwi klasy i zapukał – drzwi w Apalachee High School zamykały się automatycznie i wymagały otwarcia z wewnątrz. Jeden z uczniów wstał i udał się w kierunku drzwi, aby umożliwić Coltowi wejście, jednak zauważył, że chłopak ma broń i natychmiast się wycofał. Nastolatek, nie mając możliwości wejścia do klasy, zaczął strzelać do osób znajdujących się na korytarzu – uczniów i nauczycieli. Świadkowie wskazali, że słyszeli od 10 do 15 strzałów, jeden po drugim. Służby otrzymały zawiadomienie o zagrożeniu ok. 10:20, do szkoły niemal natychmiast dotarło dwóch uzbrojonych funkcjonariuszy policji, z których jeden zatrzymał Colta o 10:26[21]. Zaledwie tydzień przed wydarzeniem nauczyciele z Apalachee zostali wyposażeni w specjalne przyciski alarmowe Centegix – urządzenia po czterokrotnym wciśnięciu przycisku powiadamiają administratorów o niepokojącym wydarzeniu. Ośmiokrotne wciśnięcie przycisku wysyła powiadomienie o aktywnym zagrożeniu na terenie szkoły bezpośrednio do służb. Nauczyciel Stephen Kreyenbuhl twierdzi, że dzięki temu procedura lockdown została rozpoczęta jeszcze zanim usłyszał strzały, co pozwoliło na szybką reakcję ze strony personelu[22].
W strzelaninie zginęły cztery osoby, w tym dwóch uczniów w wieku 14 lat i dwóch nauczycieli w wieku 39 i 53 lat. Ranne zostało dziewięć osób, z czego siedem odniosło rany postrzałowe. Motyw i cele sprawcy póki co nie są znane[23].
Problemy rodzinne
Dziadek nastolatka – Charles Polhamus, przekazał, że nie zauważył u wnuka żadnych problemów ze złością czy agresją, wskazał jednak, że niespokojna sytuacja rodzinna miała na niego bardzo duży wpływ. Po zdrowotnych i finansowych problemach rodziców rodzina Grayów została eksmitowana z domu w 2022 r. Rodzice kilkukrotnie donosili na siebie nawzajem do służb socjalnych, a trójka ich dzieci nieraz zmieniała miejsce zamieszkania. Trwało to do momentu, kiedy matka Colta – Marcee Gray, została aresztowana za posiadanie narkotyków w listopadzie 2023 r. Zabroniono jej wtedy bezpośredniego kontaktowania się z mężem, którego samochód porysowała kluczykami na krótko przed aresztowaniem. Po przeprowadzonych później testach narkotykowych utraciła także prawo do opieki nad dziećmi, nad którymi kuratelę przejął ojciec – dziadek i matka oskarżają go o stosowanie przemocy werbalnej wobec dzieci[24].
Pierwsze podejrzenia
Pierwsze podejrzenia wobec Colta Graya pojawiły się w 2023 r., kiedy FBI powiązało z nastolatkiem konto na internetowym komunikatorze Discord. Wysyłane z niego wiadomości dotyczyły między innymi planowanego „za 2-3 lata” ataku na szkołę, zawierały także zdjęcia broni z dopiskiem „Jestem gotowy”. FBI przekazało zebrane informacje lokalnym służbom, które rozpoczęły śledztwo. Podczas dochodzenia ojciec chłopca, potwierdził posiadanie w domu broni myśliwskiej. Oznajmił, iż „Colt może z niej korzystać pod nadzorem, ale nie ma do niej nieograniczonego dostępu”. W trakcie rozmów przyznał także, że jego syn był wcześniej ofiarą prześladowań rówieśniczych i zmienił szkołę. Wytłumaczył, że próbuje nauczyć nastolatka bezpiecznej obsługi broni palnej, aby zainteresować go naturą i odciągnąć od gier komputerowych[25]. Colin wspomniał także o wspólnym polowaniu, podczas którego Colt zabił swojego pierwszego jelenia – wydarzenie to zostało nagrane i opublikowane na Instagramie przez matkę chłopca w styczniu 2023 r[26].
W trakcie dochodzenia Colt zaprzeczył wysyłaniu wspomnianych wiadomości, ale potwierdził posiadanie konta Discord w przeszłości. Stwierdził, że padło ono ofiarą hakerów i usunął je jeszcze zanim zamieszkał z ojcem. E-mail nastolatka powiązany był z kontem o zapisanej cyrylicą nazwie „Lanza”, najprawdopodobniej nawiązującej do Adama Lanza, sprawcy masakry z Sandy Hook Elementary School w 2012 r. Uzyskane adresy IP powiązane z kontem pochodziły z różnych lokalizacji i pokrywały się z okresem, w którym rodzina została eksmitowana[27]. Dochodzenie zostało zakończone, gdy śledczy wskazali na brak możliwości jednoznacznego potwierdzenia tożsamości użytkownika przedmiotowego konta Discord[28].
Konsekwencje
Coltowi Grayowi przedstawione zostały cztery zarzuty zabójstwa kwalifikowanego (felony murder), za które ma odpowiadać jak osoba dorosła. Kolejne zarzuty pojawią się, kiedy stan zdrowotny pozostałych poszkodowanych zostanie określony przez biegłych[29].
W związku z zakupem karabinu typu AR-15, który został użyty podczas ataku aresztowano także ojca nastolatka. 54-letni Colin Gray, mimo występujących wcześniej podejrzeń wobec chłopca, świadomie zakupił i sprezentował mu broń na święta Bożego Narodzenia w 2023 r. Przedstawiono mu osiem zarzutów okrucieństwa wobec dzieci, cztery zarzuty nieumyślnego spowodowania śmierci i dwa zarzuty zabójstwa drugiego stopnia, za co grozi mu łącznie do 180 lat pozbawienia wolności[30].
Wspólny mianownik
Podobieństwa wydarzeń prowadzących do tragedii w Apalachee High School zostały zauważone przez zajmującą się strzelaniną w Oxford High School prokurator Karen McDonald. W obu przypadkach pojawiły się obawy co do stanu psychicznego chłopców, obydwoje sprawców otrzymało użytą do zamachów broń od swoich ojców jako prezent świąteczny. Prokurator McDonald uważa, że mimo widocznych podobieństw spraw wciąż jest zbyt wcześnie, aby bezpośrednio porównywać ze sobą nastolatków. Pociągnięcie rodziców do odpowiedzialności karnej w obu przypadkach wiąże ze sobą nadzieje na powstrzymanie następnych tragedii jeszcze zanim się wydarzą[31].
[1] E. Levenson, L. del Valle, Former dean says there was no reason to search Michigan school shooter’s backpack for gun, „CNN”, 30.01.2024, https://edition.cnn.com/2024/01/30/us/jennifer-crumbley-trial-oxford-michigan-shooting/index.html, 16.09.2024.
[2] S. Moghe, Michigan shooting suspect’s parents willfully disregarded signs that their son was a threat, prosecutors say, „CNN”, 24.12.2021, https://edition.cnn.com/2021/12/24/us/michigan-school-shooting-suspect-parents/index.html, 16.09.2024.
[3] Key moments surrounding Michigan high school shooting, „The Associated Press”, 5.12.2021,https://apnews.com/article/crime-shootings-education-michigan-school-shootings-a734bfa163d0e761b1eac3031ba0569a, 16.09.2024.
[4] E. Levenson, L. del Valle, Former dean says…
[5] J. Chambers, Sheriff’s timeline shows Oxford shooting lasted longer than previous reports, „The Detroit News”, https://eu.detroitnews.com/story/news/local/michigan/2023/03/16/oxford-michigan-school-shooting-sheriff-response-timeline/70012836007/, 16.09.2024.
[6] Key moments surrounding Michigan high school shooting…
[7] J. Chambers, Sheriff’s timeline shows…
[8] Key moments surrounding the Michigan high school shooting in 2021, „The Associated Press”, 15.03.2024, https://apnews.com/article/michigan-school-shooting-key-moments-timeline-29d761d225d3ada8322a88c568fd1e74, 16.09.2024.
[9] Tamże.
[10] Key moments surrounding Michigan high school shooting…
[11] S. Moghe, Michigan shooting suspect’s…
[12] Key moments surrounding Michigan high school shooting…
[13] Key moments surrounding the Michigan high school shooting in 2021…
[14] E. White, C. Williams, Michigan teen gets life in prison for Oxford High School attack, „The Associated Press”,9.12.2023, https://apnews.com/article/oxford-michigan-school-shooting-ethan-crumbley-sentencing-fb10065053ca542b0d443671bab53947, 16.09.2024.
[15] C. Williams, M. Householder, Michigan teen pleads guilty to killing 4 in school shooting, 24.10.2024, https://apnews.com/article/pontiac-michigan-oxford-high-school-shooting-crime-shootings-ff69e26f96bb07af5dcb76bddc650bb4, 17.09.2024.
[16] A. Radford, M. Chowdhury, Parents of Michigan school shooter sentenced, „CNN”, 9.04.2024, https://edition.cnn.com/us/live-news/james-jennifer-crumbley-sentencing-04-09-24/index.html, 17.09.2024.
[17] C. Williams, M. Householder, Michigan teen pleads guilty …
[18] Investigation finds a threat assessment should have been done before the Oxford High School shooting, „The Associated Press”, 31.10.2023, https://apnews.com/article/investigation-crumbley-oxford-high-shooting-school-899e59fdce25d92d7307dd0b1ddcea18, 17.09.2024.
[19] N. Salahieh, M. Krupa, N. Chavez, From Algebra 1 to barricading doors: How the Georgia school shooting unfolded, „CNN”, 5.09.2024, https://edition.cnn.com/2024/09/05/us/timeline-georgia-high-school-shooting, 13.09.2024.
[20] I. Rosales, L. Mascarenhas, C. Tebor, E. Levenson, M. Edwards, Call from suspect’s mom to Apalachee High School before shooting was not the only warning that morning, „CNN”, 11.09.2024, https://edition.cnn.com/2024/09/10/us/georgia-school-shooting-questions/index.html, 13.09.2024.
[21] E. Levenson, C. Tebor, A text, a call, then gunfire: New details raise questions about efforts to prevent Georgia school shooting, „CNN”, 9.09.2024, https://edition.cnn.com/2024/09/09/us/apalachee-school-shooting-unfolded/index.html, 13.09.2024.
[22] ’It’s insane’: Teacher praises technology that protected students during shooting, „CNN”, https://edition.cnn.com/2024/09/05/us/video/apalachee-school-shooting-georgia-door-technology-cnc-ldn-digvid, 13.09.2024.
[23] M. Thiessen, What we know after a 14-year-old boy was charged with killing 4 people at his Georgia high school, „The Associated Press”, 7.09.2024, https://apnews.com/article/georgia-school-shooting-whats-known-f5300931a4a648e8887a1b8d0fdd6558, 13.09.2024.
[24] Y. Abou-Ghazala, C. Tolan, S. Glover, J. Campbell, C. Devine, A. Gordon, Georgia high school shooting suspect referenced Parkland massacre in writings found in his bedroom, source says, „CNN”, 6.09.2024, https://edition.cnn.com/2024/09/05/us/colt-gray-suspect-georgia-shooter/index.html, 13.09.2024.
[25] Tamże.
[26] I. Rosales, L. Mascarenhas, C. Tebor, E. Levenson, M. Edwards, Call from suspect’s mom…
[27] https://www.newsweek.com/colt-gray-court-georgia-school-shooting-apalachee-1949882
[28] Y. Abou-Ghazala, C. Tolan, S. Glover, J. Campbell, C. Devine, A. Gordon, Georgia high school…
[29] H. Yan, Teen shooting suspect will face more charges, district attorney says, „CNN”, 6.09.2024, https://edition.cnn.com/us/live-news/georgia-shooting-apalachee-high-school-09-06-24#h_88234b93f5f2a612b20f1cdf8a449e06, 13.09.2024.
[30] E. Keller, Colt Gray’s Two Words Muttered During His First 11-Minute Court Appearance, „Newsweek”, 6.09.2024, https://www.newsweek.com/colt-gray-court-georgia-school-shooting-apalachee-1949882, 13.09.2024.
[31] E. Keller, J. Sundel, Colt Gray’s Case 'Eerily Similar’ to Oxford HS Mass Shooter Ethan Crumbley, „Newsweek”, 6.09.2024, https://www.newsweek.com/prosecutor-compares-ethan-crumbley-colt-gray-school-shooting-cases-1950021, 13.09.2024.
Polityka prowadzona przez talibów od czasu ponownego przejęcia władzy w 2021 r. tworzy represyjny i dyskryminujący wobec kobiet system. Ustanowione wcześniej instytucje zajmujące się prawami kobiet przestały istnieć, a skala i powaga występujących naruszeń nieustannie rosną.
Jednym z pierwszych podjętych przez organizację kroków było przekształcenie Ministerstwa Spraw Kobiet (The Ministry of Women’s Affairs) w Ministerstwo Krzewienia Cnót i Zapobiegania Występkom (Ministry for the Propagation of Virtue and Prevention of Vice). Przyjmuje ono rolę jednego z wielu kanałów, przez które talibowie przekazują nowo ustanowione prawa, a także pilnuje ich wdrażania i przestrzegania. W grudniu 2021 r. ministerstwo wprowadziło jedno z najbardziej restrykcyjnych w skutkach praw. Dotyczy ono przemieszczania się kobiet wyłącznie w obecności mahrama, czyli męskiego opiekuna będącego członkiem rodziny. Początkowo nakaz dotyczył podróży dalszych niż 72 km, co nie oddziaływało w dużym stopniu na codzienne życie Afganek. Jednak eskalacja nastąpiła 7 maja 2022 r., gdy prawo uległo zmianie, całkowicie zakazując kobietom samodzielnego opuszczania domów. Ofiarami prześladowań i napaści ze strony talibów nie zostały wyłącznie kobiety opuszczające swoje domy bez opieki, ale także mężczyźni fałszywie podający się za ich mahrama. Wcześniej ustanowiony nakaz noszenia przez wszystkie „dojrzałe” kobiety hidżabu (pozostawiona odsłonięta twarz) został zmieniony na noszenie nikabu (jedynie odsłonięte oczy) lub burki (zasłonięte całe ciało). Odpowiedzialność i potencjalna kara za dostosowanie się kobiet do przepisów spadła na męskich członków ich rodzin[1]. W listopadzie 2022 r. dodatkowo zakazano kobietom korzystania z publicznych parków i siłowni ze względu na „nieprzestrzeganie” ustanowionych wcześniej nakazów segregacji płciowej i noszenia hidżabu[2].
Od czasu ponownego przejęcia władzy talibowie odwrócili cały wypracowany wcześniej postęp edukacyjny. Pomimo wcześniejszych zapewnień ostatecznie zakazali dziewczynkom uczęszczanie do placówek na poziomie powyżej szkoły podstawowej. Dla większości jedyną szansą pozostaje nauka samodzielna lub w organizowanych w ukryciu szkołach. Uczelnie początkowo umożliwiały kobietom uczęszczanie na zajęcia pod specjalnymi warunkami. Między innymi studentom nakazywano korzystanie z osobnych wyjść i wejść z podziałem na płeć oraz odbywanie zajęć w trybie zmianowym, różnych dniach lub przy oddzieleniu fizyczną barierą. Studentki mogły komunikować się i być nauczane wyłącznie przez kobiety, co skutkowało niedoborem wykwalifikowanego personelu. Liczba wymagań, jakie musiały spełnić, oraz stale zachodzące w nich zmiany i brak rzeczywistej możliwości rozpoczęcia kariery po ukończonych studiach doprowadziły wiele studentek do rezygnacji z nauki[3]. W grudniu 2022 r. uczelnie publiczne i prywatne zamknięto dla kobiet do odwołania[4].
Praca Afganek w sektorze publicznym została ograniczona do obejmowania wyłącznie stanowisk „nieodpowiednich dla mężczyzn”. Kobiety nie otrzymały żadnego miejsca w prowadzonym przez talibów rządzie, wykluczono je też z pracy w międzynarodowych organizacjach pozarządowych. Pracującym kobietom zakazano jakichkolwiek interakcji z męskimi współpracownikami i klientami, a w sektorze zdrowia – także opieki nad pacjentami płci męskiej. Nakaz podróżowania i ciągłego przebywania z mahramem bezpośrednio przyczynił się do rezygnacji i utraty pracy przez wiele Afganek[5]. W lipcu 2023 r. talibowie dodatkowo nakazali zamknięcie wszystkich salonów piękności, wskazując na ich niezgodność z postanowieniami islamu oraz bycie „niepotrzebnym obciążeniem finansowym dla panów młodych i ich rodzin”. Mimo protestów zamknięto około 12 tys. obiektów, pozbawiając tym samym kolejne 60 tys. kobiet możliwości zarobku. Dla wielu Afganek salony kosmetyczne były też jedynym bezpiecznym miejscem spotkań bez ciągłego nadzoru. Niektóre kontynuują swoją pracę w ukryciu, narażając przy tym jednak życie. Sytuacja jest szczególnie krytyczna dla rodzin, w których kobiety odpowiedzialne były za ich utrzymanie, a dodatkowo zaostrza to panujący w kraju humanitarny i ekonomiczny kryzys[6].
Nakazy i zakazy stosowane wobec kobiet wprowadzają cały system w błędne koło – np. muszą one korzystać wyłącznie z opieki lekarzy płci żeńskiej, podczas gdy kobietom nie wolno pracować lub się kształcić. Afganistan posiada jeden z najwyższych współczynników śmiertelności wśród kobiet w trakcie porodu. Obecnie szacuje się, że matka umiera średnio co dwie godziny w związku z różnymi komplikacjami w trakcie ciąży, porodu lub po porodzie. Na 1000 żywych urodzeń umiera średnio 22 noworodków[7]. Około 840 tys. Afganek w ciąży i karmiących piersią oraz około 3,2 mln dzieci cierpi z powodu niedożywienia[8].
Od czasów przejęcia rządów przez talibów zauważono znaczny wzrost przymusowych małżeństw, także wśród niepełnoletnich kobiet. Niektóre z nich zawierane są w celu uniknięcia małżeństwa z członkiem talibów. Często jednak w przymusowe małżeństwo z członkiem organizacji kobieta wstępuje w celu ochrony rodziny lub pozyskania środków na utrzymanie pozostałych dzieci. Kobiety i dziewczynki stają się ofiarami przemocy domowej i gwałtów, a próby ucieczki wiążą się dla nich z brutalnymi konsekwencjami[9].
W sierpniu 2024 r. ogłoszono nowe prawa, wśród których znalazły się kolejne restrykcje. Kobietom nakazano noszenie zakrywających całe ciało burek oraz absolutny zakaz publicznego używania głosu, w tym śpiewania i czytania. W obliczu wprowadzonych ograniczeń afgańskie kobiety zaprotestowały, publikując nagrania w social mediach, na których śpiewają. Posty oznaczono hasztagiem #LetUsExist (#PozwólNamIstnieć)[10].
Specjalistka Mélissa Cornet podsumowała tę sytuację słowami: „Po dziesięcioleciach wojny nikt nie chce kolejnego konfliktu, kolejnej wojny ani inwazji”. Zwróciła także uwagę na konieczność utrzymywania pozytywnych kontaktów z talibami między innymi w celu dalszego udzielania i przekazywania mieszkańcom Afganistanu pomocy humanitarnej: „ONZ działa w Afganistanie, a zatem musi współpracować z talibami […] Jeśli [ONZ] przyjmie bardzo twarde stanowisko w kwestii praw kobiet, zostanie wydalone z kraju i nikt nie będzie mógł rozmawiać z reżimem i pomagać Afgańczykom”[11].
[1] Afghanistan: Death in slow motion: Women and girls under Taliban rule, „Amnesty International” 27.06.2022, https://www.amnesty.org/en/documents/asa11/5685/2022/en/, 9.09.2024.
[2] Afghan women barred from gyms, Taliban official says, „Al Jazeera”, 10.11.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/11/10/taliban-ban-afghan-women-from-gyms-and-parks-in-new-crackdown, 9.09.2024.
[3] Afghanistan: Death in slow motion…
[4] Afghanistan: Taliban ban women from universities amid condemnation, „BBC”, 21.12.2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-64045497, 9.09.2024.
[5] Afghanistan: Death in slow motion…
[6] ‘An island of freedom’: Inside the secret beauty salons of Afghanistan, „Al Jazeera”, 17.08.2024,
[7] A. Hanayish, S. Lewal, M. Scollon, ’Every Midwife Is Afraid’: Worrying Signs Over Maternal Deaths In Afghanistan, „Radio Free Europe/Radio Liberty”, 20.05.2023, https://www.rferl.org/a/afghanistan-maternal-mortality-rate-midwives/32419238.html, 9.09.2024.
[8] ‘An island of freedom’…
[9] Afghanistan: Death in slow motion…
[10] P. Rouquette, Afghan women erased by the Taliban as the international community looks on, „France 24”, 31.08.2024 https://www.france24.com/en/asia-pacific/20240831-afghanistan-women-erased-taliban-international-community-looks-on, 9.09.2024.
[11] Tamże.
Sytuacja polityczna w Senegalu
Opracowała: Wiktoria Cybula
Senegal to zamieszkiwany przez około 18 milionów ludzi kraj znajdujący się w najbardziej wysuniętej na zachód części Afryki[1]. Dotychczas uważano go za jedną z najstabilniejszych afrykańskich wyborczych demokracji. Władza między partiami przekazywana była pokojowo od 2000 r.[2] W pierwszych dniach czerwca oraz sierpnia 2023 r. przez stolicę Senegalu, Dakar, przepłynęła fala protestów związanych ze skazaniem i aresztowaniem opozycjonisty Ousmane Sonki.
W 2016 r. został on zwolniony ze stanowiska inspektora podatkowego, po czym dołączył do parlamentu, obejmując także stanowisko burmistrza miasta Ziguinchor[3]. Obecnie 49-latek jest liderem opozycji i przewodniczącym senegalskiej partii PASTEF (Patriotes Africains du Sénégal pour le Travail, l’Ethique et la Fraternité, PASTEF)[4]. W poprzednich wyborach prezydenckich, odbywających się w 2019 r., Sonko zajął trzecie miejsce względem obecnie panującego prezydenta Macky’ego Salla. Sonko, którego popularność – zwłaszcza wśród młodych obywateli Senegalu – znacząco rośnie, zapowiedział swoją kandydaturę w przyszłych wyborach, planowanych na luty 2024 r.[5] Obecnie rządzący prezydent,
Macky Sall, sprawuje już swoją drugą kadencję, piastując stanowisko prezydenta od 2 kwietnia 2012 r.[6]
Tegoroczne protesty mają bezpośredni związek z tymi, które odbyły się w marcu 2021 r. Przyczyną ich wybuchu były oskarżenia wystosowane wobec opozycjonisty. Ousmane Sonko został wówczas posądzony o gwałt oraz stosowanie gróźb wobec młodej pracowniczki salonu masażu. W drodze do sądu, 3 marca 2021 r., aresztowano go pod zarzutami „zakłócania porządku publicznego i brania udziału w niedozwolonej demonstracji”. Podczas jego drogi do sądu w stolicy wybuchły agresywne demonstracje[7]. Protestujący obywatele podpalali samochody, stacje benzynowe oraz supermarkety i sklepy, które później plądrowali. Podjęto zatem decyzję o tygodniowym zamknięciu szkół działających na terenie stolicy kraju[8] oraz ograniczeniu dostęp do mediów społecznościowych i innych aplikacji wykorzystywanych do komunikacji[9]. Kilkudniowe protesty okazały się tragiczne w skutkach. Według Amnesty International w demonstracjach z 2021 r. zginęło 14 osób, z których 12 postrzeliły senegalskie siły bezpieczeństwa. Natomiast według Senegalskiego Czerwonego Krzyża około 600 osób zostało rannych. Oprócz ograniczenia dostępu do Internetu na 72 godziny odcięto
również sygnał stacji telewizyjnych WALF TV, SEN TV oraz 2STV, co argumentowane „powtarzanym nawoływaniem do powstania ludowego […] poprzez zapętloną emisję obrazów z powstania” [10].
8 marca 2021 r., po nieustannie trwających agresywnych protestach, Ousmane Sonko został wypuszczony z aresztu pod nadzorem sądowym. Po opuszczeniu aresztu wezwał on swoich zwolenników do kontynuowania protestów, jednak prosił o protestowanie w sposób pokojowy. Zarówno zwolennicy Sonki, jak i on sam uważają oskarżenia i areszt za umotywowane politycznie. Sonko, który otwarcie krytykuje rządy prezydenta Salla, twierdzi, że jest to jego bezpośrednie działanie w celu wykluczenia jego udziału w przyszłych wyborach prezydenckich[11].
Kolejne protesty rozpętały się na początku czerwca 2023 r., będąc skutkiem wznowienia postępowań wobec Ousmane Sonki. Oczyszczono go z zarzutów dotyczących gwałtu i stosowania gróźb, jednak skazano na dwa lata więzienia za „deprawowanie młodzieży” („corrupting youth”). Oznacza to „niemoralne zachowanie się wobec osoby poniżej 21. roku życia”[12], ale może odnosić się również do „wykorzystywania swojej pozycji władzy do uprawiania seksu z osobami poniżej 21. roku życia”[13]. Na dwa lata więzienia, również pod zarzutem „deprawowania młodzieży”, skazano także Ndeye Khady Ndiayę, właścicielkę salonu masażu, w którym pracowała młoda masażystka[14].
Sonko został skazany na dwa lata więzienia „in absentia”, czyli nie znajdując się w sądzie w trakcie postępowania sądowego. Otrzymanie wyroku „in absentia” znacznie utrudnia sytuację polityka i przynajmniej tymczasowo blokuje jego możliwość wzięcia udziału w przyszłych wyborach. Według senegalskich profesorów prawa nie może on bowiem odwołać się od otrzymanego wyroku, dopóki nie znajdzie się w więzieniu[15]. Jego dom w Dakarze został otoczony zarówno przez policję jak i protestujących, którzy obawiali się zagrożenia jego udziału w przyszłych wyborach. Protesty wybuchły również w miejscowości Ziguinchor, jednak największą skalę przybrały w stolicy kraju[16]. Demonstranci podpalili kilka pojazdów oraz obrzucali kamieniami policjantów, którzy w odwecie użyli gazu łzawiącego[17].
Według Amnesty International w czerwcowych protestach zginęły 23 osoby, w tym 3 dzieci, a 390 osób zostało rannych. W przypadku protestów z 2021 r. oraz 2023 r. Amnesty International zauważyła obecność „uzbrojonych cywili”, atakujących protestujących i działających wraz z senegalskimi siłami bezpieczeństwa. Dostęp do Internetu poprzez mobilną transmisję danych został ograniczony między 4 a 6 czerwca, natomiast dostęp do mediów społecznościowych – między 2 a 7 czerwca. W tym roku ponownie odcięto sygnał stacji telewizyjnej WALF TV oraz zakłócano możliwość stacji w nadawaniu programu na jej kanale w serwisie YouTube[18].
Zwolennicy prezydenta Salla często argumentowali jego możliwy udział w kolejnych wyborach i trzecią kadencję tym, że jego pierwsza kadencja „nie liczyła się”, gdyż rozpoczęła się przed przyjęciem nowej konstytucji. Wraz z początkiem lipca prezydent Macky Sall rozwiał wątpliwości obywateli, publicznie ogłaszając, że nie będzie startował w przyszłych wyborach prezydenckich. Jego działanie polityczna analityczka Alioune Tine porównała do „dezaktywowania bomby”. Wielu podejrzewało, że prezydent będzie ubiegał się o ponowną elekcję, choć zgodnie z obecną senegalską konstytucją prezydent może sprawować swoją funkcję tylko dwie pięcioletnie kadencje[19].
W związku z tym wydarzeniem w lipcu został skazany Birame Souleye Diop, senegalski polityk, również wywodzący się z partii PASTEF. Porównał on prezydenta Salla do prezydenta Wybrzeża Kości Słoniowej, Alassane Ouattary. Diop zasugerował, że Macky Sall może otruć swojego przyszłego, niewybranego jeszcze następcę politycznego, aby w jego miejsce wziąć udział w przyszłych wyborach. W podobny sposób postąpił właśnie Alassane Ouattara, który zapowiedział rezygnację z udziału w trzeciej turze wyborów w 2020 r., od czego jednak odstąpił po śmierci swojego wybranego politycznego następcy[20].
Od 28 maja 2023 r. Ousmane Sonko przebywał w areszcie domowym, uważając to przetrzymywanie za nielegalne. 25 lipca 2023 r. zniesiono dodatkowe zabezpieczenia wokół jego domu, gdyż uznano, że potencjalne zagrożenie wybuchem kolejnych protestów i ponownym zakłóceniem porządku publicznego minęło[21]. 28 lipca 2023 r. Ousmane Sonko został ponownie aresztowany. Według jednego z prawników Sonko kilka dni wcześniej otrzymał zezwolenie na opuszczanie swojej posesji. Prawnik opozycjonisty podał również wstępne przyczyny jego aresztowania, którymi były „kradzież telefonu komórkowego i podżeganie do przemocy”[22]. Wcześniej, 28 lipca 2023 r., po powrocie do domu z modlitw, Sonko za pośrednictwem Facebooka skarżył się na bycie nagrywanym przez przedstawicieli sił bezpieczeństwa. Wspomniał również o wcześniejszym odebraniu mu m.in. broni (na którą miał zezwolenie), czterech telefonów komórkowych, komputera, walizki z ubraniami oraz pieniędzy w kwocie 2 000 000 CFA. Według postu Sonko zabrał przedstawicielowi sił zbrojnych telefon, prosząc go o odblokowanie urządzenia i usunięcie wykonanych przez niego materiałów, czego jednak mu odmówiono[23]. 30 lipca 2023 r. ogłoszono, że Ousmane Sonko został aresztowany pod zarzutem „podżegania do powstania”, „osłabiania bezpieczeństwa państwa, czynów mających na celu zagrożenie bezpieczeństwa publicznego i wywoływanie poważnego niepokoju politycznego, przestępczego związku z organizacją terrorystyczną oraz kradzieży”[24]. Oficjalnie nie ma to żadnego związku z poprzednim wyrokiem. Krótko po aresztowaniu Sonki jego partia polityczna, PASTEF, została rozwiązana przez Senegalskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Minister spraw wewnętrznych Felix Abdoulaye Diome uzasadnił to „częstym nawoływaniem zwolenników do ruchów powstańczych, prowadzących do poważnych konsekwencji, takich jak ofiary śmiertelne, wielu rannych oraz akty grabieży mienia publicznego i prywatnego”[25].
31 lipca 2023 r. protesty po raz kolejny rozpętały się w Senegalu wraz z ponownym ograniczeniem dostępu do TikToka i korzystania z transmisji danych komórkowych. Według Amnesty International w sierpniowych protestach zginęło sześć osób, aresztowano też kilku członków partii PASTEF oraz dziennikarza, który skomentował zatrzymanie Ousmane Sonki, nadając na żywo w social mediach. Amnesty International wzywa władze Senegalu do „poszanowania praw człowieka, zaprzestania arbitralnych zatrzymań dziennikarzy, opozycjonistów oraz obywateli, poszanowania prawa do wolności wypowiedzi i dostępu do informacji poprzez zniesienie zawieszenia dostępu do transmisji danych komórkowych jak i portalu społecznościowego TikTok”. Organizacja domaga się również przeprowadzenia śledztwa w sprawie śmierci zarówno tegorocznych ofiar, jak i tych z protestów 2021 r.[26]
Kandydatami do przyszłych wyborów są m.in. Idrissa Seck i Aminata Touré. Idrissa Seck zajął drugie miejsce w poprzednich wyborach prezydenckich, znajdując się między prezydentem Sallem (na pierwszym miejscu) a Ousmane Sonką (na trzecim miejscu)[27]. Aminata Touré pracowała wcześniej u boku prezydenta Salla jako premier w latach 2013 – 2014, będąc drugą senegalską kobietą pełniącą tę funkcję.[28]
Udział Ousmane Sonki w przyszłorocznych wyborach prezydenckich nadal znajduje się pod znakiem zapytania. Opozycjonista od 6 sierpnia 2023 r. znajduje się w szpitalu po odbyciu tygodniowego protestu głodowego[29].
Senegalczycy obawiają się, że zarówno śmierć i obrażenia poniesione przez protestujących, jak i działania przeprowadzane przez rząd wobec opozycjonistów i dziennikarzy zostaną zapomniane wobec decyzji prezydenta Salla o rezygnacji z udziału w kolejnych wyborach. Bez względu na to, kto zostanie następnym prezydentem kraju, pewnym jest, że czeka na niego wiele wyzwań, jak stworzenie większej liczby miejsc pracy, gdyż Senegal zmaga się z dużym bezrobociem, szczególnie wśród osób młodych, zmierzenie się z poprawą dostępu do podstawowych usług oraz zwiększenie i zabezpieczenie stałego dostępu do żywności dla obywateli kraju[30].
[1] Senegal, „Britannica”, https://www.britannica.com/place/Senegal, 14.08.2023.
[2] Senegal, „Freedom House”, https://freedomhouse.org/country/senegal, 14.08.2023.
[3] P.A. Diaw & C. Macaulay, Ousmane Sonko trial: Senegal opposition leader sentenced for 'corrupting youth’, „BBC”, 1.06.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-65775987, 14.08.2023.
[4] PRÉSENTATION DU PARTI PASTEF, „PASTEF Les Patriotes”, https://pastef.org/presentation-du-parti-pastef/, 14.08.2023.
[5] Senegal opposition leader freed amid new clashes, „DW”, 8.03.202, https://www.dw.com/en/senegal-opposition-leader-freed-amid-new-clashes/a-56809907, 14.08.2023.
[6] Biography, „Presidency of Senegal”, https://www.presidence.sn/en/presidency/biography, 14.08.2023.
[7] NEWS WIRES, Senegal opposition leader Sonko arrested on way to Dakar court to face rape charge, „France 24”, 3.03.2021, https://www.france24.com/en/africa/20210303-senegal-opposition-leader-sonko-arrested-on-way-to-dakar-court-to-face-rape-charge, 14.08.2023.
[8] Senegal opposition leader freed amid new clashes…
[9] Senegal protests escalate as opposition leader appears in court, „Al Jazeera”, 5.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/5/senegal-opposition-leader-faces-rape-charge-as-protests-escalate, 14.08.2023.
[10] Senegal: One year on from the deaths of 14 demonstrators, the families demand Justice, „Amnesty International”, 3.03.2022, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/senegal-one-year-after-march-2021-families-demand-justice/, 14.08.2023.
[11] Senegal’s Sall calls for calm; opposition leader urges protests, „Al Jazeera”, 8.03.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/3/8/senegal-opposition-leader-indicted-and-released-on-bail, 14.08.2023.
[12] P.A. Diaw & C. Macaulay, Ousmane Sonko trial…
[13] Senegal’s Ousmane Sonko charged…
[14] P.A. Diaw & C. Macaulay, Ousmane Sonko trial…
[15] Senegal’s Sonko can be arrested ‘at any time’: Justice minister, „Al Jazeera”, 1.06.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/6/1/senegal-opposition-leader-sentenced-to-two-years, 14.08.2023.
[16] N. Négoce, Senegal shuts social media as protesters die after Sonko sentencing, „BBC”, 2.06.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-65788534, 14.08.2023.
[17] Ousmane Sonko sentenced: Why are tensions flaring in Senegal?, „Al Jazeera”, 2.06.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/6/2/ousmane-sonko-sentenced-why-are-tensions-flaring-in-senegal, 14.08.2023.
[18] Senegal: Amnesty International calls for independent enquiry into deadly crackdown on protests, „Amnesty International”, 9.06.2023, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/06/senegal-amnesty-international-demande-une-enquete-independante-sur-la-repression-meurtriere-lors-des-manifestations/, 14.08.2023.
[19] N. Négoce, Senegal’s Macky Sall defuses a political timebomb by not seeking a third term, „BBC”, 5.06.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-66097323, 14.08.2023.
[20] Senegalese opposition figure charged with insulting President Sall, „Africanews”, 12.07.2023, https://www.africanews.com/2023/07/12/senegalese-opposition-figure-charged-with-insulting-president-sall/, 14.08.2023.
[21] Senegal: government justifies lifting security measures around Sonko’s home, „Africanews”, 26.07.2023, https://www.africanews.com/2023/07/26/senegal-government-justifies-lifting-security-measures-around-sonkos-home/, 14.08.2023.
[22] Top Senegalese opposition leader Ousmane Sonko arrested: Lawyer, „Al Jazeera”, 28.07.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/7/28/top-senegalese-opposition-leader-ousmane-sonko-arrested-lawyer, 14.08.2023.
[23] O. Sonko, À mon retour de la prière du vendredi…, 28.07.2023, https://www.facebook.com/photo/?fbid=841398154012225&set=a.347916980027014, 14.08.2023.
[24] Senegal’s Ousmane Sonko charged with fomenting insurrection, „Al Jazeera”, 30.07.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/7/30/senegals-ousmane-sonko-charged-with-fomenting-insurrection, 14.08.2023.
[25] Senegal dissolves party of opposition leader Sonko, „Al Jazeera”, 31.07.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/7/31/senegal-dissolves-party-of-opposition-leader-sonko, 14.08.2023.
[26] Senegal: New restrictions on individual freedoms must stop, „Amnesty International”, 4.08.2023, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/08/senegal-les-nouvelles-restrictions-entravant-les-libertes-individuelles-doivent-cesser/, 14.08.2023.
[27] N. Roll, Succeeding Sall: Who will be Senegal’s next president in 2024?, „Al Jazeera”, https://www.aljazeera.com/features/2023/7/14/succeeding-sall-who-will-be-senegals-next-president-in-2024, 14.08.2023.
[28] AMINATA TOURÉ Former Prime Minister of Senegal (2013-2014), „The Council of Women World Leaders”, https://www.councilwomenworldleaders.org/aminata-toureacute.html, 14.08.2023.
[29] Senegal’s Ousmane Sonko hospitalised after one week on hunger strike, „Al Jazeera”, 7.08.2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/7/senegals-ousmane-sonko-hospitalised-after-one-week-on-hunger-strike, 14.08.2023.
[30] N. Roll, Succeeding Sall: Who will be…
Wybory w Nigerii 2023
Opracowała: Wiktoria Cybula
Nigeria, położona na zachodnim wybrzeżu Afryki, zamieszkiwana jest przez około 220 milionów ludzi[1]. To państwo pełne sprzeczności, zmagające się z wieloma wewnętrznymi problemami, takimi jak rosnąca inflacja, niedobory paliwa i gotówki, korupcja, duże bezrobocie czy nasilająca się działalność organizacji terrorystycznych. Jest to bogaty w surowce kraj, w którym 4 na 10 mieszkańców żyje na granicy ubóstwa. Tego roku dobiega końca kadencja obecnie panującego prezydenta – Muhammadu Buhariego. Nigeryjskie wybory prezydenckie mają duże znaczenie dla całego regionu. Z 220 milionów obywateli zamieszkujących ten kraj aż 93,5 miliona to zarejestrowani wyborcy; dużą ich część stanowią młodzi Nigeryjczycy – pełni optymizmu oraz nadziei na zmianę władzy i poprawę sytuacji w państwie[2].
Zgodnie z konstytucją z 1999 roku władza w Nigerii sprawowana jest przez wybieranego na czteroletnią kadencję prezydenta. Prezydent odpowiedzialny jest za mianowanie wiceprezydenta i członków gabinetu. Dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe składa się z Senatu i Izby Reprezentantów. Każdy z 36 stanów w Nigerii wybiera na czteroletnie kadencje po 10 członków do Izby Reprezentantów (łącznie 360 osób) oraz po 3 członków do Senatu. Dodatkowo do Senatu wybierany jest jeden członek z Federalnego Terytorium Stołecznego, czyli obszaru, w którym znajduje się stolica kraju – Abudża (łącznie 109 osób)[3].
Wszyscy obywatele po ukończeniu 18. roku życia mają prawo do oddania głosu. Aby to zrobić, obywatel musi posiadać ważną kartę PVC (Permanent Voter’s Card – Stała Karta Wyborcy), zawierającą biometryczne dane wyborcy, służące do identyfikacji i weryfikacji głosującego w dniu wyborów. Po przejściu weryfikacji Nigeryjczycy oddają swój głos poprzez pozostawienie odcisku swojego kciuka obok logo partii, na którą chcą zagłosować. Tegoroczne wybory różniły się od poprzednich ze względu na użycie ulepszonej wersji systemu BVAS (Bimodal Voter Accreditation System – Bimodalny System Akredytacji Wyborców). BVAS to małe prostokątne urządzenie z ekranem, które jest w stanie zidentyfikować wyborców na podstawie zdjęcia ich twarzy oraz odcisku palca. System ten powinien również przekazywać wyniki bezpośrednio do portalu INEC, teoretycznie uniemożliwiając fałszowanie wyników wyborów[4].
Aby wygrać w pierwszej turze, jeden z kandydatów musi zdobyć większość głosów oraz ponad 25% głosów w co najmniej 24 z 36 stanów. Jeśli żaden z kandydujących nie spełni wyżej wymienionych warunków, odbywa się druga tura wyborów. Bierze w niej udział tylko dwóch kandydatów z wcześniej uzyskaną największą liczbą głosów. Jeśli żadnemu z kandydatów nie uda się spełnić obu warunków zwycięstwa, odbywa się trzecia tura, w której kandydat wygrywa wyłącznie za pomocą największej otrzymanej liczby głosów[5].
Dodatkowo w Nigerii stosuje się zasadę znaną jako „zoning”, czyli „podział na strefy”. Polega ona na tym, że partie dzielą swoich kandydatów na prezydenta i wiceprezydenta na osoby pochodzące z dwóch różnych części kraju: północną i południową. Sprawujący władzę prezydent musi również wielokrotnie zmieniać miejsce zamieszkania pomiędzy obiema częściami kraju. Zasada ta ma na celu zapewnienie, że żadna część państwa nie zostanie bez władzy i odpowiedniej reprezentacji[6].
Obecnie panujący prezydent Nigerii, Muhammadu Buhari, pełnił funkcję militarnej głowy stanu w latach 1984–1985, a w 2014 roku został nominowany jako kandydat na prezydenta z partii All Progressives Congress (APC). Jego wcześniejsze militarne doświadczenie i dobra reputacja sprawiły, że Nigeryjczycy uznali go wtedy za atrakcyjnego kandydata. Urząd prezydenta kraju sprawował nieprzerwanie od 2015 do 2023 roku[7]. Okres ten i rezultaty jego panowania spotykają się z bardzo zróżnicowanymi opiniami[8].
W tym roku o przejęcie funkcji prezydenta ubiegało się łącznie 18 kandydatów. Główna i najbardziej zacięta walka toczyła się między najpopularniejszą trójką.
Atiku Abubakar – Peoples Democratic Party (PDP)
To 76-letni kandydat należący do partii PDP. Wcześniej z niepowodzeniem pięciokrotnie kandydował na stanowisko prezydenta. Obejmował funkcję wiceprezydenta w latach 1999–2007, a wcześniej pracował jako urzędnik państwowy. Jego kampania opiera się na sukcesach odniesionych jako wiceprezydent Nigerii, jednak zarzuca mu się liczne nieprawidłowości finansowe[9].
Bola Tinubu – All Progressives Congress (APC)
To 70-letni kandydat, należący do obecnie rządzącej partii APC. W latach 1999–2007 był gubernatorem stanu Lagos, który znacznie rozwinął się podczas jego kadencji. Kilkukrotnie oskarżano go o korupcję oraz posądzano o zły stan zdrowia, jednak wszystkim zarzutom zaprzecza. Znany jest również jako „polityczny ojciec chrzestny”, ponieważ często pomaga innym w objęciu różnych urzędów[10].
Peter Obi – Labour Party (LP)
To 61-letni kandydat należący do partii LP. Od początku swojej kariery politycznej kilkukrotnie zmieniał przynależność partyjną. W maju 2022 roku opuścił PDP, a na jego miejsce został wybrany wyżej opisany Atiku Abubakar[11]. Obi bardzo szybko zyskał sympatię wielu młodych Nigeryjczyków. Mimo braku bezpośrednich oskarżeń o korupcję jego imię zostało wymienione w Pandora Papers’ („Dokumenty Pandory”), czyli w zbiorze dokumentów ujawniających ukryte bogactwa wpływowych ludzi[12].
Pomimo wprowadzenia środków zapobiegawczych[13] dzień wyborów nie odbył się bez licznych incydentów. Wielokrotnie zdarzały się napaści na personel wyborczy oraz samych wyborców, a w niektórych lokalach pracownicy INEC (Independent National Electoral Commission – Niezależna Państwowa Komisja Wyborcza) wcale się nie pojawili. Wielu ludzi czekało od wczesnego ranka do późnej nocy, aby móc oddać swój głos, jednak część z nich po pewnym czasie poddała się i powróciła do swoich domów. Najwytrwalsi Nigeryjczycy, którzy wytrzymali w kolejkach do późnych godzin nocnych, często służyli pomocą pracownikom wyborczym – m.in. oświetlali lokale i stanowiska wyborcze za pomocą telefonów komórkowych i reflektorów samochodowych czy też pomagali komisji w liczeniu głosów. Pracownicy INEC często zmagali się również z brakiem dostępu do internetu, który jest niezbędny do działania systemu BVAS. Tutaj ponownie pomocną dłoń wyciągnęli obywatele Nigerii, chętnie udostępniając komisjom swoją sieć komórkową, aby wszyscy oczekujący mogli oddać swój głos[14]. Liczne komplikacje doprowadziły do tego, że w niektórych miejscowościach zaplanowane na sobotę wybory prowadzono również w niedzielę.
Tegoroczne wybory utrudniały również chaos informacyjny i dezinformacja w sieci. W social mediach publikowano bulwersujące zdjęcia oraz nagrania, z których większość okazała się pochodzić z ubiegłych wyborów. Nigeryjscy influencerzy na swoich profilach publikowali fałszywe wyniki, rzekomo pochodzące z różnych nigeryjskich stanów. W internecie szerzyła się również fałszywa informacja dotycząca „zhakowanej” strony INEC, IReV, za pomocą której publikowano wyniki wyborów. Rzekoma strona okazała się później stroną phishingową, zaledwie udającą portal IReV[15]. W sieci pojawiły się także filmiki przedstawiające zastraszanie wyborców, kradzieże kart do głosowania oraz wcześniej wspomniane napaści i przemoc na pracownikach INEC oraz wyborcach.
Liczne problemy i błędy pojawiły się również z samym systemem służącym do oddawania głosów. System BVAS miał usprawnić tegoroczne liczenie głosów poprzez bezpośrednie wysyłanie ich do portalu IReV. Ponieważ liczenie wyników zajęło kilka dni, wśród obywateli pojawiły się pierwsze obawy o manipulację wynikami wyborów. Według regulacji INEC wyniki ze wszystkich punktów wyborczych powinny być zeskanowane i przesłane bezpośrednio na serwer. Wiele osób zauważyło, że wyniki wyborów parlamentarnych, odbywających się w tym samym czasie, pojawiały się w systemie znacznie szybciej niż wyniki wyborów prezydenckich. Sytuacja ta znacząco pogłębiła zaniepokojenie wśród obywateli. Wyraził je również Barry Andrews – główny obserwator wyborów z Unii Europejskiej. W wywiadzie udzielonym BBC powiedział: „Ogólnie rzecz biorąc, byliśmy w stanie zauważyć, że istnieją dowody na kupowanie głosów. Jest za wcześnie, aby stwierdzić, jak powszechne było to zjawisko”. Barry Andrews wspomniał również o wcześniej wymienionej różnicy w przesyłaniu wyników wyborów parlamentarnych i prezydenckich, nazywając ją anomalią. Zauważono również pomieszanie wyników między niektórymi stanami Nigerii. Według BBC „wiele wyników z Sokoto na północy zostało przesłanych tam, gdzie powinny być wyniki z jednostek wyborczych z Rivers na południu”[16].
1 marca 2023 roku ogłoszono oficjalne wyniki wyborów prezydenckich. Ich zwycięzcą został Bola Tinubu, przedstawiciel obecnie rządzącej partii APC, który otrzymał 37% wszystkich głosów. Jego rywale zdobyli odpowiednio 29% (Atiku Abubakar) i 25% (Peter Obi) głosów. Reszta głosów, czyli łącznie 9%, przypadła pozostałym rywalom. Większość, bo aż 6% z 9%, zdobył Rabiu Kwankwaso z partii NNPP (New Nigeria Peoples Party), który zwyciężył wybory w stanie Kano[17].
Ze względu na wyżej wymienione komplikacje podczas wyborów partie LP z Peterem Obim i PDP z Atiku Abubakarem na czele odrzucają ogłoszone wyniki wyborów i uznają je za sfałszowane. Peter Obi i Labour Party zapowiadają już podjęcie kroków prawnych w celu unieważnienia wyników wyborów. Peter Obi i Atiku Abubakar muszą przesłać swoje petycje do trybunału sądu apelacyjnego przed 31 marca 2023 roku, a odpowiedź trybunału powinna zostać wydana w przeciągu 180 dni. Decyzja trybunału nie jest ostateczna, gdyż kandydaci mogą później odwołać się również do sądu najwyższego. Cały proces może zająć aż osiem miesięcy.
Nowo wybrany prezydent, Bola Tinubu, rozpocznie swoją kadencję 29 maja, jeśli jego przeciwnicy nie doprowadzą do powtórki wyborów[18]. Zdania Nigeryjczyków co do wyniku wyborów są znacznie podzielone, jednak jest to normalne zjawisko przy tak dużym podziale głosów między kandydatami. Podczas kampanii partia APC za priorytet uznała zwiększenie eksportu i ograniczenie zależności kraju od importu, zmniejszenie bezrobocia wśród młodych ludzi o połowę w ciągu czterech lat oraz podjęcie kroków w celu zapewnienia niezawisłości sądownictwa[19]. Nowo wybrany prezydent będzie musiał również zmagać się z wieloma problemami, pozostawionymi przez swojego poprzednika – Muhammadu Buhariego. Są to między innymi rosnąca inflacja, powszechny niepokój spowodowany obecnością organizacji terrorystycznych, niedobory paliwa i gotówki, szerząca się korupcja, powolna gospodarka, wysokie bezrobocie oraz bardzo podzielony naród[20].
[1] Nigeria Population (LIVE),https://www.worldometers.info/world-population/nigeria-population/, 12.03.2023.
[2] C. Macaulay, Nigeria elections 2023: What you need to know,„BBC”, 26.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64187170, 12.03.2023.
[3] Nigeria – Government and society, „Britannica”, https://www.britannica.com/place/Nigeria/Government-and-society, 12.03.2023.
[4] C. Macaulay, Nigeria elections 2023…
[5] Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999 (134.),http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm, 13.03.2023.
[6] Zoning, „Oxford Reference”, https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780191828836.001.0001/acref-9780191828836-e-367;jsessionid=96F31F2DAB1A91B5C1BBB27F3DB75791, 12.03.2023.
[7] Muhammadu Buhari – Political aspirations, „Britannica”, https://www.britannica.com/biography/Muhammadu-Buhari, 12.03.2023.
[8] Muhammadu Buhari – Presidency, „Britannica”, https://www.britannica.com/biography/Muhammadu-Buhari, 12.03.2023 ; P. Sandner, Nigeria: President Muhammadu Buhari’s questionable legacy, „DW”, 23.02.2023, https://www.dw.com/en/nigeria-president-muhammadu-buharis-questionable-legacy/a-64795499, 12.03.2023.
[9] N. Orjinmo, Nigeria election 2023: Who is Atiku Abubakar of the PDP?, „BBC”, 23.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-47046599, 12.03.2023.
[10] Idem, Bola Tinubu – the 'godfather’ who is Nigeria’s president-elect, „BBC”, 1.03.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-61732548, 12.03.2023.
[11] Q. Iroanusi, 2023: Peter Obi dumps PDP, 25.05.2022, „Premium Times Nigeria”,
https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/532417-2023-peter-obi-dumps-pdp.html,
13.03.2023 ; Peter Obi joins Labour Party, „Premium Times Nigeria”, 27.05.2022,
https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/532899-peter-obi-joins-labour-party.html,
13.03.2023.
[12] O. Ndubuisi & N. Orjinmo, Nigeria election 2023: Who is Peter Obi of the Labour Party?, „BBC”, 23.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-61865502, 12.03.2023.
[13] C. Macaulay, Nigeria elections 2023…; Nigeria prepare to deploy over 400,000 security personnel for election, „BBC PIDGIN”, 16.02.2023, https://www.bbc.com/pidgin/articles/cz900vre37go, 12.03.2023.
[14] S. Lungumbu, Nigeria 2023 elections: Voters making sure the ballots cast are counted, „BBC”, 26.02.2023, https://www.bbc.com/news/av/world-africa-64780935, 12.03.2023.
[15] Ch. Nwonwu & F. Tukur, Nigerian elections 2023: False claims and viral videos debunked, „BBC”, 28.02.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64797274, 12.03.2023.
[16] Idem, Bola Tinubu’s Nigeria election win: The rigging claims of Peter Obi and Atiku Abubakar, „BBC”, 1.03.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64802490, 12.03.2023; Elections held on schedule, but lack of transparency and operational failures reduced trust in the process and challenged the right to vote, „European Union Election Observation Mission Nigeria 2023”, 27.02.2023, https://www.eeas.europa.eu/eom-nigeria-2023/elections-held-schedule-lack-transparency-and-operational-failures-reduced-trust_en?s=410279, 12.03.2023.
[17] N. Orjinmo, Bola Tinubu wins Nigeria’s presidential election against Atiku Abubakar and Peter Obi, „BBC”, 01.03.2023https://www.bbc.com/news/world-africa-64760226 [12.03.2023]
[18] N. Orjinmo, Can Nigeria’s election result be overturned?, „BBC”, 3.03.2023, https://www.bbc.com/news/world-africa-64841036, 12.03.2023.
[19] C. Macaulay, Nigeria elections 2023…
[20] P. Sandner, Nigeria: President Muhammadu …